SCENARIUSZE LEKCJI

CZŁOWIEK WALCZĄCY O WOLNOŚĆ I PRAWA

( czasy wojen napoleońskich, rewolucji i walk narodowowyzwoleńczych - XIX w. )

historia kl. II gimnazjum

SPIS TREŚCI:

1. Europa w blasku Napoleona.

2. „Jeszcze Polska nie umarła” - Polacy pod gwiazdą Napoleona.

3. Na obradach kongresu wiedeńskiego.

4. W Królestwie Polskim w latach 1815 - 1830.

5. Powstanie straconych szans 1830-31.

6. Emigranci i spiskowcy.

7. Gdy zadrżały trony - Wiosna Ludów.

8. „Za wolność Waszą i naszą” - Polacy w Wiośnie Ludów.

9. Czarna sukienka i powstańcza dwururka. Powstanie styczniowe.

10. Walka Polaków o odzyskanie niepodległości i jej skutki - lekcja powtórzeniowa.

1. Temat: Europa w blasku Napoleona.

Treści programowe:

• zwycięska kampania we Włoszech

• wyprawa do Egiptu

• kariera polityczna i osiągnięcia wojskowe Napoleona

• upadek cesarza

Cele lekcji - po zakończonych zajęciach uczeń:

# pamięta:

- daty wydarzeń: 1804 r., 1805 r., 1807 r., 1809 r., 1812 r., 1813 r., 1815r.

• postać: Napoleon Bonaparte

• miejsca 3 najważniejszych bitew stoczonych przez Napoleona

# rozumie:

- znaczenie pojęć: Dyrektoriat, rojalista, konsul, cesarz, blokada kontynentalna, koalicja

- przyczyny klęski Napoleona w wojnie z Rosją

# potrafi:

• zaznaczyć na taśmie czasu daty najważniejszych bitew stoczonych przez Napoleona oraz koronacji na cesarza

• opowiedzieć o karierze politycznej Napoleona

• wskazać na mapie państwa walczące z Francją, miejsca stoczonych bitew oraz wyspy: Elbę i Św. Heleny

• efektywnie współdziałać w zespole

Czas: 90 min.

Metody: rozmowa nauczająca, pokaz, drzewo decyzyjne, praca z podręcznikiem, praca z mapą, praca z tekstem źródłowym, ćwiczenia na taśmie czasu, praca w grupach.

Środki dydaktyczne: podręcznik, mapa ścienna - Europa w latach 1789 - 1814 -, teksty źródłowe - Kodeks Napoleona, atlasy historyczne, taśma czasu, ilustracje, diagram drzewa decyzyjnego.

Tok lekcji:

1. Wprowadzenie

Zapoznajemy uczniów z tematem, celami lekcji. Uczniowie przypominają wydarzenia po rewolucji w 1789 r. (5 min.) W oparciu o mapę wymieniają sąsiadów Francji. Korzystając z przygotowanych przez siebie materiałów wspólnie omawiają życiorys (pierwszą fazę) Napoleona Bonaparte. Wskazują miejsca na mapie. (10 min.)

2. Rozwinięcie

Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie podrozdziału „Napoleon na czele państwa francuskiego” i podkreślenie odpowiedzi na pytanie „Jakie były osiągnięcia Napoleona Bonaparte w polityce wewnętrznej Francji?” Omówienie koronacji na cesarza. W oparciu o tekst źródłowy - Kodeks Napoleona - oceniamy prawo we Francji. (20 min.)

• Dzielimy klasę na zespoły (4 osoby) które wspólnie opracowują tabelę:

„Podboje napoleońskie w okresie cesarstwa”

Data | Miejsce | Wynik (z kim stoczona) | Znaczenie

1.

8.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Po wykonaniu ćwiczenia grupy omawiają wspólnie dzieje Napoleona. (20 min.) Uczniowie szukają na mapach w atlasach historycznych: miejsc bitew, zawieranych traktatów pokojowych, miejsc odosobnienia Napoleona. ( 5 min.)

• Wypełniają diagram drzewa decyzyjnego rozważając pytanie „Czy Napoleon był odpowiednim władcą dla Francji?” (10 - 15 min.)

• Prezentacja diagramów, omówienie wniosków, zaznaczenie na taśmie chronologicznej najważniejszych dat.

(7 - 10 min.)

3. Podsumowanie

Na zakończenie lekcji uczniowie wyrażają swoje opinie o Napoleonie Bonaparte jako władcy Francji. Należ pamiętać, że oprócz zagorzałych zwolenników Napoleon posiadał również zaciętych wrogów. ( 5 min.)

Uwagi:

Uczniowie wcześniej zbierają materiały o Napoleonie Bonaparte.

ZAŁĄCZNIK

Kodeks Napoleona z 21 III 1804 r.

Cyt. za: Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, nr 11, opracowali M. Sobańska- Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 1998

Tytuł wstępny. O ogłaszaniu, skutkach i stosowaniu praw w powszechności

1. Prawa obowiązują w całym państwie francuskim na mocy ogłoszenia ich przez Cesarza. Wykonywane będą w każdej części państwa od momentu, w którym ogłoszenie ich widome być może [...]

4. Sędzia wymawiający się od sądzenia pod pozorem, że prawo milczy, ciemne jest albo niedostateczne, może być pociągany jako winny odmówienia sprawiedliwości [...].

Tytuł V.

144. Mężczyzna nie skończywszy lat 18, a kobieta 15, nie mogą małżeństwa zawierać.

147. Nie można zawierać drugiego związku bez rozwiązania pierwszego.

212. Małżonkowie winni sobie nawzajem wierność, wsparcie i pomoc.

229. Mąż żądać może rozwodu z przyczyny cudzołóstwa żony swojej.

230. Żona może żądać rozwodu z przyczyny cudzołóstwa męża swego, gdy mąż trzymać będzie nałożnicę w domu wspólnym.

231. Małżonkowie mogą nawzajem wymagać rozwodu z przyczyny gwałtów, srogości i ciężkich obelg jednego z nich względem drugiego. [...]

Tytuł IX. O władzy ojcowskiej

371. Dziecię w każdym wieku powinno cześć i uszanowanie ojcu swemu i matce.

372. Zostaje pod ich władzą aż do pełnoletności albo usamowolnienia.

374. Dziecię nie może opuścić ojcowskiego domu bez pozwolenia ojca, oprócz przyjęcia służby wojskowej dobrowolnie, po skończonym osiemnastym roku swego życia. [...]

2. Temat: „Jeszcze Polska nie umarła”- Polacy pod gwiazdą Napoleona.

Treści programowe:

• sprawa polska w polityce Napoleona

• utworzenie Legionów Polskich we Włoszech

• Mazurek Dąbrowskiego

• Księstwo Warszawskie - obszar, konstytucja

• upadek Napoleona - kres nadziei

Cele lekcji - po zakończonych zajęciach uczeń:

# pamięta:

- pojęcia: emigracja , Legiony Polskie,

• daty: 1797 r., 1807 r., 1809 r

• postaci: gen. Jan Henryk Dąbrowski, Józef Wybicki, książę Józef Poniatowski

• w jakich okolicznościach powstał hymn narodowy

# rozumie:

• wyżej wymienione pojęcia

• starania Polaków o odbudowę państwa i potrafi o nich opowiedzieć

• dlaczego Polacy wiązali nadzieję na odzyskanie niepodległości z Napoleonem

# potrafi:

• zaznaczyć na taśmie czasu poznane na lekcji daty

• wskazać na mapie Księstwo Warszawskie

• współpracować w grupie

• posługiwać się poprawną polszczyzną

Czas: 45 min.

Metody: rozmowa nauczająca, praca z podręcznikiem, praca z mapą, pokaz, praca z tekstem źródłowym.

Środki dydaktyczne: podręcznik, atlasy historyczne, teksty źródłowe, elementy układanki do mapy (puzzle), portrety: J. H. Dąbrowskiego, J. Wybickiego, reprodukcja obrazu J. Kossaka „Śmierć księcia Józefa Poniatowskiego pod Lipskiem” , tekst „Pieśni Legionów Polskich we Włoszech”.

Tok lekcji:

1. Wprowadzenie

Uczniowie przypominają sytuację Polaków po 1795 r. (5 min.)

2. Nauczyciel prosi uczniów, by na podstawie podręcznika poszukali odpowiedzi na pytania (pracują parami, 7 min.)

- kto był twórcą Legionów -

• miejsce formowania -

• rok utworzenia -

• współzałożyciel -

• skład osobowy -

• polskie akcenty -

Po krótkiej prezentacji wiadomości uczniowie porównują teksty Pieśni Legionów Polskich we Włoszech i Mazurka Dąbrowskiego. Omówienie dziejów Legionów, połączone z pokazem portretów. (8 min.)

- Nauczyciel przedstawia małe państwo wielkich nadziei - Księstwo Warszawskie. Korzystając z tekstu konstytucji uczniowie omawiają rolę Księstwa . (8 min.)

- Posługując się mapami - ścienną i z atlasu - umiejscawiają elementy układanki (puzzle) na dużej mapie, omawiając tereny z 1807 i 1809 roku. (7 min.)

- Portret księcia i reprodukcja obrazu J. Kossaka „Śmierć księcia Józefa Poniatowskiego pod Lipskiem” pomaga w omówieniu sylwetki wybitnego Polaka. (5 min.)

3. Podsumowanie

Lekcję kończymy przypomnieniem osiągnięć Polaków w drodze ku odzyskania niepodległości. (5 min.)

ZAŁĄCZNIK nr 1

Pieśń Legionów aut. słów J. Wybicki Mazurek Dąbrowskiego / Hymn Narodowy /

Jeszcze Polska nie umarła Jeszcze Polska nie zginęła

Kiedy my żyjemy Kiedy my żyjemy

Co nam obca moc wydarła Co nam obca przemoc wzięła

Szablą odbijemy Szablą odbierzemy.

Marsz, marsz, Dąbrowski Marsz, marsz, Dąbrowski

Do Polski z ziemi włoskiej, Z ziemi włoskiej do Polski.

Za Twoim przewodem Za twoim przewodem

Złączem się z narodem. Złączym się z narodem.

ZAŁĄCZNIK nr 2

Ustawa konstytucyjna Księstwa Warszawskiego / fragmenty/

Tytuł I

2. Wszystkie wyznania są wolne i publiczne.

4. Znosi się niewola; wszyscy obywatele są równi przed obliczem prawa; stan osób zostaje pod opieką trybunałów. [...]

Tytuł. II O rządzie

5. Korona książęca warszawska jest dziedziczną w osobie Króla Saskiego, jego potomków, dziedziców i następców w porządku następstwa ustanowionego w domu saskim.

6. Rząd jest w osobie króla. On sprawuje w całej swojej zupełności urzędowania władzy wykonawczej. Od niego wychodzą projekta do praw.[...]

Tytuł. IV. O sejmie głównym

19. Sejm główny składa się z dwóch izb, tj. z izby pierwszej, czyli senatorskiej i z izby drugiej, czyli poselskiej. [...]

Tytuł. IX. Sądownictwo

69. Kodeks Napoleona będzie prawem cywilnym Księstwa Warszawskiego.

74. Sądownictwo jest niepodległe. [...]

Tytuł. XI. Przepisy ogólne

84. Wszystkie akta rządowe, prawodawcze, administracji sądowe wychodzić będą w języku narodowym.

85. Ordery cywile i wojskowe, będące w dawnej Polsce, utrzymują się, a król jest naczelnikiem tych orderów. [...]

3. Temat: Na obradach kongresu wiedeńskiego.

Treści programowe:

• główni uczestnicy kongresu

• zmiany terytorialne w Europie

• legitymizm i restauracja

• utworzenie Świętego Przymierza

• decyzje w sprawie polskiej

• liberałowie przeciwko konserwatystom

• wystąpienia przeciwko porządkowi ustalonemu na kongresie

Cele lekcji: -po zakończonych zajęciach uczeń:

# pamięta:

• pojęcia: legitymizm, restauracja

• daty: 1814- 1815 r.

• główne decyzje przyjęte na kongresie wiedeńskim

# rozumie:

• wyżej wymienione pojęcia

• dlaczego utworzono Święte Przymierze

• różnice między programem liberalnym a konserwatywnym

# potrafi:

• omówić, z wykorzystaniem mapy, zmiany terytorialne w Europie po 1815 r.

• przedstawić i pokazać na mapie decyzje kongresu w sprawie ziem polskich

• poprawnie posługiwać się językiem polskim, przygotowanie do publicznych wystąpień

• efektywnie współdziałać w zespole

Czas: 45 min.

Metody: rozmowa nauczająca, praca z mapą, praca z podręcznikiem, praca z tekstem źródłowym, pokaz , dyskusja praca w grupach.

Środki dydaktyczne: podręcznik, atlasy historyczne, tekst źródłowy - Traktat Świętego Przymierza , mapa ścienna „Europa w latach 1789-1814”, słowniki wyrazów obcych, ilustracje, portrety, kartki papieru, mazaki.

Tok lekcji:

1. Zaangażowanie

Zapoznajemy uczniów z tematem, z głównymi celami i zagadnieniami lekcji.( 3 min.)

Przedstawienie sytuacji w Europie po wojnach napoleońskich.( 3 min.)

Dzielimy klasę na 5 grup i przydzielamy im zadania. Wszyscy jesteście uczestnikami kongresu w Wiedniu.( 5 min.)

Grupa I. . Wejdźcie w rolę przedstawicieli Rosji i jego doradców. Przedstawcie swoje punkty widzenia na zmiany

w Europie. Jakie decyzje byłyby korzystne dla Rosji?

Grupa II. Wejdźcie w rolę przedstawicieli Austrii i jej doradców. Przedstaw swoje punkty widzenia na zmiany

w Europie. Jakie decyzje byłyby korzystne dla Austrii?

Grupa III. Wejdźcie w rolę przedstawicieli Prus i jego doradców. Przedstaw swoje punkty widzenia na zmiany

w Europie. Jakie decyzje byłyby korzystne dla Prus?

Grupa IV. Wejdźcie w rolę przedstawicieli Wlk. Brytanii i jej doradców. Przedstawcie swoje punkty widzenia na

zmiany w Europie. Jakie decyzje byłyby korzystne dla Wlk. Brytanii.

Grupa V. Wejdźcie w rolę przedstawicieli Francji i jej doradców. Przedstawcie swoje punkty widzenia na zmiany w

Europie. Jakie decyzje byłyby korzystne dla Francji?

Instrukcje dla grup:

1. Wybierzcie spośród siebie: głównego przedstawiciela, doradców, sprawozdawcę.

2. Przed rozpoczęciem pracy:

• uważnie przeczytać zadanie

• z uwagą przeczytać tekst w podręczniku

• pamiętać o przedstawieniu zasad, jakie obowiązywały po 1815 r.

2. Badanie i przekształcanie

Grupy pracują korzystając z podręcznika, portretów, map.( 15 min.)

3. Prezentacja

Po zakończeniu pracy w grupach sprawozdawcy omawiają poszczególne zagadnienia na forum całej klasy. Omówienie decyzji podjętych w sprawie polskiej. Nowe pojęcia: legitymizm i konserwatyzm uczniowie odszukują w słownikach wyrazów obcych. Przedstawiają kraje, które buntowały się przeciwko decyzjom kongresu. Czytanie tekstu źródłowego - Traktatu Świętego Przymierza. ( 15 min.)

4. Podsumowanie

Na zakończenie zajęć, oglądanie ilustracji przedstawiających „tańczący” kongres. Próba odpowiedzi na pytanie Czy kongres wiedeński może być uważany za IV rozbiór Polski? (4 min.)

Metoda kontroli: Ćw. 4 str. 166 - podręcznik

ZAŁĄCZNIK

Traktat Świętego Przymierza z 1815 r. / fragmenty /

Cyt. za: Wybór tekstów źródłowych z historii Polski 1815-1980,opracował J. Bojanowski, Toruń 1987

W imię Świętej i nierozdzielnej Trójcy!

Pod wpływem wielkich wydarzeń lat ostatnich, które znamionowały dzieje Europy, a w szczególności wobec dobrodziejstw, jakimi Opatrzność Boska raczyła obdarzyć państwa, których rządy i ufność w niej pokładały, doszły ich Cesarskie i Królewskie wysokości: Cesarz Austrii, Król Prus i Cesarz Rosji, do konieczności oparcia stosunków wzajemnych na wzniosłych prawdach, że celem niniejszego aktu jest wyłącznie obwieszczenie całemu światu, że odtąd zarówno w sprawach wewnętrznych, jak i w stosunkach z innymi państwami, drogowskazem ich postępowania będą przepisy tej świętej religii, zasady sprawiedliwości, miłości i zgody, których stosowanie nie powinno być ograniczone do samego życia prywatnego, ale przeciwnie, powinni się nimi kierować w swych postępowaniach książęta panujący, jako że stanowią one jedyny środek utrwalenia ludzkich instytucji i naprawy ich niedoskonałości. [...]

Art. 1. Zgodnie ze słowami Pisma Świętego, nakazującymi wszystkim ludziom, by byli sobie wzajemnie jak bracia, trzej monarchowie wiążą się węzłami prawdziwego, nierozerwalnego braterstwa i uważając się za współrodaków, będą zawsze i wszędzie okazywali sobie poparcie i pomoc. W stosunku do swoich poddanych uważać siebie będą za ojców rodziny i będą nimi kierować w tym samym duchu braterstwa, które ich ożywia w imię obrony wiary, pokoju i sprawiedliwości.

Art. 2. Dlatego też jedyną zasadą obowiązującą pomiędzy tymi rządami, jak i poddanymi, będzie wyświadczanie sobie wzajemnych usług, okazywanie niezmiennej życzliwości i przywiązania, oraz poczuwanie się do przynależności do jednego narodu chrześcijańskiego[...].

4. Temat: W Królestwie Polskim w latach 1815 -1830.

Treści programowe:

• Konstytucja Królestwa Polskiego

• łamanie Konstytucji przez carat

• narodziny opozycji

• gospodarka

Cele lekcji: - po zakończonych zajęciach uczeń:

# pamięta:

• pojęcia: autonomia, tajne organizacje

• daty: 1815, 1828 r.

• postaci: Walerian Łukasiński, Adam Mickiewicz, Piotr Wysocki, Aleksander I,

• główne postanowienia Konstytucji nadanej Królestwu przez cara Aleksandra I

• nazwy organizacji spiskowych działających w Królestwie Polskim

# rozumie:

• wyżej wymienione pojęcia

• przyczyny powstania opozycji legalnej

• na czym opierała się autonomia

# potrafi:

• prawidłowo operować pojęciami poznanymi w czasie lekcji

• zaznaczyć na taśmie chronologicznej daty: nadania Konstytucji, powstania Sprzysiężenia Podchorążych

• analizować źródło - Konstytucja Królestwa Polskiego i opowiedzieć jakie swobody mieli zagwarantowane Polacy

• wskazać na mapie ziemie Królestwa Polskiego

• planować, organizować i oceniać własne uczenie się

Czas: 45 min.

Metody: praca z podręcznikiem, mapą, z tekstem źródłowym, SWOT, rozmowa nauczająca, burza mózgów.

Środki dydaktyczne: podręcznik, ilustracje, tekst źródłowy - Uchwała konstytucyjna Królestwa Polskiego, taśma chronologiczna, mapa ścienna - Europa w latach 1789-1814, atlasy historyczne, arkusze papieru, mazaki.

Struktura i opis lekcji:

1. Zaangażowanie

Lekcję rozpoczynamy przypomnieniem decyzji kongresu wiedeńskiego dotyczących sprawy Polski. Burza mózgów o autonomii - wyjaśnienie pojęcia. ( 5 min.)

Podział uczniów na 4-5 osobowe zespoły, wybranie liderów grupy. ( 3. min.)

2. Badanie i przekształcanie

• Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie podrozdziału „ Pod berłem cara” oraz fragmentów Ustawy konstytucyjnej Królestwa Polskiego.

• Uczniowie wykorzystując metodę SWOT analizują problem „Czego oczekiwali Polacy po utworzeniu Królestwa Polskiego?” ( 20 min.)

3. Prezentacja

Zespoły prezentują efekty swojej pracy na forum klasy, omawiają działania opozycji jawnej i tajnej. ( 12 min.)

4. Podsumowanie i refleksja

Lekcję kończymy zebraniem opinii nt. przyczyn niezadowolenia Polaków z władzy cara, jawnych i tajnych organizacji spiskowych , możliwości Polaków w dążeniu do niepodległej Polski. ( 5 min.)

ZAŁĄCZNIK

Ustawa konstytucyjna Królestwa Polskiego / fragmenty /

1. Stosunki polityczne Królestwa

1. Królestwa Polskie jest na zawsze połączone z Cesarstwem Rosyjskim. [...]

5. Król w przypadku swojej nieprzytomności mianuje Namiestnika, który powinien mieszkać w Królestwie. Namiestnik podług woli odwołanym być może.

8. Stosunki polityki zewnętrznej Naszego Cesarstwa będą wspólne Naszemu Królestwu Polskiemu.

2. Zaręczenia ogólne

11. Duchowieństwo wszystkich wyznań jest pod protekcją i dozorem praw i Rządu. [...]

16. Wolność druku jest zaręczona. Prawo przepisze środki ukrócenia jej nadużyć.

19. Nikt nie będzie mógł być zatrzymany, tylko podług form i w przypadkach prawem oznaczonych.

28. Wszystkie czynności publiczne: administracyjne, sądowe i wojskowe, bez żadnego wyłączenia, odbywać się będą w języku polskim.

3. O Królu

36. Osoba królewska jest święta i nietykalna.

40. Prawo wydawania wojny i zawierania traktatów i umów wszelkich zachowane jest Królowi

6. O sile zbrojnej

153. Siła zbrojna składa się z wojska czynnego na stopie zupełnego żołdu i z milicji gotowych go wzmocnić w przypadku potrzeby.

156. Wojsko zachowa kolory swego narodu, swój ubiór właściwy i wszystko, co się tyczy jego narodowości. [...]

5. Temat: Powstanie straconych szans 1830 - 1831.

Treści programowe:

• przyczyny wybuchu

• noc listopadowa

• działania zbrojne

• sylwetki dowódców

• bilans walk

Cele lekcji: - po zakończeniu zajęć uczeń:

# pamięta:

• pojęcia: Belweder, noc listopadowa, dyktator

• daty: 29/30 listopada 1830 r.,1831 r.

• postaci: Piotr Wysocki, gen. Józef Chłopicki, gen. Ignacy Prądzyński, gen. Jan Skrzynecki, gen. Jan Krukowiecki, gen. Józef Bem

• miejsca bitew stoczonych w powstaniu listopadowym

# rozumie:

• wyżej wymienione pojęcia

• dlaczego Polacy podjęli walkę

• wpływ niewłaściwych decyzji na efekty walki

# potrafi:

- dokonać analizy przyczyn klęski powstania

• wskazać na mapie miejsca bitew stoczonych w powstaniu listopadowym

• zaznaczyć na taśmie czasu daty powstańczych bitew

Czas: 90 min.

Metody: praca w grupie, metaplan, praca z podręcznikiem pod kierunkiem nauczyciela, praca z mapą, wykład, praca z tekstem źródłowym, pokaz.

Środki dydaktyczne: podręcznik, atlas historyczny, mapa ścienna -„ Ziemie polskie w okresie rozbiorów”, teksty źródłowe - Seweryn Goszczyński o nocy listopadowej, Uchwała sejmu o detronizacji Mikołaja I z 25 I 1831 r

Arkusze papieru, mazaki, portrety, ilustracje, taśma czasu, słownik postaci historycznych, nagranie „Warszawianki”.

Przebieg lekcji:

I Wprowadzenie

Nauczyciel rozpoczyna lekcję krótkim wykładem przedstawiając uczniom przyczyny wybuchu powstania oraz pierwsze dni walki. ( 5 min.)

II Rozwinięcie

1. Nauczyciel przydziela pracę uczniom (w parach) - na podstawie podręcznika opracujcie tabelę dotyczącą postawy dowódców Powstania Listopadowego. ( 20 min.)

Dowódca | zwycięstwo | data | klęska | ocena postaci

1. | Grochów | | |

2.gen. J. Skrzynecki | | | |

3. gen. J Krukowiecki | | | |

4. gen. M. Rybiński | | | |

2. Uczniowie przedstawiają wiadomości z tabeli. Wskazują miejsca bitew na mapie, oglądają portrety dowódców.(10 min.)

3. Ustosunkowanie się do powiedzenia: (3 min.)

„ Chłop nas zdradził,

Skrzynka przyskrzyniła,

Kruk oko wydziobał,

Ryba zatopiła.”

4. Uczniowie mają za zadanie poszukać w różnych źródłach informacji ( słownik postaci historycznych, informacje przyniesione przez siebie na lekcję, atlas historyczny itp.) o dowódcach powstania niższej rangi:

Gen. Józef Bem, gen. Ignacy Prądzyński, gen. Dezydery Chłopicki, gen. Henryk Dembiński, gen. Józef Dwernicki, Emilia Plater. ( 15 min.)

5. Podział uczniów na zespoły 4-5 osobowe. Nauczyciel prosi, by na podstawie uzyskanych wiadomości opracowali problem metodą metaplanu: „Czy powstanie listopadowe miało szansę na zwycięstwo?” ( 20 min.)

6. Liderzy grup prezentują efekty swojej pracy grupowej na forum klasy. ( 10 min.)

3. Podsumowanie

Lekcję kończymy oglądaniem ilustracji prezentujących czas powstania. Uczniowie omawiają znaczenie powstania, wyrażają swoje opinie. Wysłuchują nagrania pieśni „ Warszawianka”. ( 7 min.)

ZAŁĄCZNIK nr 1

Seweryn Goszczyński o nocy listopadowej 29/30 XI 1830 r.

Cyt. za: Wiek XIX w źródłach, nr 97

[...] Dobrze już się ściemniło, kiedyśmy do posągu Sobieskiego, który według planu miał być punktem zbornym dla oddziału belwederskiego, kiedy błysnęła łuna na Solcu - hasło powstania na wszystkich punktach, a tymczasem nie było, jak pół do szóstej - a nas wszystkich przy posągu ledwo kilkunastu. [...] Po upływie dobrej pół godziny pożar zgaszony, Łazienki uspokojone. [...] Nie było innej rady, jak porozumieć się ze szkołą podchorążych [...] W kilka minut przybył Nabielak w towarzystwie podchorążych Trzaskowskiego i Kobylańskiego, przeznaczonych do prowadzenia naszego oddziału; otrzymaliśmy także karabiny z bagnetami. Obliczyliśmy się - było nas 18. Nabiliśmy karabiny i ruszyliśmy w pochód dwoma oddziałami, złożony każdy z 9 ludzi. Jeden miał wpaść główną bramą do Belwederu [...]

Po chwili i drugi oddział połączył się z naszym. Przebiegliśmy pędem, z łoskotem, którego łatwo można się domyślić; dół i pierwsze piętro i nigdzie księcia. Zniknął nam - pustka zupełna [...]Zwiedziwszy w ten sposób cały pałac i nie znalazłszy, czegośmy szukali, nie spełniwszy, czegośmy zamierzali, mieliśmy się do odwrotu nie bardo radzi z siebie [...]Przy moście Sobieskiego złączyliśmy się ze szkołą podchorążych, która po napadzie na koszary jazdy cofnęła się na chwilę i zajęła to stanowisko [...]

Wkroczyliśmy wreszcie na Nowy Świat. Była to część miasta zamieszkana najwięcej przez wyższych oficerów i urzędników moskiewskich. Weszliśmy jakby w pustkę jakby w atmosferę grobu. Żadnego ruchu, żadnego życia; domy pozamykane, okna podobnież. Na próżno wołamy „ do broni”, bijemy w drzwi i okiennice kolbami karabinów. Żaden głos, Żaden ruch życia nie odpowiada Smutek, oburzenie, w końcu pewna wściekłość opanowuje nasz oddział. Wchodzimy na Krakowskie Przedmieście. Oblicze i atmosfera ta sama. Jakby sen zaklęty ogarnął wszystkich, a my jedyni żyjący, samotni na tym cmentarzu. Duch powstańców nie upadł, ale rozdrażnienie doszło do wysokiego stopnia. Odtąd biada temu, kto się z nim zetrze. Ciosy krwawe, śmiertelne, będą budziły śpiących lub zamyślających uśpienie. W takim usposobieniu chorążych wpadł pierwszy w ich ręce jenerał Trębicki.

ZAŁĄCZNIK nr 2

Uchwała sejmu o detronizacji Mikołaja I z 25 I 1831 r.

Cyt. za: Wiek XIX w źródłach.

Działo się na Posiedzeniu połączonych

Izb Sejmowych dnia 25 stycznia 1831 r. w Warszawie.

Najświętsze, najuroczystsze umowy tyle tylko są nienaruszonymi, ile wiernie dotrzymanymi ze stron obydwóch. Długie cierpienia Nasze znane Światu całemu, przysięgą zaręczone przez dwóch Panujących, a pogwałcone tylekroć swobody, nawzajem i Naród Polski od wierności dziś Panującemu uwalniają. Wyrzeczone na koniec przez samego Cesarza Mikołaja słowa, że pierwszy ze strony naszej wystrzał stanie się na zawsze zatracenia Polski hasłem, odejmując nam wszelką sprostowania krzywd naszych nadzieję, nie zostawią jak rozpacz szlachetną.

Naród zatem Polski na Sejm zebrany oświadcza: iż jest niepodległym Ludem i że ma prawo temu Koronę Polską oddać, którego godnym jej uzna; po którym z pewnością będzie się mógł spodziewać, iż mu zaprzysiężonej wiary i zaprzysiężonych swobód święcie i bez uszczerbku dochowa. [ Następują podpisy, których jest 116 ]

6. Temat: Emigranci i spiskowcy.

Treści programowe:

• Królestwo Polskie po upadku powstania listopadowego

• ośrodki wielkiej emigracji

• ugrupowania polityczne wielkiej emigracji

• Paryż - centrum kultury polskiej

• działalność emisariuszy

• powstanie krakowskie

• rabacja galicyjska

Cele lekcji: po zakończeniu zajęć uczeń:

# pamięta:

• pojęcia: Wielka Emigracja, noc paskiewiczowska, rusyfikacja, uwłaszczenie, Cytadela, emisariusz

• daty: 1846 r.

• postaci: car Mikołaj I, książę Adam Jerzy Czartoryski, ksiądz Piotr Ściegienny, Szymon Konarski, Edward Dembowski, Jakub Szela

• twórców kultury polskiej na emigracji: A. Mickiewicz, J. Słowacki, Z. Krasiński, F . Chopin, J Lelewel i ich dzieła

• nazwy ugrupowań politycznych wielkiej emigracji

# rozumie:

• znaczenie działalności kulturalnej Polaków dla utrzymania tradycji i więzi narodowych

• przyczyny klęski powstania krakowskiego

• cele działalności emisariuszy

# potrafi:

• prawidłowo operować pojęciami poznanymi w trakcie lekcji

• wskazać na mapie Galicję, Paryż, obszary na których działali ksiądz P. Ściegienny, Sz. Konarski, E. Dembowski

• planować, organizować i oceniać samodzielne uczenie się

• budować więzi międzyludzkie

• skutecznie porozumiewać się

Czas:45 min.

Metody: praca w grupach, metoda JIGSAW, praca z podręcznikiem, praca z mapą, praca z tekstem źródłowym, pokaz.

Środki dydaktyczne: podręcznik, wiersz Wł. Anczyca „ Emisariusz” (fragmenty), portrety,

Tok lekcji:

1. Zaangażowanie

- Lekcję rozpoczynamy przypomnieniem wiadomości o znaczeniu powstania listopadowego - odpowiadają

uczniowie. ( 4 min.)

- Nauczyciel dzieli klasę na pięcioosobowe grupy i wyjaśnia, na czym polega metoda JISGAW ( puzzle). Poszczególnym osobom w grupie przydziela zadania:

Korzystając z podręcznika i atlasu opracuj zagadnienia:

1. Noc paskiewiczowska

2. Na obczyźnie

3. Artyści w czasie wielkiej emigracji

4. Na ziemiach polskich pod zaborami

5. Krakowski epizod powstańczy

-Wynotuj najważniejsze wiadomości, a następnie podziel się wiedzą z pozostałymi członkami grupy. Prezentację rozpoczyna uczeń „oznaczony” literką „a”. ( 3 min.)

2. Badanie i przekształcanie' prezentacja

- Uczniowie pracują najpierw indywidualnie, przygotowując się do omówienia swojego zagadnienia. Omawianie rozpoczyna uczeń z literką „a” , potem w kolejności pozostali w grupie. ( 15 - 20 min.)

- Po zakończeniu pracy uczniowie wybierają 2 osoby: piszącą odpowiedź i zgłaszającą grupę do odpowiedzi.

- Grupy udzielają pisemnie odpowiedzi na zadawane przez nauczyciela pytania, otrzymując za przygotowanie odpowiedzi na pytanie: 1 miejsce - 3 punkty, 2 miejsce - 2 punkty, 3 miejsce - 1 punkt. Wygrywa ta grupa, która zgromadzi więcej punktów. ( 12 - 15 min.)

3. Podsumowanie i refleksja

Uczniowie dzielą się uwagami na temat pracy w grupie; czy łatwo jest przekazywać wiedzę, czy czuli się odpowiedzialni za własne uczenie się, za wyniki swojej grupy, czy zapamiętali dużo informacji przekazanych przez kolegów. Słuchają fragmentów wiersza Wł. Anczyca „Emisariusz”. ( 3 - 4 min.)

Uwagi do lekcji:

ZAŁĄCZNIK nr 1

Pytania do konkursu:

1. Kto założył Hotel Lambert?

2. W jaki sposób carat mścił się za udział w powstaniu listopadowym? (3 sposoby)

3. Jakie poglądy mieli działacze z Towarzystwa Demokratycznego Polski?

4. Uwłaszczenie chłopów to .........

5. Wymień trzech artystów przebywających na emigracji.

6. Kto to był emisariusz i czym się zajmował?

7. Co głosił manifest władz powstańczych w Krakowie w 1846 r.?

8. Wyjaśnij pojecie rabacja i wymień przywódcę.

9. Zadania Związku Chłopskiego księdza Piotra Ściegiennego.

10. Rusyfikacja to ...........

11. Gromady Ludu Polskiego - poglądy.

W przypadku niemożności dokonania podziału klasy na pięcioosobowe zespoły jedno zagadnienie może opracować dwóch uczniów np. zespół sześcioosobowy lub jeden uczeń analizuje dwa problemy np. zespół czteroosobowy.

ZAŁĄCZNIK nr 2

Emisariusz autor Wł. Anczyc / fragmenty /

Znacie starca górala

Znacie żebraka, kominiarczyka

Węgra, Cygana, Włocha, Moskala

Co ledwie przyjdzie, natychmiast znika

Co dzień jak flisak do Gdańska płynie

Jutro jak handlarz do Węgier zmierza

Znacie człowieka

Co dla Ojczyzny, braci wolności

Przebiegł pół świata o suchym chlebie,

Wyrzekł się żony, dziatek miłości

Co mu wiatr zesiekł wychudłe lica

Chlebem powszednim cierpienie, troski;

Uściskiem: stryczek, grób, szubienica? -

To emisariusz Edward Dembowski.

7. Temat: Gdy zadrżały trony - Wiosna Ludów.

Treści programowe:

• przyczyny wybuchu

• wystąpienia rewolucyjne

• Wiosna Ludów w Europie

Cele lekcji: po zakończeniu zajęć uczeń:

# pamięta:

• pojęcia: proklamacja

• daty: 1848 - 1849 r.

# rozumie:

• przyczyny wystąpień

• konsekwencje wydarzeń z lat 1848 - 1849

• skutki wydarzeń z lat 1848 - 1849

# potrafi:

• wskazać na mapie państwa, w których miały miejsce wystąpienia rewolucyjne

• opowiedzieć o wydarzeniach Wiosny Ludów w Europie

• rozwiązywać problemy w twórczy sposób

• skutecznie porozumieć się w różnych sytuacjach

Czas: 45 min.

Metody: praca z podręcznikiem, praca z mapą, praca z tekstem źródłowym, pokaz, rozmowa nauczająca praca w grupach.

Środki dydaktyczne: podręcznik, atlasy historyczne, mapa ścienna „Europa w latach 1830 - 1871”, karton z rebusem

„Gdy zadrżały trony Wiosna Ludów”, teksty źródłowe , ilustracje z Odkryć młodych - Encyklopedia Larousse'a.

Przebieg lekcji:

1. Zaangażowanie

Uczniowie przypominają wiadomości o wielkiej emigracji i powstaniu krakowskim. Rozwiązują rebus i zapisują temat w zeszycie. ( 5 min.)

2. Badanie i przekształcanie

- Nauczyciel omawia przyczyny wystąpień rewolucyjnych, podpierając się ilustracjami z Encyklopedii Larousse'a - Odkrycia młodych nr 81. ( 5 min.)

• podział klasy na 5 grup (5 - 6 osób). Zespoły otrzymują papiery, mazaki, teksty źródłowe dotyczące wydarzeń na terenie państw:

1. Austrii

2. Francji

3. Węgier

4. państw włoskich

5. państw niemieckich

Nauczyciel wyjaśnia, że prace mają zawierać informacje określające przyczynę - przebieg - skutek walk rewolucyjnych na terenie danego kraju. Przypomina o korzystaniu z podręcznika atlasu historycznego. ( 25 min.)

3. Prezentacja

Uczniowie wieszają plakaty na widocznym dla wszystkich miejscu. Sprawozdawcy prezentują efekty pracy swoich grup, pokazując na mapie obszar omawianego państwa. Nauczyciel może uzupełnić brakujące informacje. ( 7 min)

4. Podsumowanie i refleksja

Oceniamy pracę grup: która najrzetelniej wykonała swoją pracę, która najszybciej, najładniej plastycznie? Jako metodę kontroli uczniowie otrzymują hasła i diagramy krzyżówki, w której wiadomości są z bieżącej lekcji, z zadaniem wklejenia jej do zeszytu. ( 3 min.)

ZAŁĄCZNIK nr 1

Austria

Patent cesarski o zniesieniu pańszczyzny w Galicji z 17 IV 1848 r.

Cyt. za: Wiek XIX w źródłach. nr 88.

1. Wszystkie robocizny i inne poddańcze powinności tak gospodarzy gruntowych jako też chałupników i komorników mają ustać z dniem 15 maja 1848 r.

2. Trwające służebnictwa pozostają nienaruszone, atoli za to obowiązani są poddani, o ile prawa służebnictwa na pańskim gruncie wykonywać zechcą, uiszczać stosowną zapłatę, której ustanowienie zostawia się przede wszystkim dobrowolnej umowie poddanych ze swoimi panami. [...]

Tam gdzie już teraz czynsz prawomocnie jest ustanowionym za używanie takowych służebnictw przy tym wymiarze i nadal pozostać ma. [...]

ZAŁĄCZNIK nr 2

Francja

1. Proklamacja Rządu Tymczasowego do narodu francuskiego z 25 II 1848 r.

Cyt. za: Wiek XIX w źródłach. nr 51.

Bohaterstwo ludu Paryża obaliło oto rząd wsteczny i oligarchiczny. Rząd zbiegł pozostawiając po sobie krwawy ślad, na zawsze uniemożliwiający mu powrót. Polała się krew ludu, jak w lipcu; ale tym razem krew szlachetna nie pójdzie na marne. Zdobyła ona rząd narodowy i ludowy, odpowiadający woli, prawom i postępowym dążeniom tego ludu, wielkiego i wielkodusznego. Rząd Tymczasowy, pod naporem okoliczności powołany w dniu 24 lutego, zajęty jest w chwili obecnej troską o zorganizowanie i utrwalenie zwycięstwa ludowego. [...] Gdy krew się przelewa, a stolica Francji stoi w płomieniach, wówczas opanowanie niebezpieczeństwa i ochrona dobra publicznego jest głównym nakazem dla Rządu Tymczasowego. Cała Francja skupi się około swego rządu i poprze go swym patriotyzmem. Pod rządami ludowymi, które Rząd Tymczasowy ogłasza, każdy obywatel współsprawuje władzę. Francuzi! Dajcie światu przykład podobny temu, jaki Paryż dał całej Francji; przygotujcie się, przez zachowanie porządku i zaufania w siły własne, do korzystania z tych potężnych instytucji, do stworzenia których będziecie powołani. Rząd Tymczasowy chce Rzeczypospolitej, z zastrzeżeniem uznania jej przez lud francuski, który natychmiast będzie wezwany do wypowiedzenia swego zdania. Ani lud Paryża, ani Rząd Tymczasowy nie rości sobie pretensji do tego, aby pogląd swój narzucić ogółowi obywateli w sprawie ostatecznej formy rządu, którą ogłosi zwierzchnictwo ludu.

2. Odezwa robotników Paryża z czerwca 1848 r.

Cyt. za: Wiek XIX w źródłach, nr58.

W imię zwierzchnictwa ludu.

Obywatele!

Na barykadach lutowych ludzie, którym nadaliśmy godność członków Rządu Tymczasowego, obiecali nam republikę demokratyczną i socjalną; złożyli nam obietnice, a my, zawierzywszy ich słowom, opuściliśmy nasze barykady. Minęły cztery miesiące i cóż oni uczynili? Zdradzili swe przysięgi i nie spełnili swych obietnic.

My, obywatele, zajmujący posterunek w merostwie okręgu ósmego żądamy:

Demokratycznej i socjalnej republiki.

Swobodnego tworzenia związków pracy przy poparciu państwa.

Oddania pod sąd przedstawicieli narodu i ministrów. [...]

Żądamy usunięcia wojsk z Paryża. Obywatele, pamiętajcie, że jesteście suwerenni. Pamiętajcie o naszej dewizie; wolność, równość, braterstwo!

ZAŁĄCZNIK nr 3

Węgry

1. Program węgierskiego stowarzyszenia opozycyjnego z 15 III 1848 r.

Cyt. za: Wiek XIX w źródłach, nr 54.

Czego pragnie naród węgierski?

Niech będzie pokój, wolność i zgoda.

1. Żądamy wolności druku, zniesienia cenzury.

2. Powołania odpowiedzialnego rządu w Buda-Peszcie.

3. Corocznego parlamentu w Peszcie.

4. Równości wobec prawa w stosunkach obywatelskich i religijnych.

5. Powołania gwardii narodowej.

6. Wprowadzenia powszechnego opodatkowania.

7. Zniesienia pańszczyzny.

8. Powołania sądów przysięgłych - przedstawicielstwa wyłonionego na zasadzie równości wobec prawa.

9. Powołania banku narodowego.

10. Zaprzysiężenia armii na konstytucję, nie wysyłania żołnierzy węgierskich za granicę, wyprowadzania od nas obcych żołnierzy.

11. Uwolnienia więźniów politycznych.

12. Unii z Siedmiogrodem.

2. Proklamacja niepodległości Węgier przez węgierskie Zgromadzenie Narodowe z 14 IV 1849 r.

Cyt. za: Wiek XIX w źródłach, nr 57.

My, Zgromadzenie Narodowe, prawnie reprezentujące państwo węgierskie, tym uroczystym oświadczeniem ustanawiamy Węgry suwerennym państwem, razem ze wszystkimi przynależącymi im częściami i prowincjami, a także w ich niewywłaszczalnych naturalnych prawach; włączamy je do rzędu suwerennych, niepodległych państw Habsburgów- Lotaryngów. [...]

Przeszło trzysta lat temu naród węgierski swym wolnym wyborem wezwał na tron królewski dynastię austriacką w oparciu o dwustronne zobowiązania.

I te trzy wieki były niczym innym jak trzema wiekami nieprzerwanych cierpień.

Na podstawie tego wszystkiego, powołując się na sprawiedliwość Boga Odwiecznego, wyrok cywilizowanego świata, a także prawa przyrodzone naszego narodu, opierając się na jego siłach, objawionych przezeń w czasie ciężkich cierpień, kierując się obowiązkiem każdej nacji utrzymywania swego narodu, ogłaszamy i postanawiamy, jak następuje: Po pierwsze: Węgry z prawnie jednoczącym się Siedmiogrodem i należącymi do nich wszystkimi okręgami i prowincjami w całości ogłasza się wolnym, suwerennym i niepodległym państwem europejskim; ich jedność terytorialną ogłasza się nierozdzielną, a ich całość niedotykalną.

ZAŁĄCZNIK nr 4

Państwa włoskie

Odezwa króla sardyńskiego Karola Roberta do mieszkańców Lombardii z 24 III 1848 r.

Cyt. za: Wiek XIX w źródłach, nr 53.

Ludy Lombardii i Wenecji!

Losy Italii dojrzewają: przyszłość szczęśliwie uśmiech się do odważnych obrońców praw podeptanych. Dla miłości rasy, przez zrozumienie duch czasu, dla wspólności uczuć pierwsi zgłaszamy podziw i zachwyt, jakim darzy was Italia,

Ludy Lombardii i Wenecji! Nasze wojska, koncentrujące się na waszej granicy w chwili, gdyście rozpoczynali wyzwolenie sławnego Mediolanu, przynoszą wam od dzisiaj pomoc, jakiej brat oczekuje od brata, przyjaciel od przyjaciela. Poprzemy słuszne żądania Wasze, ufając w Boga, który rzeczy wiście jest z nami, Boga, który dał Italii Piusa IX, Boga, który sprawił, że Italią, rozkazujemy, ażeby wojska nasze wstępujące na terytorium Lombardii i Wenecji nosiły herb Sabaudii umocowany na włoskim sztandarze trójbarwnym.

Karol Albert

ZAŁĄCZNIK nr 5

Państwa niemieckie

Odezwa Fryderyka Wilhelma IV do berlińczyków z 19 III 1848 r.

Cyt. za: Wiek XIX w źródłach, nr 55.

Do moich berlińczyków.

W moim patencie z dnia dzisiejszego o powołaniu Sejmu połączonego otrzymaliście rękojmię wiernego usposobienia Waszego króla do Was i do całej ojczyzny niemieckiej. [...] rozgorączkowane umysły wielu spośród moich wiernych i drogich berlińczyków myślą o zemście za rzekomo przelaną krew! Moje wojska, a Wasi bracia i rodacy, uczyniły dopiero wówczas użytek z broni, gdy zostały do tego zmuszone licznymi strzałami [...]

Do Was, mieszkańcy mojego ukochanego miasta ojcowskiego, należy teraz zapobieżenie większym nieszczęściom. Dowiedzcie się, że Wasz król i Najwierniejszy Przyjaciel błaga Was o to na wszystko, co jest dla Was święte, [porzućcie] nieszczęsne błędy! Przywróćcie spokój, uprzątnijcie barykady, które jeszcze stoją, i wyślijcie do mnie mężów pełnych prawdziwego berlińskiego ducha ze słowami, jakie przystoją wobec Waszego króla, a ja daję Wam moje królewskie słowo, że wszystkie ulice i place zostaną zaraz opróżnione z wojsk [...]

Wysłuchajcie ojcowskiego głosu Waszego Króla, mieszkańcy mojego wiernego i pięknego Berlina i nie zapomnijcie o tym, co się stało, tak jak ja chcę zapomnieć [...]

Fryderyk Wilhelm

Odezwa do mieszkańców Berlina powstała pod wpływem zaburzeń ulicznych z 18 III 1848 r. Przestraszony nimi król pruski Fryderyk Wilhelm IV, przesłał swojemu ministrowi tekst odezwy, w której zgodził się na wszystkie postulaty, m. In. Ogłoszenie amnestii dla więźniów politycznych. Berlińczycy chwilowo odnieśli zwycięstwo, lecz nie byli w stanie wykorzystać sprzyjających okoliczności.

ZAŁĄCZNIK NR 6.

Propozycja krzyżówki: _____________

1. Państwo, którego stolicą był Berlin 1. |__|__|__|__|__| (3)

2. Prezydentem Francji w 1848 r. został ............... Bonaparte 2. |__|__|__|__|__|__| (4)

3. ........ dążyli do zrzucenia jarzma austriackiego i zjednoczenia 3._ |__|__|__|__|__|_____ (2)

4. Węgrzy w 1848 r. walczyli o wyzwolenie ...................... 4. |__|__|__|__|__|__|__|__| (2)

5. Wiedeń jest stolicą ........................ ________|__|__|__|__|__|__|__| (3)

6. O zdobycie pełnej władzy walczyła........................... 6 |__|__|__|__|__|__|__|__|__|__ (7)

7. Zdobyła niepodległość walcząc z Turcją 7 |__|__|__|__|__|__|____ (4)

8. Największe miasto W. Ks. Poznańskiego 8 |__|__|__|__|__|__| (3)

9. wywalczyła niepodległość w 1830 r. 9 _______|__|__|__|__|__|__| (2)

10. Od 1848 r. jest republiką 10 |__|__|__|__|__|__|__| (4)

11. Imię króla Francji, który w 1848 r. uciekł do Anglii 11 ________|__|__|__|__|__|____ (2)

12. Stolica państwa rosyjskiego w XIX w. 12 |__|__|__|__|__|__|__|__|__|__| (4)

Hasło należy odczytać, łącząc kolejno podane w nawiasach litery i uzupełnić zdanie.

Wielką zdobyczą Wiosny Ludów było ......................... chłopów.

8. Temat: „Za wolność Waszą i naszą” - Polacy w Wiośnie Ludów.

Treści programowe:

• przyczyny wybuchu

• Wiosna Ludów na ziemiach polskich

Cele lekcji: po zakończonych zajęciach uczeń:

#pamięta:

• daty: 1848 -1849 r.

• postaci: Ludwik Mierosławski, gen. Józef Bem

# rozumie:

• przyczyny wystąpień w 1848 r.

• dlaczego nie doszło do wystąpień rewolucyjnych w zaborze rosyjskim

• wymowę hasła „Za wolność Waszą i naszą”

# potrafi:

• zaznaczyć na taśmie czasu datę Wiosny Ludów

• na podstawie mapy opowiedzieć o wydarzeniach na ziemiach polskich

• efektywnie współpracować w grupie

• posługiwać się poprawną polszczyzną

Czas: 45 min.

Metody: praca w grupach, analiza SWOT, praca z podręcznikiem, mapą, z tekstem źródłowym, pokaz, rozmowa nauczająca.

Środki dydaktyczne: podręcznik, atlas historyczny, taśma chronologiczna, tekst źródłowy, portrety, papier, mazaki, ilustracje, reprodukcja obrazu J. Kossaka „Bitwa pod Miłosławiem”.

Tok lekcji:

1. Wprowadzenie

Uczniowie przypominają miejsca, obszary w Europie, na których miały miejsce wydarzenia w latach 1848 - 1849, wskazują je na mapie. Podział klasy na zespoły (4-5 osób) i rozdanie tekstów źródłowych dotyczących udziału Polaków w Wiośnie Ludów. ( 5 min.)

2. Rozwiniecie

• Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie podrozdziałów „ Na ziemiach polskich” i „Za wolność Waszą i naszą”. Korzystając z atlasów, dostępnych źródeł uczniowie podają informacje o zasłużonych Polakach. ( 10 min.)

• Metodą SWOT rozpatrują problem „Jakie stanowisko mogli zająć Polacy w Wiośnie Ludów?” ( 10 min.)

• Prezentacja prac i omówienie wniosków. Wymieniamy informacje o osiągnięciach Wiosny Ludów na ziemiach polskich, uwłaszczeniu w Galicji, udziale przedstawicieli w parlamentach berlińskim i wiedeńskim, oglądamy portrety. ( 15 min.)

3. Podsumowanie

Lekcje kończymy analizą ilustracji przedstawiającą walkę gen. Józefa Bema, reprodukcji obrazu J. Kossaka. Odpowiadamy na pytania: Czym różniły się wydarzenia Wiosny Ludów na ziemiach zaboru pruskiego i austriackiego? Co oznacza hasło „ Za wolność Waszą i naszą”. Jakiej Polski oczekiwali Polacy innych wyznań? ( 5 min.)

Jako metoda kontroli - ćw. 4 str. 184.

ZAŁĄCZNIK

1. W. Mickiewicz, Legion Mickiewicza, Rok 1848, , s 29- 30 podręcznik s. 184

2. Artykuł z „Demokraty Polskiego” o wydarzeniach poznańskich 1848 r.

Cyt. za: Wiek XIX w źródłach, nr 61.

Kiedy w 1846 r. Polska wypowiedziała posłuszeństwo ciemięzcom, ludy europejskie znalazły w niej godnego tłumacza swych uczuć i nadziei. Z uniesieniem i wiarą przysłuchiwały się jej słowom i w uchylającej pierwszą dopiero deskę grobową witały już dzielnego sprzymierzeńca do przyszłych usiłowań. Można by sądzić, że to początkowanie narodu, który najboleśniej i najdłużej ucierpiał, za stanowcze i zobowiązujące przyjęły. Wkrótce już nie było słychać o Polsce gdzie indziej, jak przed sądem berlińskim, pod moskiewskim pręgierzem lub austriacką szubienicą, a i stamtąd myśl roznoszona po świecie odmładzała uczucia, budziła zapał, miłość wolności i ducha poświęcenia. Zdawałoby się, że Francja znosiła odtąd z większą niecierpliwością ubliżający bezwstydnie jej godności, jej oświacie, przewodnictwu w Europie system samolubstwa, przedajności i upokorzenia u obcych. Włochy poczuwały w sobie niepohamowaną żądzę ostatecznego wyzwolenia w politycznym połączeniu wszystkich odłamków, pod jarzmem obcym i swojskim rozpierzchnionych, ludów italskich, Niemcy zapłonęły niezmienną i ciągłym rozmyślaniem wyprawowaną wolą jedności plemiennej i społecznej. Niemcy złożyli nieustającą radę we Frankfurcie, Włosi za miecz chwycili. Po wypadkach krakowskich dwa lata upłynęły zaledwie, a król Francuzów, spłoszony z tronu, uchodził do Anglii; wyrocznia absolutyzmu, Metternich, opuszcza Wiedeń i pospiesza za Ludwikiem Filipem; znienawidzony następca tronu pruskiego udaje się za nim. Francja jest ogłoszona rzecząpospolitą, Austria i Prusy państwami konstytucyjnymi, a wpośród niewypowiedzianej radości, od Sekwany do Wisły, jak gdyby zawdzięczające nam ludy wydają okrzyk jednomyślny, nieprzebrzmiały: Niech żyje Polska!

9. Temat: Czarna sukienka i powstańcza dwururka - powstanie styczniowe.

Treści programowe:

• Rosja na straży porządku ustalonego na kongresie wiedeńskim

• złagodzenie polityki caratu po wojnie krymskiej

• wystąpienia patriotyczne

• biali i czerwoni

• polityka Aleksandra Wielopolskiego

• manifest Tymczasowego Rządu Narodowego

• wojna partyzancka - dowódcy i ich obszary działania

• dyktatorzy w powstaniu styczniowym

• stosunek obcych mocarstw do powstania

• klęska Polaków

Cele lekcji: po zakończeniu zajęć uczeń:

# pamięta:

• pojęcia: biali, czerwoni, branka, manifest, wojna partyzancka, partia, dyktator, uwłaszczenie, Kraj Przywiślanski

• daty: 1861 r., 22 I 1863 r.

• postaci: car Aleksander II, Jarosław Dąbrowski, Andrzej Zamoyski, Leopold Kronenberg, Aleksander Wielopolski, Romuald Traugutt

# rozumie:

• powody złagodzenia polityki caratu w połowie XIX w.

• różnice programów białych i czerwonych

• przyczyny wybuchu powstania

• na czym polegała wojna partyzancka

• dlaczego powstanie zakończyło się klęską

# potrafi:

• prawidłowo operować pojęciami poznanymi w trakcie lekcji

• dokonać analizy przyczyn klęski powstania styczniowego

• wskazać na mapie miejsca stoczonych powstańczych bitew

• analizować źródła

• współpracować efektywnie w grupie

• wykorzystywać metody negocjacyjnego rozwiązywania problemów

Czas: 90 min.

Metody: rozmowa nauczająca, praca z podręcznikiem pod kierunkiem nauczyciela, tekstem źródłowym, mapą, pokaz, drzewo decyzyjne, elementy dramy, metaplan.

Środki dydaktyczne: podręcznik, atlasy historyczne, teksty źródłowe „ Manifest Tymczasowego Rządu Narodowego”, opis walki partyzanckiej - H. Winnicka, Romuald Traugutt, Warszawa 1960, s. 15-16 , reprodukcje obrazów Artura Grottgera „Pożegnanie powstańca”, „Branka”, karton, mazaki, mapa ścienna „Europa w latach 1830 - 1871'.

Przebieg lekcji:

I Zaangażowanie

Zapoznajemy uczniów z tematem lekcji i jej głównymi zagadnieniami. ( 3 min.)

Nauczyciel przybliża położenie Rosji po wojnie krymskiej, wskazując strategiczne miejsca na mapie. Dzielimy klasę na czteroosobowe zespoły. ( 5 min.)

II Badanie i przekształcanie, prezentacja

1. Prosi uczniów o przeczytanie podrozdziału „ W patriotycznym nastroju” i przedstawienie form przeciwstawiania się Polaków caratowi:

1. pokojowe manifestacje uliczne

2. obchody rocznicowe

3. nabożeństwa za pomyślność Ojczyzny

4. „ wojna” o stroje, dekoracje, symbole

5. tworzenie organizacji konspiracyjnych

( czas 10 min.)

2. Wyznaczamy 2 grupy: białych i czerwonych. Uczniowie metodą dramy prezentują programy swoich ugrupowań, zachęcając pozostałych do przyłączenia się. ( 10 min.)

3. Uczniowie wypełniają rozdane przez nauczyciela schematy drzewa decyzyjnego rozpatrując problem „Jakie kroki mogą zrobić Polacy?” (pracują parami). Oglądanie portretów dowódców, ilustracje, reprodukcje obrazów.( 10 min.)

4. Omówienie prac i przedstawienie sytuacji w styczniu 1863 r. - branka jako bezpośrednia przyczyna wybuchu powstania. ( 7 min.)

5. Korzystając z dostępnych źródeł każdy zespół układa plan przebiegu powstania. Wspólnie omawiamy wydarzenia. ( 15 min.)

6. Prowadzący dzieli klasę na trzy grupy, którym rozdaje karteczki w trzech kolorach:

• Zielony - na nich uczniowie zapisują odpowiedzi na pytanie: Jak było?

• Czerwony - na nich uczniowie zapisują odpowiedzi zna pytanie: Jak być powinno?

• Żółty - na nich uczniowie zapisują odpowiedzi na pytanie: Dlaczego nie było tak, jak być powinno?

Nauczyciel informuje o problemie ,nad którym będą zastanawiać się zespoły: „Dlaczego upadło powstanie styczniowe?” ( 10 min.)

Po ustalonym czasie uczniowie tworzą jeden metaplan. Wnioski klasa ustala wspólnie. ( 15 min.)

III Podsumowanie

Lekcję kończymy zebraniem opinii na temat stosunku poszczególnych grup społecznych do udziału w powstaniu styczniowym. ( 5 min.)

ZAŁĄCZNIK nr 1

Manifest Tymczasowego Rządu Narodowego z 22 I 1863 r.

Cyt. za: Wiek XIX w źródłach, nr 131.

Komitet Centralny jako Tymczasowy Rząd Narodowy.

Nikczemny rząd najezdniczy, rozwścieklony oporem męczonej przezeń ofiary, postanowił zadać jej cios stanowczy: porwać kilkadziesiąt tysięcy najdzielniejszych, najgorliwszych jej obrońców, oblec w nienawistny mundur moskiewski i pognać tysiące mil na wieczną nędzę i zatracenie.

[...] Do broni wiec, narodzie Polski, Litwy i Rusi, do broni! Bo godzina wspólnego wyzwolenia już wybiła, stary miecz nasz wydobyty, święty sztandar Orła, Pogoni i Archanioła rozwinięty. A teraz odzywamy się do Ciebie, Narodzie Moskiewski: tradycyjnym hasłem naszym jest wolność i braterstwo Ludów, dlatego przebaczamy Ci nawet mord naszej Ojczyzny, nawet rzeź Pragi i Oszmiany, gwałty ulic Warszawy i tortury lochów Cytadeli. Przebaczamy Ci, bo i Ty jesteś nędzny i mordowany, smutny i umęczony, trupy dzieci Twoich kołyszą się na szubienicach carskich, prorocy Twoi marzną na śniegach Sybiru. [...]

ZAŁĄCZNIK nr 2

Halina Winnicka, Romuald Traugutt, Warszawa 1960, s. 15-16.

17 maja 1863 r. część partii ( oddziału powstańczego ) liczącej ponad 100 ludzi zorganizowała zasadzkę na strzelców i kozaków, którzy tropili partyzantów. Powstańcy ukryli się w krzakach po obu stronach grobli. Część oddziału wraz z Trauguttem zajęła stanowiska opodal wejścia na groblę. Doświadczony dowódca, jakim był Traugutt, poczynił wszelkie starania, aby zasadzka się udała, wiedział bowiem, że wygranie pierwszej bitwy zadecyduje o duchu bojowym oddziału, zachęci go do dalszej walki.

Powstańcy bacznie obserwowali teren. Kilkadziesiąt par oczu wypatrywało nadejścia nieprzyjaciela. Wiatr poruszał delikatnie młodymi listeczkami. Słonce przesiewało ciepłe wiosenne promienie przez świeżą zieleń drzew i krzewów...

Powstańcy czekali niecierpliwie ... wszak to dla wielu pierwsza bitwa w życiu.

Wreszcie poprzedzona przez kozaków wkroczyła na groblę piechota. Szła ostrożnie, uważnie, jakby przewidując zasadzkę, ale cisza była wielka, a najwprawniejsze kozackie oko nie mogło odróżnić naturalnych krzewów od tych, którymi maskowali się powstańcy. Wtem z końca grobli głośnym echem wśród ciszy poranka zabrzmiał strzał z pistoletu.

Na ten znak powstańcy otworzyli ogień. Piechota carska i kozacy zostali ostrzelani z dwóch stron z odległości nie większej niż kilkanaście kroków. Tyły oddziału rosyjskiego rzuciły się do ucieczki, lecz tu napotkali Rosjanie na sztorc osadzone kos powstańczych. Powstańcy odnieśli zwycięstwo. Na grobli pod Horkami pozostało 70 zabitych.

10. Temat: Walka Polaków o odzyskanie niepodległości i jej skutki - lekcja powtórzeniowa.

Treści programowe:

- daty, pojęcia, nazwiska z okresu walk narodowowyzwoleńczych w XIX w.

Cel ogólny: utrwalenie wiadomości dotyczących najważniejszych wydarzeń, dat, pojęć i postaci z XIX w.

Kształcenie umiejętności:

• oceniania własnej nauki

• poprawnego posługiwania się językiem ojczystym

• przygotowania się do publicznych wystąpień

• rozwijania sprawności umysłowych

Metoda: gra - turniej 1 z 10.

Czas przygotowania: realizacja działu IV. Człowiek walczący o wolność i prawa. Czasy wojen napoleońskich, rewolucji i walk narodowowyzwoleńczych.

Prezentacja:

• Czas: 45 minut

• Miejsce: pracownia historyczna

• Sposób: lekcja utrwalająca

Uwagi dotyczące realizacji:

Po zgłoszeniu się 10 uczestników (plusy za postawę na lekcji ) turnieju wyznaczamy sędziego czasowego i osobę zapisującą punktację. ( 10 min.)

Wyjaśniamy zasady turnieju:

• turniej ma dwa etapy i ścisły finał

• pierwszy etap to 2 pytania z odpowiedziami do wyboru, nie udzielenie odpowiedzi na 2 pytania eliminuje z gry

• w drugim etapie osoby wyznaczają do odpowiedzi swych przeciwników, pytania są o różnej skali trudności

• każdy uczestnik drugiego etapu ma dwie szanse plus ewentualna szansa z etapu pierwszego

• na odpowiedź uczestnik ma 10 sekund

• ścisły finał to 3 osoby ( wynagrodzone ocenami )

( czas trwania turnieju - do uzyskania zwycięzcy )

BANK PYTAŃ

ETAP I

1. Koronacja Napoleona na cesarza nastąpiła w roku:

1. 1789

2. 1808

3. 1804

4. 1802

2. Konstytucję Księstwa Warszawskiego uchwalono w roku:

1. 1804

2. 1807

3. 1805

4. 1812

3. Założycielem Legionów Polskich we Włoszech był:

1. książę Józef Poniatowski

2. Adam Mickiewicz

3. Jan Henryk Dąbrowski

4. Napoleon Bonaparte

4. Wyspa San Domingo znana z walk polskich legionistów z powstańcami murzyńskimi to obecnie:

1. Jamajka

2. Haiti

3. Barbados

4. Martynika

5. Pokój w Tylży podpisano w roku:

1. 1807

2. 1812

3. 1806

4. 1815

6. Bitwa pod Waterloo miała miejsce w roku:

1. 1813

2. 1806

3. 1812

4. 1815

7. Władcą Księstwa Warszawskiego był:

1. Józef Poniatowski

2. Hieronim Bonaparte

3. Fryderyk August Wettin

4. Jan Henryk Dąbrowski

8. Bitwa pod Austerlitz jest nazywana:

1. bitwą pod piramidami

2. bitwą trzech cesarzy

3. bitwą narodów

4. bitwą zwyciężonych

9. Wyprawa moskiewska Napoleona rozpoczęła się w roku:

1. 1796

2. 1813

3. 1805

4. 1812

10. Ks. Józef Poniatowski zginął w bitwie pod:

1. Lipskiem

2. Raszynem

3. Borodino

4. Waterloo

11. W wojnie krymskiej brały udział:

1. Francja i Anglia

2. Francja i Rosja

3. Rosja i Austria

4. Turcja i Rosja

12. Dyktatorem powstania krakowskiego w 1846 r. był:

1. Jan Tyssowski

2. Jaku Szela

3. Edward Dembowski

4. Jarosław Dąbrowski

13. „Żadnych marzeń panowie” powiedział do witających go Polaków:

1. Aleksander II

2. Napoleon III

3. Franciszek Józef

4. Fryderyk Wilhelm

14..W którym roku przeprowadzono reformę uwłaszczeniową w zaborze rosyjskim:

1. 1831

2. 1815

3. 1864

4. 1861

15. Kto był przywódcą „białych”:

1. Leopold Kronenberg

2. Ludwik Mierosławski

3. Romuald Traugutt

4. Szymon Konarski

16. Pierwszym dyktatorem powstania styczniowego był:

1. Marian Langiewicz

2. Romuald Traugutt

3. Gen. Józef Hauke-Bossak

4. Ksiądz Piotr Ściegienny

17. Ksiądz Piotr Ściegienny, autor Złotej książeczki działał wśród:

1. chłopów

2. mieszczan

3. duchowieństwa

4. szlachty

18. Rabacja to:

1. rabowanie sklepów

2. powstanie na Śląsku

3. wystąpienie chłopów przeciw szlachcie

4. walki z policją

19. „Żałobę narodową” noszono po upadku:

1. Królestwa Polskiego

2. powstania krakowskiego

3. Księstwa Warszawskiego

4. powstania listopadowego

20. Gen. Józef Bem to bohater narodowy

1. Austrii

2. Węgier

3. Włoch

4. Francji

ETAP II

1. W którym roku przeprowadzono uwłaszczenie chłopów w zaborze austriackim:

• w 1846 r.

2. Ilu było konsulów we Francji?

• trzech

3. W jaki sposób byli ze sobą spokrewnieni Ludwik XVI i Ludwik XVIII ?

• byli braćmi

4. Co oznaczało pojęcie „partia” w powstaniu styczniowym?

• powstańczy oddział zbrojny

5. Rzeczpospolita Krakowska powstała na mocy postanowień:

1. Napoleona Bonaparte

2. Księstwa Warszawskiego

3. Kongresu wiedeńskiego

4. pokoju w Tylży

6. Przywódca obozu Hotel Lambert to:

• książę Adam Jerzy Czartoryski

7. Rusyfikacja to:

• niszczenie kultury i języka polskiego, narzucanie kultury i języka rosyjskiego

8. Podaj przywódcę „czerwonych”:

• Jarosław Dąbrowski

9. Branka to:

• nadzwyczajny pobór do wojska, ogłoszony przez Aleksandra Wielopolskiego w 1863 r.

10. Andrzej Zamoyski był:

1. bankierem

2. ziemianinem

3. oficerem

4. dyktatorem

11. Podaj dokładną datę wybuchu powstania listopadowego:

• 29 XI 1830 r.

12. Wiosna Ludów trwała:

1. w 1846 r.

2. w latach 1846 - 1847

3. w latach 1846 - 1848

4. w latach 1848 - 1849

13. Podaj pierwotne słowa „Pieśni Legionów Polskich we Włoszech” ( 4 wersy ):

„Jeszcze Polska nie umarła,

Kiedy my żyjemy.

Co nam obca moc wydarła,

Szablą odbijemy”.

14. Jakie zadanie miał emisariusz?

• łączność emigrantów z krajem, przygotowanie powstania

15. Zadanie Świętego Przymierza to:

• pomoc w utrzymywaniu posłuszeństwa w swoich krajach

16. przywódcami kaliszan byli:

• Wincenty i Bonawentura Niemojowscy

17. Konkordat to:

• porozumienie , umowa rządu kraju z papieżem

18. Kto był autorem słów „Mazurka Dąbrowskiego”?

• Józef Wybicki

19. Zadaniem blokady kontynentalnej było:

• zamknięcie napływu surowców i towarów do Wlk. Brytanii

20. Wyspa, gdzie zesłano Napoleona po raz drugi?

• Wyspa Św. Heleny

21. W którym roku stoczono bitwę pod Raszynem?

• w 1809 r.

22. Jaki tytuł otrzymał od Napoleona książę Józef Poniatowski?

• marszałek Francji

23. Równowaga europejska miała na celu....

• nie dopuścić do wzmocnienia jakiegoś państwa w Europie

24. Królestwo Polskie to inaczej....

• Kongresówka

25. Kraje decydujące na kongresie wiedeńskim ( 4 )

• Wlk. Brytania, Austria, Rosja, Prusy

26. Wielkie Księstwo Poznańskie to ziemie należące do zaboru....

- pruskiego

27. Liberalizm oznacza, że ludzie są....

• wolni i równi wobec prawa, egzekwują je

28. W jakim kraju wystąpienie przeciwko porządkowi wersalskiemu powiodło się i wywalczyli niepodległe państwo?

• Belgia, Grecja

29. Podaj 3 zwycięskie bitwy Polaków w powstaniu listopadowym:

• Iganie, Wawer, Dębe Wielkie

30. Emilia Plater to:

• kobieta walcząca w przebraniu w powstaniu listopadowym

31. Artyści na wielkiej emigracji w Paryżu - wymień 3:

• F. Chopin, A. Mickiewicz, J. Słowacki. J. Lelewel, Z. Krasiński, C. K. Norwid

32. Gdzie odbyła się słynna szarża Kozietulskiegi?

• Hiszpania, wąwóz Samosierra, 1808 r.

33. Restauracja oznacza....

• przywrócenie obalonych dynastii sprzed 1789 r. i powrót na trony prawowitych władców

34. Brankę ogłosił...

• Margrabia Aleksander Wielopolski

35. Wyspa, z której Napoleon Bonaparte rozpoczyna 100 dni?

• Elba

36. Legitymizm oznacze że...

• władza pochodzi od Boga

37. Nazwa rzeki, w której poniósł śmierć marszałek Francji książę Józef Poniatowski

• Elstera

38. Kto miał głos doradczy na kongresie wiedeńskim?

• Francja i Hiszpania

39. Autonomia to...

• osobny rząd, wojsko, urzędy, sejm - ale w ramach innego państwa

40. Wielki Książę Konstanty to...

• brat cara, dowódca armii Królestwa Polskiego

41. Podaj dokładną datę wybuchu powstania styczniowego.

• 22/23 I 1863 r.

42. Jaką formę walki prowadzili powstańcy styczniowi?

• partyzancką

43. Jak rozumiesz hasło „ Za wolność Waszą i naszą”?

• Polacy są wszędzie tam, gdzie walczą o wolność

44. Kto dowodził ostatnim oddziałem powstania styczniowego?

• ksiądz Brzóska

45. Kto stoi na czele Związku Niemieckiego?

• Austria

46. Jak nazywano inaczej kongres wiedeński?

• „tańczacy” kongres

47. Kiedy powstał Kraj Przywiślański?

• po powstaniu styczniowym

48. Kiedy rozbudziła się świadomość narodowa Polaków?

• walki narodowowyzwoleńcze np. powstanie listopadowe, Wiosna Ludów, powstanie styczniowe

49. Kto otrzymał przydomek „kunktator” w czasie powstania listopadowego?

• gen. Jan Skrzynecki

50. Grabarz powstania listopadowego to...

• gen. Jan Krukowiecki

51. Organizacja założona przez Piotra Wysockiego w 1828 r.?

- Sprzysiężenie Podchorążych

Uwagi:

Podręcznik: Grzegorz Wojciechowski, Historia Podręcznik do gimnazjum, Razem przez wieki, Zrozumieć przeszłość, Arka, Poznań 2000.

Źródła historyczne tam gdzie nie ma zaznaczone można znaleźć w opracowaniu M. Sobańskiej- Bondaruk i S. B. Lenard, Wiek XIX w źródłach, Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, PWN, Warszawa 1998.

Atlas historyczny - gimnazjum, Wydawnictwo Demart, Warszawa 2000.

---