• Typologia aktów komunikacyjnych

AKT KOMUNIKACYJNY - każda zauważalna przez odbiorcę zmiana w zachowaniu, wyglądzie, a także otoczeniu fizycznym nadawcy.

OGÓLNE FUNKJE JĘZYKA

1. Grace A. Delaguna

• Funkcja społeczna - koordynowanie aktywności członków danej grupy

• Funkcja psychologiczna - organizowanie wyższych form życia umysłowego dzięki systemowi językowemu

• Funkcja regulacyjna - kontrolowanie innych poprzez wykorzystanie środków językowych

2. Lew Wygodzki - podaje 2 główne funkcje:

• rola języka w autoekspresji i wyrażaniu uczuć

• rola języka w procesie socjalizacji

3. Joyce Hertzler - język spełnia kilkanaście funkcji:

• identyfikacja

• kategoryzacja

• środek myślenia

• warunek działania pamięci

4. Harold Laswell - proces komunikowania w społeczeństwie pełni trzy funkcje:

• obserwacja i analiza otoczenia

• koordynacja działań

• przekazywanie dziedzictwa kulturowego i społecznego

• Wilbur Schramm - w każdym społeczeństwie wymiana informacji pełni trzy funkcje:

• Strażnik - obserwator, prowadzący czujne obserwacje otoczenia,

• Decydent - podejmuje decyzje o kierunkach działań,

• Nauczyciel- prowadzi socjalizację nowych członków społeczności.

JAKA RÓŻNICA MIĘDZY KOMUNIKACJĄ A INFORMACJĄ?

• PODEJŚCIE KLASYCZNE JOHNA AUSTINA I JOHNA SEARLE'A

3 aspekty aktu komunikacyjnego (Austin):

1. lokucyjny (bezpośredni tekst pisany/mówiony)

2. illokucyjny (interpretacja intencji mówcy)

3. perlokucyjny (skutek aktu komunikacyjnego)

(Żona do męża: Włożyłam nowy sweter. Podobam ci się w nim?

Mąż do żony: Już po siódmej)

Typologia aktów komunikacyjnych Austina przyjmuje istnienie pięciu głównych klas wypowiedzi:

1. Werdykty - przedstawienie sądów (orzeczenia, wyroki sądu)

2. Polecenia - stwierdzenia mające wpływ na zachowania lub wyrażające przewagę (rozkazy, doradzanie, ostrzeganie…)

3. Zobowiązania - przyjęcie obligacji lub deklarowanie intencji (zapowiedź, obietnica)

4. Wyrażenie postawy - ekspresja swojego stosunku (gratulacje, przepraszanie, ocenianie...)

5. Wyrażenie przekonań - wyrażanie swojej postawy do komunikowanych treści i do całej sytuacji komunikacyjnej (wątpliwość, pytanie, negacja...)

Te ostatnie Austin dzieli na 7 grup (np. potwierdzanie, zwracanie uwagi, informowanie, postulowanie, itd.), ale jak sam przyznaje, trudno je rozgraniczyć, gdyż kryteria są tu bardzo nieostre.

5 aktów mowy (Searle) - różniących się intencją komunikacyjną:

1. Stwierdzenia - zawierają przekonania osoby mówiącej

2. Dyrektywy - mają wpłynąć na zachowanie odbiorcy (rozkaz, prośba, propozycja...)

3. Zobowiązania - zobowiązują samego mówiącego do wykonania pewnych działań w przyszłości

4. Autoekspresje - ujawniają lub zwracają uwagę na stan psychiczny, postawy, uczucia i przeżycia osoby mówiącej (podziękowania, gratulacje, narzekania...)

5. Deklaracje - tworzą nowy stan rzeczy, który nie istniał poprzednio (podobne do werdyktów u Austina). Np. „Daję panu ocenę dostateczną” - wypowiadane przez egzaminatora do studenta zaraz po egzaminie, mają swe wyraźne konsekwencje życiowe, zmieniają rzeczywistość. Nie mogą być rozpatrywane na skali prawda - fałsz, a jedynie jako skuteczne lub nieskuteczne.

SYSTEMATYKA PRAGMATYCZNA (kontynuacja myśli Austina)

3 klasy zachowań językowych: (op. pracownicy naukowi uniwersytetu w Antwerpii)

1. Akty informowania (opisy stanów rzeczy, uważane przez osobę mówiącą za prawdziwe)

2. Akty performatywne (wypowiedzi zawierające wartość praktyczną, intencję oddziaływania na odbiorcę) - wśród nich:

1. ukryte (informacja z podtekstem)

2. jawne (intencje wyrażane explicite, np. rozkaz, prośba, gest groźby)

3. wstępne (zachowania komunikacyjne, mające przygotować rozmówców do pojawienia się właściwych aktów performatywnych, np. preprośba, zapowiedź polecenia...)

3. Akty hybrydowe, o niejasnym charakterze

4 najważniejsze cechy sytuacji komunikacyjnych:

1. Rodzaj osób nawiązujących kontakt (dorosły - dziecko, dziecko - dziecko, dorosły - dorosły, nauczyciel - uczeń, kobieta - mężczyzna, lekarz - pacjent, sprzedawca - klient)

2. Rodzaj środowiska, w którym dochodzi do kontaktu (klasa szkolna, zakład pracy, sala sądowa, przestrzeń publiczna itd.)

3. Rodzaj kontaktu (korespondencja, rozmowa poprzez pośredników, rozmowa telefoniczna, bezpośrednia)

4. Cel spotkania, zadanie do wykonania w trakcie kontaktu (doradztwo, debaty publiczne, spotkanie towarzyskie itd.)

KOMUNIKACJA PERWSAZYJNA W BEZPOŚREDNICH KONTAKTACH - GERARD MILLER

• Założenie nadawcy - osoby nakłaniającej: jej akt perswazyjny (za pomocą języka!) jest warunkiem osiągnięcia celu w postaci zmotywowania odbiorcy do zrobienia czegoś.

• Jak przekonać drugiego, by robił to, co JA uważam za słuszne? (Nie jest to zadanie łatwe ;)

• Badania Marwell i Schmidt - 6 strategii perswazyjnych:

1. „Strategia marchewki”, („Jeśli posłuchasz, to Cię nagrodzę”). Przedstawienie korzyści możliwych do uzyskania dzięki podporządkowaniu się sugestiom.

2. „Strategia kija”, („Jeśli nie posłuchasz, to Cię ukarzę”). Przedstawienie strat pojawiających się w wyniku braku podporządkowania się sugestiom.

3. „Strategia zaszczytu”, („Jeśli posłuchasz, będę z Ciebie dumny”). Taka manipulacja sytuacją, by odbiorca, podporządkowując się sugestiom, osiągnął rację dla odczuwania dumy.

4. „Strategia samopotępienia” („Tylko idiota by nie posłuchał”). Taka manipulacja sytuacją, by odbiorca, unikając podporządkowania się sugestiom, sam siebie karał poczuciem wstydu, winy, poniżenia.

5. „Strategia przenoszenia kompetencji” (odwołanie się do zdania ekspertów).

6. „Strategia konformizacji” („Ludzie docenią to, co zrobisz”). Odwoływanie się do wzorców i aktywności innych osób.

• G. Miller - uporządkowanie strategii perswazyjnych w 2 wymiary:

1. Orientacja na nagradzanie - orientacja na karanie

2. Koncentracja na nadawcy - koncentracja na odbiorcy

• Stosowanie poszczególnych strategii zależne jest m.in. od aktualnego poziomu znajomości, intymności lub powierzchowności interakcji, a także od czynników osobowościowych.

KONCEPCJA AKTÓW KONWERSACYJNYCH A. THOMASA

Analiza wymiany konwersacyjnej wymaga śledzenia rozmowy pod kątem trzech kryteriów:

1. Wymiar Aktywności konwersacyjnej (sposób wyrażania danej myśli) - tu wyróżnia się 3 grupy aktów komunikacyjnych:

1. Informowanie,

2. Szukanie informacji,

3. Oddziaływanie na zachowanie

2. Typ komunikatu (tematyka)- w tej kategorii znajdują się następujące grupy:

• Informacje (przekonania, szczegóły osobiste, intencje, obietnice, opowiadania...)

• Organizowanie komunikacji (uzasadnienia, syntezy, prośba o ocenę, unikanie, uleganie, wyrażanie zrozumienia, egzemplifikacje...)

• Stosunki interpersonalne (wsparcie emocjonalne, przepraszanie)

• Kontrolowanie rozmowy przez posiadacza tury (metastwierdzenia, kierowanie rozmową, autokorekcje, powtórki)

• Kontrolowanie rozmowy przez słuchacza (dokończenia, mikrokomentarze, zabieranie głosu, śmiech...)

3. Obiekt referencji:

• brak obiektu - wypowiedź, w której nie ma określenia bezpośredniego obiektu,

• ja - wypowiedź odnosząca się do cech i zachowań osoby mówiącej,

• partner - wypowiedź, w której nadawca opisuje cechy i zachowania swego rozmówcy,

• my - wypowiedź, w której nadawca opisuje cechy i zachowania swoje i swojego rozmówcy równocześnie,

• inni - wypowiedź, w której nadawca opisuje cechy osób trzecich, rzeczy, instytucji,

• hipotetyczny - wypowiedź, w której nadawca opisuje cechy i zachowania osób i grup „hipotetycznych”, niedookreślonych, („powinno się...”, „ludzie zawsze...”)

• Na podstawie dodatkowych badań okazało się, że fundamentem rozmów są zachowania językowe 6 rodzajów:

• przekonania,

• wydarzenia biograficzne,

• uzasadnienia,

• aktywne akcentowanie,

• egzemplifikacje,

• mikrokomentarze słuchacza.

MODEL REAKCJI SŁOWNYCH - W. STILES

• analizuje akt komunikacyjny pod względem 3 elementów (nawiązanie do tradycyjnego modelu komunikacji „nadawca-przekaz- odbiorca”):

1. Źródło informacji w przekazie - może być związane z nadawcą lub z innymi osobami. Tworzą dwie klasy komunikatów, mające swą „bazę”:

1. w doświadczeniu nadawcy

2. w doświadczeniu innych (ale znana nadawcy)

2. Odniesienie wypowiedzi:

1. do interpretacji z punktu widzenia nadawcy

2. do interpretacji z punktu widzenia innych osób

3. Temat wypowiedzi:

1. dotyczący nadawcy

2. dotyczący innych osób

• 8 kombinacji aktów komunikacyjnych:

1. Odsłanianie się

2. Poinformowanie

3. Pytanie

4. Wyrażenie aprobaty

5. Doradzanie

6. Potwierdzenie

7. Interpretowanie

8. Odzwierciedlanie

TYPOLOGIA ZACHOWAŃ KOMUNIKACYJNYCH W SYTUACJACH KONFLIKTOWYCH - G. PIKE I A. SILLARS

3 kategorie zachowań:

1. Akty komunikacyjne z intencją uniknięcia konfliktu:

1. zaprzeczenia

2. brak kontynuacji

3. zmiana poziomu rozmowy

2. Akty komunikacyjne z intencją kontynuowania konfliktu:

1. bezpośrednie odcinanie się

2. ukryte odcinanie się

3. Akty komunikacyjne, których celem jest załagodzenie sporu:

1. akty informacyjne

2. wspieranie

• Wnioski z badań:

• najbardziej destrukcyjna forma zachowań to odcinanie się i oskarżanie partnera,

• najkorzystniej wypadła strategia unikowa (w tym negowanie wagi konfliktu),

• najlepiej oczywiście podkreślać jedność i wsparcie,

• przy niemal wszystkich aktach działa zasada odwzajemnienia, choć w aktach integracyjnych jest ona słabsza!

TYPOLOGIA UKRYTYCH I OBSERWOWALNYCH AKTÓW KOMUNIKOWANIA - R.PENMAN

• Komunikowanie się to „podlegający normom czasowo- przestrzenny cykl połączonych zachowań angażujących 2 lub kilka osób, znajdujących się wzajemnie w swoich polach percepcyjnych”.

• Jest to cykl sekwencji, w której zachowanie jednej strony wywołuje zachowanie drugiej i to zaś jest determinantem kolejnej itd.- z tego procesu można się tylko wyłączać i włączać, nie można go zakończyć.

• Komunikowanie obejmuje także nieświadome procesy. Kryterium intencjonalności jest bowiem subiektywne, więc i tak nie nadaje się na badania. Same intencje mogą mieć wiele warstw -> podwójna natura komunikacji (Danziger: funkcja „reprezentacji” i funkcja „prezentacji stosunku” między partnerami) -> odczytanie znaczenia danego aktu kom. wymaga „poziomu ukrytego” (werbalny) i „obserwowalnego” (niewerbalny) oraz kontekstu sytuacyjnego.

• 2 wymiary klasyfikacji aktów komunikacyjnych: „siła” (od uległości do agresji) i „ustosunkowane” (miłość, nienawiść) oraz na poziomie ukrytym dodatkowo podział wymiarów na 4 części (2 pozytywne i 2 negatywne).

KOMUNIKATY RODZICA, DZIECKA I DOROSŁEGO

(Analiza transakcyjna Erica Berne'a - metoda opisująca komunikację. Na nasze Ja składają się trzy osoby R, Dz, D. Umiejętność analizy transakcyjnej polega na rozpoznawaniu roli, jaką przyjmujemy podczas interakcji.)

RODZIC

• Zbiór reguł, zasad moralnych, instrukcji, w które zaopatrzyli nas rodzice („Nie bądź leniem…”, „Nie przechwalaj się…”, „Zawsze zjadaj wszystko z talerza”).

• Wypowiedzi często zawierają słowa: zawsze, nigdy, przestań, nie.

• Komunikaty pełne są nakazów i osądów wartościujących.

• Rodzic karzący - dużo słów osądzających, np. ohydne, głupi, śmieszny, idiotycznie.

• Rodzic wspierający - może opisywać rzeczy jako doskonałe, wspaniałe, wyśmienite.

DZIECKO

• Wewnętrzne dziecko to chęć poznania, poczucia, dotknięcia i doświadczenia czegoś nowego.

• To ta część, w której znajdują się emocje: uwielbienie, miłość, radość, a także lęk, złość i poczucie, że jest się nie w porządku - pozostałość po burzach okresu dorastania.

• Komunikacja z tej pozycji oznacza dużo energii: łez, dąsów, ataków furii i marudzenia.

• Autor wyrażeń: „nienawidzę”, „chciałbym”, „dlaczego muszę?”

• Nie znosi, kiedy ktoś daje mu do zrozumienia, że coś jest z nim nie w porządku.

• Wycofuje się zranione i złe, kiedy czuje, że jest odrzucane.

DOROSŁY

• Zadanie: musi znaleźć równowagę pomiędzy intensywnymi uczuciami i potrzebami dziecka,

a zasadami i nakazami rodzica.

• Dorosły, który nie jest zdominowany przez żadną ze stron, zna potrzeby dziecka i jest świadomy zasad rodzica, jednak potrafi funkcjonować niezależnie od nich.

• Podejmuje decyzje.

• Komunikaty pochodzące od niezależnego dorosłego, są bezpośrednie, jasne. Taki dorosły opisuje sytuację, zadaje pytania, ocenia szanse, ocenia wiadome i niewiadome, prawdziwe i fałszywe. Posiada opinie, a nie osądy czy przekonania.

ZASADY CZYSTEJ KOMUNIKACJI:

1. Uświadom sobie swój wewnętrzny stan Ja, który bierze udział w komunikacji.

2. Uświadom sobie stan Ja, do którego się zwracasz w rozmówcy.

3. Bądź wrażliwy na wewnętrzne dziecko rozmówcy, chroń je i uświadom sobie noszony przez nie ciężar poczucia, że jest „nie w porządku”.

4. Chroń swoje wewnętrzne dziecko. Utul je gdzieś głęboko w sobie, gdy inni cię atakują lub się złoszczą.

5. Podczas komunikacji nie zajmuj pozycji karzącego rodzica. Nikt nie lubi słuchać takich wypowiedzi. Jeżeli ich użyjesz, prawdopodobnie twoi rozmówcy będą próbowali atakować twoje wewnętrzne dziecko uwagami typu „jesteś nie w porządku”. Jeżeli uznasz, że wymaga tego sytuacja, używaj komunikatów z pozycji rodzica wspierającego albo osoby dorosłej.

6. Problemy i konflikty rozwiązuj tylko z pozycji dorosłego. Słuchaj, co mają do powiedzenia twój wewnętrzny rodzic i dziecko, ale w komunikatach posługuj się tylko wypowiedziami dorosłego.

7. Daj swojemu wewnętrznemu dorosłemu czas na przetworzenie danych. Ważne, aby rozważyć, co naprawdę powinno zostać powiedziane.

12

---