Arthur O.Lovejoy

„Wielki łańcuch bytu,

Studium z dziejów idei”

Wstęp - o czym właściwie traktuje to zachwycające dzieło :

Całość to prześledzenie historii idei w filozoficznej myśli świata zachodniego. Zaczynamy od Platona, który pierwszy wysuwa hipotezę istnienia świata jako uporządkowanego łańcucha bytu

Wielki łańcuch bytu - to idea wszechświata stosowana na podstawie idei ciągłości

Historia idei - historia doktryn filozoficznych, wyodrębnienie pojedynczych systemów

Historycy idei - badają i poszukują różnych typów elementów tj.:

1.Przekonania i nawyki mentalne - charakterystyka epoki, np. wiek XVII - XVIII założenie prostoty

2.mylsenie pewnymi kategoriami , według typów

Historia idei :

- zajmowanie się przejawami poszczególnych idei elementarnych

M e t o d y :

- analityczna - zrozumienie nowych mód i przekonań, wyjaśnienie tego jak koncepcje dominujące danej epoki ustępują miejsca innym

- prześledzenia głównej myśli zachodu - Wielki łańcuch bytu

1.Geneza idei w filozofii greckiej

- Platon - co ważne rozróżniamy dwa nurty tradycji platońskiej, które maja wpływ na późniejsze pokolenia

a) zaświatowość - to co rzeczywiste, autentycznie dobre jest a n t y t e t y c z n e

wobec naturalnego życia, i doświadczenia dobre - uciechy przelotne i iluzoryczne

b) światowość - to co zdarzy się po śmierci, Zycie po śmierci traktowane jako przedłużenie sposobu bytowania

- to Platon wprowadza pojęcie idei (w Fajdrosie) i w Panstwie

- Platon i jego teoria idei

przedmiotem wiedzy są: niezmienne istoty rzeczy,

skłonności duszy do tego co dobre, słuszne, sprawiedliwe,

na myśl zachodu oddziałuje koncepcja niewidzialnego świata - którego bladą kopią jest świat widzialny

platonizm - to dla filozofów całość konceptów zawartych w dialogach, tworzy spójną symbiozę myślową

Platon jest głównym źródłem kierunku zaświatowości

Wg.Ritlera teoria idei to - obiektywność sądów, idea jest wyrazem prostej myśli, możemy uzyskać wiedzę o rzeczach takich jakimi one są,

- prawdziwa wiedza to wiedza o ideach

Idea Dobra Platona

Dobro - to panowanie boskiej mocy we wszystkim co istnieje w świecie, Dobro - samowystarczalne, najbardziej niewątpliwy byt ze wszystkich, powszechny przedmiot pragnienia, niepisane

- oddzialywuje na religijną myśl zachodu :

- jeżeli dobro oznacza samowystarczalność - to pełnia dobra osiągnięta jest w Bogu (Platno jednak nie wysnuł takiego wniosku)

,

Stworzenia nie wnoszą nic do świata

Wniosek : Bóg nie potrzebuje świata, jest wobec niego obojętny

Arystoteles uważa, że ludzie dążą do poznani dobra

Titmajos Platona

Rozróżnienie świata na 1.świat idei i świat stawania się

1.Pytanie dlaczego istnieje świat stawania się, który jest dodatkiem do świata idei

2.Jaka zasada determinuje liczbę rodzajów bytów, które tworzą świat zmysłowy i czasowy

Odp 1 powodem powstania świata jest to, że byt był dobry - idea dobra jest podstawową jednostką bytu

Odp.2 świat tworzą wszystkie możliwe rodzaje bytów, działa tutaj zasada p e ł n o ś c i

Bogactwo musi być tak wielkie jak możliwości istnienia, świat jest tym lepszy im więcej bytów zawiera

Arystoeles odrzuca zasadę pełności - bóstwo jest samowystarczalne u Platona Bóg - musi płodzi ć, koncepcja tworzenia

Arystoteles i Platon - dają podstawy do teorii ciągłości : jeżeli miedzy dwoma gatunkami istnieje byt pośredni musi być urzeczywistniony- stąd teoria wszechświata jako wielki łańcuch bytu : od stworzeń mizernych do najwyższego rodzaju stworzeń (od zwierząt przez ludzi do duchów i aniołów)

Rozdz. 2

Zasada pełności przenika do średniowiecza

św.Augustyn - stworzone rzeczy nie sa równe - nie istniała by wtedy wielość rodzajów

Wszystkie rzeczy powinny istnieć - pojawia się jednak problem istnienia zła

Aberald - świat najlepszym możliwym światem, dlatego rzeczy dobre i złe wynikają z doskonałego planu

Tomasz z Akwinu - Bóg działa przez wole, zło musi istnieć, bo wtedy istnieje wielość

Zasada pełności - natura nie ma skrajności, najwyższe przechodzi w najniższe : w człowieku materialność przechodzi w umysłowość, ponad człowiekiem istnieją byty takie jak anioły i duchy

Łańcuch bytów uzasadnia istnienie aniołów, jest dowodem na istnienie nieśmiertelnych dusz,

- pojawia się konflikt miedzy dwiema koncepcjami dobra :

Idea dobra - celem człowiek staje się dobro, które odnaleźć można w Bogu,- dąży do góry, tzw. Droga wzwyż, Bóg natomiast schodzi do ludzi ma być we wszystkim, ale spełnienie jest powrotem do jedności (to kłóci się z ideą wielości bytów!!) oraz z tym, że Augustyn twierdzi, że największym atutem Boga jest różnorodność

Funkcją sztuki - wg. Augustyna - to dorównanie różnorodności świata, nie powinno się wysoko cenić tych, którzy wykonują te dzieła - bo zwraca odbiorców ku rzeczom materialnym a Boga nie da się naśladować (znów sobie zaprzecza)

Arystoteles uważa, że sztuka - jest naśladownictwem natury, a natura - przejawem doskonałości Boga - więc sztuka wg. Dantego to „Boża wnuka” - Dante stawia artystę wyżej niż inni - pokrewieństwo artysty z Bogiem

Koncepcja Dobroci - twórcza, samo przekraczająca się (taki jest najwyższy byt wg. Platona)

Podsumowanie całości, ostatni rozdział : FINAŁ TEJ HISTORII I JEJ MORAŁ

Całość obejmuje czas kształtowania się teologii metafizycznej - idei wszechświata jako Wielkiego Łańcucha Bytu, dominującej przez dwa tysiąclecia w myśli Zachodu - pierwszy raz koncepcja pojawia się w Państwie i Titmajosie Platona

- konsekwencja wpływu p l a t o n i z m u :

1.religia zachodnia przez większy czas ma dwóch bogów - jeden byt o dwóch aspektach

a) absolut zaświatowości - który jest samowystarczalny, nie potrzebuje świata - jest to część

b i e r n a Boga

b)Bóg - jako istota, która wymaga istnienia innych bytów, jego największym atrybutem jest

r o d z e n i e, jest to część s p r a w c z a (działacz)

nieskończoność rozmaitości - to scalenie w Bogu dobra i zła (strona ciemna i strona jasna) - strona jasna to strona sprawcza, storn ciemna to strona bierna,

idea Boga - traktowana również jako definicja najwyższego dobra

z dualizmu istoty Boga wynika dualizm wartości:

1.zaświatowy - dobro to przekroczenie, stłumienie naturalnych pragnień

2.światowy - pobożność wobec Boga, rzeczy takimi jakie są natchnąć do wielbiącego zachwytu nad wszechświatem

Zatem założenie, że wszechświat jest Wielkim Łańcuchem Bytu jest h i po t e z ą, a cała książka pokazuje badanie tej hipotezy poprzez filozofów i myślicieli danych epok

Postrzeganie Boga

- idea Boga staje się coraz bardziej światowa - zaświatowość Boga wymagała by każdy stopień bytu istniał odrębnie - światowość to stapianie się idei Boga z koncepcją natury - która jest nieskończenie aktywna w tworzeniu nowych różniących się rodzajów bytów

- zgodnie z tą tendencją łańcuch bytu zostaje ujęty jako stopniowo przechodzący od mniejszego do większego stopnia pełność i doskonałości

- pojawia się pytanie czy Bóg -określany jako kompletny, niezmienny- może pojawić się w takim wszechświecie

- XIX wiek przynosi uczasowienie Boga - pojmowany jako ostatni człon procesu wstępującego wszechświata, lub utożsamiany z całym tym procesem rozwoju wszechświata - przechodzenia z bytu wyższego w byt niższy

- poprzedzanie tego co wyższe przez to co wyższe to idea absolutnego ewolucjonizmu

- Schelling - ma dwóch Bogów - 1.absolut, ograniczony w czasie 2.og i religia przekraczająca czas

Pierwszy Bóg przejawia się w drugim

Porządek czasowy - jest projekcją absolutnej rozumności - następstwo organizmów i stanów, każde następstwo tworzy ustopniowany ciąg, stąd wyprowadza tezę - że Bóg s t a j e się przez naturę i historię

- od Schellinga pochodzi również k o s m i c z n y d e t e r m i n i z m - Zycie ludzkie ma pewien los, jest poddane cierpieniu a Bóg - jest życiem, nie samym bytem, a także podmiotem cierpienia,to właśnie przez Boga cierpiącego jak człowiek całe dzieje ludzkości stają się zrozumiałe

Bóg dobrowolnie poddał się losowi, bo doskonałość nie istnieje od początku

- Shelling odrzuca zatem koncepcję transcendentnego Boga , który nie beirze udziału w procesie tworzenia, uważa, że Bóg był wcześniej niż świat , i rodzi świat jako następstwo i konsekwencja swojego absolutu (jest to emanacjonizm : emanacja [łac. emanatio `wypływ'], filoz. proces hierarchicznego wyłaniania się bytów z pierwszej, doskonałej zasady, absolutu, będącej źródłem i przyczyną wszystkiego co istnieje; główne pojęcie metafizyki neoplatońskiej (m.in. Plotyn, Dionizy Areopagita).

- uczeń Schellinga Oken - także pojmuje Boga jako absolut istniejący wcześniej i przekształcającym się następnie w wszechświat, z tą różnicą,że uważa wcześniejsze istnienie Boga za nicość, chaos,

Dochodzi do wniosku, że to absolut jest czasem , czas - aktywne myślenie Boga, kulminacją tego myślenia Boga jest człowiek - czyli Boże przedstawienie Boga

- konsekwencją Schellinga jest odwrócenie Platońskiego schematu wszechświata : kompletny łańcuch bytu przekształcony został w proces stawania się

- trzeba jeszcze wspomnieć o konflikcie Schellinga z Jacobim - przywódcą ruchu romantycznego w Niemczech, który podważa teorię, że Bóg staje się przez naturę a nie j e s t

- Jacobi uważa, że mogą istnieć tylko dwie klasy filozofów - dwie klasy twierdzeń :

a) doskonalsze wywodzi się od mniej doskonałego i stopniowo rozwija się z niego

b) najdoskonalszy byt był pierwszy ze wszystkich a wszystkie rzeczy mają w nim swoje źródło,

- filozofię Schellinga uznaje za sprzeczną z logiką, bo to co wyższe nie może powstawać z niższego a Bóg zawsze musi być ponad światem

Są dwa finały tej historii :

1. przyjęcie hipotezy, że wszechświat jest racjonalnym i uporządkowanym łańcuchem bytu, w którym rozwijają się byty. Kulminacje tego twierdzenia widzimy w XVII wieku oraz w XVIII wiecznym optymizmie, nie ma w tym świecie wg Wiliama Jamesa żadnych przypadkowych faktów

2. drugi wniosek jest taki, że hipoteza racjonalności kosmosu - (czyli kosmicznego determinizmu, popartego ideą ciągłości bytów, gdzie następuje łagodne przejście od bytów wyższych do niższych i wszystko jest logiczne) n i e jest wiarygodna

- cała idea łańcucha bytu jest podsumowana przez autora jako eksperyment myślowy

- idea ta kłóci się bowiem z czasowością i zmiennością świata,

świat musiał zacząć istnieć a skoro zaczął istnieć nagle, to równie dobrze mógłby nie istnieć - zatem nie ma żadnej logiki

- Kłóci się z faktem naturalnego porządku oraz tego, że istnienie jest czasowe

- musiał mieć początek,

- jeżeli przyjmiemy koncepcję Arystotelesa „wieczności świata” to dowodzi to sprzeczności zasady ciągłości i jedności - bo wszechświat reprezentuje cała masę bytów, i jest wewnętrznie sprzeczny

Jest pełen skoków, nagłych przejść,

- świat jest p r z y p a d k o w y

- wola jest wcześniejsza od rozumu (ludzie zatem nie są całkowicie zdeterminowani przez los,)

---