BEZROBOCIE - PRZYCZYNY I SPOSOBY ZWALCZANIA
Bezrobocie - definicje, rodzaje bezrobocia.
Obecnie bezrobocie uważa się za poważny problem gospodarczy i społeczny. Zmiany gospodarcze
i polityczne, jakie dokonały się w Polsce w latach 1989 - 1990 doprowadziły do tego, że Polska dołączyła do krajów o gospodarce rynkowej, co z kolei spowodowało ujawnienie się problemu bezrobocia na szeroką skalę. Przemiany ustroju gospodarczego wywołały wiele procesów społecznych mających różnorodny wpływ na polski rynek pracy. Miało to pozytywne jak i negatywne skutki. Jednym z takich zjawisk
o negatywnych skutkach stało się bezrobocie. Jednak czym jest to zjawisko? Jak należy je definiować?
W literaturze spotyka się wiele definicji bezrobocia, które ukazują ekonomiczne, statystyczne
i prawne aspekty tego złożonego zjawiska. Jedna z nich mówi, że bezrobocie oznacza brak równowagi między stroną podażową a stroną popytową rynku pracy. Brak ten wyraża (sprecyzowana co do miejsca
i czasu) nadwyżka realnych zasobów pracy nad efektywnym popytem na pracę. Najogólniej mówiąc jest to brak zajęcia dla ludzi zdolnych i chętnych do pracy. „Ruch odbywający się na rynku pracy przebiega między grupami społecznymi pracujących, bezrobotnych i osób nie należących do siły roboczej”.
Inną definicję bezrobocia podaje Ryszard M. Czarny, który określa je jako:
„zjawisko gospodarcze polegające na braku pracy zarobkowej dla osób zdolnych do pracy
i poszukującej jej. Na jego wielkość wpływają m.in. wahania koniunktury, sezonowe wahania poziomu zatrudnienia, stopień wykorzystania zasobów siły roboczej w rolnictwie oraz wprowadzenie osiągnięć techniki do produkcji”.
Również trafną definicją bezrobocia z punktu widzenia ekonomicznego jest definicja Mieczysława Kabaja, który definiuje to zjawisko jako: „przesunięcie zasobów pracy ze sfery pracy do sfery bierności zawodowej, w której nie uczestniczy się w procesach pracy. Bierze się udział natomiast w podziale produktu wytworzonego przez innych pracowników”. Zaś słownik terminów ekonomiczno - prawnych podaje, że „bezrobocie, to zjawisko, które polega na tym, że pewna liczba pracowników zdolnych do pracy oraz gotowych do jej podjęcia nie znajduje zatrudnienia”.
Jak możemy zauważyć, każda z przedstawionych powyżej definicji ma cechę, która mówi najogólniej, że bezrobocie, to zjawisko charakteryzujące się pewną liczbą osób bez pracy.
Zjawisko bezrobocia z roku na rok rozszerza się na coraz to większą skalę.
W Polsce obecnie stopa bezrobocia wynosi 13,3%, co oznacza 2141,9 tys. osób bezrobotnych (zarejestrowanych). Jednak dla porównania, jak wyglądała stopa bezrobocia w latach 1990 - 2012 zamieszczam poniższą tabelę, zawierającą dane GUS:
|
styczeń |
luty |
marzec |
kwiecień |
maj |
czerwiec |
lipiec |
sierpień |
wrzesień |
październik |
listopad |
grudzień |
2012 |
13,2 |
13,5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2011 |
13,1* |
13,4* |
13,3* |
12,8* |
12,4* |
11,9* |
11,8* |
11,8* |
11,8 |
11,8 |
12,1 |
12,5 |
2010 |
12,9 |
13,2 |
13 |
12,4 |
12,1 |
11,7 |
11,5 |
11,4 |
11,5 |
11,5 |
11,7 |
12,4* |
2009 |
10,4 |
10,9 |
11,1 |
10,9 |
10,7 |
10,6 |
10,7 |
10,8 |
10,9 |
11,1 |
11,4 |
12,1 |
2008 |
11,5 |
11,3 |
10,9 |
10,3 |
9,8 |
9,4 |
9,2 |
9,1 |
8,9 |
8,8 |
9,1 |
9,5 |
2007 |
15,1 |
14,8 |
14,3 |
13,6 |
12,9 |
12,3 |
12,1 |
11,9 |
11,6 |
11,3 |
11,2 |
11,2 |
2006 |
18,0 |
18,0 |
17,8 |
17,2 |
16,5 |
15,9 |
15,7 |
15,5 |
15,2 |
14,9 |
14,8 |
14,8 |
2005 |
19,4 |
19,4 |
19,2 |
18,7 |
18,2 |
18,0 |
17,9 |
17,7 |
17,6 |
17,3 |
17,3 |
17,6 |
2004 |
20,6 |
20,6 |
20,4 |
19,9 |
19,5 |
19,4 |
19,3 |
19,1 |
18,9 |
18,7 |
18,7 |
19,0 |
2003 |
20,6 |
20,7 |
20,6 |
20,3 |
19,8 |
19,7 |
19,6 |
19,5 |
19,4 |
19,3 |
19,5 |
20,0 |
2002 |
18,1 |
18,2 |
18,2 |
17,9 |
17,3 |
17,4 |
17,5 |
17,5 |
17,6 |
17,5 |
17,8 |
18,0 |
2001 |
15,7 |
15,9 |
16,1 |
16,0 |
15,9 |
15,9 |
16,0 |
16,2 |
16,3 |
16,4 |
16,8 |
17,5 |
2000 |
13,7 |
14,0 |
14,0 |
13,8 |
13,6 |
13,6 |
13,8 |
13,9 |
14,0 |
14,1 |
14,5 |
15,1 |
1999 |
11,4 |
11,9 |
12,0 |
11,8 |
11,6 |
11,6 |
11,8 |
11,9 |
12,1 |
12,2 |
12,5 |
13,1 |
1998 |
10,7 |
10,6 |
10,4 |
10,0 |
9,7 |
9,6 |
9,6 |
9,5 |
9,6 |
9,7 |
9,9 |
10,4 |
1997 |
13,1 |
13,0 |
12,6 |
12,1 |
11,7 |
11,6 |
11,3 |
11,0 |
10,6 |
10,3 |
10,3 |
10,3 |
1996 |
15,4 |
15,5 |
15,4 |
15,1 |
14,7 |
14,3 |
14,1 |
13,8 |
13,5 |
13,2 |
13,3 |
13,2 |
1995 |
16,1 |
15,9 |
15,5 |
15,2 |
14,8 |
15,2 |
15,3 |
15,2 |
15 |
14,7 |
14,7 |
14,9 |
1994 |
16,7 |
16,8 |
16,7 |
16,4 |
16,2 |
16,6 |
16,9 |
16,8 |
16,5 |
16,2 |
16,1 |
16,0 |
1993 |
14,2 |
14,4 |
14,4 |
14,4 |
14,3 |
14,8 |
15,4 |
15,4 |
15,4 |
15,3 |
15,5 |
16,4 |
1992 |
12,1 |
12,4 |
12,1 |
12,2 |
12,3 |
12,6 |
13,1 |
13,4 |
13,6 |
13,5 |
13,5 |
14,3 |
1991 |
6,6 |
6,8 |
7,1 |
7,3 |
7,7 |
8,4 |
9,4 |
9,8 |
10,5 |
10,8 |
11,1 |
12,2 |
1990 |
0,3 |
0,8 |
1,5 |
1,9 |
2,4 |
3,1 |
3,8 |
4,5 |
5,0 |
5,5 |
5,9 |
6,5 |
Tabela 1. Stopa bezrobocia w latach 1990-2012 (bezrobocie rejestrowane)
UWAGA!
Stopę bezrobocia oblicza się przy wykorzystaniu danych m.in. dot. pracujących
w rolnictwie indywidualnym (będących składową cywilnej ludności aktywnej zawodowo) wyszacowanych na podstawie wyników Spisów:
do 1995 r. - Narodowego Spisu Powszechnego 1988,
od 1996 r. do 2002 r. (w wariancie "a") - Powszechnego Spisu Rolnego 1996,
od 2002 r. (w wariancie "b") - Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań oraz Powszechnego Spisu Rolnego 2002,
od grudnia 2010 r. - Powszechnego Spisu Rolnego 2010.
* oznacza, że dane zostały zmienione w stosunku do wcześniej opublikowanych.
Z przedstawionych w tabeli danych widzimy, że najwyższa stopa bezrobocia była
w latach 2002 - 2004, gdzie przekraczała ona już 20%. Zaś najniższa w okresie transformacji ustrojowej. Natomiast stopa bezrobocia w 2012 roku z podziałem na województwa wynosi:
|
|
|
|
00 |
POLSKA |
2141,9 |
13,3 |
01 |
DOLNOŚLĄSKIE |
156,9 |
13,4 |
02 |
WOJ. KUJAWSKO-POMORSKIE |
149,5 |
17,8 |
03 |
WOJ. LUBELSKIE |
132,0 |
14,1 |
04 |
WOJ. LUBUSKIE |
63,8 |
16,3 |
05 |
WOJ. ŁÓDZKIE |
152,8 |
13,8 |
06 |
WOJ. MAŁOPOLSKIE |
158,2 |
11,3 |
07 |
WOJ. MAZOWIECKIE |
265,8 |
10,6 |
08 |
WOJ. OPOLSKIE |
52,4 |
14,3 |
09 |
WOJ. PODKARPACKIE |
153,2 |
16,3 |
10 |
WOJ. PODLASKIE |
69,1 |
14,7 |
11 |
WOJ. POMORSKIE |
115,4 |
13,3 |
12 |
WOJ. ŚLĄSKIE |
204,8 |
11,0 |
13 |
WOJ. ŚWIĘTOKRZYSKIE |
88,2 |
16,0 |
14 |
WOJ. WARMIŃSKO-MAZURSKIE |
114,5 |
21,1 |
15 |
WOJ. WIELKOPOLSKIE |
148,6 |
10,0 |
16 |
WOJ. ZACHODNIOPOMORSKIE |
116,8 |
18,5 |
Tabela 2. Bezrobotni oraz stopa bezrobocia wg województw (Stan na koniec marca 2012 r.).
Najwyższe obecnie na ten rok bezrobocie zarejestrowane zostało w województwie warmińsko - mazurskim, natomiast najniższe w województwie wielkopolskim.
W literaturze spotyka się wiele klasyfikacji bezrobocia. W zależności od warunków na jakich osoby zdolne do pracy i poszukujące pracy były gotowe ją podjąć trzeba odróżnić bezrobocie dobrowolne od przymusowego. Bezrobocie dobrowolne dotyczy sytuacji, w której osoba bezrobotna nie akceptuje oferowanej jej pracy, płacy albo warunków i okoliczności zatrudnienia. Występuje wówczas, gdy poszukujący pracy podjęli by ją jedynie przy wyższym poziomie płac realnych aniżeli aktualnie oferowany, natomiast przy danym poziomie tych płac nie wyrażają zgody na zatrudnienie. Decyzja bezrobotnego zależy od porównania kosztów i korzyści związanych z zatrudnieniem i bezrobociem. W przeciwieństwie do tego bezrobociem przymusowym określa się sytuację, w której bezrobotni chcieli by pracować za obowiązującą na rynku płacę, jednak nie mogą znaleźć pracy ze względu na nadmierną podaż siły roboczej przy tej płacy. W efekcie bezrobocia sytuacja materialna tych bezrobotnych pogarsza się. Przyczyną występowania bezrobocia przymusowego jest wolne tępo procesu dostosowawczego zachodzącego na rynku pracy poza kontrola pojedynczych pracowników lub związków zawodowych.
Ponadto w literaturze wymienia się następujące rodzaje bezrobocia:
w zależności od przyczyn występowania:
Strukturalne: jest wynikiem niedopasowania strukturalnego podaży pracy do popytu na pracę ze względu na posiadane kwalifikacje, wykształcenie, zawód czy miejsce zamieszkania. Przejawia się głównie w braku siły roboczej o odpowiednich kwalifikacjach lub (i) nadwyżce siły roboczej na danym rynku, podczas gdy na innych występuje niedobór. Ten rodzaj bezrobocia może mięć charakter dosyć trwały, ponieważ jego likwidacja wymaga zazwyczaj zmiany zawodu, kwalifikacji czy też miejsca zamieszkania. Można mu przeciwdziałać hamując proces zastępowania pracy ludzkiej nowymi technikami lub wspomagając z budżetu państwa przedsiębiorstwa mające trudności gospodarcze.
Technologiczne: związane z wprowadzeniem nowych maszyn i urządzeń, które powodują zmniejszenie zapotrzebowania na pracowników. We współczesnej gospodarce rynkowej, również
w krajach rozwiniętych gospodarczo stopniowo wzrasta poziom bezrobocia, głównie z tytułu wprowadzenia nowej techniki i technologii.
Koniunkturalne (cykliczne): wywoływane jest spadkiem popytu konsumpcyjnego
i inwestycyjnego, który powoduje zbyt małe wykorzystanie zdolności produkcyjnych przedsiębiorstw. Poziom popytu jest poddany stałym wahaniom cyklu koniunkturalnego, jakim podlega gospodarka.
W fazach wysokiej koniunktury popyt rozszerza się i bezrobocie spada nawet do poziomu bezrobocia naturalnego. Jest określane mianem cyklicznego. Cechą charakterystyczną jest jego spadek - nawet do zera - w okresach wzrastającej koniunktury gospodarczej i wzrost w okresach recesji. Tak więc długość zależy od czasowego przebiegu cyklu gospodarczego i jest trudna do ustalenia.
Frykcyjne: jest to bezrobocie nieuniknione, bo na rynku pracy dokonywane są nieustannie przemieszczenia siły roboczej. W tej kategorii są też osoby chwilowo pozbawione pracy ze względu na zmianę zawodu. Ten rodzaj bezrobocia tworzą osoby o ułomnościach fizycznych i psychicznych. Naturalna płynność siły roboczej, możliwa jest dzięki pełnej swobodzie zmiany miejsca pracy
i wyboru stanowiska pracy. W dynamicznie rozwijającej się gospodarce często pojawiają się niedopasowania między wolnymi miejscami pracy, napływem i odpływem siły roboczej z rynku pracy oraz zmianie miejsc pracy przez pracowników. Rezultatem tych procesów jest to, że występuje pewna liczba wolnych miejsc pracy i osób bezrobotnych. Jest to spowodowane niedostatecznie szybkim przepływem informacji między pracodawcami a pracownikami, zatem musi upłynąć czas zanim bezrobotni znajdą czekające na nich miejsca pracy. Decyzje o zwolnieniu z pracy w celu znalezienia innego zajęcia podejmują sami pracownicy, a czas poszukiwania nowej pracy jest stosunkowo krótki bowiem wynosi mniej niż 3 miesiące.
Sezonowe: dotyczy określonych sfer działalności (np. w rolnictwie, budownictwie, turystyce), które są prowadzone tylko przez pewien okres w roku. W przypadku rolnictwa, budownictwa, a także turystyki okresem zawieszenia działalności gospodarczej są miesiące zimowe, jesienne i wiosenne. Stąd w tym przypadku należy dążyć do pobudzenia działalności gospodarczej (np. w lecie sporządzać stany surowe budynków, a przez pozostałe miesiące sporządzać prace wyposażeniowe; jeśli chodzi
o rolnictwo to należy znajdować alternatywne zajęcia; natomiast w przypadku turystyki o ile to możliwe należy dążyć do wydłużenia okresu świadczenia danych usług).
W zależności na formę występowania:
Krótkookresowe: oznacza pozostawanie bez pracy na okres nie przekraczający trzech miesięcy.
Średniookresowe: charakteryzuje się poszukiwaniem pracy w okresie od trzech do dwunastu miesięcy.
Długookresowe: dotyczy osób. które pozostają bez pracy od sześciu do dwunastu miesięcy. Może przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, bowiem czym dłuższa przerwa w pracy, tym maleją szanse na ponowne jej uzyskanie. Rosnące wymagania pracodawców, zmiany technik i organizacji pracy, konieczność uzupełniania kwalifikacji lub w ogóle zmiany zawodu nie sprzyjają skracaniu okresu pozostawania bez pracy. Dłuższe pozostawanie bez pracy powoduje, że ewentualni kandydaci stają się, ze względu na dezaktualizację swoich wiadomości i doświadczeń, mało interesujący dla pracodawców.
Długotrwałe: trwa znacznie dłużej niż 12 miesięcy. Spowodowane jest podobnymi przyczynami co bezrobocie długookresowe.
Chroniczne: obejmuje osoby w wieku przedemerytalnym, niezdolne do pracy wskutek zbytniego wyczerpania się zdolności do pracy. Dotyczy też ludzi, którzy nie nabyli prawa do emerytury i nie maja uprawnień do pobierania renty inwalidzkiej.
Jawne: objęte oficjalną statystyką.
Ukryte (utajone): nigdzie nie rejestrowane - jest to zjawisko bardzo trudne do uchwycenia - wymaga specjalnych badań ankietowych lub szacunków statystycznych. Rozumiane jako bezrobocie wśród zatrudnionych. Dotyczy ludzi nie ujętych w statystykach bezrobocia, ponieważ nie rejestrują się
w urzędach pracy. Osoby te posiadają dochód, ale nie mają zawartego stosunku ubezpieczeniowego. Szczególnym przykładem tego zjawiska jest bezrobocie ukryte na wsi. W miastach bezrobocie ukryte występuje (a głównie występowało w przeszłości) w postaci zbędnego zatrudnienia głównie
w wielkich przedsiębiorstwach. Bezrobocie ukryte występuje również w postaci ucieczki z rynku pracy na (nienależne często) renty i wcześniejsze emerytury.
Bezrobocie fikcyjne: obejmuje osoby rejestrujące się w urzędach pracy pomimo posiadania innych źródeł zatrudnienia i dochodu („praca na czarno”), np. w celu niepłacenia podatków i dostępu do świadczeń społecznych (dostępu do świadczeń służby zdrowia).
Bezrobocie pokoleniowe: bezrobocie dotykające całe rodziny, gdzie negatywne wzorce zachowań związane z długotrwałym bezrobociem są dziedziczone przez dzieci i/lub powielane przez współmałżonków.
Przyczyny bezrobocia.
Znając definicje i rodzaje bezrobocia warto zastanowić się nad przyczynami bezrobocia. Co takiego sprawia, że występuje ono z takim nasileniem? Że dotyka tak duże grupy ludzi? Za podstawowe przyczyny wystąpienia zjawiska bezrobocia w Polsce - i to w dużej skali, należy uznać:
załamanie się popytu konsumpcyjnego na skutek znacznego obniżenia się realnych dochodów ludności,
załamanie się popytu inwestycyjnego na skutek utrudnionej dostępności i wysokiego oprocentowania kredytów,
załamanie się eksportu, zwłaszcza do krajów byłego bloku wschodniego.
Do wymienionych powyżej przyczyn bezrobocia w Polsce, mających dla sytuacji na rynku pracy znaczenie fundamentalne, pojawiły się kolejne czynniki powodujące wzrost bezrobocia, a mianowicie:
zmniejszenie zatrudnienia socjalnego, tworzącego bezrobocie ukryte, zwłaszcza w jednostkach sektora publicznego,
niedorozwój gospodarczy niektórych regionów (np. tzw. Ściany Wschodniej) w połączeniu
z likwidacją państwowych gospodarstw rolnych, co spowodowało ujawnienie wysokiego bezrobocia agrarnego,
nadmierny fiskalizm wobec przedsiębiorstw sektora publicznego (w postaci dywidendy od majątku),
niewydolność instytucji pośrednictwa pracy i luka informacyjna w zakresie ofert pracy,
niedostosowanie systemu edukacji do potrzeb rynku pracy, na co z jednej strony składa się brak perspektywicznego rozeznania tych potrzeb, z drugiej zaś tempo zmian w systemie kształcenia zawodowego jest wolniejsze (niższe) niż postęp techniczny, organizacyjny,
pasywność postaw i zachowań wielu podmiotów gospodarczych (głównie przedsiębiorstw państwowych), liczących na samoczynną likwidację nowych zasad gospodarowania i powrót do starego systemu.
Ponadto jednym z głównych problemów w znalezieniu zatrudnienia przez osoby rzeczywiście zainteresowane podjęciem pracy w Polsce jest strukturalne niedopasowanie popytu i podaży pracy. Kwalifikacje zawodowe bezrobotnych różnią się bowiem istotnie od zakresu umiejętności, jakie są wymagane przez potencjalnych pracodawców. Dowodem tego jest fakt, że wraz ze wzrostem popytu na pracę, przedsiębiorcy zaczęli odnotowywać nasilające się problemy ze znalezieniem odpowiednich pracowników. Niedobory kadrowe są szczególnie silnie widoczne w budownictwie i przemyśle. Na przykład w kwietniu 2007r. aż 52% firm z branży budowlanej deklarowało niedobór wykwalifikowanych pracowników, wobec 26% rok wcześniej. Oznacza to, że wysokie bezrobocie w Polsce nie wynika
z niekorzystnego stanu koniunktury, ale podobne jak w krajach rozwiniętych jest uwarunkowane przez czynniki o charakterze strukturalnym. Wśród nich można wymienić wspomniane już niedopasowanie kwalifikacji zawodowych oraz nie sprzyjające wzrostowi zatrudnienia otoczenie instytucjonalne rynku pracy.
Jednym z istotnych bodźców skłaniających osoby nie zainteresowane poszukiwaniem
i podejmowaniem zatrudnienia do rejestracji w urzędzie pracy jest prawo do bezpłatnej opieki zdrowotnej. Prawo do tego ubezpieczenia zachęca do zarejestrowania się osoby zatrudnione na czarno
i osoby bierne zawodowo, które nie są objęte ubezpieczeniem np. z tytułu renty lub emerytury. Jednocześnie nie wydaje się, aby chęć otrzymywania zasiłków dla bezrobotnych w znaczący sposób zachęcała do rejestracji, ponieważ jedynie ok. 13% zarejestrowanych jako bezrobotni jest do nich uprawniona. Należy jednak zaznaczyć, że sam status osoby bezrobotnej jest istotny, gdyż umożliwia on ubieganie się o zasiłki
z pomocy społecznej. Korzyści wynikające z rejestracji powodują, że część osób zarejestrowanych jako bezrobotne nie jest zainteresowana podejmowaniem legalnego zatrudnienia. W efekcie, bezrobotni często odrzucają dostępne oferty pracy.
Podsumowując, główną przyczyną wysokiego bezrobocia w Polsce jest duże niedopasowanie kwalifikacji popytu i podaży pracy. Wzrost zatrudnienia i towarzyszący mu spadek bezrobocia są dodatkowo ograniczane przez świadczenia społeczne osłabiające bodźce bezrobotnych do podejmowania pracy oraz niski stopień swobody gospodarczej.
Sposoby walki z bezrobociem.
Publiczne służby zatrudnienia odgrywają ważną rolę w zwiększaniu szans na zatrudnienie osób bezrobotnych i poszukujących pracy. Zgodnie z ustawą o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy, zadania realizowane przez publiczne służby zatrudnienia dzielą się na podstawowe usługi rynku pracy, takie jak: pośrednictwo pracy, usługi EURES, poradnictwo zawodowe
i informację zawodową, organizowanie szkoleń, pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy i prowadzenie klubów pracy oraz na instrumenty wspierające podstawowe usługi rynku pracy.
Aktywizacja osób bezrobotnych to pośrednie lub bezpośrednie umożliwienie osobom bezrobotnym dotarcie do zatrudnienia i jego utrzymania. Wyróżniamy:
Dodatek aktywizacyjny
Jeżeli osoba bezrobotna zarejestrowana w urzędzie pracy z prawem do zasiłku dla bezrobotnych podejmie:
w wyniku skierowania przez urząd pracy zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub służbie i otrzymuje wynagrodzenie niższe od minimalnego wynagrodzenia za pracę;
z własnej inicjatywy zatrudnienie lub inną pracę zarobkową;
wówczas może złożyć do urzędu wniosek o przyznanie dodatku aktywizacyjnego.
W pierwszym przypadku dodatek aktywizacyjny przysługuje w wysokości stanowiącej różnicę między minimalnym wynagrodzeniem za pracę a otrzymywanym wynagrodzeniem, nie większej jednak niż 50% zasiłku, przez okres, w jakim przysługiwałby bezrobotnemu zasiłek. Natomiast, jeżeli podjęcie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej nastąpiło z własnej inicjatywy, wówczas można ubiegać się
o dodatek aktywizacyjny przysługujący w wysokości do 30% zasiłku, przez połowę okresu, w jakim przysługiwałby bezrobotnemu zasiłek.
Prace interwencyjne
Powiatowe urzędy pracy w razie braku propozycji odpowiedniego zatrudnienia mogą inicjować oraz finansować prace interwencyjne, polegające na zatrudnieniu przez pracodawcę bezrobotnych będących
w szczególnej sytuacji na rynku pracy w zamian za uzyskiwaną z urzędu pracy refundację części kosztów poniesionych na wynagrodzenia oraz składki na ubezpieczenia społeczne. Do grupy bezrobotnych
w szczególnej sytuacji na rynku pracy zalicza się:
bezrobotnych do 25 roku życia;
bezrobotnych długotrwale;
bezrobotnych powyżej 50 roku życia;
bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych;
bezrobotnych samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko do 7 roku życia;
bezrobotnych niepełnosprawnych.
Prace interwencyjne dla ww. grup bezrobotnych mogą trwać od 6 miesięcy (do 12 miesięcy jeżeli refundacja obejmuje co drugi miesiąc).
Dla:
bezrobotnych do 25 roku życia;
bezrobotnych długotrwale;
bezrobotnych niepełnosprawnych
prace interwencyjne mogą być dłuższe i trwać do 12 miesięcy (do 18 miesięcy jeżeli refundacja obejmuje co drugi miesiąc).
Dla bezrobotnych powyżej 50 roku życia prace interwencyjne mogą trwać najdłużej, a mianowicie do 24 miesięcy (do 48 miesięcy jeżeli refundacja obejmuje co drugi miesiąc).
Prace społecznie użyteczne
Prace społecznie użyteczne są nową formą aktywizacji bezrobotnych wprowadzoną nowelizacją ustawy
o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Zgodnie z definicją ustawową prace społecznie użyteczne oznaczają prace wykonywane przez bezrobotnych bez prawa do zasiłku na skutek skierowania przez starostę, organizowane przez gminę w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, organizacjach lub instytucjach statutowo zajmujących się pomocą charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej.
Prace takie mogą wykonywać bezrobotni, dla których upłynął już czas pobierania zasiłku bądź też go nie nabyły, w miejscu zamieszkania lub pobytu w wymiarze do 10 godzin tygodniowo za wynagrodzeniem co najmniej 6 zł za godzinę.
Staż i przygotowanie zawodowe w miejscu pracy
Staż przeznaczony jest dla młodych bezrobotnych do 25 roku życia oraz bezrobotnych absolwentów szkół wyższych, którzy nie ukończyli 27 roku życia. Przygotowanie zawodowe natomiast przeznaczone jest dla osób bezrobotnych długotrwale, bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, bezrobotnych powyżej 50 roku życia, bezrobotnych wychowujących samotnie co najmniej jedno dziecko do 7 roku życia oraz bezrobotnych będących osobami niepełnosprawnymi.
Staż to nabywanie przez bezrobotnego umiejętności praktycznych do wykonywania pracy przez wykonywanie zadań w miejscu pracy bez nawiązania stosunku pracy z pracodawcą;
Przygotowanie zawodowe w miejscu pracy to zdobywanie nowych kwalifikacji lub umiejętności zawodowych poprzez praktyczne wykonywanie zadań zawodowych na stanowisku pracy według ustalonego programu uzgodnionego pomiędzy starostą, pracodawcą i bezrobotnym.
Bezrobotnym w trakcie odbywania stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy wypłacane jest przez starostę stypendium w wysokości zasiłku dla bezrobotnych.
Pożyczki szkoleniowe
Osoby bezrobotne i żołnierze rezerwy mogą również ubiegać się o udzielenie pożyczki szkoleniowej ze środków Funduszu Pracy. Pożyczka szkoleniowa może zostać udzielona w celu umożliwienia podjęcia zatrudnienia wymagającego szczególnych kwalifikacji. Wysokość pożyczki nie może przekraczać czterokrotnego przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w dniu podpisania umowy. Pożyczka jest nieoprocentowana, lecz powinna zostać spłacona w ciągu 18 miesięcy od ustalonego w umowie dnia zakończenia szkolenia.
Roboty publiczne
Roboty publiczne mogą być organizowane przez gminy, organizacje pozarządowe oraz organizacje statutowo zajmujące się problematyką ochrony środowiska, kultury i oświaty. sportu i turystyki, opieki zdrowotnej, bezrobocia oraz pomocy społecznej, a także spółki wodne i ich związki.
Przy robotach publicznych instytucje mogą ubiegać się o zatrudnienie bezrobotnych (przy pełnym wymiarze czasu pracy) w okresie do 6 miesięcy w ramach realizowanych na terenie gminy lub województwa inwestycji infrastrukturalnych oraz innych zadań inwestycyjnych finansowanych lub dofinansowywanych ze środków budżetu państwa, samorządu terytorialnego, funduszy celowych lub środków instytucji, organizacji oraz zadań związanych z opieką społeczną i obsługą bezrobocia.
Do robót publicznych w pełnym wymiarze czasu pracy urząd pracy może skierować wyłącznie:
bezrobotnych długotrwale,
bezrobotnych powyżej 50 roku życia,
bezrobotnych samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko do 7 roku życia.
Do wykonywania przez okres do 6. miesięcy pracy niezwiązanej z wyuczonym zawodem w wymiarze nieprzekraczającym połowy wymiaru czasu pracy na zasadach robót publicznych urząd pracy może skierować:
bezrobotnych do 25 roku życia,
bezrobotnych długotrwale.
Stypendia w okresie kontynuowania nauki
Stypendia na naukę w szkołach przeznaczone są dla bezrobotnych do 25 roku życia, którzy jednocześnie są bezrobotnymi bez kwalifikacji zawodowych. Stypendium na naukę w szkole przysługuje pod warunkiem nieprzekroczenia dochodu na osobę w rodzinie w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej uprawniającego do świadczeń z pomocy społecznej.
Aby uzyskać prawo do stypendium na naukę w szkole osoba bezrobotna powinna w okresie 6 miesięcy od zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy podjąć dalszą naukę w: szkole ponadpodstawowej dla dorosłych, w szkole ponadgimnazjalnej dla dorosłych lub w szkole wyższej w systemie studiów wieczorowych lub zaocznych.
Stypendium przysługuje na okres 12 miesięcy od dnia rozpoczęcia nauki. Wysokość stypendium wynosi 50 % kwoty zasiłku dla bezrobotnych.
Szkolenia
Ze szkoleń organizowanych przez powiatowe urzędy pracy mogą skorzystać następujące kategorie osób:
osoby bezrobotne,
osoby pobierające rentę szkoleniową,
żołnierze rezerwy,
osoby poszukujące pracy:
będące w okresie wypowiedzenia z przyczyn dotyczących zakładu pracy,
zatrudnione u przedsiębiorcy wobec którego ogłoszono upadłość, lub który jest w stanie likwidacji,
z wyłączeniem likwidacji w celu prywatyzacji,
otrzymujące świadczenie socjalne przysługujące na urlopie górniczym lub górniczy zasiłek socjalny,
uczestniczące w programie integracji społecznej,
otrzymujące świadczenie szkoleniowe przyznane przez pracodawcę na udział w szkoleniu po rozwiązaniu stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy.
Szkolenia organizowane przez powiatowe urzędy pracy mogą trwać do 6 miesięcy (w przypadkach uzasadnionych programem szkolenia - do 12 miesięcy). Wyjątek stanowią szkolenia dla osób nie posiadających żadnych kwalifikacji zawodowych, które mogą trwać do 24 miesięcy.
Osobom bezrobotnym w okresie szkolenia przysługuje dodatek szkoleniowy w wysokości 20% zasiłku. Młodzieży do 25 roku życia w okresie szkolenia przysługuje stypendium w wysokości 40 % kwoty zasiłku.
Wsparcie działalności gospodarczej
Osobom bezrobotnym mogą być przyznane jednorazowo środki z Funduszu Pracy na podjęcie działalności gospodarczej, w tym na pokrycie kosztów pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa związanych z podjęciem tej działalności, w wysokości określonej w umowie - nie wyższej jednak niż 5-krotna wysokość przeciętnego wynagrodzenia.
W przypadku gdy działalność jest podejmowana na zasadach określonych dla spółdzielni socjalnych wysokość przyznanych środków nie może przekraczać 3-krotnego przeciętnego wynagrodzenia na jednego członka założyciela spółdzielni oraz 2-krotnego przeciętnego wynagrodzenia na jednego członka przystępującego do spółdzielni socjalnej po jej założeniu spółdzielni.
Bezrobotny zamierzający podjąć działalność gospodarczą i ubiegający się o przyznane dotacji powinien złożyć wniosek we właściwym urzędzie pracy.
Zwrot kosztów przejazdu i zakwaterowania
Bezrobotny może ubiegać się o zwrot kosztów przejazdu do miejsca pracy, odbywania u pracodawcy stażu, przygotowania zawodowego w miejscu pracy, szkolenia lub odbywania zajęć z zakresu poradnictwa zawodowego. Decyzję podejmuje tu starosta po rozważeniu wszystkich okoliczności danego przypadku. Może on wyrazić zgodę na refundację lub jej odmówić.
Warunkiem ubiegania się o zwrot kosztów przejazdu jest podjęcie pracy, stażu, przygotowania zawodowego w miejscu pracy, szkolenia lub zajęć z zakresu poradnictwa zawodowego poza miejscem zamieszkania na podstawie skierowania urzędu pracy. Ponadto uzyskiwane wynagrodzenie nie może przekraczać 200% minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Literatura:
Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Ekonomia Tom II, PWN, Warszawa 1993.
Bezrobocie w Polsce na przykładzie województwa świętokrzyskiego w latach 1999 - 2000, WSEiA
w Kielcach.
Czarniewski S., Główne przyczyny bezrobocia w Polsce w okresie transformacji gospodarczej.
Czarny Ryszard M., W nowej Europie. Słownik terminologiczny, WSAP w Kielcach, Kielce 2005.
Gęsicki Ł., Gęsicki M., Słownik terminów ekonomiczno - prawnych, Agencja Wydawnicza INTERFART, Łódź 1996.
http://www.bezrobocie.org.pl/x/540020 dostęp:21.05.2012r.
http://www.stat.gov.pl/gus/5840_677_PLK_HTML.htm dostęp: 21.05.2012r.
http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1487_PLK_HTML.htm dostęp: 21.05.2012r.
Informacja o aktywnych formach przeciwdziałania bezrobociu i wykorzystaniu środków finansowych, Minister Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2006.
Kabaj M., Społeczne aspekty rozwoju. Elementy przeciwdziałania ubóstwu i bezrobociu, PWE Warszawa 2000.
Wojciechowski W., Skąd się bierze bezrobocie? Zeszyt 2, Forum Obywatelskiego Rozwoju, Warszawa 2008.
D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Ekonomia Tom II, PWN, Warszawa 1993, s. 245.
Ryszard M. Czarny, W nowej Europie. Słownik terminologiczny, WSAP w Kielcach, Kielce 2005, s. 17.
Mieczysław Kabaj, Społeczne aspekty rozwoju. Elementy przeciwdziałania ubóstwu i bezrobociu, PWE Warszawa 2000, s. 20.
Ł. Gęsicki, M. Gęsicki, Słownik terminów ekonomiczno - prawnych, Agencja Wydawnicza INTERFART, Łódź 1996.
http://www.stat.gov.pl/gus/5840_677_PLK_HTML.htm dostęp: 21.05.2012r.
http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1487_PLK_HTML.htm dostęp: 21.05.2012r.
Praca magisterska z WSEiA w Kielcach na temat: Bezrobocie w Polsce na przykładzie województwa świętokrzyskiego w latach 1999 - 2000 , broniona w 2001r., s. 6 - 8.
http://www.bezrobocie.org.pl/x/540020 dostęp:21.05.2012r.
A. Hrebenda, Socjologia bezrobocia, WN Śląsk, Katowice 1999, s. 110, podaje za: S. Czarniewski, Główne przyczyny bezrobocia w Polsce w okresie transformacji gospodarczej, s. 2-3.
Tamże, s. 3.
W. Wojciechowski, Skąd się bierze bezrobocie? Zeszyt 2, Forum Obywatelskiego Rozwoju, Warszawa 2008, s. 17 - 18.
Informacja o aktywnych formach przeciwdziałania bezrobociu i wykorzystaniu środków finansowych, Minister Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2006, s. 2 - 6.
2