Wellek: Teoria, krytyka i historia w nauce o literaturze

• nauka o literaturze - wyklucza pojęcie krytyki;

• filologia - historycznie - całość studiów nie tylko nad literaturą i językiem, ale nad wszystkim, co jest wytworem umysłu ludzkiego;

• filologia jako historia literatury;

• Boeckh: nauka o literaturze to gałąź filologii, pojmowanej jako całościowa nauka o cywilizacji;

• literatura - zbiór jednoczesny i szereg dzieł ułożonych w porządku chronologicznym, będących integralnymi częściami procesu historycznego;

• teoria literatury - nauka o podstawowych dla zjawisk literackich pojęciach, kategoriach i kryteriach;

• krytyka literacka lub historia literatury - nauka o konkretnych dziełach (traktująca je w sposób statyczny);

• teoria literatury może obejmować teorię krytyki literackiej i teorię historii literatury.

Próby izolacji historii literatury od teorii i krytyki:

• F. W. Bateson - historia literatury: A pochodzi od B, operuje sprawdzalnymi faktami; krytyka - A jest lepsze od B, opiera się na opiniach i przekonaniu.

Krytyka tekstu wymaga oceniania.

• historia literatury ma swoje normy i kryteria, ustanowione w minionych epokach - „historyzm” - teoria z XIX wieku;

• E.E. Stoll - odtworzenie intencji autora to główny cel historii literatury;

• Frederick - każda epoka to zamknięta w sobie całość, która wyraża własny typ poezji („relatywizm krytyczny”).

W nauce o literaturze:

• podkreślane znaczenie autorskiej intencji, badane na tle historii krytyki i gustów literackich - gdy krytyk określi intencję autora, wykonał swe zadanie. Ale znaczenie dzieła literackiego nie jest równoważne z jego intencją, jest to wynik procesu narastania, czyli historia krytyki danego dzieła;

• s. 51. nigdy nie przestanie istnieć zasadnicza różnica między odtworzeniem przez wyobraźnię sytuacji dawno minionej a faktycznym uczestnictwem w niej;

• s. 51 historyk literatury nie zadowala się oceną dzieła tylko z naszego współczesnego stanowiska, co jest przywilejem krytyka, rewaloryzującego przeszłość stosownie do potrzeb aktualnego stylu czy kierunku;

• najlepszą postawą jest perspektywizm - odnoszenie dzieła do wartości uznawanych w jego epoce ale i do wartości epok późniejszych. Dzieło jest wieczne (zachowuje pewną tożsamość), ale i historyczne;

• relatywizm i absolutyzacje niszczą wartość dzieła - relatywizm pozbawia ciągłości, absolutyzacje służą przemijającym, aktualnym sytuacjom lub oderwanym ideom;

• s. 52 perspektywizm uznaje istnienie jednej poezji, jednej literatury, porównywalnej we wszystkich okresach, rozwijającej się, zmiennej, pełnej rozmaitych możliwości;

• przeciwko studiom nad pisarzami żyjącymi - badacz nie dysponuje perspektywą całości dzieła;

• historia literatury też ocenia. Historia literatury jest ważna dla krytyki, gdy krytyka wychodzi poza rozważania subiektywne, oceny.

---