ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO WIELKIEJ BRYTANII I IRLANDII PÓŁNOCNEJ

1. Podstawy konstytucyjne:

→ nie ma pisanej konstytucji (w rozumieniu jednego lub kilku dokumentów wyposażonych formalnie w najwyższą moc prawną, obejmujących regulację co najmniej zasad ustroju politycznego)

→ ustrój jest zawarty w innych aktach niż konstytucja.

2. Konwencje konstytucyjne:

→ konwenanse konstytucyjne - pewne zasady, które wykształciły się w drodze zwyczajowej, ewolucyjnie w ciągu stuleci rozwoju państwowości angielskiej. Stanowią wyraz utrwalonej praktyki funkcjonowania najwyższych organów państwowych. Decydujące dla uznania pewnej praktyki za konwenans konstytucyjny jest społeczne przekonanie o doniosłości i wysoki już stopień utrwalenia się danej reguły.

→ A.V.Dicey, W.Bagehot, I.Jennings, E.Wade - ich wywody służą jako autorytatywne źródło ustalania treści reguł konstytucyjnych.

→ konwenanse nie są uważane za reguły prawne sensu stricto, nawet prawa zwyczajowego, gdyż nigdy nie są stosowane przez sądy dla oceny postępowania na przykład parlamentu czy rządu.

→ możliwość zastosowania określonej reguły przez sądy jest w Wielkiej Brytanii czynnikiem decydującym o jej kwalifikacji jako normy prawnej.

3. Ustawy ustrojowe:

→ reguły zawarte w niektórych ustawach parlamentu to zbiór reguł ustrojowych dopełniający, ale fragmentarycznie konwenanse konstytucyjne (regulują sprawy z zakresu na przykład kompetencji parlamentu, stanowiska członków rządu, porządek następstwa tronu czy pozycję ombudsmana).

→ te ustawy nie mają szczególnej mocy prawnej. Mogą być i w rzeczywistości bywają zmieniane w toku bieżącej działalności ustawodawczej parlamentu.

→ te ustawy nie regulują całości materii konstytucyjnej.

4. Prawo zwyczajowe:

→ wiele zasad prawa konstytucyjnego zawiera się w tzw. prawie powszechnym (common law), na ogół uwidacznianym w wyrokach sądu powołanych do orzekania na podstawie tego prawa (sądy powszechne)

5. Zasady ustrojowe:

→ Konstytucja Wielkiej Brytanii w podanym wyżej sensie obejmuje również pewne idee czy też najogólniejsze zasady ustrojowe, które w krajach konstytucji pisanych znajdują się zwykle we wstępnych partiach aktów konstytucyjnych. Są to pewnego rodzaju założenia konstytucyjne posiadające powiązania z każdą, bardziej szczegółową normą ustrojową, które są niejako „wysunięte” poza nawias tej regulacji.

→ zestaw tych idei jest wynikiem naukowej analizy i uogólnienia kilkuset lat funkcjonowania ustroju brytyjskiego.

6. Zasada rządów prawa:

→ zasada rządów prawa (rule of law) to przeciwieństwo rządów arbitralnych (dyskrecjonalnych).

→ zasada równości wobec prawa.

→ system prawa składa się z prawa zwyczajowego i prawa stanowionego. Przyjęta w funkcjonowaniu sądów regułą jest „dostosowywanie prawa stanowionego do zwyczajowego”, które jest prawem naturalnie wcześniejszym. (to chyba chodzi o precedensy).

7. Zasada podziału władzy:

→ zasada podziału władzy w aspekcie organizacyjnym, oznacza konieczność funkcjonowania odrębnych organów „władzy ustawodawczej” (parlament), „władzy wykonawczej” (rządu), „władzy sądowniczej” (sądów o różnym charakterze).

→ brak odrębności personalnej i funkcjonalnej - brak odrębności funkcjonalnej: dopuszczalność wykonywania pewnej części określonej (jednej z trzech) funkcji państwowej przez organy innej władzy; brak odrębności personalnej: dopuszczalność zajmowania przez te same osoby stanowisk w dwu, a nawet we wszystkich władzach.

→ stanowienie reguł prawnych w dużym zakresie należy do władzy wykonawczej, a parlament spełnia z kolei w pewnym zakresie funkcję sądowniczą.

→ zasada podziału władzy nie jest separacją funkcji oraz hamowaniem jednej władzy przez drugą, lecz wzajemnego, pozytywnego oddziaływania organów na siebie, a zwłaszcza Legislatywy na Egzekutywę i na odwrót.

→ teza o fuzji: zlanie się obu władz - legislatywy i egzekutywy.

→ nie całość wymiaru sprawiedliwości jest powierzona sądom.

8. Zasada zwierzchnictwa parlamentu:

→ Parlament składa się z 3 czynników: monarchy, Izby Lordów i Izby Gmin.

→ w podjęciu decyzji wszystkie 3 czynniki muszą się zgadzać („król w parlamencie”).

→ ministrowie i premier muszą być powoływaniu z grona członków parlamentu (głównie z Izby Gmin), formalnie są oni członkami Rady Przybocznej monarchy.

→ sądem najwyższym jest Izba Lodów ( w 2005 roku przekazała ona swoje kompetencje sądowe Sądowi Najwyższemu Zjednoczonego Królestwa)

→ monarcha jest uosobieniem Korony - kontynentalne pojęcie suwerennej władzy państwowej i posiadającej nieograniczone „prerogatywy”.

→ Zasada suwerenności parlamentu wyraża ideę suwerenności państwa.

→ „Naród” - poddani jej Królewskiej Mości

→ Każdy Brytyjczyk uczestniczy w działalności parlamentu, czyni to albo osobiście (lordowie chociaż już nie wszyscy), albo poprzez wybieranych przez siebie posłów do Izby Gmin lub Delegatów do Izby Lordów.

→ pierwotnie w Izbie Gmin reprezentowane były „hrabstwa i miasta”. Dziś posłowie do IG są wybierani w okręgach wyborczych, które nie są uważana za tradycyjne wspólnoty terytorialne, ale dawne rozumienie parlamentu jako zogniskowania wskazanych wspólnot pozostało.

→ parlament jest zwierzchnikiem, ale występującym jako ucieleśnienie całego Narodu.

→ zasada supremacji parlamentu uzasadnia również konieczność utrzymywania konstrukcji mandatu wolnego - wyborcy nie mogą prawnie narzucać sposobu postępowania deputowanemu. Supremacja parlamentu musi się bowiem wyrażać w niezależności i od tego czynnika „zewnętrznego”, jakimi są wyborcy w okręgach.

→ referenda mogą mieć charakter jedynie konsultacyjny.

→ posiedzenia parlamentu odbywają się codziennie od poniedziałku do czwartku, ale bywa także że w piątki. Weekendy służą na kontakty z wyborcami w okręgach.

→ parlament musi być zwoływany przynajmniej raz na rok.

9. Prawa jednostki i ustrój społeczno- polityczny:

→ Prawa jednostki kształtowały się w sposób właściwy dla systemu „powszechnego”, a więc drogą „odkrywania” jego reguł przez orzecznictwo sądowe. Czasem te reguły obejmowane były przez akty ustawodawcze, ale to obejmowanie było bardzo charakterystyczne, stwierdzało mianowicie, czego władzy, w świetle istniejących już praw „powszechnych” nie wolno było czynić, tym samym uznając nieregulowaną strefę działania jednostki jako jej „wolność”

→ nauka prawa konstytucyjnego uznała prawa powszechne za prawa o charakterze praw naturalnych.

→ katalog praw wolności może uchodzić za „deklarację praw” jednak nie jest objęty ochroną. Te prawa są przestrzegane, bo parlament uważa, że stoi na czele tych praw jako gwarant, a nie jest po to żeby szkodzić i ograniczać wolności.

→ Regulacje ustawowe w klasycznej sferze prawa cywilnego lub karnego są tylko szczątkowe. Inaczej jest w sferze administracyjnej - gdzie podstawowa regulacja pozycji jednostki wywodzi się z ustaw.

→ aktualnie podstawową rolę w zakresie determinowania statusu jednostki przypisać należy Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw i Podstawowych Wolności, której stroną jest również Zjednoczone Królestwo.

→ system dwupartyjny. Od zakończenia II wojny światowej dwoma filarami tego systemu są aktualnie: Partia Konserwatywna (XVII-wieczni torysi, zwolennicy króla Jakuba II Stuarta) i Partia Pracy (powstała w II połowie XIX wieku jako polityczna reprezentacja związków zawodowych).

→ istotą systemu dwupartyjnego jest zdobywanie większości w parlamencie. Nie chodzi o uzyskanie większości absolutnej - wtedy byłby to system jednopartyjny. Zwycięska partia posiada monopol na stanowiska rządowe i jest w stanie realizować swój program wyborczy i założenia partii. Partia, która uzyska mniejszość jest opozycją, której zadaniem jest krytyka partii rządzącej.

→ w Wielkiej Brytanii funkcjonują również inne partie, np. Partia Liberalna (aktualnie Liberalno-Demokratyczna), a także partie narodowe: szkocka, walijska i irlandzka.

10. Ogólna definicja ustroju:

→ monarchia parlamentarna o ustroju parlamentarno-gabinetowym. Ta monarchia opiera się na zasadzie suwerenności Narodu wykonującego władzę ustawodawczą, a rola monarchy sprowadza się do funkcji reprezentatywnych.

→ system parlamentarno-gabinetowy - naczelna zasada, że czynnik rządzący krajem (rząd) legitymację do sprawowania funkcji czerpie z woli parlamentu, choć formalnie nie jest przez niego powoływany. Formalnie jest to dokonywane przez monarchę.

→ Wielka Brytania jest unią realną: porozumienie Anglii i Szkocji w 1707 roku, potem zawarcie unii realnej między Wielką Brytanią (Anglia i Szkocja) a Irlandią w 1800 roku. W ten sposób powołano do życia Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii. W 1922 roku powstało państwo irlandzkie i zostało Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.

→ decentralizacja dzięki instytucji zarządu lokalnego (local government) - podstawowym organem jest rada, która pochodzi z wyborów powszechnych.

→ nie ma lokalnych organów organizacji ogólnej.

11. Parlament Zjednoczonego Królestwa - Izba Gmin:

a. skład i system wyborczy:

→ Izba Gmin pochodzi z wyborów powszechnych.

→ Obecnie od roku 1995 IG liczy 659 deputowanych z czego Anglia ma 529, Szkocja 72, Walia 40 i Północna Irlandia 18 - wszyscy są wybierani w okręgach jednomandatowych.

→ W celu zachowania równości wobec najrozmaitszej migracji ludnościowych co 8-10 lat cztery Komisje Rozgraniczające (pod przewodnictwem Speakera) dokonuje przeglądu granic okręgów wyborczych i mogą mogą wprowadzić korektury.

→ prawo wyborcze w Wielkiej Brytanii jest już całkowicie demokratyczne.

→ czynne prawo wyborcze - od 18 lat, bierne - 21.

→ Mandat członka IG nie może piastować: urzędnik służby cywilnej, policjant, sędzia, osoby służące w siłach zbrojnych. Do zgłoszenia kandydatury wystarcza poparcie 10 wyborców oraz wpłacenie kaucji w wysokości 500 funtów (kaucja przepada, jeżeli kandydat otrzymał mniej niż 5% głosów w okręgu).

→ żadne reguły zwyczajowe ani przepisy nie ustanawiają minimalnego czasu trwania pełnomocnictw IG i monarcha może zarządzać omawiane wybory znacznie wcześniej, co jest zresztą w praktyce bardzo często stosowane. Formalnie nastąpić to może jedynie na wniosek premiera i z jego kontrasygnatą.

→ konwenans, który można aktualnie zaobserwować: do rozwiązania IG dochodzi wówczas, gdy przed władzami publicznymi stają do rozstrzygnięcia bardzo istotne problemy, nieobjęte przez ostatnie programy wyborcze obu filarów systemu dwupartyjnego, a zwłaszcza partii rządzącej. Wybory powszechne do IG przybierają wówczas charakter zbliżony do referendum i przynoszą odpowiedź nie tylko co do składu personalnego Izby, ale również decyzję co do merytorycznego sposobu potraktowania tego zagadnienia.

→ zasada supremacji parlamentu nie zezwala również na wykonywanie przez jakikolwiek inny organ orzecznictwa w sprawie ważności wyborów. (orzeka sama IG chyba, że zdarzy się przestępstwo to utworzony w 1868 roku Sąd Ławy Najwyższej).

b. mandat członka Izby Gmin:

→ idea mandatu wolnego - historycznie doszło do wykrystalizowania się zasady, że członkowie Izby Gmin są wyrazicielami interesu ogólnonarodowego, ustalonego w toku prac parlamentu i wobec tego nie są odpowiedzialni przed wyborcami swego okręgu, a ci z kolei nie są upoważnienie do przekazywania im wiążących instrukcji. Ta idea jest konfrontowana z faktem dużej i decydującej roli partii politycznych, od których praktycznie zależy zarówno zgłoszenie kandydata na posła, jak i wypracowania realnego programu politycznego i skuteczność walki w parlamencie o jego realizację.

Nie istnieje przymus partyjny w wystawieniu kandydatur, ale los kandydatów niezależnych jest praktycznie jeden - nie uzyskują oni mandatu.

→ obecnie mamy do czynienia z obowiązywaniem mandatu związanego posła do IG, przy czym odpowiedzialność ponosi on nie przed wyborcami, ale przed partią polityczną, a ściślej: przed frakcją partyjna, która narzuca mu określony sposób postępowania i dysponuje potężnymi sankcjami.

→ nie przewiduje się możliwości zrezygnowania z piastowania mandatu przez członka IG. Obecnie wyjściem z tej sytuacji jest formalne przyjmowanie przez deputowanego stanowiska, rzekomo przynoszącego mu dochody ze skarbca Korony, co jest niedozwolone i musi być poprzedzone złożeniem mandatu.

→ w przypadku opróżnienia mandatu zarządza się wybory uzupełniające.

c. system sesyjny:

→ pięcioletni (maksymalnie) okres funkcjonowania IG składa się z poszczególnych sesji trwających około roku. Nie przebiegają jednak codziennie, ponieważ okresy sesji obejmują krótsze i dłuższe przerwy, w tym świąteczne i wakacyjne.

→ nie ma trwałych terminów rozpoczynania sesji (zależy to od przeprowadzenia wyborów), zazwyczaj rozpoczynają się one i kończą jesienią.

→ Parlament zwoływany jest na sesję przez panującego (czynność dokonywana przez niego za kontrasygnatą premiera i na jego wniosek). Terminy sesji ustalane są przez rząd.

→ panujący otwiera sesję. W jego imieniu jest również zamykana.

→ otwarcie sesji jest rozpoczynane od wygłoszenia przez monarchę mowy tronowej - ogólny program prac sesji. Nad „mową tronową” odbywa się następnie w obu izbach kilkudniowa dyskusja (która jest istotnym elementem wykonywanej przez IG kontroli nad funkcjonowaniem rządu).

→ zasada DYSKONTYNUACJI w wymiarze corocznym sesji: o ile obu izbom nie uda się zakończyć swoich prac w określonej sprawie w czasie sesji, sprawa ta nie jest wycofana z toku prac parlamentarnych i musi być podjęta od nowa podczas trwania następnej sesji.

→ stałe części sesji: część poświęcona zapytaniom członków izby pod adresem rządu, oświadczeniom rządowym, debatom inicjowanym przez Opozycję, przez rząd i przez deputowanych we własnym imieniu. Grupami posiedzeń w ramach sesji są posiedzenia przewidziane na pierwsze czytania projektów ustaw rządowych, uchwalania projektów rządowych itd.

→ ustalenie merytorycznego porządku obrad należy do rządu - w każdy czwartek o zakresie porządku prac informuje Leader IG, czyli członek gabinetu.

d. Organizacja wewnętrzna:

→ podstawy prawne: prawo parlamentarne jest w Wielkiej Brytanii prawem zwyczajowym polegającym na kontynuowaniu dotychczasowej praktyki.

→ IG uchwala specjalne postanowienia regulaminowe lub rezolucje (granice między nimi są niejasne) w celu ukształtowania nowych zasad postępowania lub zmodyfikowania dotychczasowych. Zbliżony do nich charakter mają precedensowe decyzje Speakera IG.

e. Speaker Izby Gmin:

→ reprezentant IG - przedstawiciel monarchy od czasów średniowiecza - jako czynnik zwołujący IG, przemawiający w imieniu monarchy i przewodniczący obradom w jego imieniu, obecnie Speaker jest obsadzany w tej funkcji w drodze wyborów na początku prac nowo wybranej Izby. Speaker zwraca się do monarchy o wyrażenie akceptacji.

→ Stronnictwo większościowe ma pełną swobodę obsadzania tego urzędu, ale jedynie wówczas, gdy nie zasiada w niej Speaker z poprzedniej kadencji. W takiej bowiem sytuacji, w drodze utrwalonego zwyczaju, jest on wybierany ponownie.

→ Speaker musi zachować neutralność i bezstronność - jak zaczyna obejmować funkcję musi zrezygnować z przynależności do partii politycznej.

→ w wyjątkowej sytuacji Speaker bierze udział w głosowaniu - wtedy, gdy głosujący dzielą się po połowie.

→ prowadzi obrady izby, podejmuje niekiedy decyzję o charakterze precedensowym, decyduje jednoosobowo w wielu kwestiach merytorycznych (np. czy projekty ustaw mają charakter finansowy czy nie, co ma poważne konsekwencje proceduralne, dokonuje selekcji poprawek do projektów ustaw), decydując o niepoddawaniu niektórych z nich pod głosowanie, wyraża zgodę na przegłosowanie wniosku poselskiego o zamknięciu debaty, uruchamia procedurę „pytań w trybie nagłym”, na wniosek posła „debaty w trybie nagłym”, selekcja wniosków poselskich do rozpatrzenia przez IG, czy określona osoba nie popełnia wykroczenia przeciwko „przywilejom parlamentu” (obrazy posła), na wniosek rządu zwołuje w okresie przerwy wakacyjnej „nadzwyczajne posiedzenie” Izby.

f. Komisje Izby Gmin:

→ system komisyjny jest rozbudowany, oparty na bardzo rozmaitych kryteriach.

→ w ramach funkcji ustawodawczej występuje system 10 komisji do rozpatrywania projektów ustaw publicznych, zwanych „stałymi” (podstawowymi) powoływanymi na okres sesji (oznaczonych kolejnymi literami alfabetu). Na czele każdej komisji stoi przewodniczący, mianowany na stałe przez Leadera. Reszta składu jest powoływana ad hoc, w miarę jak kolejne komisje są uruchamiane dla rozpatrywania wpływających projektów.

→ Organem powołującym składy jest Komisja Selekcyjna Izby Gmin.

→ Komisje powołane do rozpatrywania projektów ustaw odnoszących się do Szkocji, Walii, Północnej Irlandii. Szkocja: Wielka Komisja Szkocka, Walia: Wielka Komisja Walijska, Irlandia: Komisja ds. Irlandii Północnej.

→ Komisja ds. Ustawodawstwa Europejskiego - śledzi działalność prawodawczą UE i informuje na bieżąco IG w czasie działań ustawodawczych. Jest pewnego rodzaju komisją stałą.

→ Do rozpatrywania ustaw „prywatnych” są powoływane 2 komisje: do projektów odrzuconych i niespornych.

→ w ramach funkcji kontrolnych jest powoływanych 18 komisji, które prowadzą bieżące i systematyczne prace kontrolne nad resortami ministerialnymi. Zwane są komisjami specjalnymi.

→ w związku z powyższym istnieją również komisje międzyresortowe: Komisja Szkocka, Komisja Północnej Irlandii, Komisja Walijska (nie mylić z tymi stałymi powoływanymi w ramach funkcji ustawodawczej.

→ można powołać także komisje dochodzeniowo-śledcze dla zbadania konkretnej sprawy, dla której komisje resortowe mają zbyt szerokie działanie. Zajmują się sprawami wewnętrznymi jak i sprawami deputowanych, spośród których na szczególną uwagę zasługuje Komisja ds. Procedury, śledząca racjonalność procedury parlamentarnej i formułująca w tym zakresie wnioski dla Speakera.

→ Komisja całej IG: działać może na pewnych etapach procesu ustawodawczego, obraduje nie pod przewodnictwem Speakera, a Przewodniczącego Komisji Budżetowej i do jej obrad nie stosuje większości wymogów proceduralnych obowiązujących w trakcie posiedzeń IG. Uruchamiana jest dla rozpatrywania i przygotowania przede wszystkim rozstrzygnięcia projektów ustaw o największej doniosłości, ale z drugiej strony projektów drobnych, co do których uznaje się, że nie wymagają przesłania do komisji stałej.

g. Frakcje partyjne:

→ wobec braku konstytucji i braku zintegrowanego regulaminu Izby, można frakcje polityczne uznawać za elementy jej formalnej struktury.

→ frakcja partii rządzącej obejmuje członków rządu, na czele z premierem, co stanowi około 1/3 jej składu.

→ około 65% obrad każdej sesji jest poświęcane na wnioski gabinetu, około 21% na wnioski Opozycji, a około 15% na wnioski indywidualne.

→ Frakcja partii opozycyjnej obejmuje Leadera Opozycji JKM i jego najbliższych współpracowników, będących rzecznikami Opozycji dla określonych zagadnień, tworzą oni tzw. Gabinet cieni, a więc jasna dla wyborców alternatywa personalna dla aktualnego gabinetu.

→ Opozycji przysługuje prawo wybierania zagadnień z mowy tronowej monarchy, nad którymi prowadzić się będzie dyskusję → bardzo ważne uprawnienie.

→ Frakcja Partii Konserwatywnej - leader wybierany na czas nieokreślony. FPK stanowi Komitet 1922, którego nazwa pochodzi od daty „zamachu stanu” parlamentarzystów konserwatywnych przeciwko establishmentowi partyjnemu, zgrupowanemu w tzw. Carlton Club, którzy jest nieco szerszym gremium, obejmującym również lordów i potencjalnych kandydatów na posłów. W okresie sprawowania rządów ministrowie nie wchodzą w skład Komitetu 1922, obraduje on bez ich udziału, chyba że zostaną zaproszeni.

→ Frakcja Partii Pracy nosi nazywana „Parlamentarna Partia Pracy”, wybiera leadera na rok.

→ Przywódca partii rządzącej pełni funkcję przywódcy politycznego swojej frakcji, a także pełni funkcję premiera, dlatego w sprawowaniu władzy nad frakcją pomaga mu Leader Izby Gmin (najbliższy współpracownik premiera, wchodzi w skład Gabinetu), który powiadamia członków frakcji o stanowisku rządu w konkretnej sprawie i pilnuje by uzyskać poparcie frakcji wobec tego stanowiska.

→ we frakcji partii opozycyjnej szefem jest Leader Opozycji.

→ do pomocy obu leaderom, w szczególności dla zapewnienia dyscypliny partyjnej powoływany jest główny whip, jego zastępcy oraz 10-12 whipów pomocniczych. Ci drudzy działają w komisjach Izby Gmin.

12. Parlament Zjednoczonego Królestwa - Izba Lordów:

a. Skład:

→ do niedawna istniała zasada, że piastunowie dziedzicznych tytułów arystokratycznych zasiadają w Izbie Lordów („Izba parów”). Ich przodkowie otrzymali bowiem kiedyś od monarchy wezwanie do zasiadania w tej Izbie, ale też ich kolejni następcy muszą je formalnie odebrać.

→ Formalnie występuje też kilka kategorii owych parów: książę (diuk), hrabia (earl, kobieta- countesse), markiz (marquess), wicehrabia (viscount), baron.

→ Najstarszym parostwem jest baronostwo de Ros - członkowie zasiadają w IL od 1264 roku.

→ Około 80% obecnych lordów pochodzi jednak od przodków, którzy uzyskali parostwo w XIX lub XX wieku, jako ludzie zasłużeni dla rozwoju Imperium w dziedzinie gospodarki, sztuki, nauki.

→ tworzenie parostw należy do prerogatyw monarchy.

→ 1.11.1999 roku dokonano ostatniej reformy Izby Lordów, funkcjonowało około 800 parostw i w skład Izby Lordów wchodziło tyle samo lordów „dziedzicznych”. Ta reforma zlikwidowała automatyzm parostwa z zasiadaniem w IL. Od jej wejścia w życie owych 800 lordów dziedzicznych wybiera 15 członków IL, pełniących w niej rozmaite funkcje i 75 dalszych, już „niefunkcyjnych” członków Izby. Wybór tej drugiej grupy następuje odrębnie w ramach dotychczasowych (3) frakcji partyjnych Izby (frakcja Partii Liberalnej) i jej sui generis czwartej frakcji, mianowicie frakcji bezpartyjnych.

→ w razie śmierci któregokolwiek z 90 członków, miejsca te obsadza się w analogiczny sposób.

→ lordowie dziedziczni dzielą się na takich, którzy posiadają mandat w Izbie i takich, którzy uczestniczą jedynie w wyborach. Nadal dziedziczy się więc tytuł, ale nie miejsce w IL.

→ poza tą 92-osobową grupą lordów, w skład Izby wchodzi również kilkakrotnie większa grupa „lordów dożywotnich”, czyli jak wskazuje sama nazwa - niedziedzicznych.

→ wśród grupy lordów niedziedzicznych jest 20-osobowa grupa lordów prawa, pełniących rolę sądu najwyższego Wielkiej Brytanii, choć biorących również udział w pracach legislacyjnych.

→ obdarowywanie tytułem lorda dożywotniego należy również do prerogatyw monarchy, przejawiającej się w formie mianowania kogoś „barnem” - posiadacze innych tytułów stają się automatycznie lordami dożywotnimi.

→ w skład IL wchodzi również 26 lordów duchownych (arcybiskupów i biskupów Kościoła Anglikańskiego) - częściowo określonych diecezji, częściowo wybieranych przez ogół episkopatu oraz 5 członków rodziny królewskiej posiadających tytuły książąt (prince): Walii, Edynburga, Gloucaster, Yorku i Kentu.

b. Organizacja wewnętrzna:

→ Lord Speaker Izby Lordów - przewodniczący tej Izby (pierwszym LSIL została kobieta, członek Labour Party).

→ kadencja LSIL trwa 5 lat, może być powołany tylko na 2 kadencję.

→ wcześniej Przewodniczącym tej Izby był Lord Kanclerz. Z końcem tej funkcjo skończyła się fuzja dwóch stanowisk: członka gabinetu i przewodniczącego w drugiej Izbie. Członkiem gabinetu pozostaje Leader Izby Lordów (przywódca frakcji rządzącej w tej Izbie.

→ Speaker IL posiada o wiele mniejsze kompetencję - IL ma mniejszy zakres kompetencji w porównaniu do IG.

→ Speaker nie udziela formalnie głosu, nie ma uprawnień dyscyplinujących, nie przeprowadza selekcji ustaw. Pełni funkcję informacyjną - na przykład podział czasu w trakcie debat, co do upływu czasu przeznaczonego na poszczególne punkty obrad. Nie bierze udziału w głosowaniu.

→ Komisje Izby Lordów: Powołuje się tylko komisje do spraw ustaw oprotestowanych. Istnieje również Komisja całej Izby pod przewodnictwem Speakera. W roku 2001 została powołana Komisja Konstytucyjna, badająca ogólne implikacje rozpatrywanych przez Izbę tzw. ustaw publicznych. Komisja ds. Wspólnot Europejskich.

Za jedyną komisję odpowiadającą specjalnym komisjom IG można uznać Komisję ds. Nauki i Technologii, a zwłaszcza jej podkomisje.

→ wszystkim komisjom przewodniczy Lord Przewodniczący Komisji z wyjątkiem Komisji ds. Wspólnot Europejskich której przewodniczy Główny Zastępca Przewodniczącego.

→ w IL funkcjonują formalnie frakcje partyjne, formalnie również z podziałem na frakcję rządzącą i opozycyjną. Większość w IL należy faktycznie na stałe do Partii Konserwatywnej, również w okresie rządów PP, mimo że skupia większość członków Izby, jest frakcją opozycyjną. We frakcji rządowej jedynie kilku lordów wchodzi w skład rządu.

→ prawa frakcji w IL ie są też tak dalece sformalizowane jak w IG, a poza tym funkcjonuje duża grupa lordów bezpartyjnych.

13. Komisje Wspólne obu Izb:

→ Na okres każdej sesji parlamentu Izba Gmin i Lordów mogą powołać komisje wspólne, które są elementem struktury parlamentu, ale nie którejkolwiek z Izb.

→ skład: przedstawiciele obu Izb, na zasadzie parytetu, każda z komisji sama wybiera przewodniczącego

→ zostają powołane dla analizy określonej problematyki, lecz wykorzystywane mogą być również w procesie ustawodawczym, na wniosek Izby, w której złożono określony projekt.

14. Funkcje parlamentu:

a. Ustawodawstwo:

→ Brytyjskie prawo konstytucyjne nie zna żadnych granic dla działalności ustawodawczej, wyróżnia się ustawy publiczne, ustawy finansowe, prywatne i inne.

→ nie wykształciło się materialne pojęcie ustawy, dlatego za ową ustawę uważa się każde rozstrzygnięcie parlamentu, sformułowane jako jego „akt”.

→ przejawy omnipotencji:

• brytyjskie prawo konstytucyjne nie ogranicza zakresu działalności ustawodawczej jedynie do pewnych materii; nie zna spraw a limine zastrzeżonych do reglamentacji przez inne organy niż parlament.

• Prawo nie wymaga również aby ustawy posiadały jedynie charakter normatywny czyli aby były to akty ogólne, generalne, abstrakcyjne, kierowane do nieoznaczonej liczby adresatów i przeznaczone do wielokrotnego stosowania; parlament brytyjski uchwala ustawy tak jedne jak i drugie.

• Nie można twierdzić, że ustawą jest to, co zostaje uchwalone dopiero w określonej procedurze ustawodawczej, gdyż ta całkowicie zależy od parlamentu i może być zawsze ukształtowana tak, jak ten sobie tego życzy, a prawidłowość uchwalania tekstów, opuszczających parlament i promulgowanych przez monarchę, nie może być przez nikogo badana i kwestionowana z punktu widzenia dochowania reguł proceduralnych.

• Uchwalone ustawy nie mogą być przez żaden inny organ badane i ewentualnie uchylane czy korygowane ze względu na zarzucaną im niezgodność z innymi regułami prawa, a w szczególności z oczywistych względów, nie występuje tu badanie konstytucyjności ustaw czy to przez organy sądowe, czy jakiekolwiek inne.

• Parlament może dowolnie delegować na inne podmioty „swoją” działalność ustawodawczą; tymi podmiotami mogą być,np. Monarcha w swej radzie (to nie występuje), resorty rządowe, ich poszczególne departamenty, rozmaite korporacje publiczne, władze lokalne, ale również od 1972 roku organy UE, które upoważniono do regulacji w określonych sprawach brytyjskich. Delegacja dotyczy na ogół kwestii szczegółowych zw. Z realizacją danej ustawy. Ale może mieścić w sobie również uprawnienie do koniecznych w związku z tym zmian obowiązującego ustawodawstwa (tzw. ustawodawstwo delegowane).

• Utrwalenie roli ustawy odbywało się również przez likwidowanie przez parlament prerogatyw Korony odnoszących się do ustaw (prawo do zawieszenia obowiązywania ustaw oraz czynienia od nich indywidualnych wyjątków -dyspensy.) Prerogatywy te zlikwidował Akt o Deklaracji Praw z 1689 roku.

• Dopuszcza się znoszenie przez ustawy zapadłych już wyroków sądów.

• W szczególnych okolicznościach ustawy mogą mieć charakter retroakcyjny, działać z mocą wsteczną - na przykład ustawy legalizujące ex post naruszenia prawa (indemnizacyjne), a nawet legalizujące wybór do IG osób obarczonych przeszkodami w kandydowaniu i tym samym legalizujące wybory.

• Traktaty międzynarodowe nie stanowią granic dla działalności ustawodawczej - ustawy mogą regulować określone sprawy wbrew ich postanowieniom.

• Tzw. dewolucja władzy, obejmująca tworzenie lokalnych parlamentów i lokalnego ustawodawstwa, nie prowadzi mimo to - teoretycznie - do wykluczenia uprawnień parlamentu do dalszego stanowienia ustaw w przekazanym zakresie.

• W związku z tym wszystkim podkreśla się, że żaden parlament nie może przez ustawę ograniczyć władztwa swego następcy, czyli znieść zasady lex posterior derogat priori, ani też znieść samej zasady supremacji parlamentu, ustawy mogłyby przedłużać okres pełnomocnictw konkretnego parlamentu.

→ podsumowując pojęcie ustawy: stanowienie w „akcie” parlamentu reguł postępowania, o charakterze generalnym bądź indywidualnym, dot. dowolnej materii, o dowolnym stopniu szczegółowości, dotyczących dowolnych osób (podmiotów), przyjętych w postępowaniu, którego reguły również ustala parlament. W ustawie musi nastąpić stworzenie reguł postępowania, a nie formułowania jakichkolwiek innych treści niewymagających realizacji, gdyż coś takiego nie leżałoby już w samym pojęciu funkcji ustawodawczej.

15. Procedura ustawodawcza

A. Jest skonstruowana odmiennie dla trzech różnych odmian ustaw:

• projekty dotyczące spraw publicznych i wnoszonych przez rząd

• projekty ustaw publicznych wnoszonych przez parlamentarzystów

• projekty ustaw prywatnych wnoszonych przez parlamentarzystów

B. Ustawy publiczne - dotyczą kwestii będących przedmiotem zainteresowania ogółu obywateli i władz publicznych. Formułowane jako reguły ogólne i abstrakcyjne. Najważniejsze z nich są anonsowane przez „mowę tronową”. Szczególnym rodzajem ustaw są ustawy finansowe które zawierają dyspozycję dotyczącą ustanawiania i ściągania podatków, zaciągania pożyczek, preliminowania kredytów na działalność publiczną, czy też wydatkowania sum ze Skarbu Państwa - te ustawy mogą być inicjowane tylko przez rząd!

C. Ustawy prywatne - adresowane są do konkretnych podmiotów. Są zobowiązujące lub uprawniające do podjęcia jednorazowo ustalonych działań. Np. nadanie obywatelstwa, pozwolenie dla rady miejskiej na zorganizowanie imprezy publicznej.

D. Ustawy mieszane - hybrydyczne - ukształtowane zostają, tak jak ustawy publiczne, ale w istocie posiadają konkretnych i wiadomych adresatów. Są nazywane mieszanymi ze względu na procedury - uchwalane są w procedurze przypominającej procedurę ustaw publicznych, ale z możliwością petycji wznoszonych przez podmioty pozaparlamentarne.

16. Ustawy publiczne

a. Inicjatywa ustawodawcza:

• zgodnie z zasadą supremacji przysługuje wyłącznie członkom parlamentu

• większość dyskusji w sejmie jest poświęcona na temat ustaw wniesionych przez deputowanych

• ustawy publiczne dotyczące finansów może proponować tylko rząd.

b. Procedura ustawodawcza:

• złożenie notatki zawierającej tytuł ustawy oraz informację, że deputowany zamierza z nią wystąpić następnego dnia.

• Speaker wywołuje deputowanego następnego dnia, wtedy składa on makietę projektu, a Sekretarz Izby odczytuje tytuł projektu, co stanowi pierwsze czytanie

• dyskusja i głosowanie jest przeprowadzana, rząd stara się aby ten etap był przeprowadzony jak najszybciej - w pierwszych tygodniach sesji.

• Po pierwszym czytaniu projekt zostaje wydrukowany i dostarczony posłom

• drugie czytanie - odbywa się w dniu ustalonym przez Speakera (chyba, że jest to inicjatywa rządu, to wtedy Speaker się przychyla do terminu zaproponowanego przez rząd), drugie czytanie może trwać kilka posiedzeń.

• Odbywa się dyskusja, a także możliwość zgłaszania rozmaitych poprawek do ustawy.

• Głosowanie - albo odrzucenie i wtedy się kończy proces ustawodawczy, albo w przypadku projektów mniej kontrowersyjnych, drugie czytanie poprzedzone jest dyskusją w komisji podstawowej lub komisji drugiego czytania, co powoduje, że właściwie drugie czytanie jest wówczas bardzo sumaryczne.

• Projekty rządowe w drugim czytaniu odrzucane są bardzo rzadko, częściej odrzucane są projekty deputowanych.

• Następny etap to stadium komisyjne - wobec projektów o największym ciężarze gatunkowym, ustrojowym, a także szczególnie pilnych lub też odwrotnie: dla projektów najbardziej prostych i niespornych funkcjonuję KOMISJA CA LEJ IZBY. Dla pozostałych projektów ustaw publicznych jest jedna z komisji stałych, bardzo rzadko jedna z komisji specjalnych (resortowych). Na tym etapie trwa dyskutowanie nad projektem i wprowadzenie dalszych poprawek, przy czym przewodniczącemu komisji przysługuje dyskrecjonalne prawo selekcji zgłaszanych poprawek. Poprawki powodujące obciążenia finansowe może zgłaszać tylko członek rządu pilotujący projekt.

• Wznowienie drugiego czytania: Komisje przedstawiają Izbie sprawozdanie, nad którymi odbywają się debaty. Istnieje możliwość zgłaszania dalszych poprawek, ale Speaker może je selekcjonować.

• Trzecie czytanie: dokonanie przeglądu przyjętego dotychczas tekstu i przeprowadzenie głosowania, do którego dochodzi rzadko, na ogół Speaker zadowala się stwierdzeniem istnienia określonej większości lub polega na opinii whipów.

• Po uchwaleniu projektu w IG, projekt trafia do Izby Lordów, gdzie procedura bardzo przypomina tą w IG (albo z IL do IG).

• Izba Gmin posiada nieograniczone prawo wprowadzania poprawek to tekstu przyjętego przez Izbę Lordów, ale nie odwrotnie. Izba Lordów nie posiada prawa wprowadzania poprawek do ustaw finansowych, może jedynie zwlekać z ich uchwaleniem.

• Wprowadzenie zmian przez drugą izbę wymaga ich rozpatrzenia i ustosunkowania się do nich przez Izbę, która jako pierwsza ten projekt uchwaliła. W przypadku ważniejszych rozbieżności może być powołana wspólna komisja uzgadniająca. Praktycznie jednak w znakomitej większości przypadków IL rezygnuje z podtrzymywania swego stanowiska, mając świadomość ograniczeń wynikających dla niej z ustawy o parlamencie z roku 1911, w myśl której wystarczy, że IG ponownie uchwali swój pierwotny tekst, nieuwzględniający poprawek IL, na kolejnej sesji - aby ten tekst skierowany został do podpisu królewskiego. W stosunku do ustaw finansowych ten termin jest skrócony do miesiąca.

• Podpis królewskie posiada postać „sankcji ustawodawczej” - formalnie zgody monarchy na ustawę, faktycznie od dawna nie dokonuje on osobiście tej czynności, ponieważ dysponuje nią premier, który przez Speakera IG bądź Lorda Kanclerza w IL informuje na bieżąco o udzieleniu sankcji, co otwiera drogę ogłoszeniu ustawy i wejściu jej w życie.

17. Ustawy prywatne:

• promotorzy w ciągu kilku dni w sesji przeznaczonych dla tych projektów wnoszą o ich rozpatrzenie,

• na promotorach ciąży obowiązek poinformowania wszystkich zainteresowanych o zgłoszonych projektach

• jeśli w czasie wniesienia projektu nikt w IL i w IG nie zaprotestuje, wtedy projekt rozpatrywany jest przez komisję Izby, powołaną specjalnie dla nieoprotestowanych projektów prywatnych - promotorzy uzasadniają projekt, a komisja przygotowuje sprawozdanie.

• Jeżeli zostaną projekty oprotestowane to trafiają do komisji, w tym wypadku o nieco większym składzie i funkcjonującej pod przewodnictwem Przewodniczącego Komisji Budżetowej, a także o szerszych kompetencjach. Komisja przeprowadza kontrolę projektu w procedurze quasi - sądowej, wraz z przesłuchiwaniem świadków oraz możliwością występowania adwokatów po stronie promotorów lub wnoszących sprzeciw.

• Na podstawie sprawozdań komisyjnych przeprowadzane jest w Izbie czytanie projektu, z możliwością zgłaszania poprawek oraz głosowania, a sprawa powtarza się w drugiej Izbie.

• Te projekty nie są objęte zasadą dyskontynuacji i prace nad nimi mogą być kontynuowane w trakcie następnej sesji.

18. Ustawy finansowe:

• wyłączna inicjatywa ustawodawcza przysługuje Koronie (rządowi) zgodnie z regułą parlamentarną z 1713 roku, zgodnie z ustawy wynika też, że podatki i kredyty budżetowe nie mogą być zwiększane przez parlamentarzystów ponad wielkości proponowane przez rząd.

• Postępowanie ustawodawcze może rozpocząć się jedynie w IG.

• Oddzielne uchwalanie preliminarzy wydatków i propozycji dochodów publicznych (też podatków).

• W skład budżetu wchodzi: FINANCE ACT (ustawa zawierająca zestawienie zapotrzebowania rządu na kredyty), APPROPRIATION ACT (ustawa o przeznaczeniu kredytów, kierowana do Banku Anglii i zawierająca decyzję o postawieniu funduszy do dyspozycji rządu) i CONSOLIDATED FUND ACT (ustawa o wydatkach ze Skarbu Państwa).

• Początek uchwalenia budżetu jest exposé budżetowe Kanclerza Skarbu i następuje kilka dni na dyskusję nad skalą proponowanych w budżecie preliminarzy wydatków publicznych i obciążeń podatkowych (mogą być niezwłocznie ustalone przez Izbę jako pewne prowizorium i wejść natychmiast w życie) i to nazywa się supply days. Po zakończeniu dyskusji Izba uchwala około 50 rezolucji podatkowych, które będą tworzyć część dochodową projektu. Projekt tej ustawy od razu jest skierowany do drugiego czytania. Po przejściu sprawozdań komisyjnych i przejściu projektu w trzecim czytaniu jest on kierowany do Izby Lordów, gdzie ma miejsce jedynie krótka dyskusja podczas drugiego czytania. Następnie następuje uchwalenie pozostałych dwóch części.

19. Kontrola działalności rządu:

Rząd podlega kontroli Izby Gmin. Ta funkcja rozwinęła się w ścisłym związku z rozwojem uprawnień w dziedzinie finansów publicznych - przyznawanie pieniędzy wiązało się z kontrolą ich wydatkowania, a to odzwierciedlało kierunki i rozmiary działalności rządu.

Z biegiem lat narastały instrumenty tej kontroli. Zasadnicze znaczenie miało ustabilizowanie się Opozycji, która odgrywa dużą rolę w zakresie funkcji kontrolnej. Ma ona krytykować rząd i dzięki temu ona eksponuje swoje możliwości (nie chodzi o usprawnienie działalności publicznej rządu).

Procedury kontrolne uruchamiają także posłowie z tej samej frakcji, którzy albo działają w interesie swoich wyborców, albo chcą pokazać jak bardzo są aktywni na polu parlamentarnym. Jednak najcięższe procedury kontrolne są jednak w rękach Opozycji.

Pierwszą procedurą kontrolną jest dyskusją parlamentarna nad mową tronową monarchy, która przedstawia program działalności rządu na najbliższy rok, autorem mowy tronowej tak naprawdę jest premier. Dyskusja ta najważniejsza toczy się przez 6 dni w Izbie Gmin (przez 4 w IL, ale ta w tej izbie nie jest już tak ważna). Mowy tronowej, jako aktu autorstwa monarchy nie wolno odrzucić. Formalnie ta dyskusja dotyczy uchwalenia przez Izbę tzw. adresu dziękczynnego dla monarchy, a brak jego uchwalenia oznaczałby wyrażenie przez IG wotum nieufności dla rządu i konieczność jego dymisji (tzw. uchwalenie pokornego żalu z powodu pominięcia w mowie pewnych zagadnień. Ostatni taki przypadek miał miejsce w 1923 roku i był przejawem rozbicia politycznego w IG.

Exposé budżetowe - w nim rząd ustami Kanclerza Skarbu przedstawia analizę sytuacji gospodarczej kraju, projekt ustawy budżetu i skalę przewidywanych obciążeń dla obywateli. Tutaj też przedmiot dyskusji określany jest przez Opozycję, a dyskusja posiada charakter polityczny.

Brytyjskie prawo parlamentarne wymaga również przedstawienia przez rząd Izbie Gmin wielu sprawozdań z realizacji wydatków publicznych. Od początku lat 90. do złożenia sprawozdania zobowiązane są wszystkie ważniejsze ministerstwa. Największe znaczenie przypada sprawozdaniom Ministerstwa Skarbu. Istotne informacje zawiera również Sprawozdanie Budżetowe (Czerwona Księga) oraz tzw. Oświadczenie Jesienne (przestawiane w listopadzie i zawierające pewne perspektywiczne plany wydatków na następne 3 lata). Sprawozdania resortowe są przedmiotem badań specjalnych komisji IG. Główną rolę odgrywa tu Komisja Rachunków Publicznych i Komisja Skarbu i Służby Cywilnej.

Debaty parlamentarne o charakterze specjalnym - debata nad określonym wycinkiem czy zagadnieniem polityki. 20 dni posiedzeń plenarnych Izby jest przeznaczonych na omawianie wniosków zgłaszanych przez opozycję. Wnioski zmierzają do podjęcia przez Izbę oceny postawionego zagadnienia. Ocena negatywna = wotum nieufności. Generalnie nie ma czegoś takiego jak ocena negatywna tzn. nigdy się jej uchwala, ale w dyskusji nad daną kwestią jest krytyka rządu.

Istnieją jeszcze debaty inicjowane przez deputowanych na wniosek prywatny. Na 9 dni przed rozpoczęciem takiej debaty są oni zobowiązani złożyć u Speakera notatkę o kwestii, którą zamierzają poruszyć. Nad takimi wnioskami wprawdzie przeprowadza się dyskusję, ale nie musi dochodzić do głosowania i w istocie dochodzi do niego bardzo rzadko.'

Wnioski o „odroczenie obrad” - debaty merytoryczne, niekończące się głosowaniem. Są one składane ze względu na potrzebę przedyskutowania pewnych zagadnień. Można je składać z każdym, upływającym właśnie posiedzeniem, przed każdą przerwą w toku sesji, w związku z debatami budżetowymi, a także w trybie nadzwyczajnym. Tematyka obrad jest znana z góry, aczkolwiek jest ustalana na 24 godziny przed debatą. W tej sytuacji zawsze dochodzi do głosowania, ale jest ono formalnie głosowaniem nad wnioskiem o odroczenie. Jego uchwalenie należy potraktować jako wotum nieufności. A jeżeli są wysuwane przez rząd oznaczają chęć uzyskania wotum zaufania.

Procedura zapytań - przed przejściem do mawiania projektów ustaw istnieje tzw. godzina zapytań (w poniedziałki od 11.30-12.30). Jest to czas na stawianie pytań premierowi i ministrom. Każdy deputowany ma prawo do 2 zapytań dziennie, jednak musi je złożyć na piśmie i odpowiedź otrzymuje z reguły za 2 tygodnie. Jedno ministerstwo odpowiada raz na miesiąc.

Odpowiedź ministra może wywołać za zgodą Speakera pytanie dodatkowe ze strony zapytującego lub innego deputowanego, na które należy udzielić dodatkowej odpowiedzi, ALE nie może przeradzać się to w dyskusje, nie może nabierać formy oświadczenia ministra.

Uprawnienia kontrolne komisji - żądanie wyjaśnień z poszczególnych ministerstw, przesłuchiwanie dowolnych osób jako świadków (gdyby komisja spotkała się z odmową, może zwrócić się o poparcie do całej IG, a gdyby i wezwanie Izby zostało zignorowane, wtedy komisja ma prawo taką osobę uwięzić), żądaniu okazania wszelkich dokumentów, zasięganiu opinii wszelkich stowarzyszeń obywatelskich, zlecaniu opracowania ekspertyz itd. Prace komisją są jawne, zapewnia się dostęp do prasy czy tv. Na zakończenie badań komisja opracowuje sprawozdanie, kierowane pod adresem danego ministerstwa, które po kilku miesiącach od otrzymania sprawozdania przesyła komisjom odpowiednie wyjaśnienia.

Urząd Kontrolera i Audytora Generalnego:

• powiązany ściśle z Izbą Gmin,

• kieruje systemem organów kontroli finansowej (Krajowy Urząd Kontroli Finansów Państwa)

• sprawdza, potwierdza i przedstawia parlamentowi dokumenty dotyczące operacji finansowych wszystkich departamentów rządowych

• przeprowadza własne kontrole wykorzystywania środków publicznych

• jego raporty są rozpatrywane przez Komisję Rachunków Publicznych (IG), ale samej IG nie przysługuje zlecanie kontroli.

Parlamentarny Komisarz do spraw Administracji (ombudsman):

• kontrola działalności administracji publicznej w sytuacji wpływania skarb obywatelskich na jej działalność w zakresie tych skarg

• obywatele nie mogą bezpośrednio do niego kierować tych skarg, lecz składają je na ręce deputowanych, dopiero ci mogą angażować ombudsmana.

• Może żądać przedstawienia ustnych lub pisemnych wyjaśnień raz okazania dokumentacji.

• Co kwartał kieruje raport ze swej działalności do IG, raport rozpatruje Komisja ds. Administracji Publicznej i może podnosić wypływające z nich problemy przy okazji rozmaitych dyskusji na forum całej Izby.

Kontrola aktów prawodawstwa delegowanego - dyskusja nad suplikacjami (wnioski deputowanych). Ważniejsze z omawianych aktów ustawy zawierające delegacje mogą też uprawniać IG do podejmowania dalszych kroków niż tylko samo rozpatrywanie. Po pierwsze, do uchwalenia tzw. rezolucji negatywnej, domagającej się uchylenia danego aktu, w terminie 40 dni od przedłożenia Izbie. Po drugie w najpoważniejszych sytuacjach IG zostaje ustawowo upoważniona do uchwalenia „rezolucji zatwierdzającej”, czyli wyrażenia formalnej zgody na wejście danego aktu w życie. Po rozpatrzeniu w IG są one rozpatrywane w IL.

Wstępnej kontroli ustawodawstwa delegowanego przedłożonych parlamentowi dokonują 2 komisje:

• wspólna komisja do spraw ustawodawstwa delegowanego, która bada dochowanie przez te akty wymogów formalnych (wymóg utrzymania się w granicach delegacji)

• Komisja ds. Ustawodawstwa Delegowanego - kontroluje akty ustawodawstwa delegowanego przedkładane parlamentowi, w praktyce nie wszystkie, a wybrane przez siebie, choć także jedynie z punktu widzenia kryteriów formalnych, mianowicie przestrzegania obowiązującej procedury przy ich stanowieniu.

20. RZĄD - GABINET - PREMER

A. Zestaw personalny i funkcje:

• rząd - wszyscy funkcjonariusze władzy wykonawczej piastujący stanowiska „polityczne”

• polityka państwa - podejmowanie decyzji, przyjmujących określone koncepcje zaspokajania potrzeb społecznych i angażowanie się we wprowadzanie ich w życie

• Służba cywilna - pozostali funkcjonariusze władzy wykonawczej, którzy prowadzą administracje publiczną i ściśle realizują ustawy, w sposób beznamiętny, fachowy, nie wnosząc tu żadnych dodatkowych ocen i wartości, wypływających z własnych przekonań czy ideałów, niejako „mechanicznie”. O tyle, o ile ustawy są wyrazem pewnej polityki można mówić o politycznej działalności Civil Service.

• Kilka kategorii członków rządu, w myśl ustawy o ministrach Korony: sekretarze stanu -9, ministrowie stanu - 19, sekretarze w Ministerstwie Skarbu - 2, sekretarze parlamentarni - 36. ministrowie + nazwa resortu, Lord Przewodniczący Rady Przybocznej, Leader Izby Gmin, Lord Kanclerz, Kanclerz Szachownicy (tytuł ministra finansów), Lord Osobistej Pieczęci i Leader IL”, Kanclerz Księstwa Lancaster (minister bez teki), Generalny Pocztmistrz, Najwyższy Pełnomocnik Prawny, Najwyższy Doradca Prawny, Lord Advocate i inni.

• Liczba członków rząd może sięgnąć około 100 osób, kilku członków rządu musi być członkami drugiej Izby.

• członków rządu mianuje monarcha na wniosek premiera lub tylko premier (tzw. członkowie Korony) - spośród nich tworzony jest gabinet poprzez mianowanie ministrów do „Rady Przybocznej” i to też robi monarcha na wniosek premiera

• dziś Rada Przyboczna to organ honorowy

• gabinet grupuje najbliższych współpracowników premiera i osoby, które są wpływowe w partii rządzącej

• aktualnie gabinet liczy 20 osób.

• premiera mianuje monarcha - ma nim być przywódca partii większościowej w IG

Gabinet:

• zbiera się regularnie na posiedzeniach,

• każdy z członków rządu zarządza przydzielonym mu odcinkiem spraw publicznych jako sługa „Korony” samodzielnie, pod rygorem osobistej odpowiedzialności (odpowiedzialność parlamentarna)

• zebraniom przewodniczy premier (od 1717) i tylko informuje monarchę o głównych postanowieniach

• powinien zajmować się wszystkimi ważnymi sprawami politycznymi państwa, wypracowywać określone stanowiska i informować o tym opinię publiczną, odpowiednio kierować poszczególnymi resortami

• może sam stanowić przepisy prawne w ramach ustawodawstwa delegowanego

Premier:

• spełnia funkcję Szefa Służby Cywilnej - w związku z tym mianuje na wszystkie kierownicze stanowiska w urzędach publicznych

• ma podporządkowany sekretariat gabinetu - na bieżąco może doglądać wszystkich działów administracji

Komitety rządowe:

• członkami mogą być ministrowie nie będący członkami gabinetu, ale przewodniczącym komitetu jest zawsze członek gabinetu

• powstał jako pierwszy Komitet Ochrony Imperium w 1903 roku

• członków komitetu powołuje jednoosobowo premier,

• mogą być komitety stałe jak i powoływane do określonych sprawiedliwości

• Komitet Spraw Wewnętrznych, Komitet Polityki Ekonomicznej, Komitet do spraw Przyszłej Legislacji

• główny whip partii rządzącej odgrywa ważną rolę

B. Odpowiedzialność przed parlamentem

• odpowiedzialność rządu przed IG oznacza, że posunięcia rządu powinny cieszyć się zaufaniem IG. To zaufanie może być codziennie wystawiane na próbę i codziennie może być potwierdzane.

• Jeżeli chodzi o wotum nieufności to jest ono stosowane rzadko i tylko w wypadkach kiedy może być zachwiany system polityczny/partyjny

• konsekwencjami wotum nieufności może być dymisja rządu składana na ręce monarchy, albo wniosek premiera do monarchy o rozwiązanie IG i zarządzenie nowych wyborów.

Faktyczna odpowiedzialność przed frakcją:

• zasada zastępcza egzekwowania odpowiedzialności politycznej - jest to procedura wymuszania na rządzie ustępstw, a czasami rezygnacji ze stanowisk rządowych, spowodowana żądaniem macierzystej frakcji partyjnej.

Odpowiedzialność członków rządu przed premierem:

• indywidualna odpowiedzialność ministrów o charakterze politycznym realizuje się raczej przed gabinetem i premierem

• premier i gabinet mogą doprowadzić do podania się ich do dymisji - to nie są przypadki częste

21. MONARCHA:

• monarchia dziedziczna, porządek dziedziczenia ustala Ustawa (Akt) o następstwie tronu z 1701 roku.

• Monarcha jest reprezentantem Korony - uosobienie władztwa państwowego, prócz kwestii związanych z wymiarem sprawiedliwości (tym zajmuje się władza sądownicza)

• na władztwo składają się tzw. prerogatywy, których treść jest określana przez common law

• wywiera wpływ na bieg spraw publicznych wykorzystując swój autorytet instytucji, którą reprezentuje.

Najważniejsze prerogatywy:

• prawo zwoływania/odraczania i rozwiązywania parlamentu

• prawo zawierania i wypowiadania traktatów

• prawo wypowiadania wojny

• prawo nawiązywania i zrywania stosunków dyplomatycznych

• prawo powoływania lordów

• prawo mianowania premiera i pozostałych członków rządu, a także obsadzania wielu dalszych stanowisk państwowych, powoływania członków Rady Przybocznej

• prawo łaski

Dwie ważne zasady brytyjskiego prawa konstytucyjnego:

• król nie może działać sam - zasada kontrasygnaty - monarcha ma obowiązek działania jedynie za radą i zgodą swych doradców (aktualnie członków rządu)

• król nie może działać źle - brak odpowiedzialność monarchy , nie ma ani odpowiedzialności konstytucyjnej ani politycznej

22. Ustrój terytorialny:

A. Podział terytorialny:

• najważniejsza jednostka podziału terytorialnego to HRABSTWO, z kolei te dzielą się na dystrykty z miastami, a te na parafie świeckie.

• Podstawowym organem w każdej z tych jednostek jest rada wybierana w demokratycznych wyborach (głosowanie powszechne)

• kompetencje rad - obejmują całość spraw lokalnych jednostki.

• Osoba przewodnicząca radzie nie jest organem wykonawczym

• brak dualizmu administracyjnego - nie funkcjonuje organizacja, która odpowiadałaby polskiej rządowej administracji. Ani rząd ani monarcha nie posiadają swojego przedstawicielstwa w żadnej z jednostek terytorialnych

B. Dewolucja w Szkocji, Walii i Irlandii Północnej:

• oznacza nader znaczną decentralizację władzy występującą na terytoriach obrzeży Wielkiej Brytanii, podczas gdy centrum państwa pozostaje niezmienione

• decentralizacja władzy znacznie większa niż pewna rozbudowa struktur zarządu lokalnego

Szkocja:

• na mocy ustawy powołano do życia szkocki parlament jak i rząd, a także Szkockiego Audytora Generalnego

• parlament szkocki jest jednoizbowy, liczy 129 posłów, z czego 73 wybieranych w okręgach jednomandatowych, a 56 w okręgach wielomandatowych w systemie proporcjonalnym

• kompetencje - ustawodawstwo we wszystkich materiach z wyjątkiem tych określonych w Art. 29, które podlegają ustawodawstwu Wielkiej Brytanii

• ustawy szkockie podlegają sankcji ustawodawczej królowej

• Egzekutywa Szkocka - inaczej rząd, w skład wchodzi premier mianowany przez królową, ministrowie mianowani przez premiera ( z aprobatą królowej), ale dymisjonowani samodzielnie przez premierami

Północna Irlandia:

• Parlament o nazwie - Zgromadzenie Północnoirlandzkie oraz rząd nazywany Komitetem Wykonawczym

• w parlamencie są dwie grupy: uniści i narodowcy

• parlament ma węższy zakres działania niż ten szkocki

Walia:

• Zgromadzenie Narodowe Walii, nie posiada charakteru ciała ustawodawczego

• może wydawać przepisy prawne ale jako prawodawstwo pochodne, a więc wykonawcze wobec ustaw

• Gabinet Zgromadzenia - premier i ministrowie

Regionalizacja w Anglii:

• obszar Anglii w 1998r został podzielony na 8 regionów i w każdym z nich powołano Agencję Rozwoju Regionalnego (ma wspierać rozwój gospodarczy regionu, promować przedsiębiorczość, walczyć z bezrobociem itd.)

• ustawa z 1998 zezwala na tworzenie się „izb regionalnych” o charakterze społecznym i powoływanych na zasadzie dobrowolności przez lokalne władze gospodarcze, związki zawodowe, organizacje obywateli itp.

---