administracja i prawo publiczne, Ochrona praw człowieka w prawie międzynarodowym publicznym., 16


Ochrona praw człowieka w prawie międzynarodowym publicznym

Pojęcie ochrony praw człowieka nie jest w prawie międzynarodowym do końca zidentyfikowane. Powszechnie uznaje się przyrodzoną godność człowieka, równość wszystkich ludzi. Są to prawa niezbywalne, które stanowią podstawę wolności, sprawiedliwości i pokoju na świecie.

Nie wiadomo, jaka jest natura i rola praw człowieka. Obecnie coraz więcej mówi się, że prawa człowieka stanowią pewne ramy dla porządku prawa międzynarodowego. Istnieje pewna elastyczna relacja między prawami człowieka a suwerennością państwa. Raz za ważniejsze uznaje się prawa człowieka, innym razem większą wartość przypisuje się suwerenności. Na początku lat 50-tych, gdy po raz pierwszy podjęto międzynarodową interwencję w celu zagwarantowania przestrzegania praw człowieka ( łamano prawa Kurdów zamieszkujących Irak), wydawało się, że prawa człowieka będą nadrzędną przesłanką określającą porządek międzynarodowy. Jednak druga interwencja amerykańska w Iraku pokazała, że suwerenność państwa znowu jest ważniejsza. Amerykanie nie przestrzegają praw człowieka w obozach jenieckich. Prawa człowieka definiuje się poprzez suwerenność. Niektóre prawa traktuje się jako zobowiązujące państwa natychmiast, inne uważa się za pewne wzorce postępowania dla państw na przyszłość.

Zdefiniowaniu praw człowieka przeszkadza dyskusja nad samymi prawami człowieka jako takimi, nad prawami różnych generacji, rozróżnienie między wonnościami obywatelskimi a prawami, między prawami politycznymi a gospodarczymi i ekonomicznymi.

Rozróżnia się prawa 1,2 i 3-ej generacji. Prawa 3-ej generacji pojawiły się stosunkowo niedawno.

Prawa pierwszej generacji są najstarsze. Pojawiły się w wyniku rewolucji francuskiej w XVIII wieku.(należą do nich m.in. wolność, równość, prawa polityczne.).

W drugiej połowie XX wieku pojawiły się prawa drugiej generacji. Są to prawa gospodarcze, socjalne, kulturalne.

Niedawno wykształciła się konstrukcja praw trzeciej generacji, która obejmuje prawo do pokoju, wspólne dziedzictwo ludzkości, prawa mniejszości narodowych, prawo do czystego środowiska naturalnego.

Prawa człowieka zdefiniowane są poprzez ich rodzaj oraz mechanizmy, które zapewniają ich skuteczność. W prawie międzynarodowym przyjmuje się, że prawa pierwszej generacji powinny być zapewnione. Istnieją w tym celu różnego rodzaju standardy i współpraca międzynarodowa przynajmniej o zasięgu regionalnym. Prawa 2-ej generacji ciągle jeszcze mają charakter postulatów. Jedynie część z nich jest realizowana. Prawa 3-ej generacji są przypisywane grupom ludzi a nawet całym narodom, przez co tracą charakter praw człowieka, albowiem prawa człowieka są związane z jednostką. Prawa 3-ej generacji są normami o charakterze polityczny.

Prawa człowieka zaczęły się pojawiać w systemach prawnych państw od XVIII w.( Francja, Stany Zjednoczone). Przedmiotem ochrony prawno międzynarodowej stały się one po II wojnie światowej( początek: konwencje haskie z lat 30-tych). Jako pojęcie prawa człowieka pojawiły się dopiero po II wojnie, m.in. w związku z jej wynikiem. Nastąpił wtedy powrót do doktryny prawa naturalnego.

Ochrona praw człowieka znalazła swoje odzwierciedlenie w ówczesnej konstytucji światowej - Karcie Narodów Zjednoczonych. We wstępie jest powiedziane, że Narody Zjednoczone tworzą ONZ m.in. dla przywrócenia wiary w podstawowe prawa człowieka tj godność, równość, równouprawnienie. Jednym z zadań ONZ miała być działalność na rzecz ochrony praw człowieka, nie dyskryminowanie kogokolwiek. W zadaniach niektórych organów ONZ umieszczono inicjowanie działań mających na celu urzeczywistnienie idei praw człowieka. Fundamentem dla ochrony praw człowieka w prawie międzynarodowym nadal jest Karta.

Drugim aktem o charakterze powszechnym będącym uzupełnieniem Karty była Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 10 grudnia 1948r. Deklaracja powstawała w momencie, gdy rozpoczynała się „zimna wojna”. Państwa socjalistyczne przeforsowały, że Deklaracja ma mieć tylko charakter polityczny. Pojawił się problem, jakie prawa powinny być w niej zawarte( spór o prawo własności). Deklaracja objęła ok. 30 artykułów zawierających szeroki katalog praw i wolności m. in. prawo do życia, bezpieczeństwa, zakaz tortur, zakaz nieludzkiego traktowania, wolność wyznania, prawo do pracy, nauki, prywatności, sprawiedliwego procesu wolności słowa. Polska w czasie głosowania wstrzymała się od głosu, podobnie jak Białoruś, Ukraina, ZSRR. Deklaracja nie posiada wiążącego charakteru, ale stanowiła punkt wyjścia dla wielu rezolucji, deklaracji ONZ. W latach 60-tych pojawiła się koncepcja, która mówiła, że Deklaracja ma charakter wiążący, ze względu na to, iż jej przestrzeganie przez państwa stało się zwyczajem międzynarodowym. To nie jest powszechne stanowisko. Druga koncepcja głosi, że deklaracja stanowi pewien zbiór zasad prawa. Deklaracja miała zostać pogłębiona przez podpisanie powszechnej umowy międzynarodowej. Prace prowadzone w ONZ miały charakter sektorowy.

Dwie najważniejsze konwencje o charakterze sektorowym to: 1948 - Konwencja o Zapobieganiu i Karaniu Zbrodni Ludobójstwa, która zdefiniowała ludobójstwo jako wszelkiego rodzaju czyny, które są dokonywane z zamiarem zniszczenia całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych. Mówiła ona, w jaki sposób, ma to być zrobione np. zabójstwo członków grupy, spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała, stwarzanie warunków bytowych mających na celu stopniowe wyniszczenie tej grupy, stosowanie środków, które mają na celu zahamowanie urodzeń wewnątrz tej grupy, odbieranie dzieci i ich przenoszenie do innych grup. Ważnym elementem musiał być tu zamiar eliminacji całej grupy lub pewnej jej części.

Drugą konwencją była Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej z 1966. Stworzyła ona definicję dyskryminacji, której przejawami są: zróżnicowanie, wykluczenie, ograniczeni, uprzywilejowanie. Określiła przesłanki: np. kolor skóry, pochodzenie, rasa, urodzenie. Sfery: korzystanie z praw człowieka i wolności politycznych, kulturowych, społecznych w jakiejkolwiek części życia publicznego. Zawiera katalog praw obejmujący: prawo do własności, prawo do małżeństwa, równe traktowanie przed sądem, prawo do pracy, nauki, zdrowia, wyborcze. Konwencja ustanowiła komitet ds. likwidacji dyskryminacji rasowej, który otrzymuje co roku sprawozdania od państw jak one działają aby zapobiec tej dyskryminacji rasowej. Na podstawie tych sprawozdań Komisja składa swoje sprawozdanie Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ.

Przełomem w ochronie praw człowieka stały się dopiero pakty praw człowieka z 1960r. (Polska przystąpiła 10 lat później). Mamy dwa pakty: Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Do Paktu Praw Obywatelskich dołączony jest protokół praw obywatelskich. Obydwa Pakty powtarzają i poszerzają katalog praw człowieka stworzony przez Deklarację. Nie ma w nich tylko 3 praw:

Art. 8 Paktu Praw Gospodarczych mówi o prawie do godnego życia. Jeżeli interpretuje się go rozszerzająco, to można mówić o prawie do własności.

Państwa zobowiązały się do natychmiastowego stosowania Paktu Praw Politycznych, natomiast do przestrzegania Paktu Praw Gospodarczych mają dążyć. Pakty stworzyły system kontroli stosowania praw, jednak wiele państw uchylało się od przestrzegania niektórych praw. Na początku lat 90-tych stronami Paktów było 130 państw, które wprowadziły ok. 150 zastrzeżeń do tych aktów.

Pakt praw obywatelskich powołał Komitet Praw Człowieka, ale niewiele może on uczynić. Państwa przedkładają mu jedynie sprawozdanie ze środków, które są podejmowane w celu zapewnienia przestrzegania praw człowieka. Komitet może prosić o dodatkowe informacje w terminie do 3 lat. Wprowadzono procedurę fakultatywną polegającą na możliwości sporządzenia skargi państwa na inne państwo. Obydwa państwa muszą zaakceptować treść skargi. Komitet pomaga państwom osiągnąć konsensus (jeżeli się spierają). Jest również przyjęty protokół fakultatywny( ratyfikowany przez Polskę ok. 1991r), który umożliwia składanie petycji indywidualnych przeciwko państwu. Komitet bada te petycje i jedyne, co może zrobić to zalecić określone działanie państwu. Jego zalecenie nie jest wiążące.

Drugi pakt przewiduje specjalny system sprawozdań. W Karcie ONZ przewidziane są zadania organów ONZ w zakresie ochrony praw człowieka. Na czele organów zajmujących się tą problematyką stoi Zgromadzenie Ogólne ONZ. Po II wojnie światowej było on w stanie przeforsować politycznie pewne rzeczy. Ostatnio udaje się to rzadko. Powodzenie danej sprawy zależało do siły danego państwa i od sytuacji politycznej(sprawa Tybetu). Zgromadzenie zajmowało się jednostkowymi przypadkami, np. prawami Kurdów.

Sprawami praw człowieka zajmuje się też Rada Gospodarczo-Społeczna. Przygotowuje ona projekty umów międzynarodowych, czasem zwołuje konferencje. Jako organ pomocniczy Rady jest utworzona Komisja Praw Człowieka. Komisja przygotowuje projekty konwencji. W 1993r. w związku z sytuacją w Jugosławii utworzono urząd Wysokiego Komisarza ds. Praw Człowieka. Na forum ONZ zawierano różnego rodzaju konwencje m.in. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet. Nie udało się jednak stworzyć takich mechanizmów ochrony praw człowieka, które miałyby jakąś większą skuteczność.

Najbardziej skutecznymi systemami ochrony praw człowieka są systemy powstałe na forum regionalnym. Są trzy zasadnicze, regionalne konwencje chroniące prawa człowieka:

W Europie istnieją także:

Podstawą systemu ochrony praw człowieka w Europie jest Konwencja wraz z protokołami dodatkowymi (12+2, które się „robią”). Część z tych protokołów dotyczy praw materialnych, reszta reformy instytucjonalnej. Protokoły zawierające prawa materialne uważane są za część Konwencji, np. kara śmierci przewidziana przez protokół nr.6. Konwencja przewiduje możliwość wystąpienia z niej. Art. 14 zakazuje dyskryminacji w zakresie praw chronionych Konwencji. Protokół 13 wprowadza bezwzględny zakaz jakiejkolwiek dyskryminacji.

W 1961r. przyjęta została Europejska Karta Socjalna. W 1991r. i 1995r. pojawiły się protokoły zmieniające tą Kartę. Chroni ona prawa o charakterze ekonomicznym. Ponieważ protokoły wprowadziły bardzo wysokie standardy praw socjalnych i zostały one w całości umieszczone w Karcie Praw Podstawowych UE, ten akt ma wciąż tylko charakter polityczny a nie prawny. Europejska Konwencja jest chwalona, ponieważ ma stworzony mechanizm ochrony praw w postaci Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Trybunał ma 3 właściwości:

Procedura:

Komitety badają czy skarga jest dopuszczalna, oddają ją do izby, która ją rozstrzyga. Można odwołać się do wielkiej izby. Skargę można złożyć 6 miesięcy po zamknięciu procedury krajowej. Bada się ją w czterech obszarach:

Jeżeli doszło do naruszenia praw przed przystąpieniem do Konwencji, ale skutki tego naruszenia są dostrzegalne także po przystąpieniu to Trybunał może orzekać w takiej sprawie. Trybunał coraz bardziej rozszerza swoje kompetencje poprzez swoje orzecznictwo.

W ramach Radu Europy próbowano zając się niektórymi prawami sektorowymi. Stworzono m.in. Konwencję o Zapobieganiu Torturom(1987r.). Przedstawiciel komitetu, który powstał na bazie tej Konwencji, przyjeżdża do danego kraju i kontroluje czy państwa spełniają standardy Konwencji.

Karta Praw Podstawowych UE powstała w wyniku postulatów pojawiających się w latach 80-90, wyrażających żądanie, żeby Unia stworzyła pewien katalog praw podstawowych. Wygłaszane były propozycje, żeby Wspólnota Europejska przystąpiła do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Po zbadaniu tej sprawy uznano, że jest to niemożliwe ze względu na przeszkody tkwiące w samej Wspólnocie. W Konstytucji Unii jest zapis, że Unia przystąpi do Konwencji. Karta Praw Podstawowych (nazywana też Kartą Praw Podstawowych obywateli Unii.) obowiązuje tylko same organy Unii. Poprzez orzecznictwo ETS Karta odgrywa w orzecznictwie dużą rolę. Kto powoła się w postępowaniu przed ETS na prawa zawarte w Karcie to domniemywa się istnienie tych praw, jako praw człowieka. Karta ma 6 rozdziałów, 54 artykuły. Najważniejszą wartością karty jest godność każdego człowieka. Jest ona fundamentem dla innych praw. Porusza kwestie wolności, bezpieczeństwa, poszanowania małżeństwa i rodziny, równości, zakaz dyskryminacji osób starszych i niedołężnych. Karta wymienia także prawa ekonomiczne i społeczne oraz prawa polityczne i sądowe.

Odpowiedzialność prawna jednostki

Jednostka może odpowiadać za naruszenie prawa międzynarodowego na podstawie kodeksów karnych państw. Idea odpowiedzialności jednostki na forum międzynarodowym sięga okresu pomiędzy dwiema wojnami światowymi. Jednak ówczesne pomysły nie wyszły poza sferę propozycji( Państwa, które wtedy powstały przywiązywały wielką wagę do swojej suwerenności). Po drugiej wojnie światowej powstały Trybunały: Norymberski i Tokijski. Na forum ONZ uznano, że skoro udało się osądzić zbrodniarzy wojennych to może uda się stworzyć jakiś system sądownictwa międzynarodowego. Na początku lat 50-tych powołano dwa komitety specjalne w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ, które miały się zająć opracowaniem statutu Specjalnego Trybunału Międzynarodowego, który miał się zająć przypadkami łamania prawa międzynarodowego. „Zimna” wojna spowodowała upadek tej koncepcji. Pomysł wrócił dopiero w latach 80-tych w ramach wdrażania w życie Konwencji o zwalczaniu i karaniu zbrodni Aparcheidu. W latach 70-tych naukowcy pisali na temat konieczności powstania Międzynarodowego Trybunału, jednak ich prace nie zyskały oddźwięku politycznego. W latach 90-tych w związku z wojnami w Jugosławii i Ruandzie, gdy powołano Trybunały ad hoc, poparcie zyskała idea powołania stałego Międzynarodowego Trybunału Karnego, który mógłby rozstrzygać o odpowiedzialności karnej jednostki. W latach 90-tych Komisja Prawa Międzynarodowego powołała Komitet Przygotowawczy(jeden a później drugi), który miał się zająć opracowaniem statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego.

Na konferencji międzynarodowej w Rzymie w 1998r. przedstawiciele rządów przyjęli statut MTK, który wszedł w życie 1 lipca 2002r. Po wejściu w życie statutu, zgodnie z jego treścią, zwołano zgromadzenie państw-stron, które zajęło się problemem utworzenia tego Trybunału. Siedzibą Trybunału jest Haga. Budżet trybunału przyjmuje się w euro. Tworzą go składki państw-stron, obliczane na podstawie wysokości składek płaconych przez państwa na rzecz ONZ. Trybunał może przyjmować dotacje. Przy doborze sędziów panuje zasada, żeby uwzględniać reprezentantów wszystkich systemów prawnych. Musi być również sprawiedliwa reprezentacja geograficzna oraz kobiet i mężczyzn. Języki robocze trybunału to francuski i angielski. Kompetencje bada się pod względem językowym i merytorycznym.

Sędziami mogą zostać przedstawiciele zawodów prawniczych, którzy mogą być powoływani do najwyższych urzędów sądowych w danym państwie. Muszą to być specjaliści z dziedziny prawa karnego albo międzynarodowego( tworzy się 2 listy: A i B). Powinni wykazywać się oni wysokimi kwalifikacjami moralnymi a także doświadczeniem zawodowym. Trybunał korzysta z przywilejów i immunitetów na terytorium państw-stron. Sędziowie, prokuratorzy, wiceprokuratorzy, sekretarz Trybunału mają te same przywileje, co przedstawiciele dyplomatyczni. Przywileje samego Trybunału: nietykalność archiwów, korespondencji, dokumentów, zwolnienie z podatków, możliwość używania szyfrów, kodów.

Oprócz sędziów w Trybunale jest prokurator, dwóch wiceprokuratorów, sekretarz Trybunału oraz personel pomocniczy. Personel ma przywileje w związku z wykonywaniem swoich funkcji. Sędziowie są wybierani na 9 lat przez przedstawicieli państw na zgromadzeniu państw. Co 3 lata następuje wymiana 1/3 składu.

Zadaniami prokuratora i wiceprokuratorów są:

Kandydat na prokuratora musi posiadać podobne kwalifikacje co kandydat na sędziego. Prokurator przedstawia z list stworzonych przez państwa, kandydatów na wiceprokuratorów. Państwa dokonują wyboru. Na czele administracji Trybunału stoi sekretarz. Wybiera się go na 5 lat( może być ponownie wybrany). Trybunał jest organem stałym. Jurysdykcja obejmuje ściganie i rozpatrywanie najcięższych zbrodni wskazanych w statucie. Trybunał wykonuje jurysdykcję wobec osób fizycznych(a nie państw czy osób prawnych). Jurysdykcja ma charakter komplementarny wobec państwowej. Jest to niezależny organ ONZ. Nie wchodzi w skład struktury a wzajemne relacje reguluje specjalne porozumienie, które musi być zaakceptowane przez zgromadzenie państw. W statucie określone są 4 rodzaje zbrodnii:

Odpowiedzialność za agresję ma charakter wstępny i prowizoryczny, ponieważ nie zdefiniowano tego pojęcia. Udało się określić pozostałe zbrodnie.

Ludobójstwo to popełnienie jednego z 5 czynów wymienionych w konwencji z zamiarem wyniszczenia grupy etnicznej, religijnej, itd.:

Zbrodnie przeciwko ludzkości - czyny wymienione w artykule jak np.

Jeżeli popełnienie jednego z czynów stanowi element pewnego większego świadomego działania wymierzonego przeciwko ludności cywilnej to jest to zbrodnia przeciwko ludzkości. Zbrodnie wojenne- poważne naruszenie Konwencji Genewskiej z 1949r. a także poważne naruszenie praw i zwyczajów prawa międzynarodowego, które mają zastosowanie do konfliktów zbrojnych o charakterze międzynarodowym. Konwencja Genewska jest bardzo szczegółowa i rozciąga odpowiedzialność karną także na konflikty nie mające charakteru międzynarodowego.

MTK działa na zasadzie skargowości( nie może działać z własnej inicjatywy), Potrzebny jest jakiś impuls procesowy. Statut przewiduje 3 takie impulsy:

W przypadku, gdy wniosek złożony jest przez Radę Bezpieczeństwa Trybunał posiada jurysdykcję uniwersalną tzn. może sądzić osoby, które nie pochodzą z państw-stron. W pozostałych dwóch przypadkach Trybunał jest właściwy tylko, jeżeli danego czynu dopuszczono się na terytorium państwa-strony, lub gdy dana osoba jest obywatelem państwa-strony statutu MTK. W statucie są przewidziane normy o charakterze proceduralnym, np. są wskazane przesłanki, kiedy Trybunał uznaje sprawę za niedopuszczalną. Następuje to wtedy, gdy sprawa jest już przedmiotem postępowania karnego przed sądem krajowym( albo była). Trybunał może badać sprawę, która była przedmiotem postępowania przed sądem krajowym. Zbrodnie podlegające jurysdykcji Trybunału nie ulegają przedawnieniu. Objęto odpowiedzialnością karną wszystkie osoby bez względu na zajmowane stanowiska i pełnione funkcje. Nie ma odpowiedzialności karnej sprawców poniżej 18 roku życia. Stwierdzono, że rozkaz nie wyłącza odpowiedzialności. Każdy rozkaz, którego wypełnienie spowodowałoby popełnienie zbrodni jest bezprawny. Statut Trybunału przewiduje kary główne i dodatkowe. Kary dodatkowe to grzywna i przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstwa. Najwyższe kary to dożywocie i kara pozbawienia wolności do 30 lat. Na podstawie statutu powołano fundusz zajmujący się wypłacaniem odszkodowań ofiarom zbrodni. Pieniądze na odszkodowania mają pochodzić z kar grzywny i przepadku korzyści.

Postępowanie przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym

Postępowanie przed Trybunałem jest zdominowane przez wzorce europejskie. Państwo zgłaszające wniosek do trybunału dostarcza materiały udowadniające to zgłoszenie. Prokurator musi opierać się na materiałach dostarczonych przez państwo. Ważne są tu wiec dwa czynniki:

Prokurator może także zwracać się bezpośrednio do państw- stron o pomoc, może także zwracać się do organizacji międzynarodowych. Ważne jest to, że status nie podaję zamkniętego katalogu uprawnień prokuratora. Prokuratora obowiązuje zasada obiektywizmu, czyli obowiązek zbierania dowodów na korzyść i niekorzyść podejrzanego. Może także zwrócić się z wnioskiem do Izby Sądowej o wydanie nakazu aresztowania. Jeśli Izba wyda taki wniosek przesyła się go do państwa pobytu podejrzanego z poleceniem jego aresztowania i przekazania Trybunałowi. Podejrzany może zwrócić się do sądu krajowego o jego zwolnienie i sąd bada legalność wydania nakazu aresztowania, ale nie ma prawa badać słuszności przesłanek wydania aktu aresztowania, zakładając, że były one wystarczające.

Trybunał nie może wydać wyroku zaocznie. Prawa oskarżonego zostały spisane z Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych.

Istnieje specjalna uproszczona procedura przyznania się do winy. Sędziowie muszą się wtedy upewnić czy podejrzany złożył to oświadczenie dobrowolnie i czy rozumie jego treść i konsekwencje. Nie trzeba przeprowadzać wówczas całego procesu.

Postępowanie dowodowe zostało sporządzone na podstawie zasad wynikających z dwóch systemów prawa: europejskiego i amerykańskiego. Dopuszczalne są dowody, które uzyskano w nielegalny sposób. Nie mogą być one dopuszczone, jeżeli któraś ze stron wykaże, że istnieją poważne wątpliwości, co do ich wiarygodności.

Statut przewiduje 3 rodzaje środków odwoławczych:

Państwa są zobowiązane do współpracy z Trybunałem. Kary są wykonywane w państwie wybranym z listy państw deklarujących wolę przyjęcia skazanego. Przy wyborze uwzględnia się międzynarodowe dyrektywy dotyczące wykonywani kary. Oprócz standardów uwzględnia się opinię skazanego, jego obywatelstwo. Trybunał nadzoruje wykonywanie kary i w każdym momencie może zmienić miejsce jej wykonywania. Skazany ma prawo do kontaktu z MTK. Po odbyciu kary może być przekazany do tego państwa, którego obywatelstwo posiada. Obowiązuje zasada ne bis in idem, która zakazuje sadzenia skazanego przez MTK, po jego wyjściu na wolność, na podstawie kodeksów krajowych.


Wyszukiwarka