Łoże tokarki. Jest to sztywny, dokładnie obrobiony i wy-sezonowany odlew żeliwny. Jego belki wzdłużne l i 2 łączą żebra usztywniające 3. Płaszczyzna 4 na jednym z końców łoża jest miejscem zamocowania wrzeciennika. Prowadnice suportu wzdłużnego 5 oraz prowadnice konika 6 powinny być prostoliniowe i dokładnie obrobione, ponieważ dokładność ich wykonania, a także stan mają duży wpływ na dokładność wykonania obróbki.
Wrzeciennik . Jest to zespół obrabiarki zawierający wrzeciono z łożyskami oraz przekładnie i sprzęgła, za pomocą których przenosi się napęd od silnika na wrzeciono. Koło pasowe a napędzane od silnika elektrycznego powoduje ruch obrotowy trójki posuwnej kół Z^, Zryi Zy. Koła te odpowiednio sterowane dźwignią I mogą być parami zazębiane z kołami zębatymi Zg, Za i Zio, zamocowanymi luźno na tulei wrzeciona. Jeżeli dźwignią II tuleja przesuwna C zostanie zazębiona z kołem zębatym Zg,to wrzeciono uzyska trzy prędkości obrotowe z zazębień kół Z^ i Zg, kół Zg i Zio lub Ż5 i Ze. Zazębienie sprzęgła z kołem zębatym Z< daje trzy następne prędkości obrotowe wrzeciona przez koła Zi, Zz i Zy, Zf. Różne prędkości obrotowe wrzeciona uzyskujemy więc dzięki kolejnym zazębieniem par kół o różnych liczbach zębów. Nie pokazany na schemacie układ kół wrzeciennika zwany nawrotnicą napędu głównego umożliwia uzyskanie obrotów wrzeciona w obu kierunkach, przy tym samym kierunku obrotów silnika napędowego. Nawrotnica posuwu umożliwia obukierunkowy ruch suportu.
Skrzynka posuwów. Zmiana przełożenia między wrzecionem a supor-tem tylko przez przekładnię kół zmianowych (gitary) jest bardzo kłopotliwa i pracochłonna. Z tego względu tokarki nowych typów wyposażane są w przekładnię posuwów zwaną skrzynką posuwów (rys. 16.2, p. 2).
Najczęściej stosowaną odmianą mechanizmu przekładniowego w skrzynkach posuwów jest tak zwana przekładnia Nortona, której schemat pokazano na rysunku 16.6. Zaletą tej konstrukcji jest znaczna liczba przełożeń przy zwartej budowie przekładni. Zamocowane na końcu wałka l kółko zębate otrzymuje napęd od wrzeciennika. Łożyskowane w uchylnej dźwigni 4 koło zębate 3 otrzymuje napęd i przesuwa się po wielowypustach kanału klinowego 2, pozostając w stałym zazębieniu z kołem 6, łożyskowanym wolnobieżnie na sworzniu 5. Przechylając i przesuwając dźwignię 4, możemy zazębiać koło 6 z dowolnym kołem zespołu kół 7, osadzonego na wałku 8. Prędkość obrotowa tego wałka zależy więc od tego, z którym z kół wałka 8, zazębione będzie koło 6.
Zamocowane przesuwnie koło zębate 11, w położeniu przedstawionym na rysunku, zazębione jest z kołem 12 zaklinowanym na wałku pociągowym 13. Układem dźwigniowym 9 i 10 można przesunąć koło 11 ze sprzęgłem kłowym w kierunku drugiej części tego sprzęgła 14, zamocowanej na śrubie pociągowej 15. Jednocześnie nastąpi wyzębienie napędu przekazywanego na wałek pociągowy. Tak więc od sposobu zazębienia koła 11 zależeć będzie przekazywanie napędu na śrubę pociągową lub wałek pociągowy. Wielkość uzyskiwanych posuwów oraz położenia dźwigni skrzynki posuwów wskazane są tabliczkami umieszczonymi na obudowie skrzynki.
Skrzynka suportowa (rys. 16.7). Jest ona zawieszona z przedniej strony suportu wzdłużnego tokarki. Głównym jej przeznaczeniem jest przeniesienie napędu ze śruby pociągowej lub z wałka pociągowego na suport wzdłużny i poprzeczny. Działanie jej jest następujące.
Posuw ręczny wzdłużny uzyskuje się przez pokręcenie dźwigni pokrętnej B, która przez koła zębate 9 i 5 powoduje obrót koła zębatego 6 zazębionego z zębatką Z. Kierunek przesuwu sań wzdłużnych zależeć będzie od kierunku obrotów dźwigni pokrętnej B. Posuw ręczny poprzeczny uzyskuje się przez wyzębienie koła 4 i pokręcanie śruby Si ręcznie kołkiem pokrętnym nie pokazanym na rysunku.
Posuw mechaniczny wzdłużny od wałka pociągowego uzyskuje się w podany niżej sposób. Na wałku pociągowym Wp, za pomocą wpustu przesuwnego w kanale wałka, osadzony jest ślimak l. Ruch obrotowy • wałka i przesuwnego ślimaka powoduje przenoszenie napędu na koło ślimakowe 2. To z kolei, po sztywnym połączeniu z kołem zębatym 3, zazębionym z kołami 4 i 5, napędza sanie suportu wzdłużnego przez zazębienie koła zębatego 6 z zębatką Z. Skrzynki suportowe wyposaża się także w urządzenia umożliwiające samoczynne wyłączanie się posuwu mechanicznego. Przesunięcie dźwigni D w najniższe położenie powoduje zazębienie koła 4 z kołem 7, które napędza z kolei koło zębate 8. Koło to jest osadzone na wałku śruby pociągowej Si poprzecznych sań suportu- Śruba ta współpracuje z nie pokazaną na rysunku nakrętką przytwierdzoną do sań suportu poprzecznego. Przesuwanie się tej nakrętki wzdłuż śruby daje więc posuw mechaniczny poprzeczny.
Dla uzyskania dokładnych posuwów wzdłużnych suport napędzany jest przez śrubę pociągową S za pomocą tak zwanego zamka tokarki (rys. 16.8). Połówki dwudzielnej nakrętki l i 2 osadzone są przesuwnie w prowadnicach 7, umożliwiających ich ruch w kierunku prostopadłym do osi śruby. Podczas obrotu rękojeścią 3 (rękojeść A na rysunku 16.7) kołki » 5 i 6 zamocowane w obu połówkach nakrętki przesuwają się w spiralnych kanałach krzywki 4. Ruch ten powoduje zamykanie się lub rozwieranie nakrętki na śrubie. Jeżeli połówki nakrętki są zamknięte, to związany z nią suport wzdłużny przesuwa się wzdłuż łoża w kierunku zależnym od kierunku ruchu obrotowego śruby pociągowej. Dla uniknięcia jednoczesnego włączenia posuwu ze śruby pociągowej i wałka pociągowego w skrzynce suportowej stosuje się (nie pokazany na rysunku) tzw. mechanizm blokujący.
Suport narzędziowy. Podczas toczenia nóż może posuwać się równolegle, prostopadle lub pod dowolnym kątem do osi przedmiotu toczonego. Budowa suportu powinna umożliwiać wykonywanie tych posuwów.
Przekrój wzdłużny suportu narzędziowego tokarki pokazano na rysunku 16.9. Sanie wzdłużne l mogą się przesuwać po prowadnicach łoża tokarki 4.« Sanie poprzeczne 2 uruchamiane są przez pokręcenie pokrętłem 5 śruby pociągowej posuwu poprzecznego 9. Śruba ta podparta ło- zyskiem 11, wyposażona jest w teleskop 10 ułatwiający toczenie kopiowe. Sanie
narzędziowe 3 zamocowane są na obrotnicy 12, blokowanej śrubą dociskową 6. Płytki 7 i 8 stanowią części składowe ima-ka nożowego. Szufladka 13 wykonuje niewielki przesuw, wykorzystywany podczas obróbki gwintów, uzyskiwany przez pokręcenie sworznia mimośrodowego 14.
Imak nożowy. Na suporcie narzędziowym zamocowany jest imak nożowy (rys. 6.10), który służy do mocowania noży tokarskich zarówno imakowych (suporto-wych), jak i oprawkowych. Imak ten pozwala na jednoczesne mocowanie czterech noży przeznaczonych do różnych zabiegów. Ten sposób mocowania umożliwia szybką zmianę jednego noża na inny niezbędny w kolejnym, następnym zabiegu.
Układ chłodzenia. Stosowanie płynów chłodzących w nowoczesnych, szybkobieżnych i wysokowydajnych obrabiarkach jest konieczne ze względu na powstawanie dużych oporów i tarcia powodujących wytwarzanie się w miejscu skrawania dużych ilości ciepła. Krążący w obiegowym układzie płyn chłodzący przepływa do elektropompki przez filtr. Następnie przewodami doprowadzany jest do miejsca skrawania. Stąd spływa on do wanny wiórowej, a później do zbiornika, będącego jednocześnie odstojnikiem.
Konik (rys. 16.11). Służy on do podpierania podczas toczenia przedmiotów długich i ciężkich, umocowanych w uchwycie lub kłach. Może być wykorzystywany do mocowania niektórych narzędzi, np; wierteł, roż-wiertaków i innych. Korpus 2 konika zamocowany jest na podstawie l, po której może być w niewielkich granicach przesuwany poprzecznie do osi tokarki. Śruba 3 uruchamiana pokrętłem 4 wkręcana w gwint tulei 7 przesuwa się wzdłuż osi konika. Wkręt 6 zagłębia się w kanale wykonanym równolegle do osi tulei, uniemożliwiając jej tym samym ruch obrotowy. Śruba zaciskowa 8 służy do unieruchamiania tulei konika zakończonej w części przedniej otworem stożka Morsa. Do unieruchomienia konika w odpowiednim położeniu na łożu tokarki służy poprzeczka 11 dociskana do prowadnic łoża mimośrodem 10 uruchamianym dźwignią.