GEOLOGIA I EKONOMIKA ZŁÓŻ

WYKŁAD I - 12.10.2010

1. Podręczniki:

1. H. Gruszczyk, Nauka o złożach

2. Smirnof, Geologia złóż kopalin użytecznych

3. S. Kozłowski, Surowce skalne Polski

4. Nieorganiczne kopaliny chemiczne

5. Bolewski, H. Gruszczyk; Geologia gospodarcza

6. A. Gruszczyk, Zarys gospodarki surowcami mineralnymi

7. Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce

2. Historia geologii złóż, rozwiązanie wielu kwestii, m.in. wyjaśnienie genezy rud cynku i ołowiu w niecce bytomskiej.

3. Kopaliny użyteczne - to te składniki litosfery, które mogą być przydatne dla rozwoju cywilizacji ludzkiej. Praktycznie każdy fragment litosfery może być w danym czasie użyteczny dla człowieka (np. krzemienie dla człowieka prahistorycznego, bloki skalne w późniejszych epokach).

4. Surowce mineralne z kolei to taka część kopaliny, która zostanie już odspojona od litosfery i wstępnie przygotowana dla odbiorcy. Przykład - żwir w żwirowni jest kopaliną użyteczną, ale wjechanie koparką i usypanie z niego sterty w innym miejscu żwirowni - taka część jest już surowcem mineralnym.

5. Złoże to nagromadzenie kopaliny użytecznej, którego eksploatacja przynosi korzyści ekonomiczne lub społeczne.

6. To, co niegdyś nie było uznawane za złoże, dzisiaj może już za nie zostać uznane, ze względu np. na rozwój technologiczny i zapotrzebowanie na dane złoże. To samo może dziać się w drugą stronę.

7. Jeżeli wystąpienie kopaliny użytecznej nie ma charakteru złoża, to mówimy po prostu o wystąpieniu.

8. Złoża mogą prezentować różne typy:

• jeżeli chodzi o zasoby, to mówimy o zasobach wielkich, dużych, średnich i małych, w zależności od wielkości wydobycia i długości wydobycia.

• Typy prezentowane z punktu widzenia stratygraficznego, czyli decyduje tu różnica wieku

• Typy prezentowane z punktu widzenia geotektonicznego, np. złoża związane ze skałami magmowymi, osadowymi.

9. Złoża mogą mieć budowę:

• złóż warstwowych (rys. 1)

• złóż soczewkowych (rys. 2)

• złóż diapirowych (rys. 3) - np. w skałach osadowych

• złóż żyłowych (rys. 4)

• złóż szlirowych (rys. 5) - w skałach magmowych

• złóż sztokwerkowa (rys. 6)

• złóż kominowych (rys. 7) - w skałach wulkanicznych

• złóż gniazdowych (rys. 8)

10. Klasyfikacja złóż kopalin użytkowych:

1. Klasyfikacja genetyczna - jest najbardziej uzasadniona, najbardziej geologiczna, uwzględnia bowiem sposób powstawania złoża: w procesach magmowych intruzywnych i eksplozywnych, pomagmowych, np. hydrotermalnych, sedymentacyjnych i metamorficznych, jednak tracimy informację na temat użyteczności:

• złoża magmowe:

• magmowe główne

• krystalizacyjne

• pomagmowe

• pegmatytowe

• pneumatolityczne

• hydrotermalne

• wulkaniczne

• efuzywne

• piroklastyczne

• ekshalacyjne

• złoża osadowe:

• wietrzeniowe

• eluwialne

• rezydualne

• osadowe właściwe (depozycyjne)

• mechaniczne

• chemiczne (ewaporacyjne)

• osadowe biogeniczne

• złoża metamorficzne

1. Klasyfikacja użyteczności (w tym momencie tracimy informację na temat genezy złoża):

A. Surowce mineralne:

• surowce energetyczne:

• grupa węgla

• węgiel kamienny

• węgiel brunatny

• torf

• łupki palne

• grupa bituminów

• ropa naftowa i jej pochodne (np. asfalt)

• gaz ziemny

• łupki bitumiczne (tzw. „gaz łupkowy”)

• surowce metaliczne (rudy):

• grupa żelaza

• żelazo

• mangan

• chrom

• nikiel

• wolfram

• molibden

• wanad

• grupa metali nieżelaznych

• rudy cynku

• rudy miedzi

• rudy ołowiu

• rudy cyny

• rudy antymonu

• rudy arsenu

• rudy rtęci

• grupa metali szlachetnych

• platyna

• złoto

• srebro

• grupa metali lekkich

• rudy glinu

• rudy magnezu

• rudy berylu

• grupa pierwiastków promieniotwórczych

• uran

• rad

WSZELKIE PONIŻSZE DO B. ZALICZANE SĄ DO SUROWCÓW NIEMETALICZNYCH

• surowce chemiczne:

• sól

• saletra

• fosforyt

• gips

• baryt

• surowce ceramiczne:

• margle

• dolomity

• wapienie

• magnezyt

• gliny ceramiczne (kaolinowe)

• piaski szklarskie

• surowce różnorodne:

• kreda

• materiały izolacyjne

• mika

• azbest

• materiały ścierne (korundy, diamenty)

• kamienie szlachetne (teraz raczej używa się określenia: ozdobne):

B. Surowce skalne.

11. Własności kopalin użytecznych fizyczne: gęstość, nasiąkliwość, wrażliwość na ściskanie, ścieralność, mrozoodporność, twardość, wskaźnik emulgacji, mineralność; chemiczne: zawartość danego pierwiastka (w przypadku rud), zdolność do przeróbki.

Własności te bywają określane w normach: polskich oraz branżowych.

---