Państwowa Szkoła Wyższa

im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej

Pedagogika-niestacjonarna

Rocznik akademicki: 20010/2011

Semestr: V

TEMAT REFERATU:

OPÓŹNIONY ROZWÓJ MOWY CZYNNEJ

Pracę wykonali:

\

BIAŁA PODLASKA 2010

Mowa ludzka jest nie tylko kluczem do wiedzy, jest ona także ważnym czynnikiem kształtującym osobowość ludzką. Jest związana z psychiką człowieka, z jego myśleniem. Można powiedzieć, że występuje tu istotny związek współzależności. Mowa kształtuje się w procesie myślenia, bierze w nim udział, kształtuje myślenie, a nawet je modyfikuje. Nie jest ona jednak zdolnością wrodzoną. Mowa jako środek porozumiewania się jest wspólna dla wszystkich ludzi na całym świecie. Mowa rozumiana jako akt w procesie porozumiewania się jest nieustannym obiektem zainteresowań naukowców różnych dziedzin. Normalny rozwój mowy przebiega pod wpływem wielu ważnych czynników np. nie zaburzonej czynności analizatora wzrokowego, słuchowego i środowiska. Rozwój mowy małego dziecka odbywa się etapami, które mają swój charakterystyczny czas pojawiania się, gdy kształtowanie się jej odbywa w sposób prawidłowy. Jednak nie zawsze tak jest. Dość często dochodzi do tzw. opóźnionego rozwoju mowy.

Opóźnienie rozwoju mowy (mówienia i rozumienia bądź tylko mówienia lub rozumienia) występuje wtedy, gdy proces kształtowania i rozwoju mowy w aspektach: fonetycznym, gramatycznym, leksykalnym, ekspresyjnym (we wszystkich bądź w niektórych) ulega opóźnieniu i przebiega niezgodnie z normą przewidzianą dla danej grupy wiekowej. W każdej sytuacji, gdy mowa jest opóźniona w stosunku do rówieśników, stwierdza się opóźnienie jej rozwoju.

Występują dwa podstawowe typy opóźnień rozwoju mowy.:

* samoistne opóźnienie rozwoju mowy (SORM) jest następstwem zakłóceń procesu rozwojowego, którego przyczyny związane są z indywidualnym tempem i rytmem rozwoju dziecka;

* niesamoistny opóźniony rozwój mowy (NORM), który jest następstwem zaburzeń o określonej etiologii, np. upośledzenia motoryki mowy, upośledzenia sensorycznego, zaburzenia neurologicznego, zaburzenia psychicznego, deprywacji środowiskowej.

Samoistny opóźniony rozwój mowy występuje u dzieci, które z niewyjaśnionych ( dostępnymi badaniami ) przyczyn, zaczęły mówić później, a dalszy rozwój ich mowy przebiegał z pewnymi trudnościami. Do tej grupy należy zaliczyć przypadki opóźnienia rozwoju mowy czynnej, występującej przy prawidłowym słuchu, dobrym rozumieniu wypowiedzi oraz przy normalnym poziomie rozwoju umysłowego.

Zespół opóźnienia rozwoju mowy czynnej jest dość często spotykany. Wśród dzieci przedszkolnych występuje w około 3 % populacji. Otoczenie domaga się od dziecka, żeby mówiło i nie zastanawia się, czy jest to możliwe. Czasem takie dzieci oskarżane są o niechęć do mówienia lub lenistwo.

Nieznajomość tego zespołu objawów w szczególności sposobów postępowania leczniczo-rehabilitacyjnego, powoduje, iż dzieci te niewłaściwie traktowane narażone są na stresy psychiczne, co nierzadko kończy się występowaniem wtórnych zaburzeń, jak np. jąkania.

Zespół opóźnienia rozwoju mowy czynnej dotyczy zwykle dzieci w wieku 3 lub 4 lat, najczęściej chłopców (proporcja 3-1). Dziecko takie mówi bardzo mało albo wcale. O opóźnieniu świadczy też mała liczba używanych słów (ubogi słownik), zdań (mało zdań złożonych), nieprawidłowa gramatyka, przedłużający się okres swoistej mowy dziecięcej. Słyszy natomiast dobrze i doskonale rozumie polecenia słowne. Potrafi wymawiać w izolacji niemal wszystkie głoski mowy, nawet czasem w postaci sylab (onomatopeje), ale nie jest w stanie złożyć ich w słowa w należytym tempie. Poziom rozwoju umysłowego tych dzieci badany testami bezsłownymi (inne testy mogą dać nieprawidłowy, zaniżony wynik badania) najczęściej jest prawidłowy, zgodny z wiekiem.

Przyczyny opóźniające rozwój mowy:

•zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego: nieprawidłowa budowa języka,

podniebienia, zniekształcenie zgryzu itp.;

•nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy: niska sprawność warg, brak pionizacji języka itp.;

•nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu;

•niesprzyjające warunki do uczenia się mowy związane z czynnikiem społecznym (uwarunkowania środowiskowe);

•uszkodzenia ośrodków i dróg nerwowych unerwiających narządy mowne;

•przyczyny psychiczne, np. brak zainteresowania mowa innych lub własne wypowiedzi dziecka odbierane są przez nie jako trudne, męczące;

•opóźniony rozwój psychomotoryczny i emocjonalny dziecka.

Opóźnienia rozwoju mowy występują również bez jakichkolwiek wad wymowy. Można je zaobserwować u dziecka z dobrym rozwojem percepcji słuchowej i motoryki artykulacyjnej a wykazującym zahamowanie rozwoju mowy. Przyczyn takiego opóźnienia można doszukiwać się w niewłaściwych oddziaływaniach środowiskowych w postaci zaniedbań, stresów, złych wzorców,bądź negatywnych reakcji na pierwsze wypowiedzi dziecka. Wówczas dziecko zaczyna mówić późno ale wszystkie dźwięki wymawia prawidłowo. Opóźnienia rozwoju mowy to zakłócenia w nabywaniu przez dziecko sprawności językowych. Pojawiają się one zazwyczaj już w pierwszych etapach rozwoju mowy.

Opóźnienia te obserwuje się zarówno w globalnych jak i wybiórczych aspektach oraz etapach rozwoju mowy. Mogą one przejawiać się następująco:

•późniejsze pojawianie się gaworzenia lub pierwszych słów;

•ubóstwo słownika (mała liczba rozumianych i uważnych słów oraz brak pewnych części mowy w słowniku dziecka)

•późniejsze pojawianie się w mowie dziecka zdań prostych oraz złożonych

•dłuższe utrzymywanie się w wypowiedziach dziecka nieprawidłowych struktur

gramatycznych;

•dłuższe wymawianie poszczególnych dźwięków mowy w sposób charakterystyczny dla wcześniejszego okresu rozwojowego.

Przejawy opóźnionego rozwoju mowy to ograniczenie zasobu dźwięków przejawiające się w następujący sposób:

• większość głosek zastępowana jest przez „t” oraz „a”;

• samogłoski „e” oraz „o” są zastępowane przez „a” (np. Ela - Ala, Ola - Ala);

• spółgłoski dźwięczne są zastępowane przez ich bezdźwięczne odpowiedniki, np. b - p,d - t, bułka - „półka”, dom - „tom”;

• do 6 r. ż. może wystąpić ograniczony zasób spółgłosek miękkich, np. s, z, c, dz., n;

• k, g mogą być zastępowane przez t, d lub opuszczane, np. kot - „tot”,kot - „ot”;

• spółgłoski dentalizowane mogą być zastępowane przez „t”lub„d”, np.sanki - „tanki”,zapałki - „dapałki”, cebula - „tebula”);

• ujednolicenie realizacji 3 szeregów głosek dentalizowanych poprzez realizowanie tylko jednego z nich, np. s, z, c, dz: szafa - safa, żaba - zaba, czekolada - cekolada, dżungla - dzungla, sałata - alata, zapałki - apalki, cebula - ebula;

• głoska „ch” może być zastępowana przez „f” lub „k”, np. chleb - kleb, chleb - fleb;

• głoska „f” może być zastępowana „h”, np. fotel - hotel;

• głoska „r” przez „l” lub „j”, np. ryba - lyba, ryba - jyba;

• głoska „l” przez „j”, np. lalka - jajka;

• głoska „ł” przez „w”, np. łapa - wapa;

• głoska „w” przez „ł” lub „h”, np. wata - łata, wata - hata;

• niekiedy wszystkie spółgłoski są opuszczane, a mowa opiera się głównie na

samogłoskach, np. ocean - oea;

Zniekształcanie fonetycznej budowy wyrazów u dzieci z opóźnionym rozwojem mowy polega na opuszczaniu lub przestawianiu głosek lub sylab w wyrazie. Zaburzeniu temu towarzysza następujące zjawiska językowe:

• metatezy, czyli przestawki głoskowe lub sylabowe np. krokodyl - korkodyl, ławka -wałka;

• elizje - opuszczanie głosek w nagłosie, sródgłosie i wygłosie np. lampa - lama, lampa -lapa, kot - ot, kot - ko;

• opuszczanie sylab poczatkowych, np. kanapa - napa;

• zmniejszanie ilości sylab w wyrazie, np. baloniki - baloki;

• redukcje grup spółgłoskowych, np. szczotka - sotka;

• częściowe lub całkowite ujednolicenie różnych grup spółgłoskowych;

• wymawianie przez dziecko pewnych głosek w wyrazach, których nie potrafi ono wypowiedzieć w izolacji i w sylabach (np. dziecko wypowiada głoskę „k” w słowie kura, ale nie potrafi jej wypowiedzieć w izolacji (pojedynczo, osobno)

oraz w sylabach np. ko).

Ponadto występują takie zjawiska językowe jak:

• kontaminacje czyli tworzenie nowych wyrazów ze skrzyżowania dwóch różnych wyrazów (np. dlaczego + czemu = „dlaczemu”);

• reduplikacje (powtórzenia) sylab końcowych i akcentowanych (kaczka - „kaka”);

• asymilacje (upodobnienia), np. babka - „papka”, król - „krór”;

• augmentatywa, czyli specyficzne zgrubienia wyrazów, np. jabłko - „jabucho”, placek -„plakol”, łyżka - „łyga”, łóżko - „łócho”;

• sylaby początkowe w znaczeniu całego wyrazu, np. kaczka - ka;

• zniekształcanie wyrazów - neologizmy dziecięce, tzw. nowotwory językowe, np.:siekiera - rabak, żelazko - prasowalnik, budowniczy - budownik;

• „bałagan fonetyczny”, czyli nieregularność substytuowania głosek;

• „rozmywanie głosek”, czyli brak wyrazistości artykulacyjnej dźwięku;

• agramatyzm;

• zubożenie kategorii wypowiedzi zdaniowej - dziecko używa równoważników zdań lub zdań prostych.

Dzieci z zespołem opóźnienia mowy czynnej charakteryzuje to, że:

• mówią mało lub wcale,

• słyszą dobrze i prawidłowo wykonują polecenia słowne,

• w izolacji ( rzadziej w sylabach ) potrafią wymówić prawie wszystkie głoski, nie potrafią jednak złożyć ich w słowo wypowiedziane płynnie i w należytym tempie, ich poziom umysłowy ( badany testami bezsłownymi ) jest prawidłowy, zgodny z wiekiem. Przy zastosowaniu testów całkowitych ( słownych i bezsłownych ) wyniki otrzymane w skali bezsłownej i w skali słownej znacznie się różnią na korzyść tych pierwszych. Gdy różnica pomiędzy wynikami jest nieznaczna, należy podejrzewać upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim,

•opóźnione są etapy pojawiania się poszczególnych głosek ( opóźniony rozwój artykulacji),

•w następstwie opóźnienia rozwoju mowy występuje trudność w nauce czytania i pisania

W celu zdiagnozowania zespołu opóźnienia mowy czynnej należy wykonać następujące badania:

•badanie słuchu,

•inteligencji za pomocą skal bezsłuchowych,

•należy wykluczyć istnienie wad organicznych w obrębie aparatu głosowo - artykulacyjnego,

•po czym należy sprawdzić poziom rozumienia mowy ( zalecając wykonanie poleceń słownych czy wskazywanie nazwanych przez badającego przedmiotów i obrazków ).

Jak stymulować mowę dziecka?

•Należy motywować dziecko do mówienia przez częste rozmowy z nim. Staramy się przy tym mówić prostymi zdaniami używając znanych dziecku słów.

• Nie przerywajmy dziecku, pozwólmy dokończyć wypowiedź

• Dostarczajmy prawidłowych wzorców mowy - słuchanie jest pierwszym etapem rozwoju mowy

• Nie zmuszajmy a zachęcajmy do mówienia

• Stosujmy tzw. "kąpiel słowną", która polega na mówieniu o wszystkim, co dziecko otacza. Wykorzystujemy do tego zwykłą codzienną aktywność. Wykonując daną czynność opowiadamy o niej np. "Robię ciasto, a teraz dosypuję mąki. Popatrz mąka jest biała...".Mówimy o tym, co dzieje się tu i teraz. Nie przesadzajmy jednak, by nie zalewać dziecka nadmiernie potokiem słów.

• Przekształcajmy komunikaty dziecka (także gesty) w tekst.

•Prowadźmy przy dziecku dialog - zadawajmy sobie pytania i odpowiadajmy na nie

• Zapewnijmy dziecku kontakt z rówieśnikami np. na placu zabaw, w przedszkolu.

•Powtarzajmy z dzieckiem wyrazy dźwiękonaśladowcze,

•Czytajmy dziecku książeczki, nazywajmy to, co widzimy na ilustracjach

•Ćwiczmy z dzieckiem narządy mowy w formie zabawy np. oblizujemy się jak kotek po wypiciu mleka, liczymy językiem ząbki, próbujemy dotknąć językiem podniebienia, kącików ust.

•Stosujmy ćwiczenia oddechowe polegające na wprawianiu w ruch lekkich przedmiotów (np. papierków, piórek)

•Śpiewajmy, powtarzajmy wierszyki, wyliczanki.

Czynność mowy jest nierozerwalnie związana z oddychaniem, a prawidłowe oddychanie jest fundamentem dobrej wymowy. Wiele propozycji ćwiczeń oddechowych proponuje: G. Demel,. Do ćwiczeń oddechowych można też włączyć naśladowanie głosów zwierząt połączone z przeciąganiem dźwięku, np. muuu, beee, kukurykuuuu. Niezwykle przydatne do tych ćwiczeń są wiersze J.Brzechwy.

Uważam, że wszystkie propozycje działań, które służą doskonaleniu umiejętności językowych powinny przebiegać w atmosferze zabawy, radości i odkrywania.Jeżeli jednak dwulatek mówi jedynie kilka słów i nie powiększa ich repertuaru, a trzylatek nie próbuje układać zdań powinniśmy skonsultować się z logopedą.

Choć wszystkie dzieci z opóźnionym rozwojem mowy wymagają troski, to w każdym przypadku konieczne jest zindywidualizowanie oddziaływań diagnostyczno-terapeutycznych. Istotne jest wiec stwarzanie im życzliwej atmosfery towarzyszącej rozwojowi mowy, jak również zapewnienie prawidłowych wzorców mówienia, zaniechania mowy nader pieszczotliwej, nadmiernego używania zdrobnień, naśladowania języka dziecięcego. Dzieci z opóźnionym rozwojem mowy czynnej wymagają również podejmowania działań stymulujących rozwój mowy. W związku z czym należy zachęcać dziecko do mówienia. Stawiamy pytania, by udzielało odpowiedzi i słuchamy ich z uwaga oraz podtrzymujemy wypowiedzi. Brak odpowiedniej opieki bądź niewłaściwe reakcje ze strony otoczenia prowadza najczęściej do wtórnych

zaburzeń emocjonalnych, zakłócających prawidłowy rozwój osobowości dziecka. Często też wpływają na powstawanie takich negatywnych cech osobowości jak: nerwowość, agresywność, małomówność, podejrzliwość czy nieufność, które są również przyczyna powstawania wszelkiego rodzaju kompleksów.

Bibliografia :

1.Demel G. - Minimum logopedyczne. Warszawa1992

2.Demel G. - Elementy logopedii. Warszawa 1975

3.Skorek E.M. - Oblicza wad wymowy. Warszawa 2001

---