LIPIDY

cacao oleum (=butyrum oleum) - olej kakaowy

• oleje nasycone stałe i półstałe

• w oleju z jąder nasiennych Theobroma cacao - Kakaowiec właściwy

• do sporządzania: czopków, globulek, maści, pomadek, czekolady, kakao (teobromina)

cocois oleum - olej kokosowy

• oleje nasycone stałe i półstałe

• w oleju z nasion Cocos nucifera - Palma kokosowa (Arecaceae - Palmowate)

• jako tłuszcz spożywczy, do mydeł i detergentów

palmae oleum - olej palmowy

• oleje nasycone stałe i półstałe

• Elaeis guineensis (E. oleifera)- Palma oleista (Arecaceae - Palmowate)

• tłuszcz spożywczy - margaryna, mydła, świece

ricini oleum - olej rycynowy

• oleje nasycone stałe i półstałe

• Ricinus communis - Rącznik pospolity( Euphorbiaceae - Wilczomleczowate)

• nasionach: estry z kw. rycynolowym, rycyna (toksalbumina), kwas rycynolowy drażni śluzówkę j. cienkiego, przeczyszczająco 4-6h, olej pobudza wzrost włosów, w zaparciach, w produkcji kropli do oczu, kapsułek, mazideł, emulsji, granulatów, podłóż maściowych, tabletek, mydeł, smarów

olivarum oleum - olej oliwkowy

• oleje nasycone stałe i półstałe

• Olea europaea - Oliwka europejska (Oleaceae - Oliwkowate)

• żółciopędnie, żółciotwórczo, przeczyszczająco, zewnętrznie: p/zapalnie, osłaniająco, zmiękczająco, rozpuszczalnik substancji litofilnych, w produkcji maści, emulsji, mazideł, kremów, mydła, do odżywiania pozajelitowego

arachidis oleum - olej arachidowy

• oleje płynne mononienasycone

• Arachis hypogaea- Orzech ziemny (Fabaceae- Motylkowate)

• do mazideł, plastrów, mydeł, iniekcji, kropli do oczu, po utwardzeniu do czopków w tropiku, wyższa temp. topnienia od Cacao oleum

rapae oleum - olej rzepakowy

• oleje płynne mononienasycone

• Brassica campestris napus - Kapusta rzepak (Brassicaceae - Kapustne)

• oleju w nasionach: kw. erukowy powoduje: stłuszczenie organów miąższowych, uszkodzenie mięśnia sercowego, do emulsji, mazideł, maści, plastrów, mydeł, jako tłuszcz spożywczy

sojae oleum - olej sojowy

• oleje płynne wielonienasycone

• Glycine soja - Soja jadalna (Fabaceae - Bobowate)

• w nasionach: olej, węglowodany, stigmasterol - do półsyntezy hormonów sterydowych, flawonoidy (genisteina), jako olej spożywczy (margaryna), lecytyna, sos sojowy, w odżywianiu pozajelitowym, nasiona zmielone do „mleka sojowego” i „mięsa sojowego”

lini oleum - olej lniany

• oleje płynne wielonienasycone

• Linum usitatissimum - Len zwyczajny (Linaceae - Lnowate)

• nasiona zawierają: oleju tłusty, glicerydy kwasu: oleinowego, linolowego, linolenowego - p/zapalne, rozmiękczająco, uelastyczniająco, regenerująco, przyspiesza ziarninowanie, witamina F - łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego, ↓ cholesterol, dodatek do diety zwierząt nasion lnu↑ w jajach, mięsie, rybach kwas tłuszczowy n-3, w schorzeniach skórnych: egzemy, oparzenia, stany zapalne, do mazideł, mydeł , jako olej spożywczy, w przemyśle: pokosty, farby, lakiery

perseae oleum - olej z owoców awokado

• oleje płynne wielonienasycone

• Persea americana - Smaczliwka amerykańska (awokado) (Lauraceae - Laurowate)

• w PIASCLEDINE 300: niezmydlająca się frakcja oleju z: awokado (20% steroli) + soi (1/3+2/3) - wpływ na metabolizm i skład tkanki łącznej, pomocniczo w terapii bólów reumatycznych, korzystnie w parodontozie

sezami oleum - olej sezamowy

• oleje płynne wielonienasycone

• Sezamum indicum - Sezam indyjski (Pedaliaceae - Połapkowate)

• w nasionach: olej, białka, śluz, sesamolin →sezamol -fenolowy antyoksydant- stabilność, do mazideł, plastrów, w celach spożywczych, kosmetyka: antyoksydant, zmiatacz wolnych rodników

helianthii oleum - olej słonecznikowy

• oleje płynne wielonienasycone

• Helianthus annuus - Słonecznik zwyczajny

• olej w nasionach: do celów spożywczych - margaryna

amygdalarum oleum - olej migdałowy

• oleje płynne wielonienasycone

• Prunus amygdalus - Śliwa migdał (Rosaceae- Różowate), olej głównie w nasionach

• rozpuszczalnik lipofilnych substancji, przemysł kosmetyczny

kwas linolowy: α - linolenowy

• NNKT

• substraty do syntezy lipidowych składników błon komórkowych, hormonów tkankowych, NNKT: stymulują uwalnianie insuliny, wpływają na aktywność i liczbę receptorów insulinowych zwiększają wrażliwość na insulinę, brak NNKT powoduje: nadmierne łuszczenie się naskórka, utrudnioną regenerację tkanek, zwiększoną utratę wody, dolegliwości układu krążenia, obniżoną odporność na infekcje, niedorozwój płodu

1.OLEJE ZAWIERAJĄCE NNKT i KWAS γ-LINOLENOWY

oenotherae oleum virginum- olej wiesiołkowy z bezpośredniego tłoczenia

• oleje zawierające NNKT i kwas γ-linolenowy

• Oenothera biennis, O. paradoxa Wiesiołek dwuletni, W. dziwny, zawierają: kwas γ-linolenowy i kwas linolowy

boraginis oleum - olej ogórecznikowy

• oleje zawierające NNKT i kwas γ-linolenowy

• Borago officinalis - Ogórecznik lekarski, zawierają: kwas γ-linolenowy, kwas linolowy

ribes nigri oleum - olej z czarnej porzeczki

• oleje zawierające NNKT i kwas γ-linolenowy

• Ribes nigrum - Porzeczka czarna Saxifragaceae- Skalnicowate

Zastosowanie olejów zawierających kwas γ - linolenowy :

choroby wskazujące na niedobór, choroby układu sercowo - naczyniowego, choroby metaboliczne: cukrzyca, miażdżyca -↓poziom cholesterolu, stany zapalne (reumatoidalne zap. stawów), niewydolność wątroby: marskość, uszkodzenia alkoholowe, zw. chemicznymi, schorzenia nerek, napięcie przedmiesiączkowe, klimakterium, choroby skórne: łuszczyca, atopowe zapalenie skóry, stwardnienie rozsiane, schizofrenia, choroba Alzheimera, AIDS

2.OLEJE ZAWIERAJĄCE WITAMINĘ E

hippophaë oleum - olej rokitnikowy

• oleje zawierające witaminę E

• Hippophaë rhamnoides - Rokitnik zwyczajny (R. szakłakowaty), Oblepicha

• w oleju: witamina E, witaminy z grupy B, karotenoidy, sole mineralne, na trudno gojące się rany, owrzodzenia, oparzenia, odmrożenia, odleżyny, wrzody żołądka

tritici embryonis oleum- olej z zarodków pszenicy

• oleje zawierające witaminę E

• Triticum vulgare - pszenica (Poaceae)

• ceramidy, glikozydoceramidy - p/starzeniu skóry

cedrae oleum - olej cedrowy (=CEDRUS)

• oleje zawierające witaminę E

• brak informacji o surowcu

• witamina E - naturalny antyoksydant, ↓ryzyko choroby wieńcowej, zapobiega indukcji karcynogenezy

3.FRAKCJE ZAWIERAJĄCE FITOSTEROLE i NKT

sabal fructus - owoc palmy sabal

• oleje z frakcją zawierającą fitosterole i NKT

• w Serenoa repens (Sabal serrulata) - Palma sabalowa (Palmae - Palmy), frakcja lipidowo-sterolowa: glicerydy, głównie kwasu laurynowego, alkany linearne, alkeny, fitosterole: β-sitosterol i pochodne, kampesterol

• interakcja z metabolizmem i wpływem testosteronu na gruczoł krokowy, spazmolitycznie, p/obrzękowo

pygeum africanum - śliwa afrykańska

• oleje z frakcją zawierającą fitosterole i NKT

• Prunus africana Pygeum africanum - śliwa afrykańska (Rosaceae - Różowate), frakcja lipidowo-sterolowa -ekstrakcja kory → rozp. org. fitosterole: β - fitosterol, kwasy triterpenowe: ursolowy, oleanolowy

• interakcja z metabolizmem i wpływem testosteronu na gruczoł krokowy, spazmolityczne, p/obrzękowe

4.OLEJE ZAWIERAJĄCE FITOSTEROLE i NNKT

cucurbitae oleum- olej z pestek dyni

• oleje zawierające fitosterole i NNKT

• Cucurbitae pepo -Dynia zwyczajna (Cucurbitaceae ); kw. linolowy, ∆ 7-sterole np. glukozyd spinasterolu, ∆ 5-sterole (klerosterol, stigmasterol, kampesterol), skwalen

• w przeroście gruczołu krokowego

maydis embryonis oleum - olej z zarodków kukurydzy

• oleje zawierające fitosterole i NNKT

• Zea mays - Kukurydza zwyczajna ( Poaceae - Trawy); zawiera: kwas linolowy, kwas linolenowy, ∆ 5-sterole: β-sitosterol, kampestrol, tokoferole

• w przeroście gruczołu krokowego

karite oleum- olej z nasion drzewa masłowego

• oleje zawierające fitosterole i NNKT

• Vitellaria paradoxa =Butyrospermum parkii

• owocnia jadalna, przemysł kosmetyczny: kremy ochronne

piscium oleum - olej rybny

• oleje

• z ryb morskich: eikozapentaenowy (EPA), dokozaheksaenowy (DHA)

• działanie: EPA i DHA- prekursor hormonów tkankowych, powoduje agregację trombocytów, wydłużają czas krwawienia ↓ stęż. lipoprotein VLDL, ↑ HDL, stosowanie: profilaktyka miażdżycy tętnic i chorobie niedokrwiennej serca ,w łuszczycy, w ↑stęż. triglicerydów we krwi, w reumatoidalnym zapaleniu stawów, w zwyrodnieniowych chorobach stawów

• z rekina grenlandzkiego Somniosus microcephalus: alkiloglicerole AGL

• gromadzą się w błonie komórek bakterii i nowotworowych- uszkadzają je, mają wpływ na układ immunologiczny: pobudzenie fagocytozy, powstawanie przeciwciał, skwalen- prekursor hormonów sterolowych, chroni przed wolnymi rodnikami, pobudza układ odpornościowy kwasy tłuszczowe Ω-3

POLIACETYLENY

arktinon, arktinol, arktinal

• poliacetyleny

• Bardanae radix - korzeń łopianu

• brak informacji o działaniu

kapilen

• poliacetyleny

• Agropyri rhizoma - kłącze perzu

• p/bakteryjnie, p/grzybiczo, p/wirusowo

en-in dicykloeter

• poliacetyleny

• Chamomillae anthodium - koszyczek rumianku

• silniejszy spazmolityk od papaweryny

poliacyteleny alifatyczne

• poliacetyleny

• Echinaceae purpureae angustifoliae radix, herba - korzeń i ziele jeżówek: purpurowej i wąskolistnej

• działanie antybiotyczne

cykutotoksyna

• poliacetyleny o działaniu toksycznym

• Cicuta virosa, szalej jadowity (Apiaceae)

• trująca cała roślina, szczególnie świeża, dawka śmiertelna 3 g, ślinotok, ból żołądka, wymioty, drgawki, migotanie komór, zatrzymanie oddechu

etuzyna, etuzanol A

• poliacetyleny o działaniu toksycznym - podobne do cykutotoksyny

• Aethusa cynapium, blekot pospolity (Apiaceae)

• wyciąg z blekotu z opium - trucizna humanitarna

enantotoksyna

• poliacetyleny o działaniu toksycznym

• w korzeniach i kłączach (zapach selera), w Enanthus crocata - kropidło szafranowe (Apiaceae)

• zatrucie: depresja ośrodka oddechowego, porażenie mięśni oddechowych

falkarinol

• poliacetyleny o działaniu toksycznym

• w owocach, w Hederae helicis folium - liść bluszczu

• rumień, pęcherze na twarzy, rękach

TŁUSZCZE ZŁOŻONE

1.FOSFOLIPIDY

lecytyna

• tłuszcze złożone - fosfolipidy

• występowanie: żółtka jaj, olej sojowy, rzepakowy

• znaczenie: źródło choliny - prekursora acetylocholiny - neuroprzekaźnik; NKT, stosowanie lecytyny: zmiany zwyrodnieniowe OUN, rekonwalescencja, wyczerpanie (wzmacniający), hipercholesterolemia, zaburzenia pamięci, koncentracji, w niewydolności oddechowej u wcześniaków, powodowanej w niedoborze surfaktanu, schorzenia wątroby, w żywieniu pozajelitowym, stabilizator, emulgator, w preparatach dermatologicznych, ułatwia wchłanianie

2.WOSKI ROŚLINNE

cera carnauba - wosk karnaubowy

• tłuszcze złożone - woski roślinne

• Copernicia cerifera - Kopernikia woskodajna; Woskownica brazylijska, Palma woskowa; (Palmae - Palmy), na liściach

• jako nie jełczejące podłoża kremów, maści, do nabłyszczania tabletek powlekanych

simmondsiae oleum - olej jojoby

• tłuszcze złożone - woski roślinne

• Simmondsia californica, S. sinensis (Buxaceae)

• ogranicza utratę wody nasiona: ok. 60% płynnego wosku: palmitynian cetylu, wartość tłuszczu wieloryba, bez nieprzyjemny zapachu, skwalen (p/grzybiczo), wit. E odtwarza barierę lipidową skóry, odżywcze, przenika głęboko, hamuje utratę wody, trwałość -20 lat, odporny na utlenianie , glikozyd simondsina - obniża apetyt u zwierząt, kosmetyki do pielęgnacji włosów, ciała, smary w precyzyjnych urządzeniach - rozruszniki serca

Funkcje wosków roślinnych: nalot, wydzielina na kutykuli liści, np. palmy woskowej, chroni przed utratą wody, czynnik patogenny

Zastosowanie: w farmacji: środki pomocnicze poprawiające konsystencję, spoistość maści, kremów, utwardzające zbyt płynne podstawy maściowe, do podłoży, o dużej zawartości wody (chłodzące), do nabłyszczania tabletek powlekanych, do wyrobu plastrów, sztyftów; w kosmetyce: do kredek do ust, szamponów, odżywek do włosów, poprawiają wygląd kremów (perłowy połysk) w przemyśle do produkcji: świec, papieru woskowanego, past podłogowych, samochodowych, do obuwia

FURANOCHROMONY

furanochromony

• pochodne benzo-ၧ-pironu (chromonu) z pierścieniem furanu przy C-6 i C-7 przy C-2, C-5 i C-8 przyłączone najczęściej grupy metylowe lub metoksylowe, formy glikozydowe rzadko np. keloglukozyd

• stwierdzono wyłącznie w owocu aminka egipskiego

• pochodne furanochromonu: kelina, wisnagina , keloglukozyd

piranokumaryny

• typ seseliny: wisnadyna , samidyna, dihydrosamidyna

• Aminek egipski

• działanie farmakologiczne furanochromonów rozkurczająco na mięśnie gładkie naczyń krwionośnych, głównie naczyń wieńcowych serca -wisnadyna, przewodu pokarmowego, dróg żółciowych, moczowych - kelina, oskrzeli, wyciągi z owoców aminka - w niewydolności wieńcowej, celem usprawnienia przepływu krwi, mało nasilonych stanach dusznicy bolesnej i astmie oskrzelowej, pomocniczo w kamicy żółciowej i nerkowej

---