32. Etykieta kontaktów językowych z uwzględnieniem intencji wypowiedzi.
Na podst. R. Grzegorczykowej, O modalności intencjonalnej
Encyklopedia języka polskiego, Ossolineum
Etykieta językowa (językowy savoir-vivre) - jako zbiór grzecznościowych norm zachowań językowych obowiązujących w danej społeczności jest ważną częścią kompetencji socjolingwistycznej i kultury języka. W Polsce opiera się na ogólnych zasadach:
Okazywanie - w komunikacji bezpośredniej i pośredniej (np. w korespondencji) - partnerowi szacunku
pomniejszenia własnej osoby.
Stopień i sposób wyrażania szacunku skromności zależą od konsytuacji komunikacyjnej oraz relacji między partnerami (istotą rolę odgrywa tu różnica wieku, statusu społecznego. Stopień zażyłości miedzy partnerami0. do zaspokojenia wymagań etykiety językowej służą specjalne środki językowe, przystosowane do witania, żegnania, pozdrawiania, przekazywania życzeń, gratulacji i kondolencji, przepraszania, proszenia, dziękowania, itd., a także zasady grzecznościowe typu Ośmielam się niepokoić Pana pytaniem…, niektóre kategorie fleksyjne (np. tryb przypuszczający i pytający), formy adresatywne i cały system honoryfikatywności.
Honoryfikatywność - zawarta w treści wypowiedzi informacja o towarzysko-społecznej relacji między nadawcą a odbiorcą, nadawcą i świadkiem / słuchaczem oraz nadawcą a bohaterem wypowiedzi. Honoryfikatywnie mogą być nacechowane wszystkie wyrażenia oznaczające obiekty z otoczenia nadawcy, odbiorcy lub bohatera wypowiedzi.
W polskiej współczesnej etykiecie językowej wyróżnia się jej odmianę oficjalną i nieoficjalną. Granicę między nimi wyznacza z grubsza (wg M. Marcjanik) to, czy uczestnicy są ze sobą na pan/pani czy a ty.
Intencja - postawa nadawcy wobec odbiorcy i przedmiotu wypowiedzi.
Są 4 podstawowe rodzaje intencji: powiadomienie, pytanie, rozkaz, ekspresywna (w niej mieści się intencja życzeń).
Do etykiety językowej należą:
akty mowy tzw. zachowaniowe:
- w nich brak informacji o wyróżnionym stanie rzeczy i ustosunkowaniu nadawcy
- cała wypowiedź to rodzaj społecznego zachowania
- są to: powitania, pożegnania, wykrzykniki emocjonalne (cholera, psiakość itp;-))
2) część wypowiedzi performatywnych - sprawcze:
- maja formę zdań orzekających ale intencją nie jest powiadamianie ale dokonanie tego, o czym się mówi w momencie mówienia
Przepraszam, Dziękuję, Pozdrawiam, Gratuluję itd..
3) niektóre typy pytań:
- już samo stosowanie pytań zamiast rozkazów lub zdań postulatywnych typu: Trzeba zrobić coś tam, należy do etykiety językowej
- to, czy pytanie funkcjonuje na prawach etykiety językowej zależy od intencji, ale i od formy językowej
- oprócz pytań właściwych, pytania wtórne - to rodzaj zachowań językowych, np. intencja brzmi: chcę cię powitać, pytanie brzmi: Jak się masz?; intencja: prośba, pytanie: Czy możesz podać sól? (wiadomo, że adresat pytania jest w stanie podać sól, ale chcemy sprawić by zechciał i podał)
- pytanie - faktyczna intencja to rozkaz, ale forma etykietalna powoduje jego złagodzenie i pozorną zmianę intencji (gatunku ) wypowiedzi
Etykieta językowa to ogólnie rzecz biorąc stosowanie modalności intencjonalnej zamiast deontycznej (postulatywnej - zaleceń, rozkazów, pozwoleń itp.).