PIELĘGNIARSTWO GERIATRYCZNE I GERIATRIA
ZAKRES TREŚCI DO EGZAMINU :

1. STAROSC - jest to normalny, fizjologiczny i nieodwracalny , a przy tym długotrwały proces zachodzący w przypadku człowieka oznaczony od :

- 60 r.ż. wg WHO (Światowej Organizacji Zdrowia)
- 65 r.ż. uznawany przez Wielką Brytanię i USA,

PODOKRESY STAROŚCI : starość wczesna 60 - 74 r.ż., starość późna 75 - 89 r.ż. starość bardzo późna (długowieczność) powyżej 90 r.ż.,

2. TEORIE STARZENIA :

1. TEORIE SOCHASTYCZNE - proces starzenia zachodzi przypadkowo i postępuje w czasie, szukanie odpowiedzi na pytanie dlaczego sie starzejemy

• teorie katastrofy błędów (z wiekiem zmniejsza sie zdolnosc przekazywania informacji genetycznej prowadzace do zmiany funkcji I nieprawidlowej budowy komorki),
  

• teoria mutacji somatycznych (mutacje, czynniki uszkadzajace komorke poprzez eksponacje na naturalne zrodla promieniowania)
  

• teorie wiązań krzyżowych (teoria ta zakłada powstawanie sztywnych, trwałych wiązań krzyżowych między związkami chemicznymi w organizmie, połączone sztywnymi wiązaniami chemicznymi cząsteczki tworzą agregaty niefunkcjonalnych związków)
  

• teorie zużycia (zurzycie sie poszczegolnych komorek - skracanie lub uszkodzenie chromosomow)
  

• teorie wolnorodnikowe (wolne rodniki jako product uboczny metabolizmu tlenu, ktore podlegajac latwemu laczeniu z innymi czasteczkami moga je uszkadzac),

2. TEORIE NIESOCHASTYCZNE - postulują, iż przyczyną tego procesu jest nagromadzenie substancji szkodliwych dla organizmu, które w dawkach w jakich występują, przyczyniają się do stopniowego rozpadu organizmu

• teorie zegara biologicznego (w genach istnieją zakodowane wiadomości, które są odpowiedzialne za płynne zmniejszanie aktywności życiowej w komórkach, w konsekwencji śmierci)
  

• teorie genowe

3. EPIDEMIOLOGIA CHOROB OSOB STARSZYCH.
   
   WIELKIE PROBLEMY GERIATRYCZNE - upadki, osłabienie zmysłów, zabórzenia równowagii, otępienie, depresja,

4. OSTEOPOROZA - choroba tzw. „cichy złodziej kości ”, występuje cześciej ukobiet (szczegolnie po menopauzie - zaburzenia hormonalne estrogenów),

choroba układowa szkieletu, charakteryzuje sięniską masą kostną oraz zaburzen mikroarchitektóry prowadzącymi do złamań, choroba powstaje na skutek przewagi procesów niszczenia kości nad procesami kościotwórczymi.

• PRZYCZYNY BEZPOSREDNIE : spadek gęstości kości, spadek wytrzymałości kości, spadek jakości tkanki kostnej,

• 1/3 kobiety, 1/8 mężczyzn mogą zachorować na osteoporoze, w jej przebiegu 1/5 kobiet doznaje złamania nadgarstka, 1/4 kobiety doznaje złamania kręgosłupa oraz 1/6 kobiet doznaje złamania kości udowej, u mężczyzn ryzyko złamania szyjki kości udowej jest około trzy krotnie mniejsze niż u kobiet,

• złamanie tzw. TYP COLLESA - dotyczy złamania nadgarstka,

• najczęstrze powikłanie osteoporozy to złamanie szyjki kości udowej (KONSEKWENCJE : zapalenie płóc, odleżyny, zapalenie żył głębokich,
  przykurcze itd),

PODZIAŁ OSTEOPOROZY :

1. PIERWOTNA :

• IDIOPATYCZNA (młodzieńczych i dorosłych),

• INOWULACJA POMENOPAUZALNA (typ I - 80%, typ II - 10-15%),

WTÓRNA :

• choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego
  (nadczynność tarczycy, przytarczyc, kory nadnerczy),

• choroby układu krwiotwórczego,

• choroby nowotworowe
  (szpiczak mnogi, białaczka szpikowa, chłoniak),

• choroby o podłożu genetycznym,

• choroby nerek / przewodu pokarmowego,

• niektóre leki,

ZMIANY FIZJOLOGICZNE TKANKI KOSTNEJ :

1. OKRES WZRASTANIA - rozpoczyna się w okresie płodowym, a kończy około
   20 r.ż zamknięciem nasad kostnych, dochodzi do modelowania, wydłużania, pogrubiania kości , w tym okresie istotne odpowiednie odżywianie i kaloryczność posiłków,

2. OKRES KONSOLIDACJI - dochodzi w nim do maksymalnej mineralizacji kosci, optymalna szczytowa masa kości osiągana między 30 - 35r.ż, badania laboratoryjne : krew i mocz, ważnna odpowiednia sumplementacja,

3. OKRES INWOLUCJI - dochodzi do systematycznej utraty masy kostnej,
   u mężczyzn ubytek rzędu 0,3 - 0,5%, u kobiet 1% a po okresie menopauzy wzrost
   do 2- 3% w skali roku,

CZYNNIKI RYZYKA OSTEOPOROZY :

• wiek powyżej 65 lat
  (dotyczy coeaz mniejszej populacji),

• rasa biała,

• płeć żeńska,

• niska masa ciała < 57 kg m.c,

• wczesna menopauza < 45 r.ż,

• wtórny brak miesiączki,

• niska szczytowa gęstość mineralna (osteopenia/osteoporoza),

• długa glikokortykosterydoterapia
  (ponad 6 miesięcy Enkortonu w dawce 7,5mg/ 24h),

• leki : przeciw drgawkowe, osłaniacze żołądkowe zawierające glin, heparyny, tetracykliny, hemiterapeutyki, preparaty T3,

• resekcja żołądka/ jelit,

• zaburzenia wchłaniania/ trawienia,

• choroby predysponujące do osteoporozy wtórnej,

• czynniki środowiskowe - spadek podaży Ca, zmniejszona ekspozycja skóry
  na światło - spadek ilości witaminy D, długie unieruchomienie, niedożywienie,

5. UPADKI

• upadek nawet bez groźnych konsekwencji może wywołać u osób starszych tzw. URAZ PSYCHICZNY - tzw. ZESPÓŁ POUPADKOWY.

• skutki zespołu poupadkowego : ograniczenie aktywności fizycznej, ograniczenie sprawności, nasilenie predyspozycji do kolejnych upadków,

• POWIKŁANIA UPADKÓW : stłuczenie, złamanie szyjki kości udowej, krwiaki podtwardówkowe, uszkodzenie tkanek miękkich, wtórne unieruchomienie pacjenta,
  (konsekwencje - hipotermia, zakrzepica żył głębokich, odwodnienie, infekcje dróg moczowych/ oddechowych, przykurcze, odleżyny),

PRZYCZYNY UPADKÓW :

• ZEWNĘTRZNE (ŚRODOWISKOWE) - nieodpowiednie oświetlenie, przeszkody związane z podłożem, brak udogodnień dla osób starszych w mieszkaniach, nieodpowiednie obówie osób starszych,

• WEWNĘTRZNE (zmiany starcze) - pogorszenie sprawności układu nerwowego (koordynacja ruchowa, zwolnienie czasu reakcji, obniżenie zdolności odczuwania lekkiego dotyku, wibracji, temperatury), zmiana postawy ciała (pochylenie
  do przodu, chód drobnymi kroczkami), pogorszenie sprawności układu mięśniowego i zmysłów : wzroku, słuchu (pogorszenie wzrokowej i słuchowej koordynacji ruchu), zależnie od stanów chorobowych (udar mózgu, TIA, niedokrwienne do 24h, niewydolność kręgowo - podstawowa, padaczka, parkinsonizm), zaburzenia fuzkcji psychicznych,
  

6. CUKRZYCA

• najczęściej typ II - niezależny od insuliny (NIDDM) - cechą charakterystyczną jest to, że niedobór insuliny nie występuje albo ma inne przyczyny niż cukrzyca typu I,

• rozpowszechnianie się cukrzycy typu II w ostatnich dekadach ma charakter epidemii, związane jest z wydłużeniem się czasu trwania życia, rosnącym odsetkiem osób starszych,

• próg nerkowy 180 mg%,

• glikemia na czczo 100 - 125 mg/dl (5,6 - 6,9 mmol/l),

• glikemia na czczo - podczas samokontroli 70 - 90 mg/dl (3,9 - 5,0 mmol/l)

• glikemia po posiłku - podczas samokontroli 70 - 135 mg/dl (3,9 - 7,5 mmol/l)
  

PODŁOŻE CUKRZYCY TYPU II :

1. czynniki inwoulacyjne,

2. czynniki genetyczne,

3. czynniki środowiskowe,

• w starości zmniejsza się wrażliwość komórek beta trzustki na wzrost stężenia glukozy w surowicy krwi np. po posiłku, jest to wyrazem niewydolności tych komórek, zaniku zdolności do reagowania na wyższe stężenie glukozy,

• paradoksalnie ogólna ilość insuliny jest zwykle wyższa z powodu receptorowej i pozareceptorowej insulinooporności komórek m.in.: tucznych, mm.szkieletowych i komórek wątrobowych,

• predyspozycje do insulinooporności są uwarunkowane genetycznie, a ich

ZMIANY W TKANKACHNA SKUTEK CUKRZYCY :

• przedwczesne występowanie zaniku mięśni szkieletowych i zaćmy,

• cukrzyca sprzyja miażdżycy naczyń ze wszystkim jej następstwami,
  

• strukturalne zmiany błon podstawnych i ścian małych naczyń, powoduje powstanie mikroangiopatii - przyczyniającej się do niewydolności wielu narządów i układów,

PIERWSZE OBIAWY CUKRZYCY TYPU II :

• zakażenie skóry, świąd krocza (grzybica),

• hypoglikemia : zaburzenia pamięci, bóle głow szczególnie w godzinach rannych, depresja, osłabienie,
  

• inne ; głod, potliwość, apatia, senność,

• groźna hipoglikemi i przewlekła neuroglikopenia - przyczyna śpiączki cukrzycowej,

POWIKŁANIA CUKRZYCY :

• retinopatie i nefropatie,

• nadciśnienie tętnicze,
  

• polineuropatie - zaburzenia czucia powierzchownego, parastezje, a niekiedy nawet porażenia kończyn,
  

• neuropatia autonomiczna - pocenie twarzy, głowy i karku pod wpływem bodzców smakowych, hypotonia ortosomatyczna, zatrzymanie akcji serca lub/i oddychania,
  

• stopa cukrzycowa - tj. współistnienie obiawów jałowej martwicy kości, polineuropati, angiopatii ze zgorzelą oraz grzybicą skóry i paznokci,

WYKRYWANIE CUKRZYCY : ocena progu nerkowego, poziom cukru we krwi, profil całodobowy, badanie moczu - ciała ketonowe, profil lipidowy,

7. ZMIANY INOWULACYJNE
   

1. UKLAD MOCZOWY - NERKA :

• zmniejsza się przesączanie kłębuszkowe

• wydalanie i reabsorpcja związków czynnych biologicznie w kanalikach nerkowych

• ograniczenie wydolności nerek powoduje to zaburzenia wodno-elektrolitowe

2. UKLAD KRAZENIA :

• zmniejszenie ilości elementów kurczliwych w m. sercowym (kardiomiocyty),

• rozplem tkanki łacznej i degeneracje tłuszczowe, amyloidowe, zwiększenie masy serca i przerost lewej komory serca,

• odkładanie złogów wapnia w pierścieniach włóknistych ujść żylnych i tętniczych tzw. STENOZA, zwyrodnienie, skrócenie i pogrubienie nitek ścięgnistych i płatków zastawek, niedomykalność zastawek,

• zanik specyficznych komórek rozrusznikowych węzła zatokowego,

• zwiększenie stężenia amin katecholowych w osoczu,

• przedłużenie fazy napinania i wyrzutu oraz czasu rozkurczu mięśnia sercowego,

• wzrost oporu obwodowego,

ZABURZENIA CZYNNOŚCIOWE :

• upośledzenie autonomicznej kontroli pracy serca i ciśnienia tętniczego,

• zaburzenia bodźcotwórczości, przewodzenia przedsionkowo - komorowego,

• zmniejszenie przepływu wieńcowego (zwłóknienia i skupiska amloidu utrudniające przepływ przedsionkowy)

• przerost lewej komory serca / wady serca,

3. NARZAD RUCHU :
   

• sukcesywne zmniejszanie się siły mięśniowej a to wpływa na zmniejszenie siły motorycznej człowieka
  

• zmiany w stawach objawiając się bolesnością podczas ruchu, zniekształceniem, trzeszczeniem
  

• osteoporoza
  

4. UKLAD HORMONALNY
   

• zmniejszenie wydzielania hormonów

• ograniczenie ich metabolizmu i transport

• zmiana wrażliwości receptorów tkanek docelowych

5. UKLAD POKARMOWY

• osłabienie perystaltyki przełyku

• zmniejszenie się objętości i odczynu soku żołądkowego

• pojawiają się zaparcia w wyniku osłabienia

6. UKLAD ODDECHOWY :

• zmienia się kształt i ruchomość klatki piersiowej w wyniku pogłębienia się kifozy piersiowej, która jest z kolei następstwem osteoporozy, zapadnięcia żeber, ograniczeniem ruchliwości stawów i przykurczem mięśni międzyżebrowych. Wszystkie te zmiany ograniczają ruchomość klatki piersiowej i wentylację płuc.
  

• zwiększenie sztywności włókien kolagenowych i elastycznych w miąższu płucnym, dochodzi do rozszerzenia się oskrzelików, upośledzenia funkcji komórek rzęskowych. Z kolei te zmiany bezpośrednio wpływają na zmianę zasadniczych wskaźników płuc: pojemności życiowej i wielkość maksymalnego wydechu. Oba te parametry sa zredukowane

8. ALZHAIMER - postępująca, degeneracyjna choroba ośrodkowego układu nerwowego, charakteryzująca się występowaniem otępienia.
   

PRZYCZYNY :

• zaawansowany wiek

• urazy głowy^[25]

• problemy zdrowotne ze strony układu sercowo-naczyniowego (z powodu cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, wysokiego poziomu cholesterolu oraz udarów)

OBIAWY : zaburzenia pamięci, zmiany nastroju, zaburzenia funkcji poznawczyczych, zaburzenia osobowości i zachowania, nieumiejętność rozpoznawania przedmiotów, zaburzenia mowy (spowolnienie),

LECZENIE : dotychczas nie znaleziono leku, cofającego, lub chociaż zatrzymującego postęp choroby, leczenie farmakologiczne koncentruje się na objawowym leczeniu zaburzeń pamięci i funkcji poznawczych [leczenie - Exelon]

9. PARKINSON - samoistna, powoli postępująca, zwyrodnieniowa choroba ośrodkowego układu nerwowego, należąca do chorób układu pozapiramidowego (galka blada, istota czarna, j.niskowzgorzowe, j.ogoniaste itd), zanik neuronow dopaminergicznych.
   
   OBIAWY :
   

• spowolnienie ruchowe,

• drzenie spoczynkowe,

• sztywnosc miesniowa,

• zaburzenia czuciowe (wech, smak, bole miesniowe),

• zaburzenia psychiczne (zespol otepienny),

• slinotok,

• dysfagia,
  

• niestabilność postawy :
  

• propulsja (tendencja do padania do przodu)

• retropulsja (tendencja do padania ku tyłowi)

• lateropulsja (tendencja do padania w bok)

LECZENIE : lewodopa

10. ZESPOL ZACHODZACEGO SLONCA - zespół neurologiczny spowodowany uszkodzeniem podkorowego ośrodka skojarzonego spojrzenia do góry lub w dół. ośrodek ten znajduje się na poziomie spoidła tylnego, w przedniej części jądra śródmózgowiowego pęczka podłużnego przyśrodkowego.

W zespole Parinauda występują:

• porażenie nerwu III,

• porażenie nerwu IV,

• porażenie pęczka podłużnego przyśrodkowego.

Objawami są:

• brak reakcji źrenic na światło,

• porażenie ruchów gałek ocznych w górę i dół,

• zachowana reakcja źrenic na zbieżność.
  

11. NIETRZYMANIE MOCZU - zaburzenia funkcjonowania mięśni pęcherza moczowego lub drogi odpływu moczu↑ pobudliwości lub ↓ pobudliwość mięśnia wypieracza.

CZYNNIKI RYZYKA :

• starzenie się organizmu

• zaburzenia emocjonalne

• liczne porody

• operacje w obrębie miednicy

• przyjmowane leki

• choroby układu nerwowego
  
  ETIOLOGIA :

1. przyczyny urologiczne i ginekologiczne( zakażenie układu moczowego, kamica pęcherza moczowego)

2. przyczyny neurologiczny (urazy Glowy, guzy mózgu, udary mózgu ,SM, choroba Parkinsona, urazy i nowotwory rdzenia kręgowego)

3. zmiany ogólnoustrojowe powodujące lub nasilające nietrzymanie moczu (dementacja, depresja, zaparcia, otyłość, cukrzyca, leki- moczopędne, psychotropowe, ograniczenie ogólnej sprawności i długotrwałe unieruchomienie)
   

PODZIAL NIETRZYMANIA MOCZU :

• wysiłkowe nietrzymanie moczu (50-70% pacjentów)

• nietrzymanie moczu spowodowane nalegającymi zaparciami (20- 40% pacjentów)

• nietrzymanie moczu związane z przepełnieniem pęcherza (5-10% pacjentów)

• odruchowe nietrzymanie moczu (stwierdzone u pacjentów z tz pęcherzem neurologicznym) okresowe niekontrolowane skurcze wypierające i nieświadome oddawanie moczu.
  

10. TEST PODPASKOWY :

1. zważyć podpaskę lub pieluchę

2. wypicie w ciągu 15 minut 5000 ml płynów przez pól godziny , wykonuje zwykłe codzienne czynności

3. przez ostatnie 15 min … aktywność fizyczną pacjenta poprzez:

siadanie i wstawanie z krzesła (10x), silny kaszel (10x), podnoszenie niewielkiego

przedmiotu z podłogi (10x), mycie rąk w bieżącej wodzie,

4. na zakończenie testu należy ponownie zważyć wyjęte pieluchy lub podpaskę i ocenić różnicę ciężaru.

• mniej niż 2 g - wynik poprawny

• 10-50g nietrzymanie moczu średniego stopnia

• powyżej 50g - nietrzymanie moczu znacznego stopnia

11. TYPY NIEDOZYWIENIA :
    

Niedożywienie w populacji ludzi starych jest zjawiskiem częstym: u 11-22% osób leczonych ambulatoryjnie i aż u 26-59% pensjonariuszy domów opieki oraz u 17­65% chorych hospitalizowanych.

• MARASNYS - przewlekłe nie powikłane głodzenie z obniżeniem wskaźników antropometrycznych, immunologicznych, przy zachowanym stężeniu białka
  i albumin;
  

• KWASHIORKOR - wywołane ostrym stresem u osób dobrze odżywionych, związane ze spadkiem białka i albumin, przy utrzymaniu wskaźników antropometrycznych w normie;
  

• mieszane - u osób przewlekle wyniszczonych u których pojawia się ostra sytuacja stresowa; kojarzy się z obniżeniem wskaźników antropometrycznych, immunologicznych, spadkiem stężenia białka i albumin oraz z zaburzeniami wodno-elektrolitowymi.
  

12. UNIWERSYTET III WIEKU - placówka dydaktyczna dla osób w podeszłym wieku. celem działania jest poprawa jakości życia osób starszych.
    

• 1972 - profesor Uniwersytetu w Tuluzie Pierre Vellas zorganizował spotkanie 40 seniorów, aby zorientować się czego oczekują od uniwersytetu,
  

• pierwszy UTW powstał w 1973 roku we Francji, przez Pierre Vellas'a,
  

13. POLIPRAGNEZJA - termin medyczny określający sytuację, w której chory przyjmuje więcej niż kilka leków jednocześnie
    

14. AGEIZM - jest to przejaw wrogości do osób w wieku starszym, dyskryminacja ze względu na wiek.
    

15. ZAPOTRZEBOWANIA MINERALNE ORGANIZMU :

• BIAŁKO - 0,74 - 1,5 g / kg mc , wg WHO - 1,25g / kg mc, 20 - 30 % energii z czego 4% stanowi energia pochodząca z tłuszczy nasyconych,
  

• 50 - 60 % energi pochodzącej z węglowodanów,

• 10 % energi pochodzącej z cukrów prostych,

• 25 - 30 g/ 24h - błonnika,

• 30 ml/ kg mc - wody (w tym 1000ml pochodzących z posiłków),

• 400j - wit. D,

• 0,8 - 1,5 g/ 24h wapnia,

• 50 - 60 mg / 24h - wit. C,

• 1000j/24h - wit. A,

• 25 - 60j/24h - wit E (działa przeciwstarzeniowo),

• 400 um/24h - kwasu foliowego,

• 10 mg/24h - żelaza,

• 350 - 400 mg/24h - magnez,

• 1 g/ 24h - potas,

10

---