1. Wymień główne problemy psychologii rozwojowej.

Główne problemy psychologii rozwojowej. Do głównych problemów psychologii rozwojowej należy pytanie: natura czy wychowanie? Czy głównym źródłem zmian rozwoju są czynniki biologiczne(natura) czy środowisko i doświadczenie(wychowanie).
Czy rozwój jest normatywny? Czy idiograficzny?
Rozwój normatywny to rozwój, w którym badacze starają się poświęcić czas na poznanie ogólnych prawideł rozwoju człowieka.
Rozwój idiograficzny to rozwój, gdzie badaczy interesują różnice indywidualne między ludźmi

2.Jakie są podstawowe założenia koncepcji Piageta.

Zdolność dopasowywania wzrasta dzięki wzrastającej złożoności i stałości struktur poznawczych, które rozwijają się na bazie struktur odziedziczonych (odruchy bezwarunkowe) i tworzą schematy składające się na wiedzę człowieka. Koncepcja ta została stworzona przez szwajcarskiego psychologa Jana Piageta

Okres sensoryczno - motoryczny (inteligencji praktycznej)

Od urodzenia do ~ 2 roku życia

• przedmiotem poznania są stosunki przestrzenne między przedmiotami w otoczeniu dziecka;

• schematy, które kształtują się w tym okresie:

• schemat stałego przedmiotu, 8, 9 - 12 m.ż. (założenie o jego istnieniu mimo zniknięcia z pola widzenia);

• schemat uniwersalnej przestrzeni (niezależnej od doznań czuciowych);

• schemat następstwa czasowego (umożliwiający rejestrowanie kolejności zdarzeń);

• schemat przyczynowości (system umożliwiający osiąganie pożądanych stanów rzeczy)

• stopniowy wzrost świadomości sensorycznej i motorycznej

• dominacja czynności odruchowych, głównym osiągnięciem rozwojowym jest powstanie struktury umożliwiającej przemieszczanie się z miejsca na miejsce - "praktyczna grupa przekształceń";

• słabo rozwinięta pamięć;

• kształtujące się wyodrębnianie siebie od środowiska;

• kształtowanie się pojęcia istnienia

Fazy okresy sensomotorycznego wg Piaget (Bee, 2004).

Faza	Wiek w miesiącach	Określenie Piageta	Charakterystyka
1	0 - 1	Odruchy	Powolna zmiana prymitywnych schematów pod wpływem akomodacji; brak naśladowania; brak łączenia informacji z różnych zmysłów.
2	1 - 4	Reakcje kołowe pierwotne	Dalsza akomodacja podstawowych schematów (ssanie, chwytanie, patrzenia); początek koordynowania schematów z różnych zmysłów.
3	4 - 8	Reakcje kołowe wtórne	Większa świadomość zdarzeń, początek uczenia metodą 'prób i błędów'; początek rozumienia 'pojęcia przedmiotu'.
4	8 -12	Koordynacja schematów	Wyraźne zachowania intencjonalne; naśladowanie nowych zachowań; transfer intermodalny.
5	12 - 18	Relacje kołowe trzeciego rzędu	Początek 'eksperymentowania' z zabawami i manipulowaniem przedmiotami.
6	18 - 24	Początki reprezentacji myślowej	Rozwój użycia symboli w celu reprezentowania przedmiotów i zdarzeń.

Okres wyobrażeń przedoperacyjnych (inteligencji reprezentującej)

Trwa od 2 do 7 roku życia.

• myślenie konkretno-wyobrażeniowe (za pomocą obrazów), intuicyjne i impulsywne

• intensywny rozwój języka

• rozwój pojęć

• przyswajanie znaków i symboli

• rozumowanie oparte na zdarzeniach zewnętrznych (a nie na operacjach logicznych), które cechuje:

• nieodwracalność - brak zdolności przekształceń

• egocentryzm

• centracja

• animizm

• artyficjalizm

• antropomorfizm

• sprawiedliwość immanentna

• interioryzacja - przekształcanie czynności faktycznych w umysłowe, a którego przejawami są:

• odroczone naśladownictwo

• zabawa symboliczna

• wyobrażanie sobie - wywoływanie obrazów umysłowych

• mowa wewnętrzna

• kształtująca się zdolność do antycypowania przyszłości

Okres operacji konkretnych

Trwa ~ 7 - 11, 12 rok życia.

• myślenie słowno-logiczne

• wykształcone pojęcie stałości ilości

• odwracalność operacji umysłowych

• przyswojenie pojęć logicznych oraz zdolność do klasyfikacji hierarchicznej

• brak myślenia abstrakcyjnego

• możliwość dokonywania kategoryzacji

• rozumienie relacji

Okres operacji formalnych

Trwa od ~ 12 roku życia

• myślenie hipotetyczno-dedukcyjne

• rozwój myślenia abstrakcyjnego

• dominacja inteligencji werbalnej

Krytyka tez Piageta dotyczących stadiów rozwoju myślenia, doprowadziła wielu badaczy do wyodrębnienia jeszcze jednego stadium myślenia - stadium myślenia postformalnego. Krytyka ta oparta była zarówno na nowszych rozstrzygnięciach teoretycznych, jak i na danych empirycznych.

3.Wymień i scharakteryzuj stadia rozwoju intelektualnego na podstawie koncepcji Piageta

Koncepcja rozwoju intelektualnego (Jeana Piageta) - opiera się na założeniu, że inteligencja jest rozwiniętą formą adaptacji biologicznej, w wyniku której dochodzi do strukturalizowania procesów poznawczych. Przystosowanie jest rozpatrywane zatem w kategoriach poznawczych - jest zrównoważeniem procesów asymilacji i akomodacji

4Jakie są podstawowe funkcje wyróżnione przez Piageta

• przetrwanie wymaga adaptacji

• adaptacja wymaga ciągłego dostosowania się zmian w otoczeniu

• rozwój człowieka można opierać ze względu na funkcje i satrukturę (asymilować )

NTELIGENCJA funkcjonuje według :
- zasady organizacji (przyjmuje postać różnych struktur poznawczych)
- zasady adaptacji (przystosowania do otoczenia)

Adaptacja, czyli przystosowanie przebiega w postaci uzupełniających się procesów asymilacji i akomodacji. Rezultatem asymilacji jest zmiana ilościowa schematów, akomodacji - jakościowa.

ASYMILACJA - to włączanie otoczenia do naszych struktur poznawczych, dopasowanie go do naszego rozumienia, interpretowanie go. Jest procesem poznawczym, dzięki któremu nowe treści są włączane do istniejących schematów.
AKOMODACJA - dopasowanie organizmu do otoczenia, dostosowywanie struktur do otoczenia, zmieniamy nasze rozumienie świata, ludzi, zdarzeń.. To tworzenie nowych schematów lub modyfikacja starych. Skutkiem jest rozwój struktur poznawczych.
ZRÓWNOWAŻENIE - konieczna jest równowaga między akomodacją a asymilacją
Dla Piageta równowaga to samoregulujący się mechanizm, który zapewnia rozwijającemu się człowiekowi efektywne interakcje z otoczeniem.
SCHEMAT - to struktura poznawcza, umysłowa, dzięki której jednostka przystosowuje się intelektualnie do otoczenia i organizuje je Jest to podstawowa jednostka wiedzy, która porządkuje nabyte doświadczenia i przygotowuje ramy rozumienia przyszłych doświadczeń (Mietzel, 2002).

5.Co wpływa na rozwój człowieka i go determinuje według zwolenników psychologii społeczno-rozwojowej.

wpływa środowisko, genetyka, Jakie są zadania psychologii rozwojowej?
a/ bada sposoby i przebieg rozwoju psychicznego
b/ bada prawidłowości powstania i rozwoju procesów psychologicznych: spostrzeganie, zapamiętywanie, myślenie, oraz takich właściwości osobowości jak temperament itd.
c/ bada, w jakich warunkach i pod wpływem, jakich czynników kształtuje się czynność działalności dziecka, jakie prawa rządzą przekształcaniem się psychiki Geny determinują rozwój, natura wpływa na rozwój człowieka. Człowiek przychodzi na świat z gotowym wyposażeniem cech, które są wrodzone. Rozwój psychiczny polega na stopniowym ujawnianiu się tych cech w miarę ich dojrzewania, ale w kolejności, która jest z góry określona. Poziom rozwoju cech nie może być przekroczony. Przykładem jest inteligencja - to umiejętność przystosowywania się do zmieniających się warunków. Iloraz inteligencji jest stały i niezmienny

6. Co determinuje rozwoju według zwolenników teorii uczenia się

Uczenie się jest to proces poznawczy, który prowadzi do modyfikacji zachowań jednostki w wyniku uprzedniego doświadczenia. Proces uczenia się możliwy jest dzięki pamięci (funkcjonalna właściwość układu nerwowego), która polega na zdolności tworzenia się i magazynowania śladów uprzedniej reakcji. W komórkach mózgowych dochodzi do określonych zmian chemicznych, ale my każdą zmianę potrafimy nazwać i określić. Uczenie się nie należy kojarzyć z samorozwojem, które jest procesem dojrzewania. Uczenie się dzielimy na dwie grupy: kojarzeniowe <asocjacyjne, nawykowe>; inteligentne (poprzez powiązywanie problemów) - aby rozwiązać problem musieliśmy posiąść brakującą wiedzę, wcześniej jej brak uniemożliwiał rozwiązanie problemu, myślenie jest tu podstawowym procesem, w wyniku którego dochodzimy do wiedzy. Niektórzy uważają, że uczenie kojarzeniowe i inteligentne prawie niczym się od siebie nie różni, tylko tym, że to drugie odbywa się metodą prób i błędów. Potwierdzają to eksperymenty Thorndike'a na zwierzętach w labiryncie. Inna szkoła mówi, że procesy poznawcze działają jako pewna całość i to, co nowego odkrywamy występuje w wyniku olśnienia. Psychologowie postaci twierdzą, że choć pole spostrzeżeniowe jest takie same, raptem bodźce możemy widzieć inaczej zorganizowane. Cały proces myślenia polega na przeorganizowaniu pola spostrzeżeniowego. Przeprowadzono eksperyment na małpie, która za pomocą kijów bambusowych (które ze sobą złożyła) dosięgła banana spoza klatki. Gdy już zdawało się, że nie wpadnie na pomysł, usiadła, po czym nagle zerwała się i dokonała tego. Cały ten proces polegał na przeorganizowaniu pola spostrzeżeniowego.

W uczeniu inteligentnym zaawansowane są procesy myślowe.  Mówiąc o uczeniu się kojarzeniowym, należy najpierw wspomnieć o odkryciach Pawłowa. Zajmował się on procesem trawienia u zwierząt i do przewodu pokarmowego wkładał różne rurki. W miarę trwania eksperymentu okazało się, że pies, gdy zobaczył pielęgniarza (który zwykle nosi mu jedzenie) zaczynał się ślinić jeszcze przed kontaktem z pokarmem. Jest to uczenie się reaktywne <pawłowowskie, klasyczne>. Polega na związku między dwoma bodźcami, jest to uczenie się struktury środowiska: kolejne bodźce kojarzone z bodźcem bezwarunkowym stają się sygnałem, ten bodziec, który ma dla organizmu znaczenie biologiczne jest nazywany bodźcem bezwarunkowym (S_b) - jest to taki bodziec, na który organizm reaguje automatycznie, nie trzeba się go uczyć.

         (pokarm)     S_b  -------------->  R_b (ślinienie się)

Bodziec obojętny, który występuje przed bodźcem bezwarunkowym wiele razy, stanie się bodźcem warunkowym (S_w) - na ten bodziec trzeba nauczyć się reagować. S_w poprzedza S_b  W tym uczeniu się typu pawłowowskiego, uczymy   się sygnałów, na które reagować.  (S_w ---> R_w i S_b --->R_b).

      R_w           =         R_b        

Uczenie się instrumentalne, oparte na konsekwencjach: S  --->  R i           R ---> S. Nasze zachowanie przynosi określone zachowanie, jest instrumentem do zdobycia czegoś. Eksperyment Thorndike'a z kotami (czytaj w Psychologia i życie): kot szamocze się, aż przypadkowym ruchem otwiera klatkę - później ta reakcja się utrwala. Konsekwencje pożądane to wzmocnienia pozytywne, niepożądane - negatywne.

7. Wymień typy sposoby uczenia się i scharakteryzuj je (warunkowaniem klasyczne, warunkowania instrument ego modelowanie)

• uczenie się pamięciowe - którego celem jest zapamiętanie układów wiadomości lub czynności tak, by można je było powtarzać w sposób bezbłędny - podstawowa czynność to powtórzenia. Odnoszą się do tego trzy prawa:

• postawa czynna powoduje lepsze efekty niż postawa bierna;

• zapamiętanie początku i końca materiału wymaga mniej powtórzeń niż zapamiętanie środka;

• czas potrzebny do wyuczenia się określonego materiału jest wprost proporcjonalny do kwadratu długości szeregu.

• uczenie się przez rozwiązywanie problemów - gdy podmiot spotyka się z sytuacją nową, trudną, gdy zadanie nie może być rozwiązane przy pomocy posiadanej wiedzy. Uczeń informacje musi sam wytworzyć.

• uczenie się przez próby i błędy- wtedy gdy podmiot znajduje się w jakiejś nowej sytuacji, rozpatruje nowy układ zależności, po to by lepiej przystosować się do życia. Jest to nieekonomiczny sposób uczenia się, stosowany tam gdzie zawodzą inne. Podstawowe prawo odnoszące się do tej formy uczenia się to prawo efektu Thorndike:

• wśród wielu wykonywanych czynności, najsilniej utrwalają się te po których następuje efekt w postaci nagrody.

• uczenie się przez wgląd, czyli przez zrozumienie - odkrywanie organizacji materiału, nadawanie mu jakiejś struktury. Chodzi o wniknięcie w istotę rzeczy, zobaczenie powiązań między elementami, wniknięcie w terminy wchodzące w zakres działania

• uczenie się sensoryczne, polegające na wytwarzaniu odruchów warunkowych

• uczenie się przez naśladownictwo

• uczenie się uboczne - mimowolne, przy okazji wykonywania jakiś czynności.

8.Rozwój płciowy.

a)Omów model stadialny rozwoju płciowego

b) Jak zdaniem behawiorystów kształtuje się rozwój płciowy

c)Jakie znaczenie odgrywa kompleks Edypa w kształtowaniu się identyfikacji płciowej

d) Czy istnieje proste warunkowanie ról płciowych wg. Psychologów społecznych

o stadium prenatalne - od poczęcia do rozwiązania ( 9 m-cy)
o wczesne dzieciństwo - od narodzin do 3 lat
wiek niemowlęcy - 1 rok życia
wiek poniemowlęcy - 2 i 3 rok życia
o średnie dzieciństwo (wiek przedszkolny) - 4-6 lat
o późne dzieciństwo (wiek szkolny) - 7-1012 lat
o adolescencja - 12-22 lata
· a. Wczesna - 12-17 lat
· a. Późna - 17-22 lata
wiek dorastania - 1012-18 lat
o wiek młodzieńczy - 19-15 lat
o wczesna dorosłość
o średnia dorosłość
o późna dorosłość (okres starzenia się)

BEHAWIORYZM -
Powstała w USA. Przedmiotem w tej szkole jest badanie zachowań człowieka. Twórcą tego kierunku był JOHN WATSON. Behawioryści uważali, że każdy człowiek rodzi się taki sam, mówi się o tzw. „tabula rasa”. Dopiero różne doświadczenia zaczynają nas różnicować. Nabyte w życiu reakcje, nawyki, to osobowość. Osobowość to złożony system nawyków. Chcąc poznać osobowość trzeba poznać reakcje i nawyki człowieka. Program behawioryzmu zawarty jest w formule S-R ( bodziec - reakcja). Zadanie psychologii wg nich jest badanie zależności reakcji od bodźca albo zespołu bodźców. Można też powiedzieć, że reakcja jest funkcją bodźca [ R= (f) s].
Dopuszczali oni też jednak możliwość prostych reakcji wrodzonych takich jak:
1/ strach (u noworodka silne dźwięki wywołują strach)
2/ gniew ( niemowlę nie lubi zabiegów pielęgnacyjnych)
3/ radość zadowolenie (odczuwane przy głaskani i kołysaniu)
.Zależność reakcji od bodźca była łatwa do uchwycenia przy badaniu zwierząt i dzieci.

Kompleks Edypa jest pojęciem wprowadzonym do psychoanalizy przez Zygmunta Freuda. Mitycznym prawzorem jest Edyp, grecki król Teb, który, nie znając swoich biologicznych rodziców, zabił ojca, a potem ożenił się z matką i miał z nią dzieci.

Ma to być powszechne zjawisko wśród dzieci między 4 a 6 rokiem życia (faza falliczna rozwoju psychoseksualnego), polegające na pragnieniu seksualnego związku z rodzicem płci przeciwnej, przy jednoczesnej chęci pozbycia się rodzica tej samej płci, jako rywala seksualnego.

Konflikt edypalny różnie przebiega zależnie od płci dziecka:

• Kazirodcze pożądanie matki oraz wrogość wobec ojca owocuje lękiem przed karą ze strony ojca - jest to lęk przed kastracją (lęk kastracyjny). Lęk ten sprawia, że ostatecznie chłopiec wypiera seksualne pożądanie matki oraz wrogość wobec ojca. Jednocześnie zaczyna się identyfikować z ojcem, co daje mu możliwość zastępczego zaspokojenia seksualnych impulsów (identyfikacja pełni tu rolę mechanizmu obronnego). Wyparcie kompleksu Edypa ostatecznie powoduje ukształtowanie się superego.

• Rozwój kompleksu Edypa u dziewcząt (Carl Gustav Jung określał go jako kompleks Elektry, Zygmunt Freud dystansował się od tego określenia) jest bardziej skomplikowany. O ile u chłopców faza falliczna rozpoczyna się kompleksem Edypa, a kończy kompleksem kastracyjnym, o tyle u dziewczynek jest na odwrót; kompleks kastracji wprowadza je w tematykę różnicy seksualnej i tworzy podłoże do nawiązania relacji z rodzicem płci przeciwnej. Odpowiednikiem lęku kastracyjnego jest tu zazdrość o członek (wspólnie oba zjawiska nazywa się kompleksem kastracyjnym). Dziewczynka zobaczywszy, że pod względem falliczności nie może konkurować z chłopcem, odwraca się od typowo męskiej aktywności fallicznej. Rozluźnia się także jej związek z matką a obiektem staje się ojciec - jako ten, który ma fallusa. Kompleks Edypa u chłopców radykalnie kończy Kompleksem kastracyjnym. U dziewczynek nie następuje definitywne rozwiązanie kompleksu Edypa. Jednym ze skutków jest słabsze ukształtowanie superego.

Kompleks Edypa zapoczątkowuje kwestię identyfikacji seksualnej. Według Freuda, wcześniejsza seksualność dzieci obu płci była niezróżnicowana (czyli męska - falliczna).

Prawidłowe rozwiązanie kompleksu Edypa ma determinować życie emocjonalne dorosłego człowieka. W psychoanalizie jest to jeden z podstawowych kompleksów libido.

Freud usiłował tłumaczyć kompleksem Edypa mnóstwo ludzkich zachowań. W praktyce jednak nigdy nie udowodniono nawet realnego istnienia tego kompleksu. Jego domniemane skutki często łatwiej wytłumaczyć w inny sposób (np. lęk przed kobietami może być po prostu efektem traumy pierwszych prób nawiązania erotycznego kontaktu).

Rola związana z płcią (ang. gender role) - sposób zachowania, który w danej kulturze postrzegany jest jako typowy bądź akceptowalny dla danej płci. Według niektórych psychologów, pewne zachowania wynikają z uwarunkowań biologicznych, część zaś jest wynikiem presji społecznej^[1].

Krytyka koncepcji

W psychologii ewolucyjnej kompleks Edypa jest odrzucany, natomiast występujący konflikt między dziećmi a rodzicami tłumaczony jest w sposób następujący:

• Zgodnie z teorią inwestycji rodzicielskich Triversa istnieje konflikt między dziećmi a rodzicami jeżeli chodzi o dostęp do środków, których pragną dzieci, a których nie chcą dać im rodzice. Konflikt ten jest niezależny od płci dziecka i rodziców.

• Konflikt między dziećmi a rodzicami tej samej płci występuje u dorastających synów i ich ojców ze względu na ich konkurencyjność jeżeli chodzi o dostęp do kobiet.

W obu tych przypadkach biorąc pod uwagę wskaźnik konfliktu jakim jest dzieciobójstwo, w badaniach opublikowanych w roku 1990 na podstawie statystyk zabójstw dzieci w Kanadzie i Chicago okazało się, że dzieci obojga płci zabijane są przez rodziców w wieku 5-6 lat niezależnie od płci osoby dokonującej dzieciobójstwa, natomiast w przypadku dzieci dorastających najczęściej zabijani są synowie przez swoich ojców - 60% przypadków, 27% to zabójstwa córek przez swoich ojców.

Edward Wilson natomiast dowodził, że kompleks Edypa nie może, jak zakładał Freud, być kulturowym mechanizmem hamującym instynkty kazirodcze, ponieważ występowanie tego typu wrodzonych tendencji prowadziłoby do chowu wsobnego, co musiałoby być szybko wyeliminowane w procesie ewolucji. Tym samym pożądanie osoby spokrewnionej nie może być uwarunkowane biologicznie.

Płeć biologiczna a płeć kulturowa

Współczesna socjologia i psychologia rozróżnia płeć biologiczną i płeć kulturową (ang. sex i gender). Termin płeć biologiczna (ang. sex) odnosi się do różnic anatomicznych wynikających z dymorfizmu płciowego. Różnice te obejmują funkcje reprodukcyjne, hormonalne, anatomiczne - zdeterminowane biologicznie i niezależne od czynników społecznych. Angielski termin gender określa zaś płeć w kontekście kulturowym - zachowania, postawy, motywy, które dane społeczeństwa uważają za właściwe dla danej płci. Tak jak płeć biologiczna odnosi się do somatyki, tak płeć kulturowa odnosi się do psychiki.

Różnice wynikające z płci biologicznej

Różnice wynikające z płci biologicznej dotyczą przede wszystkim wpływu na zachowanie czynników biologicznych takich jak np. hormonów. Przykładowo: statystycznie częstsze większe stężenie androgenów w ciele mężczyzn determinuje większe prawdopodobieństwo wystąpienia u nich zachowań agresywnych^[2]. Na całym świecie chłopcy częściej uczestniczą w brutalnych zabawach, są bardziej aktywni fizycznie. Przeciętny mężczyzna jest bardziej skory do używania przemocy, tak werbalnej jak fizycznej, także wojny i inne konflikty najczęściej są domeną mężczyzn^[3]. Wynika to z faktu, że stężenie testosteronu w krwi mężczyzn jest wyższe niż u kobiet. Analogiczne wyniki uzyskano w badaniu osób tej samej płci: im wyższy poziom testosteronu u badanego, tym większa jest jego skłonność do zachowań agresywnych, podejmowania ryzyka i konkurencji z innymi w warunkach stresu^[4][5].

Szczególnym przypadkiem pokazującym rolę androgenów w kształtowaniu płci jest specyficzna mutacja stwierdzona u mężczyzn w niektórych regionach Dominikany, która powoduje brak dihydotestosteronu powodującego wykształcenie płci męskiej w wieku płodowym. Dzieci z tym defektem rodzą się jako dziewczynki, po czym - po rozpoczęciu wydzielania testosteronu w wieku dojrzewania - przechodzą maskulinizację, z wykształceniem penisa, jąder oraz zmianami zachowania charakterystycznym dla chłopców - w tym skłonnością do ryzyka i zainteresowaniem płcią przeciwną^[6].

Poziom testosteronu ma też prawdopodobnie wpływ na zdolności twórcze, przynajmniej w zakresie muzyki. W latach 1980. i 1990. w Berlinie Marianna Hassler badała poziom testosteronu u muzyków zajmujących się kompozycją: był on niższy niż w kontrolnej grupie mężczyzn o innych zawodach, natomiast kompozytorki miały wyższy poziom tego hormonu niż kobiety w grupie kontrolnej.^[7],

Wpływ na zachowanie ludzi i zwierząt mogą mieć różne substancje - ponieważ w organizmach kobiet i mężczyzn niektóre z nich mają różny poziom, powstawać będą różnice między najczęstszymi zachowaniami przedstawicieli obu płci. Substancje chemiczne obecne w ludzkich organizmach mogą mieć wpływ tylko lub przede wszystkim na aktualne zachowanie. Na przykład, po spożyciu alkoholu będzie to najczęściej zachowanie nietypowe. W pewnych przypadkach poziom substancji chemicznych może determinować stałe cechy: dzieje się tak w początkowych stadiach rozwoju osobniczego, gdy struktury mózgowe nie są jeszcze w pełni ukształtowane. Hormony oraz inne substancje obecne w ciałach decydują o budowie mózgu: w zależności od ich poziomu, mózg rozwija się w takim lub innym kierunku, co ma ogromny wpływ na późniejsze zachowania, postawy, reakcje. Jednocześnie różny poziom odpowiednich substancji w ciałach kobiet i mężczyzn powodować będzie różne ścieżki rozwoju struktur mózgowych, a tym samym różnice w skłonnościach do danych zachowań.

W 2002 roku badania Gerianna Alexandera przeprowadzone na małpach Cercopithecus aethiops sabaeus wykazały, że płeć osobników tego gatunku ma znaczenie w zainteresowaniach zabawkami określonego typu. Osobniki płci męskiej preferowały zabawki kojarzone z zabawami "męskimi", zaś płci żeńskiej - bawiły się wszystkimi zabawkami. Podobne badania przeprowadził Kim Wallen w 2008 roku. Psycholog zasugerował, iż wyniki tych badań można ekstrapolować na ludzi, co miałoby świadczyć, iż istnieją czynniki biologiczne płci, które determinują rodzaj preferowanych zabawek wśród dzieci^[8][9].

Również obserwacje dokonywane w kibucach w roku 1951 nie potwierdzają teorii o czysto kulturowym uwarunkowaniu ról płciowych. Analiza zabaw dzieci wychowywanych w ściśle egalitarnym środowisku pokazała, że chłopcy częściej niż dziewczynki bawili się przedmiotami (41% do 30%), w szczególności dużymi i wymagającymi większej siły fizycznej (17% do 9%). W zabawy związane z ruchem i aktywnością fizyczną angażowało się 33% chłopców i 21% dziewczynek. Dziewczynki z kolei preferowały zabawy werbalne i związane z wyobraźnią (39% do 24%)^[6]. Pomimo, że od początku działalności kibuców starano się zacierać różnice między poszczególnymi płciami oraz związanymi z nimi rolami, z upływem czasu większość kobiet i mężczyzn powróciła do tradycyjnych ról płciowych. Zjawisko to występowało zwłaszcza w pokoleniu urodzonym i wychowanym w kibucu, które nie doświadczyło tradycyjnych form wychowania^[10].

 Osobny artykuł: Kibuc.

Różnice wynikające z płci kulturowej

Już od momentu narodzin rozpoczyna się intensywna internalizacja oczekiwań w zakresie płci. Dziewczynki i chłopców inaczej się ubiera, inaczej traktuje. Badania nad tym zjawiskiem dowodzą, że rodzice określają swoje nowonarodzone dzieci w różny sposób, w zależności od tego jakiej są one płci. Dziewczynki opisywane są za pomocą słów mała, delikatna, piękna, chłopcy zaś za pomocą słów mocny, dziarski, silny. W rzeczywistości noworodki biorące udział w badaniu nie różniły się wzrostem, wagą, czy stanem zdrowia^[11]. Przez cały okres dzieciństwa oczekiwania dotyczące płci są wzmacniane poprzez różnicowanie i grupowanie dzieci pod względem płci. Rodzice, nauczyciele, oraz inne osoby mające kontakt z dziećmi używają różnych ścieżek komunikacji i inaczej traktują dzieci w zależności od tego do jakiej należą płci. W ten sposób, bezpośrednio lub poprzez kontekst przekazują młodemu pokoleniu swoje oczekiwania dotyczące jego zachowań. Jednocześnie każde "nieprawidłowe" zachowanie spotyka się z dezaprobatą. Dotyczy to zwłaszcza chłopców, których "niemęskie" zachowania są szczególnie piętnowane i wyśmiewane^[12].

Niektórzy badacze zwracają uwagę na fakt, że takie postrzeganie płciowych ról społecznych jest przykładem "nieświadomego seksizmu" (ang. nonconscious sexism) - systemu przekonań, które przyjmujemy nie zdając sobie z tego sprawy, bez udziału krytycznej refleksji jako nieuchronna konieczność^[13]. Według nich ludzie akceptują różne przekonania związane z tym co kobiety i mężczyźni mogą lub powinni robić nie uświadamiając sobie alternatywy. Jednocześnie każdego, kto nie myśli tak jak oni skazuja na ostracyzm społeczny.

Tendencje współczesne

Początki emancypacji

W czasie II wojny światowej, gdy mężczyzn wysłano na front, kobiety musiały zająć ich miejsce zmniejszając w ten sposób poziom stereotypizacji płciowej.

Zarówno rozwijający się od połowy XIX wieku ruch feministyczny, jak i zmiany polityczne, industrializacja oraz dwie wojny światowe, które wymusiły opuszczenie przez kobiety tradycyjnie przypisywanych im przestrzeni społecznych, doprowadziły do silnych przeobrażeń i powstania nowych możliwości w ramach wzorca ról kobiecych i męskich; przy czym mieliśmy tu do czynienia z silniejszą liberalizacją postrzegania ról kobiecych niż ról męskich, także teraz przestrzeń możliwości jest dla kobiet znacznie większa niż dla mężczyzn. I tak np. młoda kobieta chcąca podjąć studia na kierunku biologicznym czy chemicznym spotyka się ze zrozumieniem i akceptacją, nawet gdy szanse na uzyskanie pracy po takich studiach dla niej są mniejsze niż dla mężczyzny z takim samym wykształceniem. Jednak mężczyzna, który więcej niż przez kilka miesięcy zajmuje się domem, ponieważ np. jego żona ma lepsze wykształcenie, spotyka się zazwyczaj z niezrozumieniem zarówno ze strony mężczyzn jak i kobiet. Mężczyźni, którzy nie realizują oczekiwań społecznych dotyczących płci, bardziej od kobiet narażeni są na zachowania agresywne ze strony innych jednostek^[14] (2. Osoby takie określa się mianem zniewieściałych, podczas gdy nie ma analogicznego określenia dla kobiet.

Androgyniczność

Zdaniem Elliota Aronsona narzucany przez społeczeństwo przymus realizacji sztywnych ról społecznych jest ograniczający i stanowi przeciwieństwo wszechstronnego i pełnego rozwoju^[15], sugerując jednocześnie odrzucenie tradycyjnego modelu ról społecznych na rzecz androgyniczności^[16]. Androgyniczność polega na świadomym przezwyciężeniu społecznych oczekiwań związanych z płcią i uznaniu, że każdy człowiek może prezentować wybrane przez siebie, a nie otoczenie postawy, motywy czy zachowania. Jak pisze amerykańska badaczka Sandra Bem^[17]: każdego człowieka należy zachęcać, aby umiał działać skutecznie i wyrażać swoje uczucia, żeby był stanowczy i ustępliwy, męski i kobiecy - w zależności od sytuacji.

9.Wyjaśnij dlaczego mechanizm identyfikacji stanowi ważny moment w rozwoju moralnym w teorii Z. Freuda.

Frud mówi o złych popędach które społeczeństwo musi kontrolować. Człowiek nie jest wolny bo steruje nim siły oddziałujące za świadomość . Pogląd konserwatywnych behawiorystów wykluczają wolność, bo przecież zachowanie organizm ludzki zależy od warunków środowiska

Teoria Freuda

3 elementy

•Id

•Superego

•ego

Założenia Freuda:

•

•Ludzkie siły wewnętrzne motywacyjne, często kolidują ze sobą często nieświadomie

•Człowiek jest ukierunkowany przez ogromną siłę wewnętrzną , jednostka jej nie dostrzega

•Osobowość jest to system siły dynamicznej zwany jest popędem i dynamiką

•Człowiek to symptom jego wewnętrznej dynamiki

•psychoterapia

Aktywność psychiczna Freuda

•Świadoma

•Przedświadoma

•Nieświadoma

•Proces cenzurujący

10. Wymień i scharakteryzuj etapy rozwoju moralnego wyróżniony przez Piageta

1. Wyjaśnij takie pojęcia jak anonim moralna, heteronomia moralna , autonomia

2. Immanentna sprawiedliwość

3. Obiektywna odpowiedzialność

Rozwój moralny - proces przemian osobowości człowieka, prowadzących do uformowania się pewnego systemu wartości i odpowiadających mu reguł postępowania. Posiada dwa poziomy - poznawczy (rozumowanie, oceny moralne) i behawioralny (działanie moralne).

Etapy rozwoju moralnego wg Jean'a Piaget'a

1. anomia moralna (...- 2 rok życia) - amoralizm, brak świadomości i motywacji moralnej;

2. heteronomia moralna (2-9 r.ż.) - nakazy regulujące zachowanie są dane z zewnątrz, trwałe, niezmienne (sankcje zewnętrzne są głównym powodem przestrzegania reguł moralnych);

• faza egocentryzmu (2-5 r.ż.) - niezdolność rozumienia cudzych stanów psychicznych, projektowanie na innych własnych emocji i dążeń, działanie zmierzające do uniknięcia kary i uzyskania nagrody;

• faza konformizmu (5-9 r.ż.) - działanie ukierunkowane na podziw, uznanie innych, akceptację, pojawia się stres wynikający z konfliktu postępowania z wymogami moralnymi, wykształca się zdolność oceny zachowania innych;

socjonomia moralna (9-13 r.ż.) - akceptacja norm obowiązujących w grupie, bez uznania ich za własne;

• moralność partykularystyczna;

• konwencjonalizm;

• autonomia moralna (13-21 r.ż.) - postępowanie według norm ze względu na ich wewnętrzne aprobowanie i uznanie za własne;

• pryncypializm (13-15 r.ż.) - zewnętrzne wzory zostają zinternalizowane i stają się własnymi postawami wyznaczającymi zachowanie;

• racjonalizm (15-17 r.ż.) - szukanie sensu uprzednio zaakceptowanych norm, analizowanie przyczyn przestrzegania norm i ich celów;

• idealizm moralny (17-21r.ż.) - moralność ma charakter świadomy i refleksyjny, problemy moralne są rozstrzygane z punktu widzenia przyjętego systemu wartości, orientacja na cele społeczne, układem odniesienia są ideały i wiedza.

Sprawiedliwość immanentna - tok rozumowania oparty na przekonaniu, że złamaniu czy naruszeniu reguł (nawet jeśli nikt o nich nie wie), zawsze towarzyszy następstwo o charakterze kary.

Jest to cecha myślenia zazwyczaj stanowiąca naturalną postawę rozwojową, zarówno umysłową jak i moralną, na określonym etapie rozwoju dziecka oraz w niektórych zaburzeniach psychicznych o charakterze psychotycznym.

11. Scharakteryzuj trzy fazy stadia rozwoju moralnego w teorii Kolberga

Kolberg uwzględnił motywację, którą kieruje się człowiek postępując moralnie
Dlaczego człowiek zachowuje się zgodnie z umową społeczną
Działają zgodnie z umową społeczną.

12.Wymień i omów zadania rozwojowe koniecznie do realizowania na poszczególnych etapach rozwoju człowieka

: Etapy rozwoju człowieka

Wyróżniamy następujące etapy rozwojowe w życiu każdego człowieka od momentu poczęcia:
1.Zarodkowy
2. Płodowy
3. Noworodkowy (1 miesiąc życia)
4. Niemowlęcy (od miesiąca do roku po urodzeniu)
5.Poniemowlęcy (od 1 do 3 roku życia)
6. Dzieciństwa (od 3 do 9,12 roku życia)
7.Dojrzewania ( u dziewcząt od 9 roku życia a u chłopców od 12 roku życia)
8. Okres dojrzałości ( od 20-25 do 40 lat)
9. Wiek średni (od 40 do 65 lat)
10. Starość (od 65 lat do śmierci)

W mojej pracy pragnę skupić się na rozwoju po narodzinach, a szczególności pragnę poruszyć etap dojrzewania.

1.Noworodek - dziecko, które ukończyło okres przystosowania się do życia poza organizmem matki. W tym czasie dziecku złuszcz się naskórek, odpada pępowina, wygaja się pępek, utrwala się samodzielne oddychanie, krążenie krwi, Reguluję się temperatura ciała i przemiana materii.

2. Okres niemowlęcy- w czasie tego etapu następuje szybki wzrost na długość oraz wzrost masy ciała, dziecko staje się bardziej ruchliwe, jest coraz sprawniejsze, dziecko zaczyna wymawiać pojedynce słowa, rozumieć krótkie polecenia, pojawiają się zęby mleczne i dziecko zaczyna chodzić.

3. Okres poniemowlęcy - tempo wzrostu staje się wolniejsze, dziecko zaczyna coraz pewniej chodzić, wzrasta sprawność rąk dziecka i precyzja ruchu, zaczyna się ono usamodzielniać, coraz więcej mówi i zadaje pytania, ma uzębienie mleczne, zgłasza potrzeby fizjologiczne.

4. Okres dzieciństwa - następuje szybki wzrost układu szkieletowego, układ ruchowy jest jednak jeszcze słaby, dziecko doskonali sprawność ruchową, wzrasta ciekawość świata, jest to czas zabawy z rówieśnikami i zadawania wielu pytań, dziecko uczy się pisać i czytać i idzie do szkoły.

5. Dojrzewanie- organizm wydziela hormony płciowe, które powodują dojrzewanie, w których wyniku dziecko osiąga cechy charakterystyczne dla danej płci.
A) Dojrzewanie u dziewcząt - jajniki wytwarzają estrogen (jego wytwarzanie podczas pokwitania wzrasta 20 krotnie). Estrogen wpływa na zmiany płciowe takie jak:
-Powiększenie macicy,
-Powiększenie jajowodów,
- Powiększenie pochwy
- Rozwój podściółki tłuszczowej w okolicy wzgórka łonowego i warg sromowych większych
- Rozwój tkanki łącznej gruczołów mlecznych
- Pojawienie się owłosienia w okolicy łonowej, pod pachami
- Wzrost kości
- Zwiększenie ukrwienia skóry (skóra kobiety staje się cieplejsza od skóry mężczyzny) nadanie jej miękkości i gładkości,
-Zahamowanie wzrostu kości.
B) Dojrzewanie u chłopców - jadra wytwarzają testosteron, który powoduje:
- Powiększenie się jąder,
- Powiększenie się prącia,
- Powiększenie się moszny
- Pojawienie się cech płciowych, czyli owłosienia na nogach, pod pachami i czasem na klatce piersiowej,
- Powiększenie się krtani,
- Zgrubienie strun głosowych,
- Mutacja głosu,
- Grubienie skóry,
- Wzmożona aktywność gruczołów potowych i łojowych,
- Znaczny przyrost masy mięśniowej,
- Silny rozrost kości,
- zahamowanie wzrostu.
Tabela ukazująca zmiany fizyczne w okresie dojrzewania:

Wiek Zmiany u dziewcząt Zmiany u chłopców
- rozwój kości miednicy,
- wzrost brodawek sutkowych,
Od 9 do 12 lat - wzrost piersi,
- owłosienie łonowe,
- rozwój narządów płciowych,
- przyspieszenie wzrastania

- dalsze powiększanie się piersi, - początek przyspieszenia wzrostu,
Od 12 do 14 lat - pigmentacja brodawek sutkowych, - obniżenie się moszny,
- owłosienie pachowe, - wzrost jąder,
- pierwsza miesiączka. - początek owłosienie twarzy i okolic płciowych.

- mutacja głosu,
Od 14 do 16 lat - pogrubienie głosu, - owłosienie w okolicy narządów płciowych,
- miesiączkowanie z jajeczkowaniem, - zgrubienie rysów twarzy,
- typowa sylwetka kobieca, - mimowolne wytryski nasienie.

- początek owłosienie na brzuchu i piersiach,
- męska budowa ciała,
Od 16 do 18 lat - zakończenie wzrostu szkieletu. - wzrost siły mięsni,
- męski głos,
- zakończenie wzrostu szkieletu.

Oprócz zmian fizycznych w organizmie osoby młodej zachodzą także zmiany w jej psychice. W okresie dojrzewania człowiek jest często rozdrażniony, przeczulony na punkcie własnej osoby, osoba ta często jest niezadowolona z siebie i ma zmienny nastrój. Młodzież często w tym czasie wyolbrzymia problemy. W młodym człowieku budzi się potrzeba uczucia, wzruszenie i popęd.

W tym okresie bardzo ważne jest higiena osobista i odpowiedni tryb życia, należy odpowiednio się odżywiać, przestrzegać zasady higieny, oraz dobrze się wysypiać.

6. Okres dojrzałości charakteryzuje się w pełni rozwiniętymi narządami wewnętrznymi, oraz dojrzałością psychiczną.

7. Wiek średni - charakteryzuje się zmianami fizjologicznymi, które wiążą się z procesem starzenia. Pojawiają się zmarszczki, siwe włosy, zmniejsza się aktywność fizyczna.

8. Starość - zależna jest ona od genów oraz środowiska. Charakterystyczne zmiany dla tego etapu to zmniejszenie ilości wody w organizmie, co prowadzi do utraty jędrności i elastyczności tkanek, zmniejsza się odporność organizmu, osłabia się aktywność układów, przede wszystkim ruchowego i nerwowego.

13. Scharakteryzuj mit rodzica doskonałego.

Niestety dziecko toksycznych  rodziców zdaje sobie sprawę, że piorun wcześniej czy później uderzy. Ten strach jest głęboko zakorzeniony i rośnie wraz z dzieckiem . W sercu dorosłego człowieka , który był kiedyś źle traktowany , a teraz jest nawet człowiekiem sukcesu, żyje małe dziecko, które czuje się bezsilne i przestraszone .

W miarę podkopywania poczucia własnej wartości dziecka , jego zależność od rodziców wzrasta , a razem z nią potrzeba wiary , że rodzice są po to, aby opiekować się nimi i spełniać ich oczekiwania. Jedynym sposobem wyjaśnienia sobie emocjonalnych ataków czy fizycznego znęcania się jest przyjęcie przez dziecko odpowiedzialności za zachowanie toksycznego rodzica .

Niezależnie od tego , jak bardzo toksyczni są twoi rodzice , zawsze będziesz czuł potrzebę gloryfikowania ich .Nawet jeśli na pewnym etapie zrozumiemy , że ojciec bijąc nas robił źle , nadal będziemy go usprawiedliwiać .

Rodzice zachowujący się jak bogowie ustanawiają zasady , dokonują osądów i zadają ból . Jeżeli gloryfikujemy swoich rodziców , to zgadzamy się żyć według ich koncepcji rzeczywistości . Akceptujemy bolesne uczucia jako element własnego życia .

Kiedy sprowadzimy swoich toksycznych rodziców na ziemię , kiedy znajdziemy  w sobie odwagę , aby spojrzeć na nich realistycznie , możemy zacząć w kontaktach z nimi wyrównywać siły.

14. Jakie konsekwencje dla rozwoju psychicznego dziecko mają postawy rodziców doskonałych.

Wiara w idealnych rodziców opiera się na dwóch głównych doktrynach :

1.Ja jestem zły , a moi rodzice są dobrzy .

2. Ja jestem słaby , a moi rodzice są silni .

Są to bardzo silne , utrwalone przekonania Podtrzymują wiarę w idealnych rodziców, pozwalają uniknąć konfrontacji z bolesną prawdą że boscy rodzice tak naprawdę kiedyś zdradzili i to wtedy , gdy byliśmy najbardziej bezbronni

15.Scharakteryzuj rodziców nieadekwatnych i konsekwencje dla rozwoju psychicznego dziecka, postaw, które prezentuje

W rzeczywistości jednak problem kazirodztwa nie jest odosobnionym w tzw. toksycznych rodzinach. Nie jest on wyjawiany często ze względu na to, że napastnicy dopuszczający się kazirodztwa korzystają z pogróżek, by zapewnić sobie milczenie ofiary. Do najczęstszych pogróżek należą:

• Jeśli powiesz, zabiję cię,

• Jeśli powiesz, mama rozchoruje się,

• Jeśli powiesz, ludzie pomyślą, że zwariowałaś,

• Jeśli powiesz, nikt ci nie uwierzy,

• Jeśli powiesz, znienawidzę cię do końca życia.

Dziecko skrzywdzone w ten sposób przez własnego rodzica zostaje trwale zranione na długie lata. Nie potrafi zaznać i zrozumieć prawdziwej miłości, czuje odrazę przed seksem, a każde pozytywne uczucia wokół niego mogą sprawiać, że czuje się źle. Stając się dorosłym dziecko zdaje sobie sprawę z ogromu krzywdy jakiej doznał od własnych rodziców i nie potrafi wymierzyć im odpowiedniej kary, która mogłaby być adekwatna do zadanych mu ran.

16. Jakie postawy prezentują rodzice kontrolerzy i jaki wpływ rozwoju psychicznego dziecko, postaw, które prezentuje

Toksyczni rodzice - kontrolerzy działają pod wpływem głębokiego poczucia braku satysfakcji z własnego życia i lęku przed otoczeniem. Przesadnie kontrolujący i bojaźliwi rodzice sprawiają, że ich dzieci stają się także niespokojne i bojaźliwe. Wiele z nich nigdy nie wyrasta z potrzeby nieustannego odwoływania się do rady rodzicielskiej. W rezultacie ich rodzice nie przestają wtrącać się i manipulować, a często dominować w ich życiu. Dominacja zwykle bywa maskalna pod pozorem troski.

     Wielu rodziców kontroluje swoje dzieci tak jakby były bezradne i nieprzystosowane, często wiąże się to z poprawianiem własnego samopoczucia.

     Częstym narzędziem manipulacji kontrolujących rodziców są pieniądze, wykorzystują je dla utrzymania swoich dzieci w zależności od siebie. Najpowszechniejszym typem toksycznego manipulanta jest „pomocnik”. Stwarza on sytuacje, w których jawi się jako „potrzebny” w dorosłym życiu swojego dziecka.

     W swych manipulacjach wykorzystują naturalną rywalizację między rodzeństwem zmieniając je w bezwzględne współzawodnictwo, które blokuje rozwój zdrowych więzów między dziećmi. Wymuszają na swoich dzieciach pozyskiwanie własnych uczuć, a też posługują się rodzeństwem, aby wyrazić swoje uczucie. Poprzez takie działanie wywołują u swoich dzieci poczucie winy i głębokie poczucie własnej niewierności. Reakcją na kontrolę toksycznych rodziców jest kapitulacja bądź bunt autodestrukcyjny. Bunt autodestrukcyjny nie wzmacnia osobistego rozwoju i indywidualności, jest on ćwiczeniem usprawiedliwiania braku satysfakcjonujących osiągnięć. W konsekwencji prowadzi do podporządkowania się, gdyż kontrola rodziców nie zanika, ale wciąż trwa

17.Wymień 12 typowych błędów w komunikacji z dziećmi

1. Nieracjonalna eskalacja zaangażowania

2. Mityczność ograniczonego tortu

3. Zakotwiczenie i dostosowanie

4. Przyjmowanie perspektywy w negocjacjach

5. Dostępność informacji

6. Przekleństwo zwycięzcy

7. Nadmierna pewność siebie u negocjatora

1. Podejście boksera

2. Krótkowzroczność

3. Brak przygotowania

4. Egocentryzm, ignorowanie drugiej strony

5. Niesłuchanie drugiej strony

6. Awanturowanie się

7. Pokerowa twarz

8. Bicie rekordów

9. Jednostronność taktyk

10. Przekonanie, że słaby nic nie może

11. Przekonanie, że silny może wszystko

12. Desperacja

13. „Zatopienie się” w negocjacjach

1. Błędy techniczne, związane z przygotowaniem się do negocjacji, tj. brak:

• informacji i materiałów,

• rozpoznania zamiarów drugiej strony,

• ustalonej wstępnie strategii;

• Błędy komunikacyjne w czasie trwania rozmów:

• niewłaściwa, niejasna prezentacja problemu,

• niesłuchanie innych,

• mylenie negocjacji z debatą,

• brak informacyjnego sprzężenia zwrotnego;

• Błędy w dynamice negocjacji:

• niewłaściwa kontrola czasu rozmów, złe jego wykorzystanie (rozwlekłe wypowiedzi, jeden aspekt dyskusji, itp.);

• Błędy w zachowaniu negocjatorów:

• brak realizmu, sztywność,

• zbytnia ostrożność, zbyt miękkie zachowanie,

• znudzenie, udawanie braku zainteresowania,

• poddawanie się nastrojom, panice, presji czasu,

• wytaczanie niepotrzebnych argumentów (niegrzecznych odezwań, szyderstwa, osobistych przytyków).

18. trzy typy rozwiązywanie konfliktów : zwycięstwo, porażka, bez porażek - omów je

 Możliwe rozwiązania. Można je zapisywać, początkowo ich nie oceniamy, a im ich więcej, tym większa szansa, że coś naprawdę dobrego nam wpadnie do głowy. Lepiej aby zaczęło dziecko.

 Ocena propozycji. Na tym etapie trzeba się krytycznie przyjrzeć rozwiązaniom i odrzucić te absolutnie nie do przyjęcia, oczywiście podając powody, dla których nie mogą one funkcjonować.

 Wybór rozwiązania. Najczęściej po odrzuceniu gorszych rozwiązań, zostaje nam to, które odpowiada wszystkim. Jeśli sprawa jest duża, a rozwiązanie kilkuetapowe, można zapisać wszystko w postaci umowy.

 Wykonanie. Wcześniej należy ustalić: kto jest odpowiedzialny, kiedy zaczynamy, jak to zrobić itp.

 Ponowna ocena. To etap niezbędny nie tylko wtedy, gdy coś nie funkcjonuje jak trzeba. Warto zastanowić się nad tym, czy rozwiązanie spełnia oczekiwania, także wtedy, gdy wszystko wydaje się być w jak najlepszym porządku. Jeśli tak jest rzeczywiście, okażemy dzieciom, ze poważnie traktujemy podjęte zobowiązania i wspólne umowy. Pomoże im to też dostrzec, że takie rozwiązanie działa. Dlaczego warto stosować metodę  bez porażek? Dziecko jest znacznie lepiej zmotywowane do podporządkowania się ustaleniom, ponieważ samo w nich uczestniczyło. Załatwienie rodzinnych problemów bez walki i konieczności pokazania, kto „tu rządzi”, może być zbawienne dla udręczonych ciągłym egzekwowaniem nakazów rodziców. Dzieci stają się mniej wrogie. Ćwiczą również niezwykle przydatną w dorosłym życiu umiejętność negocjowania i twórczego rozwiązywanie problemów. Chociaż dobre funkcjonowanie tej metody wymaga początkowo mnóstwo energii, przemyśleń i prób, to naprawdę warto pokusić się o takie rozwiązanie, które na dłuższą metę naprawdę się sprawdzi

19.Scharakteryzuj okres menopauzy i andropauzy, wypalenie zawodowe, syndrom pustego gniazda

Termin "menopauza" - dosłownie - oznacza ostatnie krwawienie miesięczne. Jest to przełomowy moment trwającego kilka lat procesu menopauzy (klimakterium), okresu przejściowego w życiu kobiety między wiekiem prokreacyjnym a starością, zazwyczaj między 45. a 55. rokiem życia. Proces ten polega na stopniowym wygasaniu funkcji hormonalnej jajników wskutek zaniku układu oddziaływania hormonalnego: podwzgórze - przysadka - jajniki, sterowanego przez centralny układ nerwowy.

Okres menopauzy można podzielić na kilka podokresów:

• premenopauzę, kiedy nie ma jeszcze wyraźnych zaburzeń hormonalnych, ale już występuje podwyższony poziom gonadotropin przysadkowych

• perimenopauzę, kiedy spada liczba pęcherzyków Graafa w jajnikach, zmniejsza się więc ilość receptorów dla gonadotropin i zanika wrażliwość jajników na stymulację przysadkową; w rezultacie obniża się poziom estrogenów i progesteronu, cykle są już często bezowulacyjne

• menopauzę właściwą, czyli ustanie krwawienia miesięcznego

• okres pomenopauzalny, kiedy krwawienie już nie występuje, poziom estrogenów i progesteronu jest znacznie obniżony, a poziom gonadotropin bardzo wysoki


Okres menopauzy powoduje szereg niekorzystnych zmian w organizmie kobiety oraz wywołuje liczne dolegliwości fizyczne i psychiczne. Opóźnić je i łagodzić może hormonalna terapia zastępcza. Zespół niedoborów testosteronu u mężczyzn nazywany andropauzą również można leczyć Wypalenie zawodowe, syndrom wypalenia zawodowego, syndrom Burnout - występuje, gdy praca przestaje dawać satysfakcję, pracownik przestaje się rozwijać zawodowo, czuje się przepracowany i niezadowolony z wykonywanego zajęcia, które niegdyś sprawiało mu przyjemność.

Jest to wynik wypalania się czyli stresu występującego na skutek przepracowania. Występuje najczęściej w zawodach wymagających intensywnych kontaktów z ludźmi, wśród psychologów, pedagogów, lekarzy, nauczycieli, pielęgniarek i innych. Osoby, które doznają syndromu wypalenia zawodowego mogły być przedtem pracoholikami.
Choć mam już swoje lata i w zasadzie mogłabym o sobie powiedzieć - stara dupa ze mnie, to czasem trudno wyzwolić mi się spod skrzydeł domu rodzinnego. W tym roku po raz pierwszy w moim życiu spędzałam Święta Bożego Narodzenia poza stołem moich rodziców i muszę przyznać, że decyzja o tym i już samo jej zakomunikowanie nie było dla mnie, dorosłej bądź co bądź kobiety, łatwym zadaniem. Wiedziałam, z czym będę musiała się zmierzyć…

11

---