Wybrane zagadnienia z KPK - spis treści
(zawiera również zagadnienia opracowane przez innych uczestników Serwera Studentów Prawa)
UCZESTNICY PROCESU
Udział stron w posiedzeniu sądu pierwszej instancji 1
Udział stron w posiedzeniu sądu zażaleniowego 1
Szczególne przywileje procesowe niektórych stron 1
Uprawnienia pokrzywdzonego w poszczególnych stadiach procesu. 5
Rola pełnomocnika w procesie karnym 5
Zakres ograniczenia uprawnień procesowych oskarżyciela posiłkowego. 5
Świadek koronny 6
Świadek incognito 6
Biegły powołany w procesie karnym 6
WŁAŚCIWOŚĆ SĄDÓW
Podstawy i konsekwencje uchybienia właściwości miejscowej 6
Właściwość funkcjonalna sądu apelacyjnego 7
Właściwość sądu z tzw. przekazania sprawy 7
Właściwość sadu z łączności spraw karnych 7
Wyłączenie sędziego 7
TERMINY
Terminy zawite, prekluzyjne, instrukcyjne 8
Terminy prekluzyjne a terminy zawite 8
Doręczenie zastępcze a fikcja doręczenia 8
DOWODY
Kategorie dowodów 8
Zakazy dowodowe związane z wprowadzeniem i wykorzystaniem dowodu. 9
ŚRODKI PRZYMUSU
Zabezpieczenie majątkowe z tymczasowe zabezpieczenia mienia 10
List żelazny 10
PROCES
Funkcje prawa karnego materialnego i procesowego. 10
Przesłanki materialnoprawne 11
Warunki dopuszczalności postęp. karnego - przesłanki procesowe 11
Formy przeprowadzania postęp. przygotowawczego 13
Procedura sprostowania protokołu 13
Proces zasadniczy i tryby postęp. w jego obrębie 14
Akcja cywilna w procesie karnym 14
Czynność procesowa - ogólny warunek jej ważności 14
Formy dokumentowania czynności procesowych 15
Oględziny 15
Dopuszczalność odwołania decyzji procesowej przez organ 15
Konwalidacja i konwersja w procesie karnym 16
Pozostawienie powództwa cywilnego bez rozpoznania 16
Przyczyny oddalenia i pozostawienia bez rozpoznania wniosków dowodowych. 16
Umorzenie apsorpcyjne jako sposób zakończenia postęp. karnego 17
Wznowienie postęp. umorzonego na podstawie art. 11 § 1. 18
Warunkowe umorzenie postęp. - przesłanki i cele oraz problem kompetencji do stosowania tej instytucji. 19
Przesłanki i zakres stosowania instytucji warunkowego zawieszenia wykonania kary 20
Warunkowe przedterminowe zwolnienie i przesłanki stosowania 21
Rozstrzygnięcia Sądu w razie wznowienia 21
Kiedy orzeczenie staje się prawomocne 22
Prawomocność formalna a prawomocność materialna 22
Samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego 22
Policja sesyjna sądu 22
Przekraczanie granic odwołania przez sąd odwoławczy 23
Sądowa kontrola oskarżenia
ŚRODKI ODWOŁAWCZE
Rozpoznanie przez sąd zażaleń na postanowienia prokuratora 23
Zażalenie na czynności i zaniechanie czynności 24
INNE
Międzynarodowa pomoc prawna 24
Znaczenie wyroku europejskiego trybunału praw człowieka w polskim procesie karnym 24
DUŻE OPRACOWANIA !!! 25
Uczestnicy procesu karnego !!! 25
Przebieg procesu karnego !!! 27
NACZELNE ZASADY PROCESU KARNEGO 32
POROZUMIENIA PROCESOWE (jest to jeden z koników Dr. Płachty UG) 36
Wybrane zagadnienia z KPK
Udział stron w posiedzeniu sądu pierwszej instancji - prawo do udziału w posiedzeniu wynika:
z wyraźnego sformułowania ustawowego („w posiedzeniu ma prawo wziąć udział", „mogą wziąć w nim udział", „należy dopuścić do udziału" i podobne określenia), bądź z opisu czynności, które powinny być dokonane na posiedzeniu („należy umożliwić osobie ściganej złożenie wyjaśnień ustnie", „sąd [...] przesłuchuje oskarżonego chyba, że jest to niemożliwe"),
z obowiązku zawiadomienia o terminie posiedzenia.
1. Podejrzany nie bierze udziału w posiedzeniu, jeżeli z opinii biegłych wynika, że byłoby to niewskazane, chyba że sąd uzna
jego udział za konieczny; pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w posiedzeniu.
2. Oskarżonego aresztowanego sprowadza się na posiedzenie tylko wtedy, gdy prezes sądu lub sąd uzna to za konieczne.
3. Inne strony, obrońcy i pełnomocnicy mogą w nich wziąć udział jeżeli się stawią; zawiadomienie ich nie jest obowiązkowe,
chyba, że ustawa stanowi inaczej. Stronom (czasem tylko niektórym ze stron) przysługuje prawo do udziału w posiedzeniu sądu pierwszej instancji, a w konsekwencji i w posiedzeniu, na którym rozpoznawany jest za żalenie, w następujących wypadkach, na następujących posiedzeniach:
na którym sąd rozstrzyga w przedmiocie nieważności orzeczenia,
poprzedzające zastosowanie środka zapob. - prawo udziału ustanowionego obrońcy, jeżeli stawił się na posiedzenie, oraz oskarż,
dotyczące przedłużenia stosowania tymczas. areszt. - prawo udziału ust. obrońcy - obowiązek pow. go o terminie posiedzenia,
w kwestii przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięcia sumy poręczenia - prawo udziału oskarżonego (pozbawionego wolności sprowadza się tylko wówczas, gdy prezes sądu lub sąd uzna to za potrzebne) i poręczyciela
wyznaczonym w trybie art. 339§ l, 3 i 4 (art. 339§5),
w kwestii warunkowego umorzenia postęp. - prezes sądu lub sąd mogą zarządzić obowiązkowy udział oskarżonego,
wyznaczone celem uzupełnienia wyroku, jeżeli nie zawiera on rozstrzygnięcia co do zaliczenia tymczas. areszt., zatrzymania lub środk. zapob. albo dowodów rzeczowych bądź też jeżeli w skutek braku informacji lub błędnej informacji o odbywaniu przez oskarżonego kary pozbawienia wolności w innej sprawie sąd nieprawidłowo zaliczył okres tymczas. areszt. na poczet kary orzecz
w kwestii wznowienia postęp.,
w kwestii podjęcia postęp. warunkowego umorzonego,
w przedmiocie wniosku pań. obcego o wydanie - pr. udziału obrońcy i osoby ściganej, jeśli stawi się w celu złoż. ustnych wyjaś.
w przedmiocie przejęcia skazanego w celu wykonania kary - prawo udziału ,
w celu określenia kwalifikacji prawnej czynu wg prawa polskiego oraz określenia kary albo środka wychowawczego lub poprawczego, podlegającego wykonaniu w wypadku przejęcia skazanego -prawo udziału skazanego i jego obrońcy,
w przedmiocie dopuszczalności przekazania prawomocnie skazanego cudzoziemca - prawo udziału skazanego i jego obrońcy,
Udział stron w posiedzeniu sądu zażaleniowego - strony oraz obrońcy i pełnomocnicy mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądu odwoławczego w trzech przypadkach:
Z mocy prawa.
gdy sąd ten rozpoznaje zażalenie na postanowienie kończące postęp.
gdy sąd ten rozpoznaje zażalenie na postanowienie o takim charakterze, który uzasadniał prawo stron do udziału w posiedzeniu przed sądem pierwszej instancji; dodatkowo obrońca ma prawo do udziału w posiedzeniu sądu, na którym rozpoznawane jest zażalenie na postanowienie o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania.
Za zezwoleniem sądu odwoławczego, tj. w uwzględnieniu wniosku o dopuszczenie do udziału w posiedzeniu w odniesieniu do rozpoznawania zażaleń na postanowienia inne niż wymienione w pkt. a i b
Szczególne przywileje procesowe niektórych stron.
Stronami postęp. karnego są ci uczestnicy, którzy działają w procesie we własnym imieniu , mając interes prawny w określonym rozstrzygnięciu. Stronami są zatem:
w postęp. przed sądem:
oskarżyciel publiczny
oskarżyciel posiłkowy
oskarżyciel prywatny
powód cywilny
oskarżony.
w dochodzeniu i śledztwie :
podejrzany
pokrzywdzony
Są to strony zasadnicze. W szczególnych odmianach procesu mogą występować też strony szczególne, charakterystyczne jedynie dla tego typu postęp. karnego. Tak też jest w postęp. karnym- skarbowym, w którym występują jako strony ( obok oskarżyciela publicznego i oskarżonego ) odpowiedzialny posiłkowo i interwenient.
1 ) Oskarżyciel Publiczny - organ państwowy, który we własnym imieniu wnosi i popiera oskarżenie w sprawach o postęp., które ustawa nakazuje lub zezwala ściągać skarga publiczną. Chodzi o tu o postęp. ścigane z urzędu i z urzędu lecz na wniosek a także niekiedy o postęp. prawno- skargowe. Oskarżyciel publiczny działa jak strona, jest stroną postęp. , która nie reprezentuje w nim swego prywatnego interesu jak pozostałe strony, ale interes publiczny, który z uwagi na rozdział kompetencji między organami państwowymi staje się jakby „ własnym” interesem prawnym oskarżyciela. Od oskarżyciela publicznego wymaga się zachowania obiektywizmu. Podlega on zatem ex lege wyłączeniem ok. oskarżenia z powodów podobnych jak sędzia od udziału w sprawie może on być także wyłączony na wniosek , w razie uzasadnionej wątpliwości co do jego bezstronności. Podstawowym zadaniem oskarżyciela publicznego jest realizacja procesowej funkcji ścigania karnego, a więc doprowadzenie do sprawiedliwego ukarania osoby winnej popełnienia postęp.. Na oskarżycielu publicznym ciąży więc ciężar dowodu, a wiec udowodnienie sprawstwa i winy oskarżonemu i obalenie domniemania niewinności. Oskarżyciel publiczny powinien zatem występować z oskarżeniem jedynie, gdy jest przekonany o sprawstwie i winie danej osoby odnośnie do określonego postęp.. Stąd też prokuratorowi jako zasadniczemu oskarżycielowi publicznemu powierza się jako organowi ścigania prowadzenie lub nadzorowanie postęp. Przygotowawczego. W tym etapie postęp. karnego prokurator - jako organ prowadzący lub nadzorujący postęp, - jest gospodarzem procesu ( dominus litis). Do niego więc należy decyzja, czy postęp. będzie umorzone czy też wystąpi jednak do sądu z oskarżeniem lub wnioskiem o warunkowe umorzenie. Prokurator może objąć swym ściganiem także postęp. prywatnoskargowe. Może to uczynić wszczynając dochodzenie w sprawie o takie przestępstwo, albo wstępując do postęp. już wszczętego, jeżeli wymaga tego interes społeczny. Prokurator może wstąpić do toczącego się już postęp. prywatnoskargowego, które z tą chwilą staje się postęp.m z urzędu (publicznoskargowym). Kodeks przyjmuje, że udział prokuratora w rozprawie w sprawach z oskarżenia publicznego jest obowiązkowy, chyba, że ustawa stanowi inaczej. ( art.46kpk) . Oznacza to obowiązek uczestnictwa także wtedy, gdy prokurator jako oskarżyciel odstąpił od oskarżenia; w takim wypadku realizuje on swoją funkcję rzecznika praworządności ( interesu społecznego). Prokurator w zasadzie nie musi brać udziału w posiedzeniach sądu, ale ma prawo także zagwarantowane, z tym , że może też zgłosić swe wnioski na piśmie , a w sprawie mniej istotnej kwestii - także w inny sposób przekazać swe oświadczenie, które zamieszcza się w protokole ) art96*1) Prokurator jest jednak zobowiązany do wzięcia udziału w posiedzeniu sądu przed rozprawą, gdy jego przedmiotem jest wniosek prokuratora o zastosowaniu środka zabezpieczającego; warunkowe umorzenie postępow. , skazanie bez rozprawy lub przekazanie spr. do postęp. mediacyjnego albo umorzenie lub zawieszenie procesu., zwrot spr. Do postęp. przygotowawczego, stwierdzenie niewłaściwości sądu, do którego skierował on akt oskarżenia, wydanie nakazu karnego bądź innego środka przymusu ( art. 339 *5 zd 1 w zw. z * 1,5i 4)
Pokrzywdzony - osoba fizyczna lub prawna, a także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo ( art. 49 *1i2)
Pokrzywdzony działa w zasadzie w postępow. Karnym samodzielnie i bezpośrednio. Jeżeli nie jest on os. fiz. czynności procesowe dokonuje uprawniony organ do działania w jego imieniu. Jeżeli zaś pokrzywdzonym jest osoba małoletnia , ubezwłasnowolniona, prawa pokrzywdzonego wykonuje przedstawiciel ustawowy lub osoba, pod którą stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje ( art. 51*52 kpk) tj. małżonek, wstępni, zstępni, rodzeństwo, powinowaci w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca ze zmarłym we wspólnym pożyciu ( art. 115 * 11kpk) W razie braku najbliższych lub ich nieujawnienia prawa te może wykonywać PROKURATOR ( art. 87 * 1).
W/g art. 299 *1kpk pokrzywdzony z samego faktu pokrzywdzenia go przestępstwem jest uznawany za stronę postęp. przygotowawczego. W sprawach o postęp. ścigane na wniosek, od jego woli zależy już wszczęcie dochodzenia lub śledztwa, gdy wniosek o ściganiu jest szczególną przesłanką procesową art. 171 pkt 10 i *2 pokrzywdzony może przy tym oddziaływać tu na byt tego etapu procesu, gdyż może on cofnąć wniosek unicestwiając postęp., z tym, że skuteczność tego oświadczenia jest uzależniona w postęp. przygotowawczym od zgody prokuratora ( art. 12). Przy postęp.ch spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu , naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia lub przeciwko przestępstwu w komunikacji, przeciwko środowisku, mieniu, bądź obrotowi gospodarczemu pokrzywdzony może wystąpić o nałożenie na skazywanego obowiązku naprawienia szkody ( art. 46 *1kk) Chodzi tu o instytucję WNIOSKU O NAPRAWIENIE SZKODY. Może on być złożony aż do udania się sądu na naradę, czyli do zamknięcia przewodu sądowego, a gdy pokrzywdzony jest stroną - także w końcowych głosach stron. Wniosek taki jest też aktualny przy postęp.ch, które spowodowały śmierć ( art. 46*1kpk) z tym że tu z wnioskiem będą występować osoby wskazane w art. 52 kpk. W spraw. o każde przestępstwo ścigane ex officio pokrzywdzony może wystąpić z zawiadomieniem o przestępstwie, ale też niezależnie od tego, kto złożył takie zawiadomienie, ujawniony pokrzywdzony powinien być zawiadomiony o wszczęciu i odmowie wszczęcia dochodzenia lub śledztwa, a także o umorzeniu wszczętego postęp. przygotowawczego wraz z pouczeniem o przysługujących im uprawnieniach ( art. 305* 4) W przypadku wielości pokrzywdzonych , gdyby liczba ich była taka, ze poważnie utrudnia indywidualne powiadomienie, dopuszczalne jest zawiadomienie przez masowe środki przekazu. Pokrzywdzony ma prawo zaskarżyć postanowienia odmawiające wszczęcia lub umarzające postęp. ( art. 306 *1 kpk) , a pokrzywdzony, który złożył zaświadczenie o przestępstwie może też wnieść zażalenie na opieszałość (bezczynność) organów ścigania jeżeli w ciągu 6 tygodni od wystąpienia z zawiadomieniem nie powiadomiono go o wszczęciu lub o odmowie wszczęcia dochodzenia lub śledztwa (art. 306 *3). Pokrzywdzony posiada również możliwość samodzielnego wniesienia oskarżenia w sprawie o czyn ścigany z urzędu w razie powtórnego prawomocnego odmówienia wszczęcia postęp. przygotowawczego lub umorzenia go , po uprzednim uchyleniu pierwszych takich postanowień przez sąd.
W toku postęp. przygotowawczego pokrzywdzony może:
składać samodzielnie lub przez pełnomocnika wnioski dowodowe
uczestniczyć we wnioskowych czynnościach dowodowych
domagać się sądowego przesłuchania świadka w toku dochodzenia ( śledztwa) . W razie niebezpieczeństwa niemożności przesłuchania go później w postęp. sądowym ( art. 316 *3)
uczestniczyć też w innych niepowtarzalnych dowodowych czynnościach śledczych i dochodzeniowych (art. 317 kpk)
żądać dopuszczenia do każdej czynności dowodowej postęp. przygotowawczego ( art. 317 kpk)
przeglądać akta w toku tego post. Wprawdzie tylko za uprzednią zgodą prowadzącego dochodzenie lub śledztwo (art.156* 5 kpk) ale też i z możliwością zaskarżenia decyzji odmawiającej ich udostępnienia ( art. 159 kpk) m
zaskarżać na zasadach ogólnych postanowienia i zarządzenia wydane w post. przygotowawczym ( art. 465i 466 kpk) , a także żalić się na inne- nie będące postanowieniami lub zarządzeniami - czynności , jeżeli naruszają one jego prawa z
zawiadamia się go o zamknięciu dochodzenia lub śledztwa oraz o przesłaniu do sądu aktu oskarżenia lub wniosku o warunkowe umorzenie postęp..
Pokrzywdzony z racji samego pokrzywdzenia nie jest jeszcze generalnie stroną sądowego postęp. karnego i aby się nią stać musi z zasady podjąć kroki prawne w celu wejścia w rolę OSKARŻYCIELA POSIŁKOWEGO ( prywatnego) lub POWODA( albo kumulatywnie obu tych stron) Niemniej jako strona postęp. przygotowawczego zachowuje on pewne uprawnienia strony także w trakcie wstępnej. Pokrzywdzony może realizować we wstępnej fazie postęp. sądowego jedynie takie uprawnienia jakie kodeks wyraźnie mu nadaje, a więc:
kodeks zapewnia pokrzywdzonemu udział we wskazanych posiedzeniach
możliwość porozumienia się z oskarżonym , co do naprawienia szkody i zadośćuczynienia krzywdzie
możliwość zaskarżenia postanowienia sądu o warunkowym umorzeniu ( art. 342*4kpk)
kodeks przewiduje ponadto udział pokrzywdzonego z racji samego pokrzywdzenia w posiedzeniu w przedmiocie podjęcia postęp. warunkowo umorzonego ( art. 550 *2 )
w posiedzeniu w przedmiocie wydania nakazu karnego (art. 500*4) ale bez doręczenia mu tego nakazu i bez możliwości złożenia sprzeciwu ( art. 505*1 i 506 * 1 kpk)
Pokrzywdzony z racji samego pokrzywdzenia może także uczestniczyć w rozprawie Obecny kodeks nie wymaga od pokrzywdzonego statusu STRONY. Jeżeli pokrzywdzony występuje w charakterze świadka, przesłuchuje się go w pierwszej kolejności.
2) Oskarżyciel posiłkowy
oskarżyciel subsydiarny - podejmuje swą działalność , gdy oskarżyciel zasadniczy ( publiczny) nie realizuje funkcji ścigania czyli nie wnosi oskarżenia albo odstępuje od niego.
oskarżyciel konkurujący ( pomocniczy) - dysponuje prawem samoistnej skargi niezależnie od oskarżyciela publicznego
oskarżyciel uboczny - włącza się do postęp. obok oskarżyciela publicznego
Oskarżycielem posiłkowym - jest pokrzywdzony, który w sprawie o przestępstwo ścigane z urzędu występuje z oskarżeniem obok prokuratora albo - w określonych prawem sytuacjach - także zamiast tego podmiotu.
Oskarżycielem posiłkowym staje się pokrzywdzony przez samo złożenie oświadczenia , że będzie działał w tym charakterze.
Pokrzywdzony może stać się oskarżycielem posiłkowym z mocy samego prawa.
Pokrzywdzony może też samodzielnie wystąpić z aktem oskarżenia, w sprawie o czyn ścigany z urzędu, jako oskarżyciel posiłkowy, w razie powtórnej odmowy wszczęcia postęp. przygotowawczego lub powtórnego umorzenia tego postęp. przez prokuratora Pokrzywdzony może samodzielnie wnieść akt oskarżenia i wystąpić jako oskarżyciel posiłkowy w terminie miesiąca od doręczenia mu postanowienia prokuratora nadrzędnego . Termin ten nie podlega przywróceniu. Do oskarżenia posiłkowego subsydiarnego dochodzi zatem w sytuacji swoistego sporu pomiędzy pokrzywdzonym i sądem uznającym jego racje z jednej strony , a prokuraturą
z drugiej. Oskarżyciel posiłkowy jest pełnoprawną stroną procesową. Jest zawsze podmiotem niezależnym, nawet gdy działa obok oskarżyciela publicznego . Z uwagi na interes, jaki reprezentuje może jedynie popierać oskarżenie i nie może podejmować jakichkolwiek czynności na korzyść oskarżonego. Działa on wyłącznie we własnym interesie, czyli na niekorzyść oskarżonego. Oskarżyciel posiłkowy może skarżyć każde rozstrzygnięcie i ustalenie, które narusza jego prawa lub szkodzi jego interesom (art. 425 *3). Ma on również możliwość zaskarżenia wyroku także wyłącznie co do kary ( art. 447 * 2) gdyż jego procesowym interesem jest doprowadzenie do sprawiedliwego, w jego odczuciu ukarania sprawcy postęp.. W odróżnieniu o prokuratora udział oskarżyciela posiłkowego w postęp. nie jest jednak OBOWIĄZKOWY, a jego niestawiennictwo nie tamuje toku procesu. Jednakże w razie należytego usprawiedliwienia nieobecności i wnioskowaniu o nieprzeprowadzenie rozprawy bez jego obecności , sąd powinien rozprawę odroczyć lub przerwać , to samo dotyczy nieobecności wywołanej niezawiadomieniem o rozprawie albo wynikłej z przeszkody żywiołowej lub innej ważnej przyczyny np. losowej. Oskarżyciel posiłkowy może w toku postęp. korzystać z pomocy pełnomocnika ( art. 87* 1 ). Oskarżyciel posiłkowy może wnieść o ustanowienie mu przez sąd pełnomocnika z urzędu ( art78 w związku z art. 88 kpk) , w razie wykazania, że nie jest w stanie ponieść kosztów pełnomocnictwa bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania siebie i rodziny. Oskarżyciel posiłkowy może zawsze odstąpić od oskarżenia. Jeżeli oskarżyciel posiłkowy odstąpił od oskarżenia w sprawie, w której nie bierze udziału oskarżyciel publiczny, sąd zawiadamia o tym prokuratora, nieprzystąpienie przez niego do oskarżenia w terminie post. ( art. 57 *2 ) Nie wywołuje natomiast żadnych skutków dla postęp. odstąpienie od oskarżenia oskarżyciela posiłkowego, działającego obok oskarżyciela publicznego, a więc oskarżyciela typu ubocznego. Postęp. trwa tu nadal. Dotyczy to także sytuacji gdy oskarżyciel publiczny wcześniej też odstąpił od oskarżenia , gdyż odstąpienie sądu nie wiąże. Oskarżyciel posiłkowy, który odstąpił od oskarżenia nie może już ponownie przyłączyć się do postęp.
3) Oskarżyciel Prywatny - jest pokrzywdzony, który w sprawach o postęp. przekazane przez przepisy praw. Karnego materialnego do ścigania z oskarżenia prywatnego , wnosi i popiera takie oskarżenie. Zakres przestępstw ściganych tzw. skargą prywatną określają przepisy pr. Karnego i ustaw szczególnych. Każdy z wielu działających jednocześnie oskarżycieli prywatnych zachowuje SAMODZIELNOŚĆ W POSTĘP. . Każdy z nich może zatem odstąpić od oskarżenia, ale nie wywołuje to skutku wobec pozostałych i postęp. może toczyć się dalej. Sąd umorzy wówczas proces jedynie w zakresie dotyczącym oskarżyciela , który od oskarżenia odstąpił. Oskarżyciel prywatny w odróżnieniu od oskarżyciela publ. pozostaje gospodarzem procesu. Może on zatem skutecznie odstąpić od oskarżenia ( art. 496 *1i2) w tym i w sposób dorozumiany ( art491*1 i art. 496 *3kpk) a sąd musi wówczas postęp. umorzyć. Możliwe też jest i zalecane przez ustawodawcę pojednanie się oskarżyciela z oskarżonym i zawieranie ugod ( art. 492 i494)
Status oskarżyciela prywatnego nabywa się przez:
wniesienie skargi prywatnej ( art. 487 i 488 )
złożenie oświadczenia o przyłączeniu się do wszczętego już przez innego pokrzywdzon. postęp. prywatnoskargowego (art. 59 *2)
oświadczenie o podtrzymaniu oskarżenia wniesionego uprzednio przez prok, od którego prok odstąpił jako prywatnego (60 *4)
przez złożenie oświadczenia o wstąpieniu w prawa zmarłego oskarżyciela prywatnego ( art. 61 * 2)
Status oskarżyciela prywatnego uzyskuje się przez samo dokonanie czynności wymaganej przez pr. Procesowe.
4) Powód cywilny - powodem cywilnym w procesie karnym jest podmiot dochodzący od oskarżonego , zgodnie z prawem karnym procesowym, roszczeń majątkowych wynikających z popełnienia postęp.. Podmiotem uprawnionym do występowania z takimi roszczeniami jest pokrzywdzony . Dla wytoczenia powództwa uprawniony - poza prokuratorem - może ustanowić pełnomocnika (87)
Gdyby zasądzone odszkodowanie w wyniku przeprowadzonego powództwa nie pokrywało całej szkody lub nie stanowiło pełnego zadośćuczynienia powód cywilny może dochodzić dodatkowo dodatkowych roszczeń w postęp. cywilnym ( art. 415 * 4). Powód cywilny z chwilą przyjęcia powództwa przez sąd zaczyna być stroną postęp. karnego. Może on dowodzić jedynie istnienie tych okoliczności , na których opiera swe roszczenie. Może on zatem wypowiadać się w kwestii winy i kwalifikacji prawnej, gdy ma to znaczenie dla istnienia albo wysokości jego roszenia. Nie może natomiast w ogóle dowodzić okoliczności mających wpływ jedynie na rodzaj i rozmiar kary ani wypowiadać się w tych kwestiach, nie wiąże się to bowiem z jego roszczeniem Powód cywilny może jednak połączyć tę rolę z funkcją oskarżyciela posiłkowego lub prywatnego i wówczas - działając jako oskarżyciel - może wypowiadać się we wszystkich kwestiach mających znaczenie dla rozstrzyg w przedmiocie procesu karnego w tym i o karze
Powód cywilny może:
zadawać pytania osobom przesłuchiwanym podczas rozprawy jako ostatnia ze stron czynnych ( art. 370 * 1 ) chyba , że jest to świadek dopuszczony na jego wniosek, kiedy to zadaje pytania przed pozostałymi stronami ( art. 370 *2 )
jako ostatnia ze stron czynnych powód wypowiada się też w ramach głosów stron ( art. 406 * 1 )
zawsze zaskarżyć wyrok w zakresie rozstrzygnięć naruszających jego prawa lub szkodzącym jego interesom ( 425 * 3 )
Powód cywilny jest tylko tymczasowo zwolniony od uregulowania wpisu od powództwa cywilnego a także od apelacji ( art. 642 ) Jeżeli powództwo zostanie oddalone albo powód cofnie apelację, ponosi on koszty wynikłe z oddalonego powództwa i cofniętej apelacji ( art. 644 * 1)
5) Oskarżony - jest stroną postęp. karnego, którego przedmiotem jest kwestia jego odpowiedzialności prawnej zarzucanego czynu czyn zabroniony przez prawo karne. Oskarżonym może być wyłącznie osoba fizyczna. Winna to być osoba, która ukończyła 17 lat, ale przy niektórych zbrodniach i występkach można ponosić odpowiedzialność już od 15 roku życia
OSKARŻONY SENSU STRICTO - osoba przeciwko której wniesiono do sądu oskarżenie.
OSKARŻONY SENSU LARGO - osoba też podejrzana w postęp. przygotowawczym
Podejrzany jest obok pokrzywdzonego stroną postępow przygotow ( 299*1) Oskarżony, zaś w ścisłym znaczeniu tego słowa - stroną.
Podstawowym prawem oskarżonego ( w szerokim zakresie ) jest prawo do obrony w tym do korzystania z pomocy obrońcy (art. 6 ) Oskarżony ma prawo zarówno do obrony materialnej tzn. obrony przed zarzutem jak i obrony formalnej tzn. prawa do posiadania obrońcy. Prawo do obrony formalnej wyczerpuje się z chwilą ustanowienia obrońcy Prawo do obrony formalnej może jednak niekiedy przerodzić się w obowiązek posiadania obrońcy. Oskarżony musi mieć obrońcę generalnie w dwu grupach sytuacji . Pierwsza grupa odnosi się do całego postęp. karnego, obejmuje zatem postęp. przygotowawcze ( art. 79*1i2), druga to jedynie przypadki, gdy obrona formalna jest obowiązkowa tylko w sądowym etapie procesu karnego.
Oskarżony musi mieć obrońcę w całym postęp. karnym, jeżeli ( art. 79 *1)
jest nieletni
jest głuchy lub niemy
jest niewidomy
zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności
nie włada językiem polskim
Ponadto oskarżony musi mieć obrońcę w całym postęp, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę
Oskarżony musi mieć obrońcę ale jedynie w postęp przed sadem gdy:
postęp. toczy się przed sądem wojewódzkim jako przed sądem I instancji , a oskarżonemu zarzucono zbrodnię lub został pozbawiony wolności ( art. 80 zd 1)
postęp. toczy się przed sądem wojskowym, a oskarżonym jest żołnierz, odbywający zasadniczą służbę wojskową, lub pełniący służbę w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego ( art. 67 *1 i 4 )
postęp. toczy się przed wojskowym sądem okręgowym, a oskarżonym nie jest żołnierz o którym wyżej mowa, lecz sprawa dotyczy czynu, który w postęp. przed sądami powszechnymi należy do właściwości sądu wojewódzkiego albo (podżegania i pomocnictwa) przestępstw z art. 339 * 3kk( dezercja za granicę lub za granicą ) albo z art. 345 * 3kk ( czynna napaść na przełożonego z użyciem broni lub podobnie niebezpiecznego narzędzia ) art. 671*2i4 kpk
postęp. toczy się prze wojskowym sądem okręgowym jako apelacyjne, obrona formalna nie była dotąd obowiązkowa ale prezes sądu lub sąd uznali ją za niezbędne ( art. 671 *3i4 )
We wszystkich wypadkach, gdy posiadanie obrońcy jest obowiązkowe, a oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy ustanawia mu obrońcę z urzędu ( art. 81 i art. 671*4)
Obrona formalna jest obowiązkowa ponadto w postęp. wznawianym na korzyść oskarżonego , a prowadzonym po jego smierci lub gdy w postęp. takim zachodzi przyczyna do zawieszenia procesu ( art. 548)
Obrońca z urzędu może pojawić się w postęp. także, gdy obrona jest jedynie dobrowolna ale oskarżony wnosi o ustanowienie mu obrońcy , albo sąd uznaje to za niezbędne
Może to nastąpić:
gdy oskarżony w należyty sposób wykaże , że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony, bez uszczerbku ala niezbędnego utrzymania siebie i rodziny ( art. 78* 10
obrońca z urzędu mimo braku tzw. obrony przymusowej może pojawić się także w razie złożenia przez oskarżonego , nie posiadającego obrońcy z wyboru, na rozprawie lub przed jej rozpoczęciem wniosku o skazanie go z wymierzeniem określonej kary lub środka karnego bez postęp. dowodowego, gdy oskarżony ten wnosi jednocześnie o wyznaczenie mu obrońcy (387 *1i5. Obrońcę ustanawia tu sąd, ale jedynie, gdy dostrzega przesłanki umożliwiające rozpoznanie wniosku oskarżonego o skazanie bez postęp. dowodowego.
w postęp. odwoławczym gdy apelację wniesiono na niekorzyść oskarżonego ,co do winy albo domagając się wymierzenia lub zaostrzenia kary pozbawienia wolności, a oskarżony jest pozbawiony wolności i sąd nie uważa za wskazane zarządzenie doprowadzenia go na rozprawę uznając za wystarczający udział obrońcy, a oskarżony ten nie ma obrońcy z wyboru , sąd ustanawia mu obrońcę z urzędu dla postęp. odwoławczego ( art. 451*2 in fine)
Oskarżony korzysta z domniemania niewinności, nie ma zatem obowiązku dowodzenia swej niewinności ani dostarczania dowodów na swoją niekorzyść. ( art. 74 *1) Oskarżony ma prawo do obrony biernej tzn. oczekiwać na udowodnienie mu przez oskarżyciela sprawstwa i winy lub podjąć aktywną obronę, w tym korzystając z pomocy obrońcy z wyboru lub z urzędu.
Swoje prawo do obrony oskarżony realizuje poprzez zapewnienie mu w kpk uprawnienia do :
składania i odmowy złożenia wyjaśnień
wypowiadania się co do wszelkich kwestii podlegających rozstrzygnięciu
składania wniosków dowodowych i innych wniosków procesowych (np. o wył. sędziego, o uchylenie środka zapobiegawczego)
udziału w czynnościach dowodowych postęp. przygot. oraz w rozprawie i (gdy przewiduje to ustawa) w posiedzeniach sądu
zaskarżania orzeczeń i zarządzeń naruszających jego prawa lub szkodzących jego interesom
Kpk gwarantuje też oskarżonemu prawo do znajomości zarzutów i ich odstaw faktycznych, prawo znajomości aktu oskarżenia z możliwością odpowiedzi na ten akt, prawo przeglądania akt sprawy, wydawania na jego żądanie bezpłatnie odpisu każdego orzeczenia, gdy nie włada on językiem polskim - doręczenie podstawowych aktów wraz z tłumaczeniem ( art. 72 ) Uprawnienia te mają ułatwić mu obronę. W razie tymczasowego aresztowania gwarantuje mu się możliwość nieskrępowanego kontaktu z obrońcą (art. 73 ) Z prawem do obrony i brakiem obowiązku dostarczania dowodów wiąże się tzw. prawo oskarżonego do milczenia . Może on bez podania jakichkolwiek powodów odmówić zarówno odpowiedzi na poszczególne pytania jaki i składania wyjaśnień w ogóle , o prawie tym winien być pouczony (art. 171 * 1). Skorzystanie zaś z tego prawa nie może w żadnym wypadku być uznane za okoliczność obciążającą. Oskarżony musi się jednak liczyć z tym, że w razie uprzedniego złożenia wyjaśnień w postęp. przygotowawczym odmowa ich złożenia w sądzie pociągnie za sobą odczytanie protokołu z dochodzenia lub śledztwa ( art. 389 *1) Składając wyjaśnienia oskarżony nie ponosi odpowiedzialności karnej za zatajenie prawdy lub mówienie nieprawdy, nie składa bowiem zeznań lecz wyjaśnienia, a kk penalizuje jedynie fałszywe zeznania.
Obecność oskarżonego na rozprawie głównej w postęp. zwyczajnym jest wręcz obowiązkowa ( art. 374*1). Kodeks zapewnia oskarżonemu uczestniczącemu w rozprawie prawo do obecności przy wszystkich czynnościach postęp. dowodowego (art. 390 P1) Można go jednak czasowo wydalić z sali sądowej jeżeli :
należy się obawiać, że jego obecność może krępująco oddziaływać na wyjaśnienia współoskarżonego lub zeznania świadka bądź biegłego
mimo upomnienia, oskarżony zachowuje się nadal w sposób zakłócający porządek rozprawy lub godzący w powagę sądu.
Obecność oskarżonego tymczasowo aresztowanego przy poszczególnych czynnościach procesowych
Tymczasowo aresztowany oskarżony ma prawo do nieskrępowanego kontaktu z obrońcą. W postęp. przygoto gdy apelację wniesiono na niekorzyść oskarżonego co do winy albo domagając się wymierzenia lub zaostrzenia kary pozbawienia wolności a oskarżony jest pozbawiony wolności i sąd nie uważa za wskazane zarządzenie doprowadzenia go na rozprawę uznając za wystarczający udział obrońcy. Jeżeli oskarżony nie ma obrońcy z wyboru sąd ustanawia mu obrońcę z urzędu dla postęp. odwoławczego (art 451 *2 infine) W rozprawie odwoławczej udział oskarżonego jest z założenia tylko jego uprawnieniem Powinien być zatem powiadomiony o jej terminie ale jego niestawiennictwo nie tamuje toku rozprawy (art. 450*3). Sąd może uznać jego obecność za obowiązkową (450*2). Jeżeli oskarżony jest pozbawiony wolności sąd może zarządzić sprowadzenia go na rozprawę (art 451 * 1). Uczestnicząc w rozprawie głównej oskarżony (tak ja pozostałe strony) może wypowiadać się w każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu, przy czym zachowuje tu prawo repliki ( art. 367) składać na rozprawie wnioski dowodowe ( 167, 368) zadawać pytania osobom przesłuchiwanym ( art. 370) i wypowiadać się w końcowych głosach stron z prawem repliki (art. 407kpk)
Uprawnienia pokrzywdzonego w poszczególnych stadiach procesu.
Art. 299§1 kpk przyznaje pokrzywdzonemu ( i podejrzanemu) status strony w postęp. przygotowawczym. Nie jest to tylko gołosłowna deklaracja. W postęp. przejściowym, które rozciąga się czasowo od wniesienia aktu oskarżenia do sądu, do wszczęcia rozprawy głównej pokrzywdzony ma tyle uprawnień, że w sumie składają się na prawa strony. Pojawiają się one już w chwili przesłana aktu oskarżenia do sądu. Oskarżyciel publiczny ma obowiązek pouczyć ujawnionego pokrzywdzonego o tym fakcie. Należy go także pouczyć o uprawnieniach związanych z dochodzenia roszczeń majątkowych, a w razie potrzeby także o prawie do zgłoszenia oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Po wniesieniu aktu oskarżenia pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w niejednym z posiedzeń sądu. Może on uczestniczyć w posiedzeniach dotyczących orzeczenie środków zabezpieczających, warunkowego umorzenia postęp., skazania bez rozprawy, umorzenia postęp. i innych rozstrzygnięć przekraczających uprawnienia prezesa sądu z tym jednak, że zawiadomienie go o tych posiedzeniach nie jest obowiązkowe. Bywa też, że sąd uznaje udział pokrzywdzonego (oskarżonego) za obowiązkowy. Może to uczynić, gdy ropa truje się kwestie skazania bez rozprawy. W tym samym etapie procesu pokrzywdzony może również zgłosić swój udział w postęp. w charakterze oskarżyciela posiłkowego ubocznego lub subsydiarnego lub powoda cywilnego. Pokrzywdzony może zgłosić powództwo już w toku postęp. przygotowawczego, ale dopiero po wniesieniu aktu oskarżenia sąd postanawia o dopuszczaniu powództwa. W czasie rozprawy pokrzywdzony nie jest już stroną, Aby nią być musi wystąpić w roli oskarżyciela posiłkowego, prywatnego lub powoda cywilnego. Jeżeli nawet nie wystali w jednej z tych ról to nadal jego pozycja jest szczególna. Wyraża się ona w 2 uprawnieniach
a) może zgłosić wniosek o nałożenie na oskarż. obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody najpóźniej do zamknięcia przewodu sąd
b) ma prawo wziąć udział w rozppra.i pozostać na sali, choćby miał składać zezn. jako św., tu przesłuchiwany w pierwszej kolejności.
Rola pełnomocnika w procesie karnym
Pełnomocnik działa w interesie innej strony niż oskarżony . Pełnomocnik jest więc reprezentantem oskarżycieli: prywatnego i posiłkowych lub powoda cywilnego, strony szczególnej w postęp. karnym skarbowym lub w post. w sprawach nieletnich.
Nowy kodeks wreszcie zezwolił także innej osobie, nie będącej stroną na ustanowienia pełnomocnika, jeżeli wymagają tego jego interesy w toczącym się postęp.. Taka osoba może być biegły, a nawet świadek żądający np zwrotu należności za podróż i utracone zarobki. Ale sąd, a w postęp. przygotowawczym prokurator może odmówić dopuszczenia do udziału w postęp. pełnomocnika owej innej osoby, jeżeli uzna, ze nie wymaga tego obrona interesów osoby nie będącej stroną. Do pełnomocnika nie odnosi się nakaz przedsiębrania czynności procesowych przez obrońcę jedynie na korzyść oskarżonego. Ma on prawo podejmowania także czynności niekorzystnych dla strony, ale pod warunkiem działania w dobrej wierze i w granicach pełnomocnictwa.
Zakres ograniczenia uprawnień procesowych oskarżyciela posiłkowego.
Oskarżycielem posiłkowym - jest pokrzywdzony, który w sprawie p. przestępstwo ścigane z urzędu występuje z oskarżeniem obok prokuratora albo - w określonych prawem sytuacjach- także zamiast tego podmiotu.
Ustawa stanowi, że w sprawach ściganych z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może po wniesieniu przez prokuratora aktu oskarżenia, aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć oświadczenie , że chce działać w charakterze oskarżyciela posiłkowego ( art. 54 Kpk) Sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych występujących w sprawie, jeśli jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego faktu postęp.. Sąd orzeka, że oskarżyciel posiłkowy nie może brać udziału w postęp. gdy bierze już w nim udział określona przez sąd liczba oskarżycieli (art. 56* 1 Kpk)
Oskarżyciel posiłkowy nie może działać w postęp. z nieletnimi ( art. 48 pkt 8. U.p.n.)
Sąd orzeka także, iż oskarżyciel posiłkowy nie może brać udziału w postęp., jeżeli stwierdzi, że nie jest on osobą uprawnioną lub jego akt oskarżenia albo oświadczenie o przystąpieniu do postęp. zostało złożone po terminie ( art., 58 kpk0
Uprawnienia oskarżyciela posiłkowego do czynności w procesie są samodzielnie. Działa o on niezależnie od prokuratora. Jego działania muszą jednak być związane z popieraniem oskarżenia. Nie Może on wykonywać czynności na korzyść oskarżonego.
Oskarżyciel posiłkowy może:
1. brać udział w rozprawie
2. składać wnioski
3. zadawać pytania
Ma on prawo udziału w czynnościach procesowych, o których należy go zawiadomić. Jeżeli usprawiedliwił on należycie swoją nieobecność i wnosił o nieprzeprowadzanie czynności bez jego obecności czynność należy odroczyć ( art. 117 kpk)
Może również ustanowić pełnomocnika.
Uprawnienia oskarżyciela posiłkowego nie doznają ograniczeń w postęp. przed sądem I instancji
Oskarżyciel posiłkowy może skarżyć rozstrzygnięcia ale jedynie naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesowi
Oskarżyciel posiłkowy może złożyć wniosek o podjęcie postęp. warunkowo umorzonego ( art 549kpk) , wznowienie postęp. zakończonego prawomocnym orzeczeniem ( art 542 kpk) a także jako pokrzywdzony ma prawo wnieść kasację
Z powyższego wynika , że uprawnienia oskarżyciela posiłkowego obejmują:
- postęp. przed sądem I instancji
- postęp. przed sądem II instancji
- postęp. po uprawomocnieniu się orzeczenia
- prawo do nadzwyczajnych środków zaskarżania
Jeżeli oskarżyciel publiczny odstąpi w toku procesu od oskarżenia to nie pozbawia uprawnień oskarżyciela posiłkowego ( art. 54*2)
Art. 55 przewiduje koncepcje skargi subsydiarnej
Oskarżyciel posiłkowy, który samodzielnie wniósł akt oskarżenia ponosi koszty procesu na takich samych zasadach jak oskarżyciel prywatny ( art. 640 kpk) Ponosi też koszty postęp. odwoławczego ( 634kpk) Jednakże sąd może zwolnić oskarżyciela posiłkowego w całości lub w części od zapłaty kosztów sądowych jeżeli istnieją podstawy do uznania, że uiszczenie ich byłoby dla niego zbyt uciążliwe, jak również wtedy, gdy przemawiają za tym względy słuszności.
W razie zrzeczenia się uprawnień, oskarżyciel posiłkowy nie może ponownie przyłączyć się do postęp. ( art. 57 kpk)
Odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia nie pozbawia prawa popierania oskarżenia posiłkowego ( art. 54* 2kpk)
Śmierć oskarżyciela posiłkowego nie tamuje biegu postęp., osoby najbliższe mogą przystąpić do postęp. w charakterze oskarżyciela posiłkowego w każdym stadium postęp.. W razie śmierci oskarżyciela posiłkowego, zawiesza się, a osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego. Jeżeli w terminie zawiłym - 3- miesięcznym.
Od dnia śmierci oskarżyciela posiłkowego osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego, sąd umarza postęp.
Świadek koronny
Stos. nowa instytucja w pol. pr., wykorzystywana przede wszystkim w sprawach dotyczących przestępczości zorganizowanej,
Mogą z niej korzystać ci przestępcy, którzy zdecydują się zeznawać przeciwko swoim kolegom, a przekazane przez nich informacje w znaczący sposób przyczynia się do ich ujęcia i skazania.
W zamian będzie mógł uniknąć kary.
W niektórych przypadkach może mu przysługiwać specjalna ochrona, ze zmianą tożsamości, pracy i miejsca zamieszkania (w tym przesiedlenie za granice), a nawet operacja plastyczna. W wypadku zagrożenia życia bądź zdrowia, „ŚK” będzie mógł skorzystać z osobistej ochrony policjanta (stałej lub okresowej).
Wedle ustawy, warunki, zakres i sposób udzielania ochrony określane są rozporządzeniami Rady Ministrów.
W praktyce, w obawie o swoje życie, niewiele osób skorzystało z nowych zapisów prawnych (dotychczas brak było przepisów wykonawczych, co uniemożliwiało zapewnienie „ŚK” należytej.
Świadek incognito
Instytucja polegająca na zapewnieniu szczególnej ochrony świadkowi w przypadku, gdy zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności lub mienia świadka lub osoby dla niego najbliższej.
Polega na zachowaniu w tajemnicy danych umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, na podstawie postanowienia sądu lub prokuratora w postęp. przygotowawczym.
Dane dotyczące „ŚI” pozostają wyłącznie do dyspozycji jego i prokuratora, a jeżeli to konieczne - funkcjonariusza policji.
„ŚI” przesłuchuje prokurator lub sąd w miejscu zapewniającym zachowanie danych dotyczących świadka w tajemnicy.
Protokoły z zeznań „ŚI” wolno udostępniać oskarżonemu lub obrońcy w sposób uniemożliwiający ujawnienie tożsamości „ŚI”.
Oskarżony lub obrońca mogą zadawać „ŚI” pytania za pośrednictwem sądu lub prokuratora.
Na postanowienie w sprawie zachowania w tajemnicy danych umożliwiających ujawnienie tożsamości „ŚI” oskarżonemu przysługuje zażalenie do sądu.. Postęp. dotyczące zażalenia objęte jest tajemnicą
Biegły powołany w procesie karnym
Biegły sądowy, ekspert sądowy, osoba przywołana przez prokuratora i sądy dla wydania opinii, jeżeli "stwierdzenie okoliczności mających istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy wymaga wiadomości specjalnych"; zgodnie z k.p.k., do pełnienia czynności biegłego sądowego mogą być powołane osoby:
znajdujące się na liście biegłych sądowych, ale może nim być także
"...każda osoba, o której wiadomo, że ma odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie" (np. numiymatzk).
Podstawy i konsekwencje uchybienia właściwości miejscowej
Właściwość miejscowa to upoważnienie sądu do przeprowadzenia czynności procesowych ze względu na miejsce zdarzenia, które dało podstawę do dokonania tych czynność. Obowiązują tu trzy reguły:
Właściwy miejscowo do rozpoznania sprawy jest sąd, w którego okręgu popełniono przestępstwo. Miejscem takim jest:
miejsce działania lub miejsce w którym działanie miało nastąpić w przypadku postęp. z zaniechania
miejsce skutku w przypadku postęp. materialnego
miejsce zamierzonego celu lub skutku (przy usiłowaniu)
Jeżeli przestępstwo popełniono w okręgu kilku sądów właściwy z nich jest ten z nich, w którego okręgu wszczęto najpierw postęp. przygotowawcze. Jeżeli przestępstwo popełniono na polskim statku wodnym lub powietrznym a nie można ustalić miejsca popełnienia postęp., właściwy jest sąd macierzystego portu statku.
Jeżeli nie można ustalić miejsca popełnienia postęp. właściwy jest sąd w którego okręgu:
ujawniono przestępstwo
ujęto oskarżonego
oskarżony przed popełnieniem czynu stale mieszkał lub przebywał
3. Jeżeli na podstawie dwóch powyższych reguł nie można ustalić właściwości miejscowej sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla dzielnicy śródmieście gminy Warszawa centrum.
Konsekwencje uchybienia - naruszenie właściwości miejscowej nie powoduje tak daleko idących konsekwencji jak przy właściwości funkcjonalnej. Jeżeli sąd dopiero na rozprawie stwierdzi, że nikt nie jest właściwy miejscowo lub, że właściwy jest sąd niższego rzędu może przekazać sprawę innemu sądowi jedynie wtedy, gdy powstanie konieczność odroczenia rozprawy. Uchybieniem będącym tylko względną przyczyną odwoławczą będzie, więc nie przekazywanie sprawy w razie stwierdzenia niewłaściwości przed rozpoczęciem rozprawy lub mimo jej odroczenia.
Właściwość funkcjonalna sądu apelacyjnego - rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w I inst. w sadzie okręgowym oraz inne sprawy przekazane mu przez ustawie. np. rozpoznaje apelacje od wyroków okręgowych, zażalenia na postanowienia sądów okręgowych, stwierdza nieważność z mocy samego prawa.
Kształtowanie składów sędziowskich w drodze wyznaczania i w drodze losowania.
Sędziego albo sędziów powołanych do orzekania w sprawie wyznacza się w kolejności według wpływu sprawy oraz jawnej dla stron listy sędziów danego sadu lub wydziału. Odstępstwo od tej kolejności jest dopuszczalne tylko w formie pominięcia sędziego z pow. jego choroby lub innej ważnej przeszkody, co należy zaznaczyć w zarządzeniu o wyznaczanie rozprawy. Gdy w akcie oskarżenia zarzuca się popełnienie zbrodni zagrożonej kara 25 lat albo dożywotniego pozbawienia wolności, wyznaczanie składu orzekającego dokonuje się na wniosek prok. lub obrońcy w drodze losowania, przy którym maja oni prawo być obecni. Prok. może złożyć wniosek nie póź. niż w terminie 7 dniu po wniesieniu do sadu aktu oskarż., a obrońca w ciągu 7 dni od dnia doręczenia mu odpisu aktu oskarż.
Właściwość sądu z tzw. przekazania sprawy - (z delegacji) stanowi odstępstwo od właściwości miejscowej sądu i powstaje w wyniku decyzji odpowiedniego sądu wyższego rzędu. Kodeks przewiduje trzy przypadki takiej delegacji:
Sąd wyższego rzędu nad sądem właściwym może przekazać sprawę innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli większość osób, które należy wezwać na rozprawę zamieszkuje blisko tego sądu, a z dala od sądu właściwego; podyktowane jest to względami praktycznymi i chęcią zaoszczędzenia kosztów procesu oraz realizacji zasady szybkości postęp.; Na postanowienie o przekazanie sprawy innemu sadowi równorzędnemu zażalenie nie przysługuje.
SN może, z inicjatywy właściwego sądu przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości. Z wnioskiem o przekazanie może wystąpić jedynie sąd, i to tylko sąd właściwy, Przekazanie może dotyczyć wyłącznie sprawy zawisłej w sądzie, a nie takiej, która dopiero miałaby do sądu wpłynąć.
Jeżeli z powodu wyłączenia sędziów rozpoznanie sprawy w danym sądzie jest niemożliwe, sąd wyższego rzędu mocą postanowienia wydanego z urzędu, przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu.
Właściwość sadu z łączności spraw karnych - może przybrać formę:
Łączność podmiotowa - (podmiot łączy sprawy) występuje, gdy ta sama osoba oskarżona została o kilka przestępstw, a sprawy te należą do właściwości rożnych sądów tego samego rzędu, właściwy jest wówczas sad, w którym najpierw wszczęto post. przyg. Jeżeli sprawy należą do właściwości sądów rożnego rzędu (rejonowego lub okręgowego), sprawę rozpoznaje sad wyższego rzędu.
Łączność przedmiotowa - (przedmiot łączy sprawy różnych osób) wchodzi w rachubę, gdy post. toczy się jednocześnie przeciwko sprawcom, pomocnikom, podżegaczom i innym osobom, których przestępstwo pozostaje w ścisłym związku z przestępstwem sprawcy. Wówczas jeden i ten sam sad jest właściwy dla wszystkich tych osób.
Łączność podmiotowo-przedmiotowa - (zbieg łączność podmiotowej i przedmiotowej);nie zawsze łącz. spraw i oskarż w jednym procesie sprzyja osiąg. prawdy.; gdy okaże się, ze utrudnia ono rozpoznanie spr, można wył. i odrębnie rozpoznać poszczeg. elem.
Delegacja właściwości - przysługuje sadowi najwyższemu, gdy wymaga tego dobro wymiaru spr. Sąd ten może wówczas z inicjaty właściwego sądu lub na wniosek prok. przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu - właściwość nadzwyczajn.
Wyłączenie sędziego
Jest wyrazem zasady obiektywizmu w polskiej procedurze karnej, która zna dwie podstawy do wyłączenia sędziego:
Obligatoryjna, z mocy prawa (art.40 § 1 kpk), powoduje, że sędzia staje się w ogóle niezdatny do orzekania (iudex inhabilis):
sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio,
jest małżonkiem (lub pozostaje we wspólnym pożyciu) strony, pokrzywdzonego, ich obrońcy, pełnomocnika, przedst. ustawow.,
jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia między dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w pkt. 2 albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieką lub kuratelą,
był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchiwany w charakterze świadka (op.biegł),
brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedst. ustawowy strony albo prowadził postęp. przygotowawcze,
brał udział w niższej instancji w wydawaniu zaskarżonego orzeczenia (zarządzenia),
brał udział w wydawaniu orzeczenia, które zostało uchylone lub stwierdzono jego nieważność,
brał udział w wydawaniu postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania,
brał udział w wydawaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw,
jeżeli zaś brał udział w wydawaniu orzeczenia objętego wnioskiem o wznowienie lub zaskarżonego w trybie kasacji, nie może orzekać co do tego wniosku lub kasacji (art. 40 § 3),
Fakultatywna, na wniosek, (art. 41 § 1) sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności (iudex suspectus) w danej sprawie.
Art. 41 § 2 - Wniosek można skutecznie zgłosić w części wstępnej rozprawy do rozpoczęcia przewodu sądowego; zgłoszony w czasie przewodu sądowego, pozostawia się bez rozpatrzenia, chyba, że przyczyna wył. sędziego powstała / stała się stronie wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu,
Tryb wyłączenia (art. 42 kpk)
na żądanie sędziego, który składa oświadczenie do akt i wyłącza się ze sprawy
z urzędu - gdy sędzia oświadczenia nie składa, sąd przed którym toczy się postępowanie orzeka o wyłączeniu,
na wniosek strony - sędziego składa oświadczenie do akt i powstrzymuje się od sprawy (poza działaniami niezbędnymi), a sąd przed którym toczy się postępowanie orzeka o wyłączeniu,
Konsekwencje:
1) orzekanie przez sędziego, który powinien być wył. z mocy prawa, stanowi uchybienie bezwzględne - orzeczenie takie zostaje uchylone, a sprawa przekazana do ponownego rozpatrzenia
2) jeżeli orzekał sędzia tak zwany iudex suspectus stanowi to uchybienie względne i może być podstawą zaskarżenia orzeczenia jako obraza przepisu postęp.. Wysuwając ten zarzut trzeba udowodnić, że mogło mieć wpływ na zaskarżone rozstrzygnięcie..
Terminy zawite, prekluzyjne, instrukcyjne
Termin (3 znaczenia)
pewien okres liczony w jednostkach miary (dzień, miesiąc, rok), w ciągu którego może być dokonana czynność procesowa.
upływ czasu i warunek konieczny do wywoływania określonych skutków proces, takich jak uznanie pisma za doręczone itp.
określa jedynie czas, w ciągu którego może trwać stan wywołany przez wydanie odpowiedniej decyzji procesowej, gdzie termin nie zakreśla czasu na dokonanie danej czynności.
Cztery funkcje terminów, tj. funkcję dynamizującą postęp., funkcję porządkującą, funkcję gwarancyjną i stabilizującą, która sprowadza się do tego, że bezskuteczny upływ terminów do wnoszenia środków odwoławczych powoduje uprawomocnienie się orzeczeń i trwałość obrotu prawnego.
Istotne znaczenie ma podział na terminy:
zawite - termin do wnoszenia środków zaskarżania, a także i te, które ustawa za takie uznaje; bezskuteczność czynności dokonanej po upływie takiego terminu; możność ich przywrócenia, gdy jego niedotrzymanie nastąpiło z przyczyn niezawinionych przez stronę lub innego uczestnika; dokonanie czynności, która w świetle przepisów ustawy jest bezskuteczna, uniemożliwia jej merytoryczne rozpoznanie przez organ procesowy; w razie niezachowania przez uczestnika procesu terminów zawitych, przeznaczonych do wnoszenia środków zaskarżenia, następuje prawomocność formalna stosownej decyzji
prekluzyjne (materialno - procesowe) - jego naruszenie powoduje niemożliwość przywrócenia; upływ terminu prekluzyjnego ogranicza możność realizacji prawa materialnego na drodze karnoprocesowej.
instrukcyjne.(porządkowe) - nakazują dokonanie czynności w określonym czasie, ale ich przekroczenie nie powoduje bezskuteczności tych czynności .
Terminy prekluzyjne a terminy zawite
Terminy prekluzyjne (materialnoprocesowne) - a) czynności dokonane po ich przekroczeniu są bezskuteczne,
b) nie można ich przywracać, c) są zazwyczaj terminami długimi; d) wiążą też organy procesowe.
Terminy zawite - a) po ich upływie dokonanie czynności jest bezskuteczne; b) nie odnoszą się do org. proc. c) mogą być przywrócone przez sąd lub prok., przed którym należało dokonać czynności; powodem przywrócenia może być tylko przyczyna niezależna od strony; d).w ter. zawitym 7 dni od daty ustania przeszkody można zgłosić wniosek (z załącznikiem) o przywrócenie terminu zawitego; ter. zawitymi są tylko terminy: a) do wnoszenia środków zaskarżenia; b) które ustawa za takie uznaje
Doręczenie zastępcze a fikcja doręczenia - w razie odmowy przyjęcia pisma lub odm. albo niemożl. pokwitowania odbioru przez adresata, doręczający sporządza na zwrotnym pokwitowaniu odpowiednią wzmiankę - wówczas doręcz. uważa się za dokonane.
Doręczenie zastępcze - w wypadkach nie cierpiących zwłoki można wzywać lub zawiadamiać osoby telefonicznie albo w inny sposób stosownie do okoliczności, pozostawiając w aktach odpis nadanego komunikatu z podpisem osoby nadającej.
Kategorie dowodów
Ciężar dowodu - powinność udowodnienia ze względu na własny interes prawny. Strony w procesie w własnym interesie powinny dowodzić prawdy swych stwierdzeń. Obowiązek dowodzenia- powinność udowodnienia ze względu na cudzy interes prawny (np. ob. adwokata - dowodzenie na korzyść, interes oskarżonego). Swobodna ocena dowodów - dyrektywa względem której organy procesowe w ocenie dowodów kierują się swoim przekonaniem nie skrępowanym ustawowymi regułami oceny ukształtowanym pod wpływem wskazań wiedzy, doświadczeń i zasad logicznego rozumowania
Dowód - przedmiotem licznych kontrowersji jest pojęcie „dowodu". Konkurują tu ze sobą dwa rozumienia dowodu, w znaczeniu:
źródła dowodu - osoba lub rzecz, od której pochodzi dowód (środek dowodowy); Rzecz należy tu rozumieć w sensie najszerszym, a więc i nieruchomość, a nawet zwłoki i oddzielone części ciała ludzkiego, np. skutkiem wypadku;
środka dowodowego - nośnik informacji o fakcie podlegającym udowodnieniu, np. wyjaśnienie oskarżonego, zeznanie świadka, a także cechy charakterystyczne dok., noża pozostawionego na miejscu zbrodni, wyodrębnione pod kątem widzenia przedmiotu procesu. Dowodem nie jest więc broń znaleziona u podejrzanego, ale wszystkie te jej cechy, które wskazują na czyn i jego sprawcę.
Podstawowe kategorie dowodu:
Ze względu na liczbę źródeł dowodu oddalających fakt udowodnienia od źródła dowodu:
dowody pierwotne - pochodzą od źródła dowodu, które zetknęło się bezpośrednio z faktem udowadnianym, tzw. z pierwszej ręki (świadek naoczny, oryginał dokumentu, w zasadzie wyjaśnienia oskarżonego);
dowody pochodne - pochodzą od źródła dowodu pośredniczącego między źródłem pierwotnym a faktem udowadnianym (np. kopia dokumentu lub świadek ze słyszenia).
Ze względu na charakter źródła dowodu:
dowody osobowe - pochodzą od osoby (człowieka żyjącego);
dowody rzeczowe - wszystkie pozostałe, pochodzące od rzeczy w najszerszym tego słowa znaczeniu, o którym była mowa.
Ze względu na styczność z faktem głównym:
Fakt główny - fakt, którego stwierdzenie jest głównym celem postęp. dowodowego. Jest nim przestępstwo,
Fakty dowodowe (poszlaki) - fakty, z których istnienia lub nieistnienia można wyciągnąć wniosek o istnieniu faktu głównego.
dowody bezpośrednie - dotyczą wprost faktu głównego (np. w podanym przykładzie zeznania świadka, któremu podejrzany zwierzał się, że zabił człowieka w celu rabunkowym)
dowody pośrednie (poszlakowe) - dotyczą faktu dowodowego (poszlaki).
Ze względu na zawartość treści intelektualnej:
dowody pojęciowe - posiadające treść intelektualną, np. wyjaśnienia oskarżonego, opinia biegłego,
dowody zmysłowe - poznawane za pomocą zmysłów, np. właściwości ciał i rzeczy
Ze względu na genezę źródła dowodu:
dowody przypadkowe (naturalne)
dowody z przeznaczenia - ich źródła tworzono na potrzeby procesu, np. treść protokołu
Ze względu na formalizm dowodu:
dowody ścisłe - przeprowadzone w formie określonej przepisami prawa dowodowego; bezwzględnie wymagane,
dowody swobodne (nieformalne), np. notatka służbowa funkcjonariusza z postęp. przygotowawczego
Zakazy dowodowe związane z wprowadzeniem i wykorzystaniem dowodu.
zakazy dowodowe - to normy zabraniające przeprowadzenia dowodu w określonych warunkach lub stwarzające ograniczenia w pozyskiwaniu dowodów.
W procesie karnym zakazy dowodowe zapobiegają powstawaniu kolizji pomiędzy interesem wymiaru sprawiedliwości , który wymaga ustalenia prawdy, a naruszeniem określonych dóbr i interesów. Zakazy stanowią więc swoisty kompromis, ponieważ wprawdzie ograniczają podstawę dowodową procesu ale jednocześnie chronią pewne istotne dobra. Zakazy dowodowe przewidziane są w normach wyłączających dowodzenie określonej tezy dowodowej w danym procesie oraz ograniczających wprowadzenie i przeprowadzenie dowodów, a także wynikają z reguł ustanawiających warunki przeprowadzenia dowodów w procesie. Rodzaj doboru chronionego decyduje o charakterze i zakresie zakazu dowodowego. Zakazy te chronią m.in.: godność człowieka, nienaruszalność jego ciała (art 74, 171 * 6 kpk), interes państwowy (art.179 kpk), tajemnicę służbową lub zawodową (art.180 kpk), oraz określoną tajemnicę do zachowania której, zobowiązany jest duchowny, co do okoliczności o których dowiedział się przy udzieleniu pomocy prawnej (178), a także stosunki rodzinne i bliskie stosunki osobiste (art. 182)
W doktrynie dokonuje się różnorodne klasyfikacje zakazów dowodowych stosując różne kryteria podziałów.
Zakazy dowodowe w procesie karnym dotyczą 3 podstawowych grup ograniczeń:
niedopuszczalność dowodzenia określonych tematów
wyłączenie możliwości korzystania z danego środka dowodowego
niedopuszczalność sposobów przeprowadzenia dowodów
Zakazy dowodowe mogą dotyczyć bądź to udowodnieniu określonych faktów, bądź jedynie korzystania z określonych dowodów.
Wg. Grzegorczyka i Tylmana wyróżniamy zakazy:
Zupełne - zakazy zabraniające przeprowadzenia jakiegokolwiek dowodu na daną okoliczność
zakaz dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wbrew ustaleniom konstytutywnego ( kształtującego) rozstrzygnięciu innego sądu, które wiąże sąd karny (art. 8 *2kpk)
zakaz dowodzenia przebiegu narady i głosowania nad orzeczeniem - objęte są tajemnicą nie podlegają uchyleniu (art. 108 *1)
zakaz dowodzenia zasadności lub bezzasadności uprzedniego prawomocnego skazania jako okoliczności decydującej o powrocie do przestępstw; recydywę ustala się bowiem w oparciu o wiążące sąd poprzednie prawomocne skazanie
zakaz wykorzystania i odtwarzania uprzednio złożonych zeznań osoby, która następnie skorzystała z prawa do odmowy zeznań lub została zwolniona od zeznawania (art. 186 *1kpk) Zakaz ten odnosi się do wyjaśnień osoby odpowiedzialnej posiłkowo w postęp.kar.skarb. Przedmiotowym zakazem objęta jest treść zeznań, a tymczasem niedopuszczalne jest jakiekolwiek odtwarz.
zakaz przeprowadzenia jakiejkolwiek czynności dowodowej zmierzającej do ujawnienia okoliczności objęcia świadka koronn. i osoby mu najbliższe ochroną osobistą lub pomocą w postaci zmiany miejsca pobytu, zatrudnienia lub wydania nowych dok.
Niezupełne - zabraniają jedynie przeprowadzenia dowodu w pewnych warunkach, korzystania z określonego źródła lub środka dowodowego, albo uzyskaniu środka dowodowego w określony sposób, czyli zakaz dowodzenia za pomocą pewnych dowodów lub z zastosowaniem określonych metod
Bezwzględne (bezwarunkowe) - czyli takie, które nigdy nie mogą być uchylone
Zakazy przesłuchiwania w charakterze świadka:
obrońcy, co do faktu o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę (art.178 pkt. 1); odnosi się do obrońcy, a nie adwokata zatem obejmuje także obrońcę nie będącego adwokatem, co jest dopuszczalne w postęp. o wykroczenia. Dopełnieniem tego zakazu jest zakaz zajmowania pism i innych dok. związanych z wykonywaniem obrony
duchownego co do faktów o których dowiedział się przy spowiedzi ( art. 178 *2kpk)
osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia psychicznego na okoliczność przyznania się (wobec nich) osoby z zaburzeniami psychicznymi do popełnienia czynu zabronionego
Zakazy korzystania z niektórych innych niż świadek źródeł i środków dowodowych
zakaz powoływania w charakterze biegłego:
obrońców i duchownych
osób będących najbliższymi dla oskarżonego lub pozostających z nim w szczególnie bliskim stosunku osobistym
osób będących świadkami czynu, choćby nie byli powołani na świadka
osób powołanych w charakterze świadków
osób do których odnoszą się odpowiednio przyczyny wyłączenia sędziego (art. 40 * 1pkt 1-3i5) tzn. takich których:
sprawa dotyczy bezpośrednio
są krewnymi
konkubentami
powinowatymi strony lub jej przedstawiciela
występowali w sprawie jako prokurator, osoba prowadząca postęp. przygot. lub przedst. procesowy strony (196*1kpk)
zakaz wykorzystywania opinii złożonej przez biegłego, wobec którego po powołaniu ujawniły się powody uzasadniające niepowoływanie go w tym charakterze. Opinia taka w ogóle nie stanowi dowodu (art. 196 *2kpk)
zakaz przesłuchiwania w charakterze biegłego lekarza z zakresu ochrony zdrowia psychicznego na okoliczność przyznanie się osoby z zaburzeniami psychicznymi do popełnienia czynu zabronionego
zakaz korzystania z oświadczeń oskarżonego dotyczących zamierzonego złożenia zeznania wobec jakiegokolwiek biegłego lub wobec lekarza udzielającego mu jakiejkolwiek pomocy medycznej ( art.199 )
zakaz wykorzystania przy przesłuchaniu oskarżonego oświadczeń tej osoby złożonych uprzednio w charakterze świadka. Zakaz ten wiąże się z możliwą zmianą ról procesowych w postęp.ch powiązanych ze sobą.
Zakazy związane z uzyskaniem oświadczenia dowodowego przy zastosowaniu niedopuszczalnych metod przesłuchania
zakaz korzystania z wyjaśnień, zeznań i innych oświadczeń uzyskanych poprzez użycie wobec przesłuchanego przymusu lub groźby bezprawnej; oświadczenia takie nie mogą bowiem w ogóle stanowić dowodu
zakaz stosowania hipnozy, środków chemicznych (tzw. narkoanalizy) oraz środków technicznych (np. wariograf, poligraf), wpływających na procesy psychiczne przesłuchiwanego.
zakaz zastępowania wyjaśnień i zeznań treścią pism, zapisków lub notatek urzędowych. Kodeks wymaga aby wyjaśnienia oskarżonego oraz zeznania świadka były odbierane bezpośrednio przez organ procesowy i utrwalane w postaci protokołu.
Względne (warunkowe) - które przy zachowaniu określonych wymogów mogą być usunięte.
zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka osoby, która skorzystała z prawa do odmowy zeznań
zakaz przesłuchiwania świadka, który uzyskał zwolnienie od zeznawania z uwagi na szczególnie bliski stosunek z oskarżon.
zakaz przesłuchiwania osób korzystających z immunitetu dypl./ konsul. (w zakresie okoliczności, na które się on rozciąga)
zakaz przesłuchiwania osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy państwowej
zakaz przesłuchiwania osób zob. do zachowania tajemnicy służbowej lub związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji. (adwokat, lekarz , dziennikarz)
Zabezpieczenie majątkowe z tymczasowe zabezpieczenia mienia
Poręczenie majątkowe w postaci pieniędzy ( w walucie krajowej lub obcej) papierów wartościowych ( krajowych lub zagranicznych), zastawu ( na rzeczach, znajdujących się w kraju, a także za granicą o ile zapewnione są warunku dysponowania zastawem przez sąd polski ) lub hipoteki, może złożyć oskarżony albo inna osoba, a zatem przedmiotem poręczenia są prawa majątkowe. W praktyce formą poręczenia są zazwyczaj pieniądze
Poręczenie majątkowe, realizowane w postaci złożenia pieniędzy lub papierów wartościowych to w istocie kaucja, występująca od dawna , zwłaszcza w krajach anglosaskich.
Wysokość, rodzaj i warunki poręczenia majątkowego, a w szczególności termin złożenia przedmiotu poręczenia należy określić w postanowieniu, mając na względzie sytuację materialną oskarżonego i składającego poręczenie majątkowe, wysokość wyrządzonej szkody oraz charakter popełnionego czyny ( art. 266kpk) Poręczenie powinno być więc miarkowanie i dostosowane do realiów sprawy oraz do sytuacji finansowej osób angażujących się majątkowo ( dyrektywa proporcjonalności) Powoduje to , że uwolnić się od aresztowania może także osoba niezamożna
Osobę składającą poręczenie majątkowe zawiadamia się o każdorazowym wezwaniu oskarżonego do stawiennictwa. W razie ucieczki lub ukrycia się oskarżonego wartości majątkowe lub zobowiązania stanowiące przedmiot poręczenia ulegają (obligatoryjnie) przepadkowi albo ściągnięciu. Jeżeli poręczyła za oskarżonego inna osoba, rozstrzygnięcie takie zapada niezależnie od tego, czy osoba ta wiedziała o zamiarach oskarżonego i czy mogła zapobiec jego ucieczce lub ukryciu się.
W przypadku utrudnienia postęp. karnego w inny sposób nie mieszczący się w granicach prawa do obrony można ( a więc fakultatywnie ) orzec przepadek lub ściągnięcie tych wartości. O konsekwencjach niewłaściwego zachowania się oskarżonego, a więc jak gdyby naruszanie przez niego warunków zawartej „ umowy” oraz o treści art. 269- należy uprzedzić samego oskarżonego oraz inną osobę składającą poręczenie majątkowe ( art. 268kpk). Brak takiego uprzedzenia osoby składającej poręczenie majątkowe nie pozwala na orzeczeni przepadku przedmiotów poręczenie lub ściągnięciu sumy poręczenia nawet wówczas, gdy sąd orzekający ma podstawę do przyjęcia że poręczający znał treść odnośnych przepisów, uprzedzenia należy dokonać już w chwili przyjmowania poręczenia. Art. 269 stanowi, ze ulegające przepadkowi przedmioty poręczenia lub ściągnięte sumy poręczenia majątkowego przekazuje się lub przelewa na rzecz Skarbu Państwa, pokrzywdzony ma wówczas pierwszeństwo zaspokojenia na nich swoich roszczeń wynikających z postęp., jeżeli w inny sposób nie można uzyskać naprawienia szkody (*1) Z chwilą ustania poręczenia majątkowego przedmiot poręczenia zwraca się, a sumę poręczenia zwalnia się pod tym jednak warunkiem, że w razie prawomocnego skazania oskarżonego na karę pozbawienia wolności następuje to z chwilą rozpoczęcia odbywania przez niego kary. W razie niezgłoszenia się na wezwanie do odbycia kary stosuje się art. 268*1, a więc orzeka się przepadek lub ściągnięcie wartości albo zobowiązań majątkowych (*2) Dopuszczalne jest cofniecie poręczenia majątkowego zarówno złożonego przez samego oskarżonego , jak i przez inną osobę. Staję się ono dopiero skuteczne z chwila przyjęcia nowego poręczenia majątkowego, zastosowania innego środka zapobiegawczego lub odstąpienia od stosowania tego środka, przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięciu sumy poręczenia orzeka zawsze sąd, niezależnie od tego na jakim etapie postęp. sprawa znajduje się.
Zatrzymanie rzeczy obejmuje:
1. rzeczy mogące stanowić dowód w sprawie ( art. 217 *1 in principio) , w tym także korespondencję i przesyłki mające znaczenie dla postęp., a znajdujące się w dyspozycji urzędów, instytucji i podmiotów prowadzących usługi poczty i telekomunikacji , urzędów celnych oraz instytucji i przedsiębiorstw państwowych ( art.218P1)
2. rzeczy podlegające zajęciu w celu zabezpieczenia kar majątkowych, środków karnych o charakterze majątkowym ( np. przepadek rzeczy, nawiązka, świadczenie pieniężne) albo roszczeń o naprawienie szkody ( art. 217*1)
Rzeczy podlegające zatrzymaniu należy wydać na żądanie sądu lub prokuratora, a w wypadkach nie cierpiących zwłoki także na żądanie policji lub innego uprawnionego organu ( np. UOP) Osobę mająca rzecz podlegającą wydaniu wzywa się do jej wydania dobrowolnie, a w razie odmowy można przeprowadzić odebranie ( art. 217 * 3 zd 1 ) . Organ nie dysponujący decyzją sądu lub prokuratora , w którym rzecz ta jest określona , a gdy uzyskanie takiego postanowienia - z uwagi na nie cierpiącą zwłoki sytuację - nie było możliwe, nakaz kierownika swojej jednostki ( art. 217*3 zd. 1) Organ nie dysponujący decyzją sądu lub prokuratora powinien niezwłocznie wystąpić o zatwierdzenie zatrzymania, jeżeli rzecz wydano lub odebrano i doręczyć je danej osobie w terminie 7 dni od zatrzymania rzeczy ( art217*3). Jeżeli w tym terminie nie doszło do zatwierdzenia zatrzymania ( odebrania ) rzeczy, należy rzeczy te niezwłocznie zwrócić osobie uprawnionej, a gdyby ich posiadanie było zabronione przekazać właściwemu urzędowi lub instytucji. Z zatrzymanych rzeczy sporządza się protokół. Na postanowienie dotyczące zatrzymania rzeczy przysługuje zażalenie osobom, których prawa zostały naruszone.
List żelazny - Jeśli oskarż. przeb. za gr. złoży ośw, że stawi się do sądu / prok. w oznacz. ter. pod war. odp. z wolnej stopy, właśc. miejscowo sąd woj. może wydać oskarż. list żelazny - zapewnia oskarż. pozost. na wolności aż do praw. ukoń. post., jeżeli oskarż.:
Będzie się stawiał w oznaczonym terminie na wezwanie sądu, a w postęp. przygotowawczym na wezwanie prokuratora.
Nie będzie się wydalał bez pozwolenia sadu z obranego miejsca pobytu w kraju.
Nie będzie nakłaniał do fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób starał się utrudniać postęp. karne.
W nie usprawiedliwionego naruszenia tych warunków, właściwy miejscowo sąd wojewódzki orzeka o odwołaniu listu żelaznego.
Funkcje prawa karnego materialnego i procesowego.
ochronna - chroni podstawowe wartości: bezpieczeństwo, życie, pokój, obronność, wolność i godność osobista itd. Ochrona systemu stosunków społecznych polega na stworzeniu takiego stanu rzeczy w którym przestępczość jako zjawisko społeczne i jednostkowe ulegałoby systematycznemu ograniczaniu
gwarancyjna - dotyczy każdego obywatela, zapewnia, że nikt nie może być oskarżony o coś co poczynił, a w chwili zrobienia to nie było przestępstwem. Konieczność ścisłego określenia przestępstw i kar. Czyn nie zabroniony prawem jest dozwolony. Nikt nie może być ukarany inną karą, niż przewidywana.
prewencyjno-wychowawcza - w PK wymierzając kary bierze się pod uwagę sprawy wychowawcze i prewencyjne (przygotowuje do życia w społeczeństwie). Ma prowadzić do ukształtowania odpowiednich postaw i poglądów, zmiany preferencji wyznawanych wartości, korekty struktury osobowości - prewencja indywidualna. Prewencja generalna - takie ukształtowanie świadomości, aby podstawą przestrzegania prawa była akceptacja
kompensacyjna - wyrównanie szkody spowodowanej przestępstwem
prakseologiczna - określa najprostszą i najskuteczniejszą drogę stosowania PKM
gwarancyjna - zapewnia gwarancję dla osób, które są wmieszane w proces
regulacyjna - nie może być chaosu, prawo procesowe wprowadza porządek, sekwencje, określa przebieg procesu
materialno-prawna - wpływ prawa procesowego na uregulowania w prawie materialnym
Przesłanki materialnoprawne (procesowe znaczenie) są przede wszystkim ustanowionymi przez prawo karne materialne warunkami odpowiedzialności karnej. Równocześnie prawo karne procesowe czyni je warunkami dopuszczalności post. karnego.
W ramach tej grupy wyróżnić trzeba cztery przesłanki procesowe:
Brak dostatecznych podstaw faktycznych do ścigania karnego - przesłanka ta ( faktyczna) ma najistotniejsze znaczenie jako przyczyna odmowy wszczęcia postęp. karnego i umorzenia postęp. przygotowawczego. W razie braku danych wskazujących ze zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia postęp. organ powołany do postęp. przygotowawczego wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia. Powinna zachodzić wówczas, co najmniej taka sytuacja, gdy prawdopodobieństwo istnienia zdarzenia przestępnego jest węższe niż możliwość, iż postęp. nie popełniona. Jeżeli przeszkoda, o której mowa stwierdzona zostanie po wszczęciu postęp. przygotowawczego, to znaczy, jeżeli nie zebrano dostatecznych dowodów i wobec tego postęp. nie dostarczyło podstawy do wniesienia aktu oskarżenia, postęp. przygotowawcze umarza się. W postęp. jurysdykcyjnym sąd w analogicznej sytuacji umarza postanowienie postęp., ale tylko z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia.
Nieprzestępczość czynu - z powodu braku ustawowych znamion czynu zabronionego lub, gdy ustawa stanowi ze sprawca nie popełnia postęp.. W fazie przed jurysdykcyjnej w razie stwierdzenia takiej przeszkody procesowej odmawia się wszczęcia postęp. na podstawie tych samych wyżej podanych przepisów.
Znikomość społecznej szkodliwości czynu - powoduje zawsze umorzenie postęp., nawet, gdy zostaje stwierdzona po otwarciu przewodu sądowego, mimo, że oznacza nieprzystępność czynu. Umorzenie postęp. uzasadnione jest tylko wówczas, gdy w konkretnej sprawie jest niewątpliwe, że oskarżony popełnił czyn zabroniony i że czyn ten jest rzeczywiście znikomo społ. niebezpieczeństwo. Nie jest ono, zatem dopuszczalne w wypadku, gdy zebrane dowody nie maja jednoznacznej wymowy.
Niekaralność czynu - ( sprawca nie podlega karze) art. 17§1 rodzi obowiązek odmowy wszczęcia postęp. lub jego umorzenia, także na rozprawie po odczytaniu aktu oskarżenia.
Warunki dopuszczalności postęp. karnego - przesłanki procesowe - określone stany (sytuacje), z którymi prawo karne procesowe łączy dopuszczalność albo niedopuszczalność postęp. karnego.
W art. 17 KPK wymieniono katalog przesłanek procesowych „§1 Nie wszczyna się postęp., a wszczęte umarza, gdy:
czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia
czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia postęp.
społeczna szkodliwość czynu jest znikoma
ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze
oskarżony zmarł
nastąpiło przedawnienie karalności
postęp. karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się
sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych
brak skargi uprawnionego oskarżyciela
brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby upraw, chyba że ustawa stanowi inaczej
zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie
§2. Do chwili otrzymania wniosku lub zezwolenia władzy, od których ustawa uzależnia ściganie, organy procesowe dokonują tylko czynności nie cierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów, a także czynności zmierzających do wyjaśnienia, czy wniosek będzie złożony lub zezwolenie będzie wydane.
§3 Niemożność przypisania winy sprawcy czynu nie wyłącza postęp. dotyczącego zastosowania środków zabezpieczających.”
Podział przesłanek procesowych:
ze względu na dopuszczalność procesu:
przesłanki pozytywne (dodatnie)
przesłanki negatywne (ujemne, tzw. przeszkody procesowe).
Aby konkretne postęp. było dopuszczalne, konieczne jest istnienie wszystkich przesłanek procesowych pozytywnych, wymaganych dla danego rodzaju sprawy i dla danego etapu postęp. Jednocześnie nie może występować żadna przesłanka o charakt. negatywnym.
Jeżeli występowanie określonego stanu powoduje, że postęp. jest dopuszczalne, to mamy do czynienia z przesłanką pozytywną.
Jeżeli zaś występowanie określonego stanu powoduje, że postęp. jest niedopuszczalne, to mamy do czynienia z przesłanką negatywną
ze względu na rodzaj postęp.:
przesłanki ogólne - stany warunkujące dopuszczalność postęp. zwyczajnego
przesłanki szczególne - stany warunkujące dopuszczalność postęp. szczególnego; wyst zazwyczaj obok przesłanek ogólnych, niejako dodatkowo - dla dopuszczalności postęp. szczególnego niezbędne jest istnienie wszystkich wymaganych przesłanek warunkujących dopuszczalność postęp zwyczajnym, a ponadto przesłanki szczególne, przewidziane dla danego trybu szczeg.
Niekiedy ustawodawstwo zastępuje jakąś przesłankę ogólną, specyficzną dla pewnego trybu, przesłanką szczególną, albo w ogóle rezygnuje z określonej przesłanki ogólnej.
ze względu na warunkowanie dopuszczalności stadiów szeroko rozumianego postęp. karnego bądź tylko niektórych:
przesłanki odnoszące się do postęp. przygotowawczego, jurysdykcyjnego i wykonawczego
przesłanki odnoszące się tylko do postęp. przygotowawczego i jurysdykcyjnego
przesłanki odnoszące się tylko do postęp. jurysdykcyjnego
przesłanki odnoszące się tylko do postęp. wykonawczego
* Nie ma przesłanek odnoszących się wyłącznie do postęp. przygotowawczego.
ze względu na warunkowanie dopuszczalności dla poszczególnych układów procesowych:
przesłanki bezwzględne (absolutne) - warunkują dopuszczalność postęp. o określony czyn, przeciwko określonej osobie - w każdym układzie procesowym. Występowanie tego rodzaju przesłanki negatywnej lub brak przesłanki pozytywnej powoduje, że wyłączona jest w ogóle możliwość prowadzenia postęp. przy tych samych podstawowych elementach.
przesłanki względne (relatywne) - warunkują dopuszczalność postęp. o określony czyn, przeciwko określonej osobie - tylko w danym układzie procesowym.
E) ze względu na charakter, wynikający z różnego stosunku do prawa karnego materialnego:
przesłanki o charakterze materialnym
przesłanki o charakterze mieszanym
przesłanki o charakterze czysto formalnym (ściśle procesowym)
* Niekiedy przesłanki dzieli się tylko na formalne i materialne, a wówczas mieszane zalicza się do grupy materialnych.
Poszczególne przesłanki procesowe
Przesłanki o charakterze materialnym są przede wszystkim ustanowionymi przez prawo karne materialne warunkami odpowiedzialności karnej. Równocześnie prawo karne procesowe czyni je warunkami dopuszczalności postęp. karnego. Przesłanki te stanowią przykład tzw. podwójnego wartościowania prawnego.
przesłanki o charakterze materialnym:
brak dostatecznych podstaw faktycznych do ścigania karnego -
w fazie przedjurysdykcyjnej - duże znaczenie jako przyczyna odmowy wszczęcia postęp. karnego i umorzenia postęp. przez organ powołany do prowadzenia postęp. przygotowawczego (forma postanowienia); wszczęcie postęp jest prawnie dopuszczalne gdy istnieje co najmniej taki zespół danych, który obiektywnie uprawdopodabnia fakt popełnienia przestępstwa, subiektywnie zaś wywołuje co do tego faktu u organu ścigania wysoki stopień podejrzenia.
po wszczęciu postęp. przygotowawczego - postęp. przygotowawcze umarza się
w fazie jurysdykcyjnej - sąd umarza postanowieniem postęp, ale tylko z powodu oczyw braku faktycznych podstaw oskarżenia Zmiana rodzaju decyzji sądu występuje dopiero na rozprawie w fazie przewodu sądowego, a więc po odczytaniu aktu oskarż.
nieprzestępność czynu - z powodu braku ustawowych znamion czynu zabr lub gdy ustawa stanowi że sprawca nie popełnia przestęp w razie stwierdzenia takiej przeszkody procesowej:
w fazie przedjurysdykcyjnej - postanowienie o odmowie wszczęcia postęp. lub umarzeniu postęp.
w fazie jurysdykcyjnej - nakazuje się wydać wyrok uniewinniający.
znikomość społecznej szkodliwości czynu - powoduje zawsze umorzenie postęp., nawet gdy zostanie stwierdzona po otwarciu przewodu sądowego, mimo że oznacza nieprzestępność czynu; uzasadnione jest tylko wówczas, gdy w konkretnej sprawie jest niewątpliwe, że oskarżony popełnił czyn zabroniony i że czyn ten jest rzeczywiście znikomo społecznie szkodliwy. Nie jest ono zatem dopuszczalne w wypadku, gdy zebrane dowody nie mają jednoznacznej wymowy, gdy więc dokonanie trafnych ustaleń faktycznych co do istotnych okoliczności czynu, wymaga gruntownego zbadania, wielostronnej analizy oraz wnikliwej i krytycznej oceny materiały dowodowego.
niekaralność czynu (nie spowodowaną przedawnieniem) - w razie stwierdzenia takiej przeszkody procesowej:
w fazie przedjurysdykcyjnej - postanowienie o odmowie wszczęcia postęp. lub umorzeniu postęp.
w fazie jurysdykcyjnej - nakazuje się wydać wyrok uniewinniający.
przesłanki o charakterze formalnym - wywodzą się z prawa karnego procesowego i warunkują sam proces karny, wyczerpują się na gruncie postęp. karnego; w razie stwierdzenia takiej przeszkody procesowej
w fazie przedjurysdykcyjnej - postanowienie o odmowie wszczęcia postęp. lub umorzeniu postęp.
po wszczęciu postęp. przygotowawczego - postęp. przygotowawcze umarza się
w fazie jurysdykcyjnej - postęp. przygotowawcze umarza się
przesłanki o charakterze mieszanym - wywodzą się z prawa karnego materialnego, pod względem swego działania są podobne do przesłanek procesowych; w razie stwierdzenia takiej przeszkody procesowej
w fazie przedjurysdykcyjnej - postanowienie o odmowie wszczęcia postęp. lub umorzeniu postęp.
po wszczęciu postęp. przygotowawczego - postęp. przygotowawcze umarza się
w fazie jurysdykcyjnej - postęp. przygotowawcze umarza się
Śmierć oskarżonego
Jeżeli nastąpiła przed wszczęciem postęp. - odmawia się wszczęcia postęp.. Jeżeli zmarł w toku wszczętego postęp. podlega ono natychmiastowemu umorzeniu.
Od tej zasady dopuszczalne są odstępstwa. Wolno przeprowadzić postęp. kasacyjne na korzyść oskarżonego, mimo jego śmierci, można także wznowić postęp. na korzyść nieżyjącego oskarżonego. Są to postęp. o aspektach rehabilitacyjnych.
Przedawnienie karalności
Nie wszczyna się postęp. karnego, a wszczęte umarza, gdy nastąpiło przedawnienie karalności. Uchyla ono karalność czynu przestępnego, nie odbierając jednak czynowi charakteru postęp.
Karność postęp. ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat: 30 - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa, 20 - gdy czyn stanowi inną zbrodnię, 10 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata, 5 - gdy czyn jest karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat, 3 - gdy czyn jest zagrożony karą ograniczenia wolności lub grzywną.
Karalność postęp. ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy postęp., nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.
Postęp. karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się
Zakaz prowadzenia nowego postęp., jeżeli wcześniejsze postęp. co do tego samego czynu tej samej osoby już zostało prawomocnie zakończone albo nadal toczy się. Jeżeli postęp. zostało prawomocnie zakończone, nie wolno go również kontynuować - chyba, że ustawa na to wyraźnie pozwala.
Prawomocność ma aspekt formalny i materialny. Aspekt formalny prawomocności polega na tym, że decyzja nie podlega już zaskarżeniu za pomocą zwykłych środków zaskarżenia. Kończy ona formalnie proces, tworząc stan rzeczy osądzonej. Rodzi on domniemanie prawdziwości ustaleń dokonanych w decyzji oraz jej zgodności z przepisami prawa. Jednakże, pod pewnymi warunkami, możliwe jest wzruszenie tej decyzji, mimo jej prawomocności i obalenie takiego domniemania. Prawomocność formalna decyzji występuje w szczególności, gdy:
zaskarżenie decyzji wydanej w I instancji jest niedopuszczalne
nie zaskarżono decyzji wydanej przez organ I instancji lub wniesiony środek cofnięto
wyczerpany został tok instancji
Prawomocność materialna wyraża się w sytuacji, w której nie jest dopuszczalne wszczęcie i prowadzenie od nowa postęp. już z punktu widzenia prawomocności formalnej zakończonego. Niedopuszczalne jest zatem ponowne postęp. przeciwko tej samej osobie o tę samą kwestię odpowiedzialności prawnej. Przesłanki dzieli się na bezwzględne i względne (usuwalne). Umorzenie postęp. z powodu przeszkody usuwalnej nie staje na przeszkodzie ponownemu prowadzeniu postęp., gdy przeszkoda ta została usunięta.
Bez uchylenia prawomocności orzeczenia dopuszczalne są natomiast orzeczenia uzupełniające, gdy prawo je przewiduje.
Nie wszczyna się też postęp., a wszczęte umarza, gdy wcześniej wszczęte postęp. karne co do tego samego czynu tej samej osoby toczy się. Jest to tzw. zawisłość sprawy, czy zawisłość prawna sporu. Zawisłość sprawy rozpoczyna się z chwilą wszczęcia postęp. karnego i trwa do chwili uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postęp.. Zawisłości sprawy nie uchyla zawieszenie postęp., która mimo zawieszenia istnieje nadal. Orzeczenie nieważne z mocy prawa nie wywołuje skutków prawnych od chwili samego wydania go i oczywiście nie może się uprawomocnić.
Sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych
Nie wszczyna się postęp., a wszczęte umarza. Niezbędne jest ustalenie w sprawie podsądności określonemu rodzajowi sądów (powszechne, wojskowe). Ogólne stwierdzenie istnienia podsądności polskim sądom karnym nie wystarcza. Podsądność sądom powszechnym stanowi regułę, sądy wojskowe zaś orzekają na zasadzie wyjątku od reguły. Jeżeli sąd wojskowy przekaże sprawę sądowi powszechnemu lub nie przyjmie sprawy przekazanej mu przez sąd powszechny, sprawę rozpoznaje sąd powszechny. Niemożliwy jest tzw. negatywny spór sądowy.
Brak skargi upoważnionego oskarżyciela
Brak takiej skargi powoduje niedopuszczalność postęp.. Przesłanka ta nawiązuje do zasady skargowości. Najważniejszą i najczęściej występującą skargą (zasadniczą) jest akt oskarżenia. Jeżeli nie odpowiada on warunkom formalnym, prezes sądu zwraca go oskarżycielowi w celu usunięcia braków w terminie 7 dni. Skarga musi pochodzić od uprawnionego oskarżyciela. Musi on mieć tzw. legitymację procesową i posiadać zdolność do czynności procesowych.
Skargą zasadniczą jest także pozew cywilny, skargami etapowymi - np. apelacja, kasacja. Brak tych skarg nie powoduje jednak umorzenia postęp. w ogóle, a jedynie: w przypadku pozwu - niedopuszczalność nurtu dochodzenia roszczeń majątkowych, w wypadku braku skutecznej skargi etapowej zaś - niedopuszczalność prowadzenia postęp. właśnie na danym etapie.
Brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej - chyba, że ustawa stanowi inaczej
Jeżeli mimo braku zezwolenia lub wniosku o ściganie postęp. (niedopuszczalne) zostało wszczęte i jest prowadzone, należy je w momencie stwierdzenia tej przeszkody umorzyć. Przyjmuje się jednak, że jeżeli przed umorzeniem brak ten zostanie uzupełniony, następuje konwalidacja wadliwego postęp. i może ono toczyć się dalej.
Zagadnienie zezwolenia na ściganie wiąże się z problematyką immunitetów, których zadaniem jest ochrona określonych osób przed prowadzeniem przeciwko nim postęp. karnego. Immunitety dzielą się na materialne, polegające na uchyleniu karalności postęp., oraz procesowe, czyli formalne, ograniczające się do sfery procesowej i czyniące postęp. niedopuszczalnym. Immunitety dzielą się też na bezwzględne, a więc takie, które przez żaden organ nie mogą być uchylone, oraz względne, czyli takie, które mogą być uchylone przez organ określony w ustawie i w trybie przez nią przewidzianym. Dzielą się też immunitety na nietrwałe, chroniące daną osobę tylko w okresie pełnienia przez nią funkcji, z którą immunitet jest związany, oraz immunitety trwałe, chroniące osobę także później, gdy już takiej funkcji nie pełni. Immunitety materialne są zawsze bezwzględne i trwałe, a procesowe są w różny sposób unormowane.
Obok podstawowego trybu ścigania z urzędu oraz ścigania z oskarżenia prywatnego, występuje tryb ścigania z urzędu, lecz na wniosek. W jakim trybie przestępstwo jest ścigane - określa prawo karne materialne. Wniosek powinien być złożony przed wszczęciem postęp. karnego, skoro stanowi on warunek dopuszczalności wszczęcia postęp.. Istnieją odstępstwa od tej reguły. Do chwili otrzymania wniosku lub zezwolenia władzy, od których ustawa uzależnia ściganie, organy procesowe mogą dokonywać czynności nie cierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów. Mogą także dokonywać czynności zmierzających do wyjaśnienia, czy wniosek lub zezwolenie nastąpi.
Wniosek może być cofnięty w postęp. przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w postęp. sądowym za zgodą sądu - do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. W razie prawidłowego cofnięcia wniosku postęp. należy natychmiast umorzyć. Wyjątkowo dopuszczalne jest wszczęcie postęp. i jego prowadzenie bez wniosku.
Formy przeprowadzania postęp. przygotowawczego
Opiera się na zasadzie kontradyktoryjności (5 przypadków):
obowiązkowe przesłuchanie podejrzanego z ustawowo określonym obrońcą,
prawo stron do składania wniosków o czynności dowodowe,
prawo stron i ich reprezentantów do udziału w czynnościach niepowtarzalnych np. oględziny, eksperyment itp.
udział stron w przesłuchaniu biegłego,
prawo podejrzanego i jego obrońcy do udziału w czynnościach końcowego zaznajomienia (zapoznanie z całokształtem dowod.).
Procedura sprostowania protokołu - jest prawnym zabezpieczeniem rzetelności zapisu, strony oraz osoby mające interes prawny mogą złożyć wniosek o sprostowanie protokółu rozprawy i posiedzenia, wskazując na nieścisłość i opuszczenia. Wniosek taki należy złożyć najpóźniej przed wysłaniem akt do wyższej instancji. Moza go oczywiście złożyć również w czasie samej rozprawy lub posiedzenia bezpośrednio po zaprotokołowaniu oświadczenia. W razie złożenia wniosku o sprostowanie protokołu należy zawsze wysłuchać protokolanta. Dopiero po jego oświadczeniu przewodniczący rozprawy może albo przychylić się do wniosku albo zwrócić się do całego składu orzekającego rozpoznającego sprawę, który również musi wysłuchać protokolanta.
Proces zasadniczy i tryby postęp. w jego obrębie
W zależności od rodzaju odpowiedzialności prawnej będącej przedmiotem procesu karnego rozróżnia się:
1) proces zasadniczy, w którym rozpatruje się główną kwestię odpowiedzialności, czyli odpowiedzialność karną,
2) akcję cywilną w procesie karnym, czyli postęp. zmierzające do załatwienia kwestii odpowiedzialności cywilnej oskarżonego. Najbardziej trywialna różnica sprowadza się do powiedzenia; że w procesie zasadniczym chodzi o ukaranie oskarżonego, a akcja cywilna - w toku tego procesu zasadniczego - ma doprowadzić do tego, że oskarżony naprawi szkodę wyrządzoną przestępstwem, np. zapłaci odszkodowanie. Sens akcji cywilnej po- lega na tym, że pokrzywdzony zyskuje możliwość wcześniejszego uzyskania odszkodowania. Nie musi czekać z pozwem przeciwko oskarżonemu do uprawomocnienia się wyroku skazującego. Zamiast w dwóch procesach, konflikt rozstrzyga się tylko w jednym.
W obrębie procesu zasadniczego trzeba rozróżniać tzw. tryby postęp., czyli zróżnicowane jego przebiegi. Odróżnia się:
tryb zwyczajny - i postęp. zwyczajne, będące przebiegiem procesu zmierzającego do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego, uznany za typowy w danym systemie procesu,
tryby szczególne, czyli postęp. szczególne, będące przebiegami procesu zmierzającyrni także do rozstrzygnięcia kwestii odpow. oskarżonego, ale różniącymi się istotnie od postęp. zwyczajnego, w sposób z góry przewidziany przez ustawodawcę.
postęp. ekwiwalentne; są one tak samo sformalizowane jak zwyczajne, ale w miejsce jednych form wchodzą inne bądź niektóre formy są zmodyfikowane, np. w postęp. w stosunku do nieletnich, tzw. poprawczym, nie ma aktu oskarżenia, ale występuje postanowienie o rozpoznaniu sprawy, które nie odbiega daleko od aktu oskarżenia; do tej grupy należą postęp. karne skarbowe zwyczajne i postęp. poprawcze w sprawach nieletnich;
postęp. wzbogacone; formalizm ich jest większy niż formalizm postęp. zwycz.; obecnie w Polsce nie ma postęp. wzbogaconego; takim trybem w Polsce przed 1938 r. było postęp. przed sądami przysięgłych, prowadzone w sprawach o najpoważniejsze zbrodnie; odznaczało się dodatkowym formalizmem spowodowanym powoływaniem i funkcjonowaniem ławy przysięgłych;
postęp. zredukowane; formalizm tych trybów jest mniejszy niż postęp. zwyczajnego; do grupy tej należą: postęp. uproszczone, postęp. z oskarżenia prywatnego, postęp. sądowe w sprawach o wykroczenia, postęp. nakazowe i postęp. doraźne
Akcja cywilna w procesie karnzm polega na rozstrzyganiu w toku procesu karnego roszczeń cywilnych wynikających bezpośrednio z postęp. lub nakładaniu z tego powodu odpowiednich świadczeń. W polskim procesie karnym znane są następujące formy akcji cywilnej:
postęp. adhezyjne - postęp. toczące się w ramach procesu karnego na podstawie powództwa cywilnego wniesionego przez pokrzywdzonego lub inną uprawnioną osobę. Pokrzywdzony może w ten sposób dochodzić roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia postęp.. Ułatwieniem dla pokrzywdzonego jest tymczasowe zwolnienie go z obowiązku opłacenia powództwa cywilnego. Utrudnieniem natomiast jest możliwość pozostawienia przez sąd powództwa bez rozpoznania, gdy materiał dowodowy nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa, a uzupełnienie tego materiału spowodowałoby znaczną przewlekłość postęp.
orzeczenie obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody, które sąd orzeka w następujących sytuacjach:
bezwzględnie obligatoryjnie - gdy warunkowo umarza postęp.
względnie obligatoryjnie - gdy pokrzywdzony złoży wniosek, w jakiejkolwiek formie, w sprawie o przestępstwo spowodowania śmierci , ciężkiego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji lub przestępstwo przeciwko środowisku, mieniu lub obrotowi gospodarczemu; skazując oskarżonego sąd musi wówczas orzec obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody w całości lub części (art. 46 § 1 k.k.), chyba że nie da się ustalić wysokości szkody; wówczas sąd musi wymierzyć stosowną nawiązkę
fakultatywnie - w razie zawieszenia wykonania kary (art. 72 § 2 k.k.);
orzeczenie odszkodowania z urzędu w razie skazania lub warunkowego umorzenia postęp. (art. 415 § 5 k.p.k.); może ono nastąpić w każdej sprawie, chyba że jest niedopuszczalne z mocy ustawy, np. w postęp. sądowym w sprawach o wykroczenia
orzeczenie nawiązki Kodeks karny przewiduje orzekanie nawiązki w pięciu wypadkach fakultatywnie (art. 46 § 2, art. 47 § 1, art. 47 § 2, art. 212 § 3 i art. 216 § 2 k.k.), np. w razie skazania za przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu, przeciwko środowisku, za pomówienie lub zniewagę oraz w jednym wypadku obligatoryjnie (art. 290 § 2 k.k.), gdy skazuje za wyrąb drzewa albo kradzież drewna z lasu;
orzeczenie świadczenia pieniężnego, gdy sąd odstępuje od wymierzenia kary lub warunkowo umarza postęp. albo stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary (art. 49 k.k.);
orzeczenie zwrotu korzyści majątkowej (art. 52 k.k.) Skarbowi Państwa przez podmiot, w którego imieniu działał sprawca skazany za przestępstwo przynoszące korzyść majątkową takiemu podmiotowi (np. spółce, która oszukała Skarb Państwa)
Czynność procesowa - ogólny warunek jej ważności - zachowanie się uczestnika procesu (forma działania), wywołujące skutki przewidziane przez prawo procesowe; zaniechanie nie jest w procesie żadną czynnością, chyba że chodzi o świadome zaniechanie, np. milczenie, mające na celu wywołanie skutku procesowego; musi pozostawać w zgodzie z pewnymi wymaganiami, aby mogła być uznana za prawnie skuteczną. Do wymagań takich należy zaliczyć:
zgodność z przepisami prawa procesowego - jest ona dopuszczalna i zachowane zostały warunki jej przeprowadzenia (np. forma, termin, miejsce, udział wymaganych uczestników);
istnienie woli uczestników czynności - niedopuszczalny jest zatem przymus fizyczny;
brak wad woli uczestników czynności procesowej - niedopuszczalny jest zatem błąd co do treści czynności i przymus psychicz.
brak warunku w odniesieniu do oświadczeń procesowych - np. nie można w Polsce uzależnić wyroku skazującego na niską karę, w chwili skazywania, od tego, że oskarżony w ciągu 1 m-ca naprawi szkodę; dopuszczalne są tylko te warunki, jakie prawo karne materialne wyraźnie przewiduje (warunkowe umorzenie postęp, warunkowe zawieszenie kary, warunkowe przedterminowe zwolnienie)
Czynności procesowe dzielimy na:
czynności realne (zwane także faktycznymi), czyli zmieniające rzeczywistość, np. przeszukanie, zatrzymanie;
oświadczenia procesowe, czyli wyrażenia woli lub wiedzy uczestnika procesu;
spostrzeżenia procesowe, czyli percepcje zjawisk świata zewnętrznego przez uczestnika procesu.
Czynności realne - najważniejszą grupę stanowią decyzje organów procesowych (oświad. woli o charak. władczym); dzielą się na:
orzeczenia;
zarządzenia, czyli decyzje w kwestiach mniejszej wagi, mające charakter porządkowy, incydentalny.
Orzeczenia dzielą się na:
Wyroki - orzeczenia sądu, wydane w imieniu RP, rozstrzygające o kwestii odpowiedzialności prawnej oskarżonego. Zasadą jest, że wyroki uzasadnia się tylko na żądanie strony procesowej (art. 423 § 1 k.p.k.). Z urzędu natomiast uzasadnia się wyroki:
wszystkie sądów drugiej instancji i wydane na skutek kasacji (art. 457 § 1 i art. 518 k.p.k.);
gdy zostało zgłoszone zdanie odrębne, tak zwane votum separatum (art. 114 § 1 k.p.k.);
wydawane przez sądy rejonowe, skutkiem odwołań od orzeczeń kolegium (art. 512 § 1 k.p.k.).
Nakazy karne - uzasadnia się zawsze (art. 504 pkt 6)
Postanowienia - uzasadnia się zawsze - z tym, że nie wymaga uzasadnienia:
dopuszczenie dowodu
uwzględnienie wniosku, któremu inna strona nie sprzeciwiała się, chyba że orzeczenie podlega zaskarżeniu
Zarządzenie - wymaga pisemnego uzasadnienia jedynie wówczas, gdy podlega zaskarżeniu (art. 99 § 2 k.p.k.).
Formy dokumentowania czynności procesowych
W procesie karnym, jak w każdym innym postęp. prawnym przed organami państwowymi, dokonywane czynności wymagają utrwalenia w postaci dokumentów. Nie wymagają go jedynie czynności, które od początku wykonane są w formie pisemnej. Dokumentami procesowymi są czynności utrwalające fakty o znaczeniu procesowym; z reguły powstają w toku procesu, wyjątkowo wykonywane są poza jego ramami (np. poprzedzają jego wszczęcie - protokół zawiad o przestępstwie lub przyjęcia wniosku o ściganie);
Sporządzane (rejestrowane) mogą być przez:
organ procesowy, przeprowadzający dokumentowaną czynność,
pomocnika tego organu (np. protokolant),
inne osoby (np. strony procesowe lub ich obrońcy, pełnomocnicy itd.)
Dokumenty procesowe:
Protokół - podstawowa forma utrwalania czynności procesowych; sporządzenie jest:
obligatoryjne w stosunku do następujących czynności:
przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i wniosku o ściganie;
przesłuchania oskarżonego, świadka i biegłego;
przeszukania pomieszczeń i osób;
dokonania oględzin,
przeprowadzenia eksperymentu, konfrontacji oraz okazania; e) otwarcia korespondencji i przesyłki;
zaznajomienia podejrzanego z materiałami zebranymi w postęp. przygotowawczym;
złożenia poręczenia;
przebiegu rozprawy.
poza tym fakultatywne
Protokół powinien zawierać:
oznaczenie czynności, jej czasu i miejsca oraz osób w niej uczestniczących;
przebieg czynności oraz oświadczenia, wśród nich wnioski jej uczestników;
wydane w toku czynności postanowienia i zarządzenia, a jeśli postanowienie lub zarządzenie sporządzono osobno, wzmiankę o jego wydaniu;
w miarę potrzeby stwierdzenie innych okoliczności dotyczących przebiegu czynności;
podpisy (z rozprawy oraz posiedzenia - przewodniczący i protokolant, inne - wszystkie osoby biorące udział w czynności)
Sprostowanie protokołu - dodatkowa gwarancja dokładności protokołu - strony oraz osoby mające w tym interes prawny mogą złożyć wniosek o sprostowanie protokołu rozprawy i posiedzenia, wskazując nieścisłości i opuszczenia.
Stenogram - dokładnie utrwala fakty procesowe, jest stenogram czynności; sporządzany niezależnie od spisania protokołu, nie może go zastąpić; korzystanie w procesie ze stenogramu podlega tym samym rygorom, co korzystanie z protokołu; dopuszczalna jest kumulacja ról stenografa i protokolanta, np. na podstawie sporządzonego stenogramu stenograf protokolant spisze protokół.
Notatka urzędowa - żaden przepis k.p.k. i innych ustaw nie określa ani formy, ani elementów treści takiej notatki; z natury rzeczy powinna ona być tak sporządzona, by wynikało z niej, jaki organ ją sporządził, jakiej sprawy i z jakiego faktu procesowego; wystarczający jest podpis sporządzającego notatkę, ale może swój podpis dołączyć również osoba, która dokonała czynności przed organem procesowym lub której czynność dotyczy i brała ona w niej udział lub była przy niej obecna; nie można posługiwać się notatką celem zastąpienia protokołu.
Od notatek, które są dokumentacją czynności procesowych należy odróżnić:
- notatki sporządzane poza procesem; są to notatki organów, które mogą prowadzić postęp. karne, bądź innych organów publicznych,
- notatki o czynnościach procesowych, sporządzane przez inne osoby niż funkcjonariusze organów publicznych.
Utrwalenie obrazu lub dźwięku - karnoprocesowa regulacja zastosowania aparatury do utrwalania obrazu lub dźwięku jest lakoniczna, skromniejsza nawet niż odnosząca się do stenogramów; podstawowy przepis stanowi jedynie, że przebieg czynności protokołowanych może być utrwalony ponadto za pomocą aparatury utrwalającej obraz lub dźwięk, o czym należy przed uruchomieniem aparatury uprzedzić osoby uczestniczące w czynności.
Oględziny - czynność dowodowa w procesie cywilnym i karnym, polega na zapoznaniu się przez organ procesowy z miejscem, ciałem osoby lub rzeczą, celem ujawnienia ich cech charakterystycznych, istotnych dla rozstrzygnięcia o przedmiocie postęp. lub ujawnienia źródła dowodu.
Dopuszczalność odwołania decyzji procesowej przez organ
Odwoływalność ma dwojaki aspekt. Wewnętrzny i zewnętrzny.
1) Wewnętrzna (in foro interno) Możliwość nawet całkowitej zmiany decyzji procesowej, przed udostępnieniem jej os. postronnym. Muszą być jednak spełnione dwa warunki ( zgodzi się na to wymagana większość składu orzekającego, jeśli taki skład wydaje decję; jej treść nie zna jeszcze nikt poza osobami biorącymi w jej wydawaniu i ewentualnie osobą, która ją przepisywała na maszynie.
Można odwołać decyzję pisemną rzadko zaś ustną, która to z reguły zapada w obecności stron lub innych osób
2) Zewnętrzna (in foro externo ) to jest możliwość nawet całkowitej zmiany decyzji procesowej znanej już stronom. Zasadą jest, że odwoływalność orzeczeń nawet nie prawomocnych, nie jest dopuszczalna, chyba, że wyraźny przepis na to zezwala. Ist. wyjątki
Konwalidacja i konwersja w procesie karnym
Konwalidacja to usunięcie z mocą wsteczną wady, która dotknięta jest czynność, zespół czynności lub całe dotychczasowe postęp.. Wywołuje taki stan, jakby wady w ogóle nie było. Może być ona dokonana:
1) z mocy prawa - zmiana ustawy, zmiana sytuacji procesowej skutkiem upływu czasu lub działania innych czynników np. uchylania ubezwłasnowolnienia, w stosunku do oskarżyciela prywatnego, który wniósł akt oskarżenia również z obrazą art. 51§2
2) z inicjatywy organów procesowych i stron. Może przybierać formę powtórzenia wadliwie wykonanej czynności procesowej lub korektury uzupełniającej wadliwą czynność procesową. Konwalidacja jest wyłączona w dwóch przypadkach
a) gdy popełniono uchybienie powodujące nieważność z mocy samego prawa, która działa ex func.
b) gdy powstał stan nieodwracalny-nie można nic zrobić, jeśli został przesłuchany duchowny w charakterze świadka, co do faktów, o których dowiedział się ze spowiedzi.
Konwersja- dokonanie przemiany czynności wadliwej w inną czynność zastępczą i osiągnięcie okreś. skutku za pomocą tej czynnoś
Pozostawienie powództwa cywilnego bez rozpoznania
Postęp. adhezyjne czyli postęp. toczące się w ramach procesu karnego na podstawie powództwa cywilnego wniesionego przez pokrzywdzonego lub inną uprawnioną osobę. Postęp. adhezyjne podlega trzem ograniczeniom. Jednym z nich jest możliwość pozostawienia przez sąd powództwa cywilnego bez rozpoznania jeżeli po rozpoczęciu przewodu sądowego ujawni się jedna z następujących okoliczności : powództwo cywilne jest z mocy przepisów szczególnych niedopuszczalne, roszczenie nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia, powództwo zostało wniesione przez osobę nieuprawnioną, to samo roszczenie jest przedmiotem innego postęp. lub o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono, po stronie pozwanego zachodzi współuczestnictwo konieczne z instytucją państwowo-samorządową lub społeczną albo z osobą która nie wystąpi w charakterze oskarżonego.
Czynności sądu po rozpoczęciu rozprawy i decyzje w związku z niestawiennictwem się stron
Każdą rozprawę główną rozpoczyna wywołanie sprawy, wskazanie sygnatury akt, podanie nazwiska i imienia oskarżonego, kwalifikacji prawnej czynu. Dokonuje tej czynności przed salą rozpraw woźny sądowy lub protokolantka zarządzenie przewodniczącego. Następnie wszyscy uczestnicy wchodzą na salę rozpraw, na która udaje się skład orzekający. Wszyscy obecni wstają z miejsc i siadają, kiedy za stołem sędziowskim zasiadają sędziowie. Od tego momentu zaczyna działać zasada ciągłości procesu, może on być przerwany tylko przez zarządzenie przerwy lub poprzez odroczenie. Następnie przewodniczący sprawdza czy wszyscy wezwani stawili się, czy nie ma przeszkód w rozpoczęciu procesu. Sprawdzenie obecności osób wezwanych i zawiadomionych ma istotne znaczenie dla dalszego toku sprawy. Należy sprawdzić czy uczestnicy postęp. prawidłowo pokwitowali wezwania bądź zawiadomienia, czy należycie usprawiedliwili nieobecność. Jeżeli sąd nie będzie dysponował takimi dokumentami, ale zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że niestawiennictwo wynikło z powodu przeszkód życiowych lub innych wyjątkowych przyczyn rozprawę należy odroczyć. W razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego, którego obecność jest obowiązkowa przewodniczący zarządza jego natychmiastowe doprowadzenie lub przerywa w tym celu rozprawę albo też ją odracza. Niestawiennictwo obrońcy rodzi konieczność odroczenia rozprawy, gdyż obrona jest obowiązkowa.
Proces karny pod nieobecność oskarżonego toczy się tylko w szczególnych wypadkach
jeżeli oskarżony wprawił się z własnej winy w stan niezdolności do udziału w rozprawie
gdy oskarżony odmawia uczestnictwa w rozprawie albo uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę
w postęp. uproszczonym
w przedmiocie wydania wyroku łącznego
Rozprawa nie może toczyć się pod nieobecność oskarżyciela, jego udział w sprawach o postęp. ścigane z oskarżenia publicznego jest obowiązkowy chyba, że ustawa stanowi inaczej. Niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego lub jego pełnomocnika bez usprawiedliwionych powodów uważa się za odstąpienie od aktu oskarżenia i skutkuje to umorzeniem postęp.. W razie niestawiennictwa powoda cywilnego od chwili rozpoczęcia przewodu sądowego, sąd pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania chyba, że powód pomimo nieobecności złoży o nie wniosek. Niestawiennictwo świadka stwarza podstawę do nałożenia kary pieniężnej i przymusowego doprowadzenia. To ostatnie nie będzie konieczne, gdy strony wyrażą zgodę na odczytanie zeznań świadka. Gdy zachodzi konieczność opinii biegłych, jego nieobecność rodzi konieczność odroczenia sprawy. Nie zachodzi to, jeśli wcześniej dołączono ją do akt. Po sprawdzeniu obecności przewodniczący zarządza opuszczenie sali przez świadków, przy czym pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w rozprawie i pozostać na sali, choćby miał składać zeznania jako świadek (sąd przesłuchuje go wtedy w pierwszej kolejności). Sąd może też- uznając to za celowe- zobowiązać pokrzywdzonego do obecności na rozprawie z uwagi na potrzebę konfrontacji. Podobne zasady jak do pokrzywdzonego - obowiązują w odniesieniu do biegłych chyba, że przewodniczący zarządzi inaczej. Realizacja tych wszystkich postulatów umożliwia przejście do następnego etapu postęp. - rozpoczęcie przewodu sądowego.
Przyczyny oddalenia i pozostawienia bez rozpoznania wniosków dowodowych.
Wniosek dowodowy jako postulujące oświadczenie strony
We wniosku dowodowym należy podać:
oznaczenie dowodu, jaki ma być przedstawiony, a więc wskazać o jakie źródło chodzi.
okoliczności, które mają być udowodnione , czyli tezę dowodową, jaką za pomocą tego dowodu wnioskodawca chce wykazać. Wniosek może również poza tym określać także sposób przeprowadzenia dowodu (art. 169 *1 zd.2) Wniosek dowodowy nie zawsze musi być wnioskiem o przeprowadzenie dowodu, może on także zmierzać do wykrycia lub do oceny właściwego dowodu (art. 169) Wniosek może być złożony na piśmie albo ustnie do protokołu. W razie przybrania formy pisemnej, spełniać on musi także wymogi pisma procesowego.
Wyróżniamy kilka rodzajów wniosków dowodowych
wniosek sensu stricto- czyli żądanie przeprowadzenia określonego dowodu, skierowanie do organu procesowego.
wniosek o wyszukanie ( uzyskanie ) dowodu - zwłaszcza aktualny w postęp. przygotowawczym
wniosek pomocniczy tj. żądanie przeprowadzenia określonego dowodu w celu ustalenia, gdzie znajduje się inny dowód.
wniosek z zakresu kontroli lub oceny dowodów
wniosek co do sposobu przeprowadzenia dowodu np. o konfrontację czy o przesłuchanie świadka pod nieobecność oskarżonego.
Oddalenie wniosku dowodowego może nastąpić tylko w wypadkach wskazanych w ustawie. Taksatywnie określone podstawy oddalenia wniosku podaje art. 170*1. Ich rozszerzenie jest zatem niedopuszczalne. Oddalenie wniosku następuje w formie postanowienia ( art. 170* 3 Kpk) Oddalając wniosek dowodowy nie można przy tym ograniczyć się jedynie do przytoczenia ustawowego powodu oddalenia, lecz należy uzasadnić swoje stanowisko jak tego wymaga art. 98*1Kpk.
Wniosek dowodowy może być oddalony jedynie jeżeli:
przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne ( art. 170* 1 pkt. 1 Kpk) Chodzi tu przede wszystkim o zakazy dowodowe.
okoliczność, która ma być udowodniona nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia ( art. 170*1 pkt 2 in principio) Chodzi tu jedynie o sytuacje niewątpliwe, gdy strona chce dowodzić okoliczności, które nie mają i nie będą miały znaczenia przy rozstrzyganiu danej sprawy, ani dla ustalenia sprawstwa i winy jak i dla stosowania kary lub innych środków karnych.
okoliczność, która ma być udowodniona mest jeż udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy ( art. 170*1pkt 2 in fine), przy czym nie można oddalić wniosku dowodowego na tej podstawie, ze dotychczasowe dowody wykazały przeciwieństwo tego, co wnioskodawca zamierza udowodnić ( art. 170*2)
dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności ( art. 170*1 pkt. 3) W tym wypadku chodzi o wnioski, co do dowodów wprawdzie możliwych i dopuszczalnych, ale nieprzydatnych
dowodu nie da się przeprowadzić ( art. . 170*1pkt 4) . Tym razem chodzi o faktyczną niemożność przeprowadzenia bądź w ogóle bądź w przewidywalnym naturalnie terminie. Wniosek może być oddalony od razu po złożeniu, jeżeli niemożność przeprowadzenia dowodu jest już organowi znana lub po dokonaniu stosownych ustaleń, z których wyniknie iż dowodu nie da się przeprowadzić
Ustawa przewiduje zakaz antycypacji dowodu. Nie można bowiem oddalić wniosku dowodowego tylko na tej podstawie, że dotychczasowe dowody wykazały przeciwieństwo tego, co wnioskodawca zamierza udowodnić (art.170*2 Kpk )
Umorzenie apsorpcyjne jako sposób zakończenia postęp. karnego
Jedną z nowych regulacji wprowadzonych kodeksem postęp. karnego z 1997 r. (dalej Kodeks) jest instytucja z art. 11 kpk zwana przez doktrynę umorzeniem apsorpcyjnym. Charakter tej instytucji pozwala przypuszczać, że przestępcy są promowani za to, że będąc skazanymi popełniają nowe postęp.. Jest to zgoła odmienne stanowisko ustawodawcy od tego wyrażonego w Kpk z 1969 r. Ustawodawca wprowadza instytucje, która organom procesowym pozwala na oportunistyczne traktowanie czynu przestępnego. Jako dopuszczalny wyjątek od zasady legalizmu umorzenie powinno być traktowane ze szczególną ostrożnością.
Przepis ten został wprowadzony do Kodeksu na etapie prac parlamentarnych. Jak podkreśla Z. Gostyński wynika to zapewne z sytuacji w jakiej znalazł się polski wymiar sprawiedliwości. Coraz więcej spraw się przedawnia, sędziowie są nadmiernie obciążeni pracą, brak jest również środków finansowych potrzebnych do dźwignięcia sądownictwa. Podobnie przedstawia się sytuacja w postęp. przygotowawczym. Statystyki prowadzone przez Ministerstwo Sprawiedliwości aż nazbyt wyraźnie pokazują, że z roku na rok rozpatrywanie spraw karnych się wydłuża. Podkreślanie wymaga to, że są to dane do 1997 roku włącznie, a więc obejmują okres sprzed wejścia w życie Kodeksu. Czy przepis ten będzie remedium na długi postęp. ? Czy istnieje możliwość wzbudzenia w pokrzywdzonym poczucia sprawiedliwości pomimo takiego zakończenia sprawy ? Postaram się miedzy innymi na te pytania odpowiedzieć podczas dalszych rozważań.
Przesłanki zastosowania umorzenia apsorpcyjnego.
Zagrożenie zarzucanego czynu karą pozbawienia wolności do lat pięciu
Chodzi tu niewątpliwie o karę pozbawienia wolności jak i kary o lżejszym ciężarze gatunkowym, czyli ograniczenie wolności czy tez grzywna. Trzeba brać pod uwagę zagrożenie przewidziane przepisem szczególnym, nie znajdują tu natomiast zastosowania przepisy części ogólnej kodeksu karnego przewidujące m. in. możliwość obostrzenia kary przewidziane w art. 64 K.K czy też pozwalające na nadzwyczajne złagodzenie kary ze względu na okoliczności wymienione w art. 60 KK. Liczy się tylko co podkreśliłem wyżej zagrożenie ustawowe. Trzeba nadmienić, że nie każdy czy przestępny zagrożony karą pozbawienia wolności do lat pięciu kwalifikuje się do umorzenia. Dla zafunkcjonowania tej instytucji konieczne jest jeszcze zaistnienie pozostałych przesłanek wymien. art. 11 kpk.
Oczywista niecelowość karania.
Ustawodawca przewidując możliwość umorzenia przewidział jako jeden z warunków aby orzeczenie kary było oczywiście (pod. autora) ze względu na rodzaj i rozmiar kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo. Od razu należy stwierdzić, że tylko orzeczenie kary a nie prowadzenie postęp. jest niecelowe. Samo postęp. organy mogłyby prowadzić dalej, ale jaki był by tego sens skoro i tak orzeczona kara została by pochłonięta podczas orzekania o karze łącznej. Skoro ustawodawca dopuścił możliwość umorzenia organy procesowe powinny je stosować. Wyjaśniając tą przesłankę należy odpowiedzieć kiedy orzeczenie kary jest oczywiście nie celowe oraz kiedy kara jest prawomocnie orzeczona. Odpowiadając na pierwsze pytanie trzeba stwierdzić, że tylko kara surowa może uzasadniać umorzenie na podstawie art. 11. Karą surową jest kara dożywotniego pozbawienia wolności, 25 lat czy 15 lat pozbawienia wolności. W takich sytuacjach patrząc przez pryzmat kary łącznej niewątpliwie kara za „obecne” przestępstwo zostałaby pochłonięta przez tą „surowszą” Argument taki wynika z art. 86 § 1 K.K. Umorzenie postęp. w takich sytuacjach pozwala na zaoszczędzenie środków oraz czasu sędziów podczas procesów w sprawie orzekania o karze łącznej, która byłaby w wymiarze tej najwyższej. Zgoła odmiennie przedstawia się sprawa jeżeli prawomocna kara nie jest orzeczona w maksymalnym wymiarze (15, 25, dożywocie). Tutaj organy procesowe stosując art. 11 powinny bardzo wnikliwie badać czy obecna kara zostałaby pochłonięta przez inną. W wypadku innych wniosków niczym nieuzasadnionym wydaje się umorzenie apsorpcyjne. Według mnie prawomocne kary, które zezwalały by na stosowanie art. 11 kpk powinny wynosić co najmniej lat 8. Pozostaje jeszcze do wyjaśnienia czy istnieje możliwość umorzenie postęp. na podstawie art. 11 Kpk w wypadku gdy istnieje prawomocna kara łączna, która uzasadniałaby to umorzenie. Wydaje mi się możliwym stosowanie w takich wypadkach umorzenia absorpcyjnego. skoro kara łączna wynosi przykładowo 15 lat to nowa kara zostanie pochłonięta przez tą orzeczona wyrokiem łącznym. Wniosek taki nasuwa się przy zastosowaniu wykładni celowościowej i systemowej. Poruszając drugi problem trzeba stwierdzić, że kara jest prawomocna gdy nie przysługuje od wyroku zwykły środek odwoławczy. Istnieje natomiast możliwość „umorzenia” gdy od wyroku została złożona kasacja, ze względu na to, że kasację wnosi się tylko od wyroku prawomocnego. Pozostaje jeszcze jeden problem do rozwiązania, a mianowicie przy prawomocnej karze np. 25 lat pozbawienia wolności skazany popełnia na przepustce nowe przestępstwo, do którego można by było zastosować art. 11 kpk. Czy w takiej sytuacji istnieje możliwość umorzenia ? W takim wypadku jest niemożliwe zastosowanie instytucji z art. 11 § 1 Kpk. Wręcz przeciwnie kara powinna zostać orzeczona i powinna być wykonana po zakończeniu obecnej. Po pierwsze tutaj jest wykluczone zastosowanie kary łącznej, ponieważ nie istnieją przesłanki do zastosowania tej instytucji, a po drugie fakt popełnienia postęp. na przepustce świadczy o braku resocjalizacji w stosunku do przestępcy oraz poprzez umorzenie fakt ten mógłby „zachęcać” do popełniania czynów przestępnych przy wysokich prawomocnych karach pozbawienia wolności. Tolerowanie takiego stanu nie byłoby możliwe, przez żadne państwo, a już na pewno przez państwo prawa.
3. Interes pokrzywdzonego
Interes pokrzywdzonego nie może się sprzeciwiać umorzeniu postęp.. Pokrzywdzony nie musi wyrazić swojego stanowiska w tej sprawie, to do organów procesowych należy rozpatrzenie jego interesu. Dyskusyjnym jest takie uregulowanie tej kwestii jednak nie rozważanie nad tym jest głównym tematem tego artykułu. można tylko przypuszczać, że gdyby zgoda pokrzywdzonego była wymagana jak jest to uregulowane m.in. w art. 387 kpk to stosowanie tej instytucji nie było by możliwe, ponieważ nie wydaje mi się żeby częste były wypadki gdy osoba pokrzywdzona zgadzała się na zakończenie postęp. w taki sposób. Oczywiści i w obecnym brzmieniu pokrzywdzony może wyrazić swój sprzeciw poprzez złożenie zażalenia na umorzenie postęp. (art. 459 § 1 Kpk). Brak zażalenia nie może być jednak utożsamiany ze zgodą pokrzywdzonego na takie zakończenie „jego” sprawy. Interes pokrzywdzonego powinien być brany in concreto pod uwagę. Nie istnieje jakaś ogólna reguła, która mogłaby mieć zastosowanie w omawianym wypadku. Inaczej przedstawia się interes pokrzywdzonego w sprawach z oskarżenia prywatnego a inny jest w postęp.ch publiczno skargowych. Jeżeli chodzi o sprawy rozpatrywane w postęp. prywatnoskargowym to uważam, że wykluczone jest umarzanie na podstawie art. 11 kpk. Wynika to z faktu, że w tych sprawach pokrzywdzony występuje samodzielnie jako oskarżyciel co bardzo dobitnie oznacza jego interes w prowadzeniu sprawy. Nie rozważam tutaj sytuacji w której oskarżyciel publiczny przyłącza się do toczącego się postęp.. W sprawach „publicznych” sprawa przedstawia się trochę inaczej. W tych sprawach trudniej jest organom procesowym ocenić interes pokrzywdzonego. Jeżeli chodzi o postęp. wnioskowe to tutaj tylko w wyjątkowych sytuacjach możliwe jest umorzenie, ponieważ jako conditio sine qua non prowadzenia postęp. jest wniosek o ściganie to brak interesu pokrzywdzonego może być tylko w wyjątkowych sytuacjach. W „innych” sprawach pomocnym będzie możliwość orzeczenie na podstawie art. 46 K.K. obowiązku naprawienia szkody, 415 § 5 kpk odszkodowanie z urzędu, czy też np. rozstrzygnięcie o powództwie cywilnym. Jak wiadomo dochodzenie roszczeń przed sądem cywilnym jest kosztowne czego nie można powiedzieć o sprawach karnych. Przy wnoszeniu pozwu obowiązuje przecież wpis który w niektórych wypadkach może być wysoki. Można oczywiście wnosić o zwolnienie od kosztów (art. 113 § 1 kpc) oraz o ustanowienie adwokata czy radcy (art. 117 § 1 kpc) jednak trzeba przy tym wykazać niemożność poniesienia kosztów bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania dla siebie i rodziny. Dalsze rozważanie na ten temat przekraczają ramy tego opracowania. Nawiązując do powyższego należy przy umarzaniu brać pod uwagę możliwości odszkodowania (w znaczeniu sensu largo), czyli czy w wypadku braku zastosowania art. 11 kpk istniałaby możliwość zadośćuczynienia pokrzywdzo-nemu za doznaną krzywdę. Jeszcze trudniej jest ocenić interes osoby poszkodowanej w trakcie postęp. przygotowawczego.
Zawieszenie postęp. na podstawie art. 11 § 2 kpk.
Par. 2 omawianego przepisu stanowi, że: :Jeżeli kara za inne przestępstwo nie została prawomocnie orzeczona, postęp. można zawiesić, a zawieszone postęp. należy umorzyć albo podjąć przed upływem 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie o inne przestępstwo o którym mowa w § 1”. Kara jest nieprawomocnie orzeczona:
Kara jest orzeczona, ale wyrok jeszcze nie jest prawomocny
Został wniesiony akt oskarżenia
Przeciwko temu samemu sprawcy toczy się postęp. przygotowawcze (postęp. w fazie in personam)
Większość przedstawicieli doktryny uważa, że stosować zawieszenie przewidziane w art. 11 § 2 kpk można już w momencie kiedy postęp. toczy się w fazie in personam. Dla zawieszenia jest konieczne przekonanie organów procesowych, że kara za inne przestępst. będzie na tyle surowa, że pochłonie tą, która prawdopodobnie zostanie orzeczona w tym procesie. Trzeba zauważyć, że tylko duże prawdopodobieństwo wysokiej kary, ale również przekonanie o prawidłowej kwalifikacji czynu uzasadnia zawieszenie. Dlatego powinny zostać poczynione niezbędne ustalenia pozwalające na dokładne określenie kwalifikacji karnej. W ciągu 3 miesięcy od prawomocnego zakończenia postęp. zagrożonego „surową” karą zawieszone postęp. należy umorzyć albo podjąć. Jeżeli istnieją przesłanki do umorzenia nie jest konieczne podjęcie, organ procesowy od razu wydaje postanowienie na które przysługuje zażalenie. Zażalenie również przysługuje na samo zawieszenie postęp. do którego stosuje się art. 22 § 2 Kpk. Podjąć postęp. należy, kiedy w „surowej” sprawie oskarżony został uniewinniony, albo orzeczona kara nie jest na tyle dotkliwa żeby pozwalała założyć że pochłonie rzeczoną za obecny czyn. Może również zaistnieć sytuacja, w której np. będzie istniała konieczność dalszego zawieszenia postęp. z powodu ukrywania się oskarżonego. Wtedy nie należy podejmować postęp. i wydawać nowego postanowienia. Wystarczy zmiana postanowienia o zawieszeniu.
Osobnego omówienia wymaga charakter 3-miesięcznego terminu. Mogą powstać wątpliwości czy ma on charakter zawity czy tylko instrukcyjny. Jednak na podstawie art. 122 § 2 kpk należy dojść do wniosku, że termin ten ma charakter instrukcyjny, ponieważ nie zostało wprost przewidziane, że jest on zawity. Wniosek także taki wynika z porównania go z innymi, które niewątpliwie przedstawiają terminy instrukcyjne. Może również powstać sytuacja, choć będą to bardzo sporadyczne wypadki, kiedy sprawa ze względu na którą zawieszona postęp. zakończy się łagodnym wyrokiem a zawieszonego postęp. nie będzie można podjąć ze względu na przedawnienie karalności czynu. Wtedy należy umorzyć postęp. na podstawie art. 17 § 1 pkt 6. Wypadki takie nie powinny być jednak częste jak wspomniałem wcześniej.
Wznowienie postęp. umorzonego na podstawie art. 11 § 1.
Gdy na podstawie art. 11 § 1 kpk w stadium postęp. sądowego postęp. zostało umorzone, postanowienie się uprawomocniło oraz minął termin do wniesienia kasacji pomimo tego, że odpadła podstawa umorzenia nie istnieje możliwość wznowienia postęp..
Art. 540 § 1 pkt 2 co prawda wymienia jako przesłankę wznowienia nowe fakty lub dowody, ale wymieniając kiedy na tej podstawie można wznowić postęp., jednoznacznie przesądza, że nie istnieje możliwość wznowienia w wypadku kiedy odpadła podstawa umorzenia na podstawie art. 11 § 1 kpk. De lege ferenda powinna zostać dodana możliwość wznowienia jeżeli ujawniły się nowe fakty nie znane sądowi wskazujące na to że nie istniała możliwość umorzenia na podstawie art. 11 Kpk.
Inaczej przedstawia się możliwość wznowienia postęp. umorzonego w stadium przygotowawczym. Art. 327 § 2 dopuszcza wznowienie postęp. w wypadku kiedy ujawnią się nowe fakty lub dowody nie znane w poprzednim postęp.. Brak podstawy do stosowania art. 11 § 1 kpk jest niewątpliwie takim właśnie faktem.
Organy uprawnione do umarzania na podstawie art. 11 Kpk
Na wstępie należy podkreślić, że umorzenie apsorpcyjne może zafunkcjonować tak w postęp. przygotowawczym jak i jurysdykcyjnym. Wynika to z faktu, że ustawodawca wprowadził zwrot „umarza” co powoduje. że umorzenie może być dokonane zarówno w postęp. przygotowawczym jak i jurysdykcyjnym. Możliwość umorzenia w toku całego postęp. wynika również z faktu że instytucja ta została wprowadzona w związku z zaległościami w sprawach karnych więc tylko stosowanie jej w ciągu całego procesu pozwoli na pełne jej wykorzystanie. W postęp. przygotowawczym władny jest wydać taką decyzję prokurator. W wypadku gdy inny organ wyda przedmiotowe postanowienie podlega ono zatwierdzeniu przez prokuratora (art. 305 § 3 Kpk). Decyzja o umorzeniu zapada w formie postanowienia - ex. 93 § 1 Kpk. Prokurator umarzający czy też zatwierdzający postanowienie o umorzeniu powinien zbadać ze szczególną wnikliwością czy rzeczywiści zachodzą przesłanki do zastosowania art. 11 kpk. Chodzi tu oczywiście o jak najdokładniejsze ustalenie czy zarzucany czyn popełniła rzeczywiście osoba w stosunku do której wydano postanowienie o przedstawienie zarzutów i czy popełniony czy jest zagrożony karą pozbawienia wolności do lat pięciu oraz czy orzeczenie kary będzie rzeczywiście nie celowe. Mogą się zdarzyć sytuacje, w których skazani na wysokie kary celowo będą chcieli sobie przypisać obecny czyn, ponieważ i tak kara nie byłaby orzeczona, a także takie nowe przestępstwo nie ma wpływu na warunkowe zwolnienie. Dlatego trzeba dobrze sprawdzić czy rzeczywiście oskarżony jest sprawcą. Na takie postanowienie służy zażalenie jako na kończące postęp. w sprawie. Niewątpliwie postanowienie takie powinno zawierać uzasadnienie, w którym wskazywałoby się podstawę umorzenia ze wskazaniem art. 11 oraz prawomocnej kary orzeczonej za inne przestępstwo. Dzięki temu pokrzywdzony może odstąpić od złożenia zażalenia co niewątpliwie przedłużyło by postęp. Na etapie postęp. jurysdykcyjnego możliwe jest umorzenie podczas wstępnej kontroli aktu oskarżenia jak również w dalszym jej toku. Art. 339 § 3 kpk stanowi, że prezes kieruje sprawę na posiedzenie gdy zachodzi potrzeba innego rozstrzygnięcia przekraczająca jego uprawnienia. Ustawodawca wymienia również przyczyny na podstawie, których kieruje się sprawę na posiedzenie. Nie ma wśród nich art. 11 Kpk. Jednak możliwe jest umorzenie podczas wstępnej kontroli ponieważ ustawodawca stwierdza, że wymienione przyczyny nie są wszystkimi co wynika ze sformułowania „zwłaszcza” Na tym etapie postęp. sąd wydaje postanowienie. Przysługuje na nie zażalenie. Po rozpoczęciu przewodu sądowego sprawę powinno się umorzyć wyrokiem. Wynika to z art. 414 § 1 gdzie wyraźnie jest stwierdzone, że sąd umarza postęp. wyrokiem w razie stwierdzenia okoliczności wyłączającej ściganie. Według mnie istnienie przesłanek z art. 11 kpk jest okolicznością wyłączającą ściganie.
Stosowanie art. 11 w procesie złożonym przedmiotowo.
Może tak się zdarzyć, że przeciwko oskarżonemu toczy się proces w którym jest oskarżony np. o zabójstwo, rozbój przy użyciu noża, i o przywłaszczenie rzeczy znalezionej. W takiej sytuacji pojawia się problem czy istnieje możliwość zawieszenia postęp. w stosunku do przywłaszczenie i prowadzenia go w pozostałym zakresie. Należy się zgodzić z argumentacją T. Grzegorczyka, który stwierdza że „celem przepisu art. 11 nie jest eliminacja z postęp. czynów, za jakie oskarżony ma odpowiadać, a jedynie eliminacja postęp. w sytuacji, gdy w innym (pod. - autora) procesie dana osoba zostaje (ma być) skazana w taki sposób, że prowadzenie danego postęp. z uwagi na orzeczoną już (lub mającą być orzeczoną) karę oczywiście niecelowe. Dochodziłoby tu zresztą do zawieszenia postęp. jedynie w części przedmiotowej przy jednoczesnym prowadzeniu go wobec tej samej osoby, tyle że co do pozostałych czynów.” Podobnie jak T. Grzegorczyk uważam, że stosowanie art. 11 § 2 w przedstawionej wyżej sytuacji jest wykluczone. Istnieje według mnie możliwość umorzenia absorpcyjnego w procesie złożony przedmiotowo gdy istnieje już prawomocna kara, która spełnia warunki przewidziane w tym przepisie. Można umorzyć wtedy jeden lub kilka czynów.
Wyniki badań empirycznych
Badanie przeprowadziłem w dniach 18-23 marca 2000. Do badań wykorzystałem krąg spraw, które wpłynęły do Sądu Rejonowego w Giżycku w 1999 i zostały zakończone wyrokiem lub w inny sposób do 23 marca 2000, dotyczące przestępstw z rozdziału XXXV K.K. Do badań nie zakwalifikowałem przestępstw, których górna granica zagrożenia ustawowego była wyższa od 8 lat. Jednak kiedy do tych kategorii przestępstw stosowało się art. 283 KK zostały one ujęte w badaniu. Przy zastosowaniu art. 294 KK czyny z art. 278 § 1 lub 2, 284 § 1 lub 2, 285 § 1, 286 § 1, 287 § 1 288 § 1 lub 291 § 1 lub 2 nie zostały ujęte w badanej próbie. Ogólnie moje kryterium spełniło 104 sprawy. Zaznaczę, że do sądu Rejonowego w Giżycku gdzie prowadziłem badania w roku 1999 wpłynęło 765 spraw. Badanie moje miało na celu sprawdzenie jak jest realizowana zasada szybkości w polskim procesie karnym. Badałem przede wszystkim stosowanie nowych instytucji tj. art. 335 kpk. 387 kpk, 11 kpk. Sąd w żadnym wypadku nie zastosował regulacji przewidzianej w art. 11 § 1 Kpk jak również 11 § 2 Kpk. Instytucja przewidziana w art. 335 § 1 także nie spotkała się z aprobatą prokuratorów, ponieważ tylko w jednym wypadku prokurator wystąpił z w/w wnioskiem. Dobrze wypadła natomiast regulacja przewidziana w art. 387 Kpk na tle innych, które to zostały po raz pierwszy wprowadzone w kodeksie z 1998 r. Jedyny wniosek, który się nasuwa pozwala na stwierdzenie, że umorzenie apsorpcyjne w rzeczywistości nie jest stosowane.
Wnioski końcowe
Uważam, że ustawodawca powinien zmienić instytucje umorzenia absorpcyjnego. Pomimo tego, że pozwala ona na szybkie zakończenie postęp. nie jest w pełni realizowana. Trzeba wyjaśnić skąd się bierze to, że sądy i prokuratorzy niechętnie umarzają postęp. na podstawie art. 11 Kpk. Instytucja te nie realizuje zadań prewencji ogólnej a już na pewno szczególnej. Promuje one uprzednią karalność przestępcy. Można powiedzieć, że przedkłada interes organów procesowych nad cele postęp. karnego. Powinna być jako odstępstwo od zasady legalizmu stosowana z dużą rozwagą. Jednak jak wynika z moich badań sądy nie jej nie stosują. Oczywiście próba na jakiej przeprowadziłem badanie nie jest miarodajne w skali kraju pozwala jednak zauważyć niechęć do umorzenia. Instytucja ta została wprowadzone żeby w jakimś stopniu rozładować sądy jak również odciążyć inne organy procesowe. Mogę przypuszczać, że nie spełnia ona jednak pokładanych w niej nadziei. Pozostaje w moim przekonaniu tylko martwą literą prawa. De lege ferenda powinna ona być precyzyjniej sformułowana. SN powinien wydać wytyczne dotyczące umorzenia absorpcyjnego. W przyczynach pozwalających na wznowienie postęp. zakończonego prawomocnym wyrokiem powinno być dopuszczone jak pisałem wcześniej wznowienie postęp. jeżeli odpadła podstawa umorzenia. Pomimo umorzenia na podstawie art. 11 powinna istnieć możliwość orzeczenia obowiązku naprawienia szkody przewidzianej w art. 46 K.K. Wynika z tego konieczność zmiany KK i dodaniu w art. 46 in principio W razie skazania za przestępstwo lub umorzenia sprawy na podstawie art. 11 ... W takiej sytuacji pokrzywdzony pomimo tego, że sprawcy nie wymierzono kary (sensu stricte) miałby jakieś poczucie sprawiedliwości. Ułatwiło by to na pewno łatwiejszą ocenę interesu pokrzywdzonego. Mam nadzieję że ustawodawca przy następnej nowelizacji kodeksów karnych zwróci uwagę na konieczne zmiany, które rzeczywiście mogą usprawnić postęp. karne.
Warunkowe umorzenie postęp. - przesłanki i cele oraz problem kompetencji do stosowania tej instytucji.
Instytucja warunkowego umorzenia postęp. jest oryginalnym tworem polskiej myśli prawniczej. Jej istota polega na rezygnacji ze skazania i kary wobec sprawcy uznanego winnym postęp. i zastosowaniu przewidzianych przez prawo karne środków o charakterze probacyjnym. Nie jest to uwolnienie od odpowiedzialności, lecz swoisty środek karny.
Przesłanki, czyli warunki stosowania tej instytucji zawiera art. 66 k.k.. Są one następujące:
1 ) zagrożenie czynu karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności;
2) wina sprawcy i stopień społecznej szkodliwości popełnionego czynu nie są znaczne;
3) brak jest wątpliwości co do popełnienia postęp. i jego okoliczności;
4) sprawca nie był dotąd karany za przestępstwo umyślne;
5) występuje pozytywna prognoza, wyrażająca się w przekonaniu, że pomimo warunkowego umorzenia postęp. sprawca nie popełni ponownie przestępstwa i będzie przestrzegał porządku prawnego.
Na gruncie k.k. z 1969 r. wiele wątpliwości wzbudzała interpretacja przesłanki "nie znacznego" społecznego niebezpieczeństwa czynu (art. 27.1 ) . W tym zakresie wystąpiły tendencje do uwzględnienia właściwości i warunków osobistych sprawcy oraz dotychczasowego jego życia, które prowadziły do orzekania o warunkowym umorzeniu w sprawach poważnych przestępstw, jeżeli postawa sprawcy była oceniana pozytywnie (np. pozytywny stosunek do socjalistycznej rzeczywistości !) . Tendencje te wykraczały poza zakres desygnatów ujemnej treści popełnionego czynu, naruszając ściśle przedmiotowo-podmiotowa interpretację społecznego niebezpieczeństwa czynu, za jaką opowiedział się SN w wytycznych z 29.L1971 r. w sprawie stosowania instytucji warunkowego umorzenia postęp. Jest oczywiste, że właściwości i warunki osobiste sprawcy oraz dotychczasowy sposób jego życia nie wpływają na społeczną szkodliwość popełnionego czynu a ich ocena ma istotne znaczenie prognostyczne i składa się na odrębną przesłankę omawianej instytucji. Na gruncie obowiązującego k.k. interpretacja przesłanki "nieznacznej" szkodliwości czynu nie powinna wywoływać rozbieżności, a to wobec zdefiniowania kryteriów stopnia społecznej szkodliwości w art, 115.2. Co się zaś tyczy winy, to jej ocena nie wykracza poza normatywne i psychologiczne kryteria (zob. art. 1 § 3 i art. 9.1 i 2).
Kolejna przesłanka braku wątpliwości co do popełnienia postęp. nie wymaga przyznania się do winy. Stwierdzenie winy wynikać bowiem może z niewątpliwych okoliczności ustalonych w sprawie. Dodać należy, że wprawdzie warunkowe umorzenie nie jest skazaniem, ale rozstrzyga kwestię winy oskarżonego. W wypadku gdy orzeczenie o warunkowym umorzeniu zapada na posiedzeniu przed rozprawą, oskarżonemu służy sprzeciw, który powoduje, że postanowienie w tym przedmiocie traci moc i sprawa podlega rozpoznaniu na rozprawie (art. 341 ~ 1 k.p.k.).
Kodeks postęp. karnego z 1969 r. upoważniał prokuratora do stosowania warunkowego umorzenia postęp. (art. 286) . Jednak kompetencja prokuratora od początków tej instytucji była kwestionowana. W doktrynie przeważał pogląd, że prawo do stosowania warunkowego umorzenia powinien mieć tylko sąd, albowiem decyzja ta opiera się na stwierdzeniu winy i określeniu konsekwencji prawnych popełnienia postęp., co należy do zakresu wymiaru sprawiedliwości. Argumentowi, że warunkowe umorzenie we wczesnym etapie postęp. karnego jest bardziej korzystne niż w wyroku sądowym, gdyż unika się stygmatyzacyjnych następstw publicznego oskarżenia, przeciwstawiono koncepcję warunkowego umorzenia przez sąd na posiedzeniu przed rozprawą na wniosek prokuratora.
W tym kierunku rozstrzygnięto sprawę w nowej kodyfikacji karnej. Zgodnie z art. 336 k.p.k. prokurator, gdy są spełnione przesłanki tej instytucji, może zamiast aktu oskarżenia skierować do sądu wniosek o warunkowe umorzenie postęp.. Sąd rozpoznaje wniosek na posiedzeniu przed rozprawą orzekając o warunkowym umorzeniu w formie postanowienia, z tym że może uzależnić wydanie takiego postanowienia od porozumienia oskarżonego z pokrzywdzonym co do naprawienia wyrządzonej mu szkody (art. 341 § 2-4 k.p.k.). Jeżeli nie ma podstaw do wydania postanowienia o warunkowym umorzeniu, sprawa podlega rozpoznaniu na rozprawie (art. 341 § 2). Jest jednak możliwe, że w wyniku rozprawy sąd wyda wyrok o warunkowym umorzeniu postęp. (art. 414 k.p.k. )
Przesłanki i zakres stosowania instytucji warunkowego zawieszenia wykonania kary
Instytucja warunkowego zawieszenia wykonania kary - jako forma warunkowego skazania - spełnia ważną rolę instrumentu indywidualizacji reakcji na przestępstwo. Opiera się ona na sprawdzonym w drodze badań kryminologicznych przekonaniu, że w stosunku do sprawców przestępstw, którzy nie wykazują cech głębokiej demoralizacji, wychowawczy efekt może dać poddanie próbie w warunkach wolności kontrolowanej, natomiast izolacja w zakładzie karnym byłaby niecelowa albo wręcz szkodliwa. W wypadku nasycenia warunkowego skazania obowiązkami próby i poddania sprawcy dozorowi można osiągnąć cele wychowawcze bez odrywania go od środowiska rodzinnego i zawodowego. Unika się w ten sposób wielu ujemnych następstw, które najczęściej wywołuje bezwzględna kara pozbawienia wolności. Oznacza to, że warunkowe skazanie stanowi dzisiaj samodzielny środek karny o istotnych walorach prewencyjno-wychowawczych. Za nieaktualne uznać trzeba dawne poglądy ujmujące warunkowe skazanie jako modalność wykonania kary pozbawienia wolności.
Omawiana instytucja jest typowym wyrazem racjonalizacji szczególno-prewencyjnej. Podstawową przesłanką warunkowego zawieszenia wykonania kary jest bowiem pozytywna prognoza, która wyraża się w przekonaniu sądu, że pomimo niewykonania kary sprawca będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni ponownie postęp.. Prognoza ta opierać się ma na ocenie właściwości i warunków osobistych sprawcy, dotychczasowego jego sposobu życia oraz zachowania się po popełnieniu postęp. (art. 69.2), co implikuje zbieranie odpowiednich danych osobopoznawczych w toku postęp. karnego.
W k.k. z 1969 r. warunkowe zawieszenie obejmowało tylko karę pozbawienia wolności, której wymiar nie przekracza 2 lat - w wypadku skazania za przestępstwo umyślne, albo 3 lat - w razie skazania za przestępstwo nieumyślne. Natomiast k.k. z 1997 r. przewiduje warunkowe zawieszenie kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat, kary ograniczenia wolności i grzywny samoistnej (art. 69 .1). Rozszerzenie warunkowego skazania na inne kary, w tym grzywnę, spotkać można w wielu ustawodawstwach.
Kodeks karny z 1969 r. do czasu nowelizacji z 12.VIL1995 r. wyłączał spod warunkowego zawieszenia wykonania kary sprawców działających w warunkach recydywy szczególnej, natomiast stosowanie tej instytucji wobec sprawców występków chuligańskich czynił wyjątkowym (art. 73 § 3 i 59 § 2). Zwłaszcza to pierwsze, zbyt restryktywne uregulowanie spotykało się stale z krytyką, gdyż są to wypadki, kiedy stosowanie bezwzględnego pozbawienia wolności wobec recydywisty nie jest racjonalne i warunkowe skazanie, połączone z dozorem oraz nałożeniem odpowiednich obowiązków, stwarzałoby lepsze szanse oddziaływania na sprawcę.
Uwzględniając przedstawione argumenty, nowelizacja z 1995 r. przewidziała możliwość stosowania instytucji warunkowego skazania wobec recydywistów w typie podstawowym bez szczególnych ograniczeń, zaś w wypadku recydywy wielokrotnej, gdy " zachodzi wyjątkowy wypadek uzasadniony szczególnymi okolicznościami.
Kodeks karny z 1997 r. przyjmuje podobne rozwiązania, gdy chodzi o recydywistów wielokrotnych (art. 69.3). Rezygnuje natomiast słusznie - z odrębnego traktowania występków chuligańskich. Był to "fenomen" wykreowany przez doktrynę w państwie socjalistycznym, który obecnie nie ma żadnego uzasadnienia. Definicja tego pojęcia zawsze budziła wątpliwości i stwarzała trudności w jej stosowaniu. Obecnie wszelkie postęp. agresywne, tj. popełnione z użyciem przemocy lub groźby użycia przemocy, powinny być surowiej karane, bez potrzeby "wyróżniania" fenomenu chuligańskiego.
Warunkowe przedterminowe zwolnienie i przesłanki stosowania
Warunkowe przedterminowe zwolnienie od odbycia części kary pozbawienia wolności nie jest probacją w sensie ścisłym, gdyż nie stanowi środka reakcji na przestępstwo związanego z poddaniem sprawcy próbie. W klasycznym ujęciu systemu anglo-amerykańskiego rozróżnia się probację (probation) i warunkowe zwolnienie (parole), które następuje po orzeczeniu kary - w procesie jej wykonania. Zaliczamy je jednak do środków probacyjnych, o czym przesądza warunkowy charakter zwolnienia, poddanie zwolnionego próbie i dozorowi kuratorskiemu oraz uzależnienie skutków prawnych od wyniku próby.
Warunkowe przedterminowe zwolnienie jest wyrazem indywidualizacji kary pozbawienia wolności, toteż, pomimo że następuje w toku wykonania kary, jest instytucją prawa karnego materialnego, a nie tylko prawa karnego wykonawczego. Regulacja tej instytucji następuje w k.k. (art. 7782), a w kwestiach wykonawczych - w k.k.w. (art. 159 -163) .
Przesłanką merytoryczną warunkowego przedterminowego zwolnienia jest prognoza kryminologiczna, oparta na ocenie właściwości i warunków osobistych skazanego, jego sposobu życia przed i po popełnieniu postęp., a przede wszystkim zachowania się w toku odbywania kary, która uzasadnia przypuszczenie, że pomimo wcześniejszego zwolnienia nie powróci on na drogę postęp. (art. 77.1 k.k.).
Zawarte w określającym omawianą przesłankę art. 90.1 k.k. z 1969 r. (in fine) stwierdzenie, iż warunkowe zwolnienie następuje, gdy "mimo niewykonania kary w całości jej cele zostały osiągnięte" było nierealistyczne, gdyż jak wiadomo wykonanie kary pozbawienia wolności ma na celu resocjalizację, a ta w warunkach izolacji penitencjarnej rzadko jest osiągana. Stwierdzenie to zresztą dawało asumpt do przenoszenia na grunt wykonania kary i orzekania o warunkowym zwolnieniu kryteriów prewencji ogólnej, która należy do celów kary, co jest z gruntu niesłuszne, gdyż warunkowe zwolnienie od jego powstania (system progresywny) jest wyrazem racjonalizacji indywidualno-prewencyjnej. Słusznie więc k.k. z 1997 r. w art. 77 § 1, określającym merytoryczną przesłankę warunkowego zwolnienia, skreśla kryterium "spełnienia celów kary", pozostawiając pozostałe kryteria.
O warunkowym przedterminowym zwolnieniu orzeka sąd penitencjarny na wniosek skazanego lub jego obrońcy, dyrektora zakładu karnego lub sądowego kuratora zawodowego. Przed podjęciem decyzji wysłuchuje się skazanego oraz opinii przedstawionej przez administrację zakładu, a także kuratora sądowego, jeżeli składał wniosek o warunkowe zwolnienie. W razie odmowy udzielenia warunkowego zwolnienia, podmiotowi który składał wniosek przysługuje zażalenie (art. 161-162 k.k.w.).
Przesłanką formalną warunkowego zwolnienia jest odbycie przez skazanego określonej w ustawie części kary. Według pierwotnej regulacji k.k. z 1969 r. warunkowe zwolnienie mogło nastąpić po odbyciu co najmniej dwóch trzecich kary. Nowela do tego kodeksu z 17.VL 1988 r. obniżyła tę ogólną przesłankę do odbycia połowy kary, a wobec niektórych kategorii skazanych, tj. młodocianych, sprawców przestępstw nieumyślnych, osób sprawujących pieczę nad dzieckiem do lat 15, wreszcie kobiet, które ukończyły 60 lat, a mężczyzn po ukończeniu 65 lat - wprowadziła możliwość zwolnienia po odbyciu jednej trzeciej kary. Było to podyktowane dążeniem do zmniejszenia ogromnego przeludnienia w zakładach karnych, będącego rezultatem nadmiernie surowej polityki karnej, spowodowanej zwłaszcza represyjną ustawą z 10 V 1985 r. o szczególnej odpowiedzialności karnej (liczba uwięzionych na koniec 1987 r. wynosiła aż 96438 osób, a współczynnik prionizacji -255). W nowym k.k. nie zachodzi już potrzeba stosowania tego typu szczególnych regulacji, a to wobec ogólnego zliberalizowania systemu sankcji, co powinno zapobiegać masowemu stosowaniu nadmiernie długich kar. Ogólną przesłankę warunkowego zwolnienia stanowi obecnie odbycie połowy kary, nie mniej jednak niż 6 miesięcy (art. 78 § 1).Skazanego w warunkach recydywy specjalnej podstawowej (art. 64 § 1 ) można zwolnić po odbyciu dwóch trzecich kary, natomiast recydywistę wielokrotnego (art. 64.2) - po odbyciu trzech czwartych kary (art. 78 § 2). Natomiast skazanego na karę 25 lat pozbawienia wolności można zwolnić warunkowo po odbyciu 15 lat kary, a skazanego na karę dożywotniego pozba-wienia wolności - dopiero po upływie 25 lat (art. 78 § 3 i art. 80 § 3). Przepisy regulujące przesłanki warunkowych zwolnień stosuje się dla sumy dwóch lub więcej nie podlegających łączeniu kar pozbawienia wolności, które skazany ma odbyć kolejno (art. 79.1).
Rozstrzygnięcia Sądu w razie wznowienia
W kwestii wznowienia (o wznowieniu, odmowie wznowienia i związanych z nimi kwestiach wpadkowych) orzekała:
1) Sąd okręgowy (w składzie 3 sędziów) — w sprawach zakończonych orzeczeniem sądu rejonowego,
2) Sąd apelacyjny (w składzie 3 sędziów) — w sprawach zakończonych orzeczeniem sądu okręgowego,
3) Sąd Najwyższy (w składzie 3 sędziów) — w sprawach zakończonych orzeczeniem sądu apelacyjnego lub SN (art. 544 § 1-2)
W kwestii wznowienia postęp. sąd orzeka na posiedzeniu bez udziału stron, chyba że prezes sądu lub sąd postanowi inaczej (art. 544 § 3). Strony mają natomiast prawo wziąć udział w ewentualnych czynnościach sprawdzających fakty, na które powołał się
wnioskodawca (art. 546). W postęp. o wznowienie obowiązuje nie tylko wspomniany już przymus adwokacki, ale i obrona obowiązkowa, gdy postęp. wznowiono na skutek wniosku na korzyść oskarżonego i toczy się ono po jego śmierci lub zachodzi przyczyna zawieszenia postęp. (art. 548).
Problem zakazu reformationis in peius.- stosuje się tu odpowiednio (art. 545 § l), w razie wznowienia postęp. na korzyść
oskarżonego, przepisy o tym zakazie obowiązują w postęp. odwoławczym (art. 434 i 443).
Zaakceptować trzeba pogląd, że samo wznowienie na niekorzyść jest dopuszczalne tylko propter crimina.
Bez wniosku w tym kierunku jest niedopuszczalne
Sąd zawsze orzeka na posiedzeniu. Rozprawy nie przeprowadza się w kwestii wznowienia. Orzeczenie o wznowieniu postęp. przybiera postać postanowienia. Ma ono z reguły charakter kasatoryjny, a więc sąd uchyla zaskarżone orzeczenie i przekazuje sprawę właściwemu sądowi do ponownego rozpoznania. Od tego orzeczenia nie przysługuje środek odwoławczy (art. 547 § 2). Sąd może jednak wyrokiem uniewinnić oskarżonego, jeżeli nowe fakty lub dowody wskazują, że orzeczenie to jest oczywiście niesłuszne. Od takiego wyroku lub wyroku umarzającego postęp. przysługuje środek odwoławczy, chyba że wydał go SN (art. 547 § 3-4).
Odmowa wznowienia przybiera natomiast postać postanowienia oddalającego wniosek lub pozostawiającego go bez rozpoznania. Zażalenie przysługuje jednak tylko wtedy, gdy takie orzeczenie wydał sąd okręgowy (art. 547 § l). Gdyby wniosek o wznowienie miał dotyczyć wyłącznie orzeczenia o roszczeniach majątkowych wynikających z postęp., orzeczenie w tej kwestii i dalsze postęp. należeć będzie wyłącznie do sądu w procesie cywilnym (art. 543). Stosownie do art.545 § l w postęp. stosuje się m.in. art.431 i 432. Wniosek o wznowienie można więc skutecznie cofnąć, z ograniczeniami obowiązującymi przy cofaniu środka odwoławczego wniesionego na korzyść oskarżonego. Wniosek taki pozostawia się bez rozpoznania, chyba, że zachodzi jedna z przyczyn wymienionych w art. 101 (nieważność z mocy ustawy), art.439 (bezwzględna przyczyna odwoławcza), lub art.440 (rażąca niesprawiedliwość utrzymania orzeczenia w mocy).
Kiedy orzeczenie staje się prawomocne
Prawomocność - stan, w którym orzeczenie jest ostateczne.
1. Dwa stanowiska, co do momentu zaistnienia prawomocności:
Moment, gdy orzeczenie jest już nieodwołalne w trybie zwyczajnych środków odwoławczych; w wypadku zaskarż. orzecz. co do jednego współosk., sąd odwoławczy może także orzekać co do drugiego współosk., mimo że co do niego orzeczenia nie zaskarż. Oznacza to, że w wypadku zaskarżenia orzeczenia co do jednego współosk. nie uprawomocnia się ono także w stosunku do drug. Z takim następstwem wymienionej koncepcji trudno się zgodzić, więc wydaje się bardziej przekonujący pogląd drugi.
Moment, gdy orzeczenie jest już niezaskarżalne za pomocą zwyczajnych środków odwoławczych;. zakłada, że warunkiem prawomocności jest niezaskarżalność orzeczenia za pomocą zwycz. środka odwoł.; W razie zaskarż. wyroku tylko w stosunku do jednego oskarż. lub w zakresie jednego czynu oskarż., pozostała części wyrok jest prawomocny - częściowa prawomocności wyr., .
2. Prawomocność stanowi cechę orzeczenia i można wyróżnić:
prawomocność formalną - oznacza stan niepodważalności orzeczenia za pomocą zwyczajnego środka odwoławczego, wykluczający kontynuację danego procesu karnego; powstaje min. gdy:
Upłynie termin do wniesienia zwyczajnego środka odwoławczego, a strony i ich przedst. nie skorzystali z tego uprawnienia,
Prezes sądu pierwszej instancji odmówi przyjęcia wniesionego środka odwoławczego,
Sąd odwoławczy pozostawi wniesiony środek odwoławczy bez rozpoznania,
Sąd pozostawi bez rozpoznania cofnięty środek odwoławczy,
Nie wniesiono wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku,
Wyczerpany zostanie tok instancji na skutek wydania orzeczenia przez sąd drugiej instancji.
Warunek: W pkt. 2-6 zakładamy, że pozostałe uprawnione strony w sprawie prostej (jeden oskarżony i jeden czyn) nie skorzystały z upraw. do wniesienia środka odwoł., ponieważ wówczas nieprzyjęcie środka odwoł. jednej osoby nie powoduje pows praw formalnej, gdyż pozostaje do rozpoznania drugi wniesiony środek odwoławczy.
W pkt 1, prawomocność powstaje, gdy upłynie termin dla ostatniej uprawnionej osoby do wniesienia zwycz. środka odwoł; może upływać w różnym czasie w stos. do poszcz. stron lub ich przed., w zal. od tego, kiedy doręczono im odpis post. lub wyr. z uzasad.
b) prawomocność materialną - powstaje jednocześnie z pr. formalną - jest ona jak gdyby skutkiem pr. formalnej; można ją wyrazić w postaci zakazu podwójnego sądzenia tej samej osoby o ten sam czyn.
Prawomocność formalna a prawomocność materialna
Przyjmuje się, że pojęcie prawomocności decyzji związane jest z tą jej cechą, która polega na niepodważalności, niewzruszalności stanu prawnego określonego w decyzji. Ustawa procesowa dopuszcza jednak wyjątki od zasady niepodważalności decyzji, poprzez nadzwyczajne środki odwoławcze (kasację, wznowienie postęp.), które otwierają możliwość kontynuowania postęp.. Można więc uznać, że orzeczenie staje się prawomocne wówczas, gdy niedopuszczalne jest jego zaskarżenie zwykłym środkiem odwoławczym, oznacza to, że możemy przyjąć, iż orzeczenie staje się prawomocne wtedy, gdy:
upłynął termin do złożenia wniosku o sporządzenie na piśmie uzasadnienia wyroku, a strona nie skorzystała z tego uprawnienia
upłynął termin do wniesienia środka odwoławczego (art. 393 i 410), a strona nie zaskarżyła orzeczenia,
stronie odmówiono przyjęcia środka odwoławczego i na decyzję tę nie wniesiono zażalenia lub nie zostało ono uwzględnione; orzeczenie staje się prawomocne od daty upływu terminu do zaskarżenia odmowy albo od daty nieuwzględnienia zażalenia w tym zakresie
sąd odwoławczy pozostawił bez rozpoznania przyjęty środek odwoławczy (w sytuacji określonej w art. 379 k.p.k.),
strona cofnęła wniesiony środek odwoławczy (o formalnej prawomocności orzeczenia decyduje data postanowienia sądu o pozostawieniu bez rozpoznania cofniętego środka odwoławczego),
ustawa nie przewiduje możności jego zaskarżenia (art. 461 - wyrok wydany w postęp. sądowym w sprawach o wykroczenia nie podlega zaskarżeniu),
środek odwoławczy nie przysługuje na skutek wyczerpania toku instancji, ponieważ orzeczenie zostało wydane przez sąd II instan
Prawomocność materialna jest skutkiem prawomocności formalnej. Oznacza tego rodzaju sytuację, w której orzeczenie będąc niepodważalne w drodze zwykłych środków odwoławczych, tworzy stan rzeczy osądzonej; a więc niedopuszczalne jest ponowne orzekanie przeciwko temu samemu podmiotowi i o tym samym przedmiocie. Jest ona cechą orzeczeń merytorycznych, kończących postęp. Treścią zasadniczą tej prawomocności jest zakaz „ne bis in idem” (niemożność ponownego postęp. w tej samej kwestii) (tożsamość podmiotowa i tożsamość przedmiotowa).
W polskim procesie karnym obowiązuje zasada, że sąd orzekający spełnia wszelkie czynności w swojej siedzibie
Samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego - w konstytucji zastrzega się, że sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz; ustawa zasadniczej formułuje zasadę sądowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości, przyjmując, że wymiar ten w Polsce sprawują sąd najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne i wojskowe.
Policja sesyjna sądu - ogół uprawnień do stosowania środków wymuszających zachowanie porządku w czasie rozprawy
Kary porządkowe
Przymusowe doprowadzenie do organu procesowego.
Obciążenie dodatkowymi kosztami postęp.
Część tych uprawnień ma przewodniczący rozprawy, a część skład orzekający. Przewodniczący:
wydaje wszelkie zarządzenia niezbędne do utrzymania na sali sądowej spokoju i porządku
może upomnieć oskarżonego i każdą inną osobę, jeżeli narusza powagę, pokój lub porządek czynności sądowych
może wydalić oskarżonego lub te osobę z sali rozpraw jeżeli upomnienie nie było skuteczne.
Sąd ( skład orzekający)
w razie ciężkiego naruszenia powagi, spokoju lub porządku czynności sądowych albo ubliżenia sądowi, innemu organowi państwowemu lub osobom biorącym udział w sprawie, sąd może ukarać winnego karą porządkową grzywny do wysokości dwukrotnego najwyższego wynagrodzenia lub kara pozbawienia wolności do 7 dni zaś osobie pozbawionej wolności można wymierzyć karę przewidzianą w przepisach o wykonywaniu kary pozbawienia wolności
może wydalić z sali także osobę biorącą udział w sprawie
może wydalić z sali publiczność z powodu jej niewłaściwego zachowania się
może ukarać karą porządkową grzywny do wysokości dwukrotnego najniższego wynagrodzenia za ubliżanie w piśmie powadze sądu lub użycie wyrazów obraźliwych
Przepisy o policji sesyjnej nie maja zastosowania do sędziów i ławników należących do składu orzekającego ani do prokuratora ( jako oskarżyciela publicznego), a kary pozbawienia wolności - do adwokatów i radców prawnych biorących udział w sprawie
Przekraczanie granic odwołania przez sąd odwoławczy
Granice oskarżania wyznaczają obszar orzeczenie, którego dotyczy środek odwoławczy. Są to, zatem elementy orzeczenia zaskarżone w środku odwoławczym, tworzące zakres zaskarżenia.
Zakres zaskarżania może być:
a) pełny, gdy środek odwoławczy dotyczy całego orzeczenia (art.447§1) stwierdza w związku z tym oczywistość: apelację, co do winy uważa się za zwróconą przeciwko całości wyroku, a także apelację, co do kary uważa się za zwróconą przeciwko całości rozstrzygnięcia o karze i środkach karnych (art. 447§2)
b) niepełny, który może wyrażać się w ograniczeniach podmiotowych, przedmiotowych lub podmiotowo- przedmiotowych: niepełny zakres zaskarżenia znaczy, że w części nie zaskarżonej orzeczenie staje się prawomocne i podlega z tą chwilą wykonaniu
Granice przedmiotowe zaskarżenia określa skarżący wskazując, jakie rozstrzygnięcia zawarte w orzeczeniu lub ustalenia zawarte w uzasadnieniu poddaje kontroli organu odwoławczego, gdyż naruszają one jego prawa lub szkodzą jego interesom.
Granice podmiotowe występują jedynie w procesach wieloosobowych, przy czym wieloosobowy należy rozumieć też postęp., w którym występuje wprawdzie jeden oskarżony, ale obok niego także osoba odpowiedzialna posiłkowo lub zobowiązana do zwrotu korzyści skarbowi Państwa w procesie powszechnym. Chodzi, zatem o takie postęp. gdzie orzeczenia zawiera rozstrzygnięcia dotyczące więcej niż jednej osoby. Granice podmiotowe zaskarżenia wyznaczone są, zatem przez osobę, której środek ten dotyczy.
Sądowa kontrola oskarżenia
1. Kontrola formalna - należy do Prezesa Sądu (lub przewodniczącego wydziału, bądź upoważnionego sędziego). Bada on czy akt oskarżenia odpowiada warunkom formalnym wymienionym w art. 119, 332, 333 i czy zostały spełnione warunki wymienione w artykule 334. Akt oskarżenia będzie spełniał wymogi formalne, jeśli będzie zawierać:
oznaczenie oskarżyciela i jego adres,
oznaczenie sądu, do którego jest skierowany i sprawy, jakiej dotyczy,
dane osobowe oskarżonego,
tzw. Konkluzje, czyli dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca i sposobu okoliczności jego popełnienia i skutków a zwłaszcza wysokości powstałej szkody,
wskazanie, że czyn został popełniony recydywą,
kwalifikacja czynu,
wskazanie sądu właściwego rozpoznania sprawy i trybu postęp.,
uzasadnienie, w którym należy przytoczyć fakty i dowody, na których oskarżyciel się opiera a w miarę potrzeby wyjaśnić podstawę prawną oskarżenia i omówić okoliczności, na które powołuje się oskarżony w obronie,
listę osób z adresami, których wezwania żąda oskarżyciel,
wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się oskarżyciel,
datę i podpis sporządzającego akt oskarżenia,
inne artykuły dotyczące aktu oskarżenia.
2. Kontrola merytoryczna - pozytywny czynnik formalnej kontroli aktu oskarżenia, powinien przejść do następnego etapu w ramach, którego następuje wstępne badanie sprawy. Kontrola ma na celu zapobieżenie oskarżeniu oczywiście bezzasadnemu, ochronę oskarżonego przed procesem sądowym w sytuacji, gdy z góry można spodziewać się unieważnienia lub umorzenia procesu, nie dopuszczeniu do zaangażowania innych uczestników procesu w czynności od początku bezcelowe. Znaczenie ma czynnik negatywny kontroli, zamyka on oskarżeniu drogę rozprawy sądowej, gdyż nie zostało ono w tak wysokim stopniu uprawdopodobnione, aby mogło być podstawą do jej przeprowadzenia. Według art. 339§2 Prezes Sądu kieruje sprawę na posiedzenie, jeśli akt oskarżenia wniósł oskarżyciel posiłkowy w celu zbadania, czy nie zachodzi potrzeba wydania orzeczenia o umorzenie postanowienia z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia, a także potrzeba wydania postanowienia o ograniczeniu liczby oskarżycieli posiłkowych. Ponadto Prezes sądu ma obowiązek skierować sprawę na posiedzenie także wtedy, gdy zachodzi potrzeba innego rozstrzygnięcia przekraczającego jego uprawnienia a zwłaszcza:
umorzenie postęp. z powodu negatywnej porażki procesowej,
umorzenie postęp. z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia,
wydanie postanowienia o niewłaściwości sądu lub o zmianie wskazanego w akcie oskarżenia trybu postęp.,
zwrot sprawy prokuratorowi w celu usunięcia istotnych braków postęp. przygotowawczego,
wydanie postanowienia o zawieszeniu postęp.,
wydanie postanowienia w przedmiocie tymczasowe aresztowania lub innego środka przymusu,
wydanie nakazu karnego,
Prezes Sądu kieruje sprawę na posiedzenie, ponadto, gdy zachodzi potrzeba rozważenia możliwości przekaz. jej do postęp. mediacyj.
Rozpoznanie przez sąd zażaleń na postanowienia prokuratora - Sąd jest właściwy gdy post. Prokuratora dotyczy sprawy:
zabezp. roszczenia, w wypadku zgłoszenia wniosku o zabezp.- wraz z powództwem cywilnym- w toku post. przygotowawczego,
zachowania w tajemnicy danych osobowych świadka - zażalenie oskarżonego do sadu właściwego do rozpoznania sprawy,
kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych,
kontroli oraz utrwalania przy użyciu środków technicznych treści przekazów informacji innych niż rozmowy telefoniczne
zatrzymania i przymusowego doprowadzeniu osoby podejrzanej,
środka zapobiegawczego- zażalenie do sądu rej., w którego okręgu prowadzi się postęp. (nie stosuje się w razie wniesienia zażalenia na postanowienie prokuratora zapadające w związku ze złożonym wnioskiem o uchylenie lub zmianę środka zapobieg.,
wydania w toku postęp. przygotowawczego postanowienia prokuratora o zabezpieczeniu majątkowym- zażalenie do sądu rejonowego, w okręgu którego prowadzi się postęp.,
Szczególna regulacja przewidziana jest dla sytuacji, w której pokrzywdzonemu oraz instytucji pań., samorząd. lub społ, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, przysługuje zażalenie na post. o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, a stronom - zażalenie na postan. o jego umorzeniu. Co do zasady, wnosi się je do prokuratora nadrzędnego. Jeśli ten jednak nie przychyli się do zażalenia, zobowiązany jest skierować wniesiony środek odwoławczy do sądu. Od tej chwili sąd właściwy jest do rozpoznania zażalenia na post. prokuratora o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia albo o jego umorzeniu. Jeśli jednak, po uchyleniu przez sąd postanow.
o umorzeniu post przygotowawczego lub o odmowie jego wszczęcia, Prok. ponownie wyda post. o umorzeniu post. lub o odmowie jego wszczęcia - post. to podlega zaskarżeniu tylko do prokuratora nadrzędnego. Jeśli ten utrzyma w mocy zaskarżone post., wówczas pokrzywdzony, który wykorzystał całą opisaną wyżej drogę odwoławczą, może wnieść do sądu „własny" akt oskarżenia. Ilekroć ustawa nie stanowi inaczej, właściwym sądem do rozp. zaż. na post. Prok. jest sąd powołany do rozpoznania sprawy w I inst.
Zażalenie na czynności i zaniechanie czynności (ustawodawca odróżnił czynności i zaniechanie) - zarówno stronom, jak
i osobom nie będącym stronami przysługuje w toku post. przyg. zażalenie na czynności inne niż postanowienia i zarządzenia narusz. ich prawa (zapewnienia w toku post. przyg. kontrolę czynności innych niż decyzje - prawa stron i osób nie będących stronami mogą być w istotny sposób naruszone przez czynności faktyczne np. w trakcie przesłuchania, przeszukania itp.
1. Katalog:
czynności organu prowadzonego dane postęp. przygotowawcze,
czynności organu, któremu powierzono wykonanie konkretnej czynności w toku tego postęp.,
czynności podejmowane przez prokuratora w ramach nadzoru nad postęp.m przygotowawczym.
Wyjątek W pojęciu „czynności", o których mowa nie mieszczą się te zachowania organu proces., które powinny przybierać postać decyzji, a zostały przez organ procesowy odformalizowane i przekazane stronie np. w postaci ustnej odmowy.
2. Organem rozpoznającym zażalenie na czynności określone w art. 302§2 jest, zgodnie z regułą ogólną:
zażalenie dotyczące czynności prokuratora - prokurator nadrzędny
zażalenie dotyczy czynności innego organu prowadzącego post. przygotowawcze lub innego organu, któremu powierzono dokonanie konkretnej czynności w toku tego postęp. - prokurator sprawujący nadzór nad tym postęp.m.
3. Przedmiotem zażalenia na czynności z art. 302§2 powinna być konkretnie oznacz. czynność naruszająca prawa skarżącego, tzn. sprecyzowane zachowanie organu procesowego a nie całość nie akceptowanych przez skarżącego zachowań prowadzącego post. przygotowawcze czy też kompleksowo traktowany sposób prowadzenia post.;
4. Skutkiem zażalenia na czynności inne niż decyzja, może być niekiedy tylko doprowadzenie do usunięcia skutków czynności podjętych z naruszeniem przepisów prawa (np. zwrot rzeczy zabranych podczas bezprawnego przeszukania) - ma znaczenie jedynie deklaratoryjne i prewencyjne, jednakże należy wydać zarządzenie, co należy zrobić w celu naprawienia skutków uchybienia.
Międzynarodowa pomoc prawna - w spr. kar. w stos. międzynar. mogą być dokonywane niezbędne czynności (art. 585 kpk):
doręczenie pisma przebywającej za granicą osobie lub instytucjom mającym siedzibę za granicą,.
przesłuchanie osób w charakterze oskarżonych, świadków i biegłych,
dokonanie oględzin i przeszukanie pomieszczeń, zajęcie i wydanie przedmiotów,
wzywanie osób przebyw.. za granicą do stawiennictwa przed sądem lub prokuratorem (doprowadzenie więźniów) celem przesłuch,
udostępnienie akt i dokumentów oraz informacji o karalności,
udzielenie informacji o prawie
Przeprowadzenie dowodu z osob. źródła dow. z osoby, mającej ob. polskie, dokonuje się za pomocą polskiego przedst. dyp. / konsul. Gdy jest to niemożliwe można zwrócić się o dokonanie tych czynności do sądu lub innego org. państwa obcego. Na wniosek sądu i prokuratora pań. obcego pom. prawnej udzielają polskie sądy i prokuratury, lecz w granicach suw. i porz. pr. RP. Dokonując czynności na wn. sądu lub prok. pań. obcego, stosuje się ustawy polskie (ew. zast. szczeg. tryb post. lecz w porz. pr. RP).
Stawiący się dobrowolnie z zagr. świadek lub biegły nie będący ob. pol przed sądem, nie może być ścigany, zatrz. lub tymczasowo areszt. ani za przestępstwo będące przed. danego post. karnego, ani za jakiekolwiek inne przest. popełnione przed przekr. pol. granicy; dot. również wyk. kary orzeczonej za takie przestępstwo; tracą ochronę, gdy nie opuszczą ter. RP, chociaż mogli to uczynić w ciągu 7 dni od czasu, gdy sąd oznajmił im, że ich obecność stała się zbędna.
Znaczenie wyroku europejskiego trybunału praw człowieka w polskim procesie karnym
Podstawa wznowienia wskazana w art. 540 § 3 k.p.k. wiąże się z kolei m.in. z ratyfikacją przez Polskę Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i przyjęciem możliwości występowania obywateli do Euro Tryb Praw Człowieka w Strasburgu, którego wyroki są wiążące dla państwa. Od 1992 r. możliwe jest też wystąpienie ze skargą indywidualną do Komitetu Praw Człowieka (ONZ) w Genewie;
Wyroki Trybunału, gdy są ostateczne, mają powagę rzeczy osądzonej (res iudicata), która obejmuje nie tylko część dyspozytywną, ale i uzasadnienie wyroku. Mimo że wiążą one tylko strony postęp., ich znaczenie zdecydowanie wybiega poza granice sporu toczącego się przed Trybunałem. Są one wyrazem zapatrywań prawnych Trybunału, tworzą one swoiste prawo precedensowe określane mianem case law, z którym nie mogą dzisiaj nie liczyć się ani ustawodawca, ani organy procesu karnego oraz innych postępowań prawnych. Tu trzeba tylko dodać, iż stwierdzenie przez Trybunał, że polskie prawo nie pozostaje w zgodzie z prawem konwencyjnym, jest bardzo poważnym i nieuchronnym impulsem do podjęcia odpowiednich działań legislacyjnych.
W konkretnej natomiast sprawie, która mając początek w procesie karnym w Polsce zakończyła się w Strasburgu wyrokiem lub ugodą stwierdzającą naruszenie prawa konwencyjnego powstaje konieczność doprowadzenia do sytuacji, w której skutki naruszenia przestaną oddziaływać. W praktyce europejskiej przyjęło się, że wówczas państwo może np. uchylić postanowienie o tymczasowym aresztowaniu, może nastąpić ułaskawienie, przyznanie odszkodowania pieniężnego.
Jeżeli sprawa karna w Polsce zakończyła się prawomocnym wyrokiem skazującym, środkiem prowadzącym do usunięcia uchybień i przyznania odszkodowania staje się wznowienie post. na podstawie art. 540 § 3 kpk. Żadną przeszkodą w tym wypadku nie jest to, że wznowienie na pod. art. 540 § 3 następuje tylko na wniosek. Taki wniosek może bowiem zgłosić prokurator, wykonując polecenie
Prokuratora Generalnego, niezależnie od ewentualnego wniosku złożonego przez skazanego, który był stroną w postęp. przed Trybunałem w Strasburgu. Jak trafnie zauważono, wznowienie nie musi nastąpić tylko w sprawie zakończonej w Strasburgu. Może się zdarzyć, że „potrzeba" wznowienia wystąpi na płaszczyźnie profilaktycznej, po to, aby właśnie zapobiec ewentualnej skardze do Trybunału, gdy w czasie postęp. prawomocnie ukończonego doszło do naruszenia prawa konwencyjnego8. Do pomyślenia jest także dzisiaj, szczególnie dzięki art. 91 ust. 2 Konstytucji, zaskarżenie kasacją orzeczenia podlegającego takiemu zaskarżeniu, na podstawie zarzutu obrazy prawa konwencyjnego, jeżeli oczywiście zmieści się ten zarzut w granicach podstaw kasacyjnych (art. 523).
UCZESTNICY PROCESU KARNEGO - kat. zbiorcza, każda osoba, która spełnia funkcję wyznaczoną jej w proc
ORGANY PROCESOWE
Są to organy państwowe uprawnione do wydawania decyzji procesowych w określonych etapach procesu, niezależnie od innych uprawnień.
Ze względu na różne etapy procesu wyróżnia się:
ORGANY PROCESOWE POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO:
w przypadku śledztwa są nimi:
prokurator - kierujący lub jako nadzorujący i wykonujący czynności dla niego zastrzeżone,
sąd - stosuje tymczasowe aresztowanie i wykonuje czynności dla niego zastrzeżone,
policja - o ile prokurator przekaże jej prowadzenie śledztwa (może w całości lub części) albo dokonanie poszczególnych czynności śledztwa,
w przypadku dochodzenia są nimi:
policja,
prokurator - o ile przejmie sprawę do osobistego prowadzenia,
Straż Graniczna,
organy UOP w sprawach bezpieczeństwa i ochrony porządku konstytucyjnego,
sąd - stosujący tymczasowe aresztowanie i wykonuje czynności dla niego zastrzeżone,
organy, które są uprawnione do prowadzenia dochodzenia uproszczonego, tj. urzędy skarb, insp kontroli skarb. itp.
ORGANY PROCESOWE POSTĘPOWANIA GŁÓWNEGO, ODWOŁAWCZEGO I KASACYJNEGO:
sąd, zazwyczaj jest to sąd kolegialny, który ma formę:
składu mieszanego:
w sądzie okręg w sprawach o przest. zagrożone karą 25 l. lub doż. pozbawienia wolności - 2 sędziów i 3 ławników,
w pozostałych przypadkach - 1 sędzia i 2 ławników,
składu zawodowego:
w II instancji, w SN w sprawach o kasację oraz w sądzie I instancji o ile sąd tak postanowi - w składzie 3 sędziów,
w sądzie apelacyjnym i pozostałych w składzie pięciu sędziów,
Sądem może być też jeden sędzia - w sądzie rejonowym orzekającym na posiedzeniu, w SN w post. kasacyjnym - jeśli ustawa nie wymaga wydania wyroku.
przew. składu orzekającego (rozprawy) lub sędzia prowadzący posiedzenie pojednawcze w spr. z oskarż. pry
prezes sądu (przewodniczący wydziału) - działa jako organ administracyjny w sądzie, wykonuje też czynności proces
ORGANY PROCESOWE W POSTĘPOWANIU WYKONAWCZYM - są nimi:
sąd I instancji wydający orzeczenie podlegające wykonaniu,
sąd penitencjarny - są w którym jest sąd okręgowy, udziela on przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności, orzeka o warunkowym przedterminowym zwolnieniu, itp.,
sędzia penitencjarny - sprawuje nadzór nad legalności i prawidłowością postępowania,
dyrektor kierujący określonym zakładem przewidzianym w przepisach prawa karnego wykonawczego,
komisja penitencjarna w zakładzie karnym,
sądowy kurator zawodowy, komornik, urząd skarbowy,
odpowiedni terenowy organ adm. rządowej lub samorządu teryt. lub inny organ uprawniony przez ustawę.
WŁAŚCIWOŚCI ORGANÓW PROCESOWYCH W POST. GŁÓWNYM, ODWOŁAWCZYM I KASACYJN.
Właściwość - to upoważnienie, a zarazem obowiązek organu proces. do dokonania określonych czynności proces
WŁAŚCIWOŚĆ PRZEDMIOTOWA - upraw. sądu do rozpatrywania spraw, ze względu na rangę organu i rodzaj spr.
WŁAŚCIWOŚĆ RZECZOWA - upoważnia organ do całościowego rozpoznania i załatwienia sprawy w I instancji. Sąd rozpatruje spr od wniesienia aktu oskarż do wydania wyroku, rozpoznaje kwestię odpowiedzialności karnej oskarżonego. Właściwym sądem jest zawsze sąd rejonowy, wyjątkowo sąd okręgowy, gdy wskazuje to przepis ust.
WŁAŚCIWOŚĆ FUNKCJONALNA - upoważnia ona organ procesowy do częściowego rozpoznania i załatwienia sprawy. Może ono dotyczyć bądź apelacji, zażalenia, zaopiniowania podania o ułaskawienie, bądź podjęcia postępowania warunkowo umorzonego. Właściwość ta obejmuje fragment procesu.
WŁAŚCIWOŚĆ MIEJSCOWA - upoważnia organ procesowy do rozpoznania i załatwienia sprawy w zależności od siedziby organu lub umiejscowienia danej sprawy. Właściwość tą określa miejsce popełnienia przestępstwa. Zgodnie z art. 31 §1 k.p.k.. sądem właściwym jest ten w którego okręgu popełniono przestępstwo.
Właściwość w danej sprawie określa się w połączeniu właściwości rzeczowej lub funkc. z właściwością miejscową.
* Sąd Apelacyjny nie ma właściwości rzeczowej
WŁAŚCIWOŚĆ ORGANÓW PROCESOWYCH W POST. PRZYGOTOWAWCZYM I WYKONAWCZYM
Panuje tu zasada, iż tylko na zasadzie wyjątku przepisy prawne wyznaczają właściwość rzeczową niektórych organów, tj. tylko prokuratorów. Poza tym każdy z nich może dokonywać wszelkich czynności bez względu na rodzaj sprawy. Organy postępowania przygotowawczego nie są związane żadnymi normami regulującymi właściwość miejscową.
W prokuraturze obowiązuje zasada jednolitości i niepodzielności, tzn. że każdy prokurator działa w imieniu całej prokuratury, może być zastąpiony w każdej chwili przez innego prokuratora.
W przypadku sądu to nie jest on związany w procesie karnym prejudykatem (czyli przedsądem), tzn. decyzją rozstrzygającą jakąś sprawę mającą znaczenie dla rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności oskarżonego, która to została określona w innym procesie.
Wiążące są tu jedynie rozstrzygnięcia kształtujące prawo lub stosunek prawny - tj. wyrok sądowy ustalający ojcostwo, rozwód, nieważność małżeństwa.
STRONY PROCESOWE
Dzielą się one na czynne i bierne.
STRONY PROCESOWE CZYNNE - występują one z żądaniem rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności zgodnie z ich interesem prawnym. Do stron tych zalicza się:
OSKARŻYCIELA PUBLICZNEGO - zasadniczo jest nim prokurator, wyjątkowo organy w postępowaniu uproszczonym uprawnione do prowadzenia dochodzenia uproszczonego,
OSKARŻYCIELA PRYWATNEGO - pokrzywdzony, który wnosi i popiera przed sądem akt oskarżenia w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego.
POKRZYWDZONY - (tylko w postępowaniu przygotowawczym i przejściowym) jest to osoba fizyczna, prawna albo instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone, lub zagrożone przez przestępstw
OSKARŻYCIELA POSIŁKOWEGO - wyróżnia się tu:
oskarżyciela posiłkowego ubocznego - pokrzywdzony, który po wniesieniu aktu oskarżenia lub po objęciu przez niego ścigania w sprawie oskarżenia prywatnego albo w postępowaniu sądowym w sprawie o wykroczenie, składa oświadczenie, iż chce popierać oskarżenie obok oskarżyciela publicznego i następnie popiera to oskarżenie przed sądem.
oskarżyciel posiłkowy subsydiarny - jest nim pokrzywdzony wnoszący oskarżenie zamiast oskarżyciela publicznego odmawiającego wniesienia aktu oskarżenia w sprawie z oskarżenia publicznego i następnie popierający je przed sądem.
POWÓD CYWILNY.
STRONY PROCESOWE BIERNE - są to strony przeciwko którym żądanie rozstrzygnięcia kwestii odpow. zgodnie z interesem prawnym jest skierowane. Do stron tych zalicza się oskarżonego i skazanego, z tymże oskarżony występuje w trzech znaczeniach:
oskarżony w znaczeniu ścisłym - osoba przeciwko której wniesiono akt oskarżenia lub złożono wniosek do sądu o warunkowe umorzenie postępowania,
oskarżony w znaczeniu szerszym - uznany jest nie tylko jako oskarżony ale i podejrzany - jest tu uznawany jako osoba, która otrzymała postanowienie o przedstawienie zarzutów, bądź której postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego,
oskarżony w znaczeniu najszerszym - to osoba którą uważa się nie tylko za oskarżonego ale i za osobę podejrzana, czyli osobę traktowaną (nie uznaną) jak podejrzany, np. zatrzymanie takiej osoby.
SKAZANYM jest natomiast osoba, w stosunku do której wydano już wyrok skazujący.
REPREZENTANCI STRON PROCESOWYCH
Są to osoby działające za stronę w jej imieniu na mocy odpowiedniego tytułu prawnego, tj. pełnomocnictwa, zarządzenia, przepisu ustawy. Reprezentantami stron procesowych są:
OBROŃCY - działający w interesie oskarżonych i skazanych,
PEŁNOMOCNICY - działający w interesie pokrzywdzonych, w postępowaniu przygotowawczym i przejściowym,
PRZEDSTAWICIELE USTAWOWI - reprezentują oni z mocy ustawy pokrzywdzonych małoletnich (tj. do ukończenia 18 roku życia) lub też ubezwłasnowolnionych całkowicie lub częściowo.
RZECZNICY INTERESU SPOŁECZNEGO
Są oni niezależni od stron procesowych. Zalicza się do nich (klasycznie):
PRZEDSTAWICIELI SPOŁECZNYCH - przedstawiciel organizacji społecznej dopuszczony w post. sądowym,
RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH - może on wnosić kasacje na korzyść obywatela lub żądać wszczęcia postępowania przygotowawczego w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego,
MINISTER SPRAWIEDLIWOŚCI - PROKURATOR GENERALNY - może wnosić kasacje wyroku,
PROKURATOR W POSTĘPOWANIU ADHEZYJNYM (postępowaniu toczącym się w ramach procesu karnego na podstawie powództwa cywilnego wniesionego przez pokrzywdzonego lub inna osobę uprawnioną) - który wytacza powództwo cywilne na rzecz pokrzywdzonego, o ile wymaga tego interes społeczny.
OSOBOWE ŹRÓDŁA DOWODOWE - należą do nich:
OSKARŻONY - dostarcza on środek dowodowy w postaci wyjaśnień,
ŚWIADEK - dostarcza zeznań,
BIEGŁY - dostarcza opinii,
OSOBA PODDANA OGLĘDZINOM LUB BADANIOM CIAŁA - dostarcza cech charakterystycznych ciała lub organizmu z punktu widzenia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego,
ZAWODOWY KURATOR SĄDOWY - dostarcza on wyniki wywiadu środowiskowego.
POMOCNICY PROCESOWI
Należą do nich: specjaliści (tj. osoby które wykonują czynności techniczne w czasie oględzin, ekspertyz, eksperymentów) protokolanci, tłumacze, stenografowie, konwojenci policji itp.
PRZEBIEG PROCESU KARNEGO
PROCES KARNY jest to prawnie uregulowana działalność zmierzająca do wykrycia i ustalenia czynu przestępnego i jego sprawcy, do osądzenia go za ten czyn i ewentualnie wykonania kary i innych środków reakcji karnej.
Przedmiotem procesu karnego jest kwestia odpow. karnej, a czasem i cywilnej oskarżonego za zarzucany mu czyn zabroniony.
Celem procesu karnego jest realizacja norm prawa karnego materialnego. Dwa cele procesu - osiągnięcie stanu sprawiedliwości materialnej (doprowadzenie do słusznego zastosowania normy prawa karnego materialnego a niekiedy i prawa cywilnego materialnego) oraz osiągnięcie stanu sprawiedliwości procedural (przekonanie osoby, przeciwko której lub na rzecz której proces się toczy, że organy proc zrobiły wszystko by prawu stało się zadość, postępując w stosunku do niej sumiennie zgodnie z prawem i w najlepszej woli).
PROCES KARNY SKŁADA SIĘ Z NASTĘPUJĄCYCH STADIÓW:
postępowanie przygotowawcze,
postępowanie jurysdykcyjne, w tym: główne i odwoławcze - apelacyjne,
postępowanie wykonawcze.
POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE
Jest to stadium procesu karnego, którego celem jest wstępne przygotowanie sprawy do rozpoznania sądowego. Kodeks postępowania karnego w art. 297 wymienia następujące zadania postępowania karnego:
ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo,
wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy,
zebranie danych o osobie oskarżonego oraz innych danych w drodze wywiadu środowiskowego,
wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie rozmiarów szkody,
zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów.
Poza tym w postępowaniu przygotowawczym należy dążyć do wyjaśnienia okoliczności, które sprzyjały popełnieniu czynu.
Postępowanie przygotowawcze składa się z trzech faz procesowych:
postępowania wstępnego,
śledztwa lub dochodzenia właściwego,
przygotowania aktu oskarżenia.
POSTĘPOWANIE WSTĘPNE
To faza postępowania przygotowawczego, która ma miejsce jeszcze przed formalnym wszczęciem postępowania - wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia. Rozpoczyna się z powzięciem pierwszej wiadomości o przestępstwie. Na tę fazę postępowania składają się dwie formy czynności: tzw. dochodzenie w niezbędnym zakresie oraz czynności sprawdzające.
Dochodzenie wstępne (w niezbędnym zakresie) zostało uregulowane w art. 308 k.p.k., który stanowi, że w granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem, prokurator albo Policja może w każdej sprawie, w wypadkach nie cierpiących zwłoki, jeszcze przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia przeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności procesowe, a zwłaszcza dokonać oględzin, także z udziałem biegłych, dokonać przeszukania oraz oględzin zewnętrznych i badań nie połączonych z naruszeniem integralności ciała osoby podejrzanej, przedsiębrać wobec niej inne niezbędne czynności z pobraniem próby krwi i wydzielin włącznie.
Ponadto w wypadkach nie cierpiących zwłoki, w szczególności wtedy gdy mogłoby to spowodować zatarcie śladów lub dowodów przestępstwa można przesłuchać osobę podejrzaną o popełnienie przestępstwa w charakterze podejrzanego przed wydaniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów jeżeli zachodzą warunki do jego sporządzenia. Przesłuchanie rozpoczyna się wówczas od informacji o treści zarzutu. W ciągu 5 dni od daty przesłuchania prokurator obowiązany jest wydać postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo odmawiając jego wydania umorzyć postępowanie w stosunku do osoby przesłuchiwanej.
Dochodzenie w niezbędnym zakresie może trwać maksymalnie 5 dni licząc od dnia pierwszej czynności. Czas trwania śledztwa lub dochodzenia właściwego liczy się od dnia pierwszej czynności dochodzenia w niezbędnym zakresie.
Czynności sprawdzające polegają na żądaniu uzupełnienia danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie, dokonywaniu sprawdzania faktów w tym zakresie lub sprawdzaniu własnych informacji Policji.
Postępowanie sprawdzające winno być ukończone najpóźniej w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia o przestępstwie. W postępow. sprawdzającym nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego ani innych czynności procesowych wymagających spisania protokołu.
Dopuszczalne jest wszakże przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie, przesłuchanie osoby zawiadamiającej w celu uzupełnienia danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie - przy czym czynności te wymagają oczywiście sporządzenia protok.
Druga faza postępowania przygotowawczego rozpoczyna się z momentem wydania postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia. Postanowienie takie wydaje się, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Winno ono zawierać określenie czynu będącego przedmiotem postępowania oraz jego kwalifikacji prawnej.
Postępowanie przygotowawcze może być prowadzone w formie śledztwa lub dochodzenia.
ŚLEDZTWO
PROWADZI SIĘ OBLIGATORYJNIE W SPRAWACH (ART. 309 § 1 K.P.K.):
o zbrodnie,
o występki enumeratywnie wymienione w art. 309 § 1 pkt 2 k.p.k.,
o występki należące do właściwości sądu okręgowego,
gdy podejrzanym jest funkcjonariusz Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej lub finansowych organów dochodzenia.
Prokurator może postanowić ze względu na wagę lub zawiłość sprawy o prowadzeniu śledztwa w sprawach o inne niż w/w występki (śledztwo fakultatywne).
Śledztwo zasadniczo prowadzi prokurator. Może on jednak powierzyć Policji:
a) przeprowadzenie śledztwa w całości albo w określonym zakresie,
b) dokonanie poszczególnych czynności śledztwa.
Nie jest jednak dopuszczalne powierzenie przeprowadzenia śledztwa lub dokonania jego poszczególnych czynności w sprawach, w których podejrzanym jest funkcjonariusz Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej lub finansowych organów dochodzenia. Ponadto powierzenie nie może obejmować czynności wymagających postanowienia oraz wszelkich czynności związanych z przedstawieniem zarzutów, zmianą postanowienia o przedstawieniu zarzutów lub zamknięciem śledztwa (art. 311 § 1, 3, 4 k.p.k.).
Śledztwo powinno być ukończone w terminie 3 miesięcy. Jednak w uzasadnionych wypadkach okres śledztwa może być przedłużony przez prokuratora nadrzędnego na dalszy czas oznaczony nie dłuższy jednak niż rok. Jedynie w szczególnie uzasadnionych wypadkach Prokurator Generalny może przedłużyć okres śledztwa na dalszy czas oznaczony
DOCHODZENIE - Prowadzi się w tych sprawach, w których nie jest obowiązkowe prowadzenie śledztwa. Podstawowym organem dochodzenia jest Policja. Uprawnienia do prowadzenia dochodzeń w niektórych sprawach mają także organy Straży Granicznej, Urzędu Ochrony Państwa kontroli finansowej. (art. 312 k.p.k.).
Postępowanie uproszczone
W postępowaniu uproszczonym dochodzenie oprócz Policji mogą prowadzić organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Państwowej Inspekcji Handlowej, Państwowej Agencji Radiokomunikacji. Natomiast w postępowaniu karnoskarbowym organami dochodzenia są urzędy skarbowy, inspektorzy kontroli skarbowej, urząd celny, funkcjonariusze inspekcji celnej. Poza tym prowadzenie dochodzenia może przejąć do osobistego prowadzenia prokurator.(art. 311 § 2 k.p.k.)
Istotną cechą tego postępowania jest zredukowany formalizm tego postępowania. Zbyteczne jest tu wydanie postanowienia o przestawieniu zarzutów, o zamknięciu dochodzenia, chyba że podejrzany jest zatrzymany lub aresztowany, zaznajamia się podejrzanego z materiałami ukończonego dochodzenia tylko na jego wniosek lub jego obrońcy, zaś akt oskarżenia może nie zawierać uzasadnienia.
Dochodzenie winno być ukończone w ciągu miesiąca. Termin ten może zostać przedłużony przez prokuratora nadzorującego dochodzenie do 3 miesięcy. W razie nieukończenia dochodzenia w tym terminie akty sprawy przekazuje się prokuratorowi nadzorującemu dochodzenie, który wówczas może:
przedłużyć je na czas oznaczony nie dłuższy jednak niż dalsze trzy miesiące,
lub przejąć je do śledztwa. (art. 310 § 2i3 k.p.k.)
PORZĄDEK CZYNNOŚCI W POSTĘPOWANIU PRZYGOTOWAWCZYM Śledztwo i dochodz. (zwyczajne oraz uprosz.) ma 3 fazy
postępowanie w sprawie - (in rem) - wydanie postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia jeśli jednocześnie nie wydano postanowienia o przedstawieniu zarzutów rozpoczyna tzw. postępowanie przygotowawcze w sprawie (inaczej in rem lub ściganie anonimowe), od chwili wydania postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia albo rozpoczęcia dochodzenia wstępnego.
postępowanie przeciwko osobie (inaczej in personam lub ściganie imienne) - toczy się ono bądź od chwili wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów, bądź od przesłuchania osoby podejrzanej w charakterze podejrzanego bez wydania postanowienia. Przedstawienie zarzutów może nastąpić, gdy dane istniejące w chwili wszczęcia postępowania lub zebrane w jego toku uzasadniają dostateczne podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba (art. 313 § 1 k.p.k.)
sporządzenie aktu oskarżenia lub postanowienia kończącego postępowanie przygotowawcze- śledztwo lub dochodzenie zasadniczo kończy się wydaniem postanowienia o zamknięciu śledztwa lub dochodzenia. (art. 321 k.p.k.). Postanowienie to ogłasza się lub zawiadamia o jego treści strony oraz ich pełnomocników lub obrońców.
Postępowanie kończą następujące akty:
akt oskarżenia - sporządza go prokurator, chyba, że toczy się dochodzenie uproszczone (wówczas sporządzenie należy do Policji lub innego organu dochodzenia). Prokurator zatwierdza i wnosi do sądu tylko policyjny akt oskarżenia
postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia,
wniosek prokuratora do sądu o warunkowe umorzenie,
wniosek prokuratora do sądu o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających, np. umieszczenie sprawcy przestępstwa w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym,
postanowienie o zawieszenie postępowania - nie jest to jednak ostateczne załatwienie sprawy, lecz tylko na czas trwania przeszkody uniemożliwiającej proces (np. choroba psychiczna).
W toku postępowania przygotowawczego może dojść do rozszerzenia oraz zmiany zarzutów.
Rozszerzenie zarzutów ma miejsce wówczas gdy w toku postępowania przygotowawczego podejrzanemu zarzuca się czyn nie objęty wydanym uprzednio postanowieniem o przedstawieniu zarzutów. Natomiast zmiana zarzutów polega na istotnej zmianie postaci czynu lub zmianie kwalifikacji prawnej zarzuconego czynu na surowszą. W przypadku tak rozszerzenia zarzutów jak i zmiany należy wydać nowe postanowienie o przedstawieniu zarzutów, ogłosić je podejrzanemu oraz przesłuchać go i pouczyć o prawie żądania do czasu zawiadomienia go o terminie zaznajomienia z materiałami postępowania przygotowawczego podania mu ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie a następnie uzasadnienie takie sporządzić i doręczyć je podejrzanemu i ustanowionemu obrońcy w terminie 14 dni.
W postępowaniu przygotowawczym może także dojść do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego (art. 320 k.p.k.).
Wraz z aktem oskarżenia prokurator może wnieść wniosek o skazanie bez przeprowadzenia rozprawy. Postępowanie przygotowawcze umarza się, jeżeli postępowanie nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarżenia. Postanowienie o umorzeniu postępowania nie musi być poprzedzone postanowieniem o zamknięciu śledztwa lub dochodzenia.
W postępowaniu przygotowawczym może także dojść do tzw. absorbcyjnego umorzenia postępowania, które normuje art. 11 § 1 k.p.k., w świetle, którego postępowanie w sprawie o występek zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5, można umorzyć, jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo, a interes pokrzywdzonego temu się nie sprzeciwia.
Inna formą zakończenia postępowania przygotowawczego (oprócz wspomnianego wyżej wniesienia aktu oskarżenia, skierowania do sądu wniosku o warunkowe umorzenie postępowania, umorzenia postępowania przygotowawczego) jest skierowanie do sądu (po zamknięciu śledztwa lub dochodzenia) wniosku o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających. Wniosek taki może zostać skierowany do sądu wówczas, kiedy kumulatywnie zostaną spełnione następujące przesłanki:
zostanie ustalone, że podejrzany dopuścił się czynu w stanie niepoczytalności,
istnieją podstawy do zastosowania środków zabezpieczających. (art. 324 k.p.k.)
Prawomocne postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego może zostać wzruszone w drodze: podjęcia na nowo, wznowienia, nadzwyczajnego uchylenia.
Zgodnie z art. 327 § 1 k.p.k. podjęcie na nowo umorzonego postępowania przygotowawczego może nastąpić w każdym czasie na mocy postanowienia prokuratora, jeżeli nie będzie toczyć się przeciw osobie, która w poprzednim postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego.
POSTĘPOWANIE JURYSDYKCYJNE
Jest tym stadium procesu karnego, w którym sąd rozstrzyga w przed miocie procesu karnego.
Składa się ono z dwu zasadniczych części:
postępowania głównego,
postępowania odwoławczego.
POSTĘPOWANIE GŁÓWNE rozpoczyna się z momentem wniesienia do sądu aktu oskarżenia lub wniosku o warunkowe umorzenie postępowania. Dzieli się ono na trzy fazy:
przygotowanie do rozprawy głównej, zwane też postępowaniem przejściowym
rozprawa główna,
czynności końcowe.
PRZYGOTOWANIE DO ROZPRAWY GŁÓWNEJ - POSTĘPOWANIE PRZEJŚCIOWE OBEJMUJE NASTĘ. CZYNNOŚCI:
wstępną kontrolę oskarżenia - ma ona charakter formalny i merytoryczny. Kontrola warunków formalnych aktu oskarżenia, należy do prezesa sądu (jeśli akt oskarżenia nie spełnia wymogów to prezes sądu zwraca go oskarżycielowi). Merytoryczną kontrolę wykonuje są, ale z inicjatywy prezesa sądu. Ta kontrola ma na celu zapobieżenie przeprowadzeniu rozprawy głównej, gdy zachodzi negatywna przesłanka procesu. Ma ona chronić przez bezzasadnym procesem. Pozytywny wynik jednak o niczym nie przesądza. Jeśli zajdzie jedna z oznaczonych w polskim prawie karnym okoliczności prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie sądu,
orzeczenie środka zabezpieczającego na wniosek prokuratora,
warunkowe umorzenie postępowania - na wniosek prokuratora,
skazanie oskarżonego na posiedzeniu,
Instytucja skazania oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy. Formą zakończenia postępowania przygotowawczego jest także skierowanie do sądu aktu oskarżenia wraz z wnioskiem o skazanie bez przeprowadzenia rozprawy. Skierowanie takiego wniosku a także jego uwzględnienie przez sąd jest możliwe tylko wtedy gdy:
oskarżony wyrazi zgodę na skazanie go bez rozprawy na proponowanych warunkach,
oskarżonemu zarzuca się występek zagrożony karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.
okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości,
postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nie przeprowadzenia rozprawy (art.335 §1 kpk)
Istota skazania bez przeprowadzenia rozprawy polega na tym, że sąd (przy spełnieniu oczywiście w/w warunków) skazuje oskarżonego na posiedzeniu, wymierzając mu karę z zastosowaniem nadzwyczajnego jej złagodzenia, orzekając środki karne wymienione w art. 39 pkt 1-3, 5-8 k.k. lub odstępuje od wymierzenia kary bądź warunkowo zawiesza jej wykonanie.
załatwienie spraw incydentalnych i wniosków dowodowych.
ROZPRAWA GŁÓWNA
Jest najważniejszą fazą postępowania głównego, w której odbywa się rozpoznanie sprawy oraz zapada rozstrzygnięcie odnośnie przedmiotu procesu karnego.
Rozprawa odbywa się jawnie (za wyjątkami wskazanymi w ustawie tj. w art. 359-360 k.p.k.) oraz ustnie (art. 365 k.p.k.). Kieruje nią przewodniczący, czuwając nad jej prawidłowym przebiegiem i bacząc aby zostały wyjaśnione wszystkie istotne okoliczności sprawy, a w miarę możliwości także okoliczności sprzyjające popełnieniu przestępstwa. Powinien on także dążyć do tego, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej rozprawie głównej. W ramach tego uprawniony jest do podejmowania różnych decyzji procesowych i innych czynności(por. hasło przewodniczący składu orzekającego)
ROZPRAWA GŁÓWNA SKŁADA SIĘ Z NASTĘPUJĄCYCH PODFAZ:
rozpoczęcia rozprawy głównej,
przewodu sądowego,
przemówień stron,
wyrokowania.
ROZPOCZĘCIE ROZPRAWY GŁÓWNEJ
Rozpoczyna się z chwilą wywołania sprawy. W tym etapie dokonywane są m.in. następujące czynności: zaczyna się wywołaniem sprawy (ogłoszenie, jaka sprawa będzie rozpatrywana). przewodniczący sprawdza obecność wezwanych osób oraz bada czy nie ma przeszkód do rozpoznania sprawy. Następnie zarządza opuszczenie sali przez świadków. Pokrzywdzony zawsze jednak pozostaje na sali. na tym etapie załatwia się dodatkowe wnioski stron, które mogą dotyczyć: jawności rozprawy, wyłączenia sędziego z powodu stronniczości, zgłoszenie powództwa cywilnego, zgłoszenie się oskarżyciela posiłkowego.
Poza tym w tej podfazie podejmuje się też np. decyzje odnośnie zezwolenia przedstawicielom radia, telewizji, filmu, prasy na dokonywanie za pomocą aparatury utrwaleń obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy (art. 357 § 1 k.p.k.), w kwestii wyłączenia jawności rozprawy rozpoznaje wnioski stron np. dopuszczenie wcześniej nie zgłoszonych dowodów lub inne wnioski formalne, załatwia kwestie natury porządkowej jak np. o usunięciu z sali rozpraw osób znajdujących się w stanie nie licującym z powagą sądu.
PRZEWÓD SĄDOWY
Rozpoczyna się odczytaniem przez oskarżyciela aktu oskarżenia. W tym etapie postępowania przeprowadza się właściwe post. dow., na które składa się szereg czynności dowodowych w - tym przesłuchanie oskarżonego, świadków, biegłych przeprowadzenie, dow. rzeczowych.
Przesłuchanie jest ustnym sposobem przeprowadzania dowodu z oświadczeń wiedzy osobowych źródeł dowodowych. Reguły i tryb przeprowadzania przesłuchania określa art. 171 k.p.k., który stanowi, że osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem danej czynności, a dopiero następnie można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi.
Prawo zadawania pytań mają oprócz organu przesłuchującego obrońcy, pełnomocnicy oraz biegli Pytania zadaje się osobie przesłuchiwanej bezpośrednio, chyba że organ przesłuchujący zarządzi inaczej, przy czym nie wolno zadawać pytań sugerujących osobie przesłuchiwanej treść odpowiedzi.
Niedopuszczalne jest także:
wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej
stosowanie hipnozy albo środków chemicznych i technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchanie.
Niekiedy może wszakże dojść do ograniczenia postępowania dowodowego. Dzieje się tak w sytuacji kiedy sąd za zgodą obecnych stron przeprowadza postępowania dowodowe tylko częściowo, gdy wyjaśnienia oskarżonego przyznającego się do winy nie budzą wątpliwości.(art. 388 k.p.k.)
Także w przypadku przychylenia się sądu do wniosku oskarżonego o wydanie wyroku skazującego w trybie art. 387 k.p.k. dochodzi do redukcji postępowania dowodowego poprzez uznanie za ujawnione dowodów wymienione w akcie poskarżenia lub dokumentów przedłożonych przez stronę.
Ustawa dopuszcza też do wyraźnego odstępstwa od zasady bezpośredniości, pozwalając w niektórych sytuacjach na odczytywanie podczas przewodu sądowego protokołów wyjaśnień, zeznań i innych protokółów oraz dokumentów lub nawet na ich ujawnienie bez odczytania (art. 389, 391 - 394 k.p.k.). Odstępstwem od tej zasady jest też dokonywanie niektórych czynności dowodowych w drodze tzw. pomocy prawnej.
Po przeprowadzeniu wszystkich dopuszczonych dowodów przewodniczący zapytuje strony czy nie wnoszą o uzupełnienie przewodu sądowego. Jeśli strony nie zgłaszają nowych wniosków dowodowych oraz przewodniczący uznaje, że sprawa jest dostatecznie wyjaśniona - zarządzeniem zamyka przewód sądowy.
PRZEMÓWIENIA STRON
Przewodniczący składu orzekającego udziela głosu najpierw stronom, dalej ich przedstawicielom oraz w miarę potrzeby przedstawicielowi społecznemu, który przemawia przed obrońcą i oskarżonym.
Głos zabierają kolejno: oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy lub oskarżyciel prywatny (jeśli postępowanie toczy się w trybie prywatnoskargowym) następnie powód cywilny, obrońca oskarżonego i oskarżony. Przedstaw. procesowi zabierają głos przed strona.
Jeżeli natomiast głos zabiera ponownie oskarżyciel lub powód cywilny, należy również udzielić go obrońcy i oskarżonemu. Jak widać z powyższego oskarżony zawsze zabiera głos jako ostatni.
WYROKOWANIE
Jest ostatnią z podfaz rozprawy głównej. Składają się na nią następujące czynności:
narada nad wyrokiem,
głosowanie,
sporządzenie wyroku na piśmie,
ogłoszenie wyroku.
Do narady nad wyrokiem sąd przystępuje niezwłocznie po wysłuchania głosów stron (art. 408 k.p.k.)
Przebieg narady i głosowania nad wyrokiem jest tajny i nie jest dopuszczalne zwolnienie od zachowania tajemnicy w tym względzie. Podczas narady i głosowania oprócz członków składu orzekającego może być obecny jedynie protokolant, chyba że przewodniczący uzna jego obecność za zbędną. Narada odbywa się osobno co do winy, kwalifikacji prawnej czynu, kary, środków karnych oraz pozostałych kwestii. Po naradzie przewodniczący zbiera głosy poczynając od najmłodszego, przy czyn najpierw od ławników według ich wieku a następnie od sędziów według ich starszeństwa służbowego a sam głosuje jako ostatni.
Głosowanie podobnie jak narada odbywa się osobno co do winy, kwalifikacji prawnej czynu, kary, środków karnych oraz pozostałych kwestii. Orzeczenie zapada większością głosów. Jeżeli natomiast zdania głosujących tak się podzielą, że żadne z nich nie uzyskuje większości wówczas głos najmniej korzystny dla oskarżonego przyłącza się do głosu najbardziej do niego zbliżonego aż do uzyskania większości.(art. 111 k.p.k.). Sędzia (także ławnik), który głosował przeciwko uznaniu oskarżonego za winnego może powstrzymać się od głosowania nad dalszymi kwestiami. W tej sytuacji jego głos przyłącza się do zdania najkorzystniejszego dla oskarżonego (art112)
Przegłosowany członek składu orzekającego może przy podpisywaniu orzeczenia zgłosić swoje zdanie odrębne (votum separatum). Zdanie odrębne zaznacza się na orzeczeniu podając w jakiej części i w jakim kierunku kwestionuje się orzeczenie. Zdanie odrębne może dotyczyć tak samego wyroku jak i jego uzasadnienia. W tym ostatnim wypadku zaznacza się je przy podpisywaniu uzasadnienia. Zgłoszenie zdania odrębnego skutkuje obowiązkiem sporządzenia uzasadnienia wyroku z urzędu a ponadto sędzia (ale tylko zawodowy), który zgłosił zdanie odrębne musi sporządzić jego uzasadnienie. (art. 114 k.p.k.).Przy ogłoszeniu wyroku podaje się do wiadomości zgłoszenie zdania odrębnego oraz, o ile zgłaszający je wyrazi na to zgodę także jego nazwisko (art. 418 § 2 k.p.k.)
Wyrok sporządza się na piśmie niezwłocznie po ukończeniu głosowania. Podpisują go wszyscy członkowie składu orzekającego nie wyłączając sędziego (także oczywiście ławnika) przegłosowanego. Po podpisaniu wyroku przewodniczący ogłasza go publicznie, podając ustnie najważniejsze powody wyroku. Następnie poucza strony o przysługującym im prawie, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia (apelacji). Niestawiennictwo stron, ich obrońców i pełnomocników nie stoi na przeszkodzie ogłoszeniu wyroku.(art. 418 § 1 i 3)
Ustawa w art. 411 k.p.k. dopuszcza możliwość odroczenia wydania wyroku. Może to nastąpić w sprawie zawiłej albo z innych ważnych powodów na czas nie przekraczający 7 dni. Sąd odracza wydanie wyroku postanowieniem wskazując w nim czas i miejsce ogłoszenia wyrok
CZYNNOŚCI KOŃCOWE POSTĘPOWANIA GŁÓWNEGO
Ostatnią fazą postępowania głównego są czynności końcowe, które obejmują czynności jak:
sporządzenie uzasadnienie wyroku na piśmie, po złożeniu przez stronę w terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia wyroku, wniosku o jego sporządzenie,
doręczenie wyroku z uzasadnieniem stronie, która złożyła wniosek o jego uzasadnienie(art. 423 k.p.k.),
uzupełnienie wyroku postanowieniem co do kwestii wskazanych w art. 420 k.p.k. (zaliczenie tymczasowego aresztowania, zatrzymania, środków zapobiegawczych wymienionych w art. 276 k.p.k. albo dowodów rzeczowych),
skierowanie prawomocnego wyroku do wykonania.
POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE
Zgodnie z art. 176 § 1 Konstytucji postępowanie sądowe jest, co najmniej dwuinstancyjne. Tym dwuinstancyjnym postępowaniem jest właśnie postępowanie odwoławcze.
Ma ono dwie postaci:
postępowania apelacyjnego,
postępowania zażaleniowego.
Postępowania te są uruchamiane w wyniku skargi odwoławczej (na podstawie apelacji lub zażalenia). Przysługują one tylko stronom od orzeczeń wydanych w I instancji. Środek odwoławczy wnosi się w terminie zawitym - jego przekr. powodje, że staje się bezskuteczny.
W odwołaniu podaje się, czego strona się domaga, zaś, gdy pochodzi od oskarżyciela publicznego, obrońcy, pełnomocnika, kwalifikowanych prawników musi dodatkowo zawierać wskazanie zarzutów stawianych rozstrzygnięciu oraz uzasadnienie.
Sąd uchyla lub zmienia zaskarżone orzeczenie jedynie, gdy stwierdzi uchybienie stanowiące tzw. przyczynę procesową.
Sąd odwoławczy może orzeczenie zmienić merytorycznie, może je uchylić, przekazać sprawę do rozpoznania sądowi I instancji lub postępowanie umorzyć.
W postępowaniu odwoławczym obowiązuje zasada REFORMATIONIS IN PEIUS - tj. zakaz pogorszenia sytuacji odwołującego się oskarżonego, jeśli tylko na jego korzyść został wniesiony środek odwoławczy.
W procesie karnym nie ma możliwości wydania decyzji na niekorzyść odwołującego się - jak jest to w postępowaniu administracyjnym.
APELACJA I ZAŻALENIE
APELACJA
Jest to środek odwoławczy skierowany przeciw nieprawomocnemu wyrokowi sądu I instancji.
Apelacja dokonuje kontroli wyroku pod katem uchybień prawu, uchybień ustaleń faktycznych oraz wymiaru kary.
Musi być wniesiona w terminie 14 dni od daty doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem.
Apelację rozpatrują:
sądy okręgowe - od wyroków sądów rejonowych,
sądy apelacyjne - od wyroków sądów okręgowych.
Może dotyczyć ona całości wyroku, czyli winy, albo też jedynie kary. Cechy postępowania apelacyjnego:
sąd odwoławczy nie może przeprowadzić postępowania dowodowego, co do istoty sprawy (wyjątkowo na rozprawie, gdy przyczyni się to do przyspieszenia postępowania).
sąd odwoławczy może dokonać zmiany merytorycznej wyroku sądu I instancji, ale na podstawie ustaleń dokonanych przez ten sąd. Nie wolno jednak skazać oskarżonego, którego uniewinniono w I instancji lub, co do którego umorzono lub warunkowo umorzono postępowanie. Nie można też orzec kary surowszej pozbawienia wolności, zmieniając ustalenia faktyczne sądu I instancji. Nie może też wymierzyć kary 25 lat pozbawienia wolności oraz kary dożywotniego pozbawienia wolności.
W takich przypadkach musi on wyrok uchylić i przekazać sprawę do sądu I instancji, który to może skazać lub zaostrzyć karę w wymienionym zakresie.
Apelacja powoduje zawsze podniesienie sprawy do sądu wyższej instancji - tzw. dewolutywność bezwzględna. Apelacja wstrzymuje wykonanie zaskarżonego wyroku.
ZAŻALENIE
Jest to środek odwoławczy skierowany przeciw postanowieniom, zarządzeniom i na czynności. Zażalenie przysługuje na postanowienia:
zamykające drogę do wykonania wyroku,
co do środka zabezpieczającego,
innych przewidzianych przepisami ustawy (postanowienie o tymczasowym zatrzymaniu).
Zarządzenia i czynności podlegają zaskarżeniu przez zażalenie tylko gdy przewiduje to ustawa, m.in.
zarządzenie prezesa sądu odwoławczego odmawiające przyjęcia środka odwoławczego,
zatrzymanie osoby podejrzanej (czynność).
Zażalenie jest rozpatrywane przez sąd na którego postanowienie złożono to zażalenie - w tym samym składzie, w którym wydał zaskarżone postanowienie - tzw. dewolutywność względna. Zażalenie nie wstrzymuje wykonania zaskarżonego postanowienia (ale może tego dokonać). Nie prowadzi się też dodatkowo postępowania dowodowego.
KASACJA I WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA
"Idealny" przebieg procesu może zostać wzbogacony przez instytucje kasacji oraz wznowienie postępowania.
KASACJA
Jest to nadzwyczajny środek zaskarżenia. Polega na badaniu zgodności z prawem prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie sądowe (art. 519 § 1 k.p.k.). Wydaje ją tylko Sąd Najwyższy.
Może ją wnieść każda ze stron pod warunkiem:
wyczerpania instancji,
gravamen - czyli zaskarżenie dotyczy rozstrzygnięcia naruszającego prawa odwołującego się lub szkodzącego jego interesom (chyba ze wnoszący kasacje jest oskarżycielem publicznym),
przymusu adwokackiego - kasacja musi być sporządzona i podpisana przez adwokata, chyba że wnosi ją prokur, min. Spr., RPO
dotrzymany zostanie termin zawity - 30 dni,
uiszczona zostanie opłata kasacyjna (nie dotyczy to prokuratora).
Kasację można wnieść, gdy istnieje
bezwzględna przyczyna odwoławcza (obraza przepisów prawa materialnego, przepisów postępowania, błąd w ustaleniach faktycznie przyjętych za podstawę orzeczenia, rażąca niewspółmierność kary, niesłuszne zastosowanie lub niezastosowanie środków zabezpieczając).
innego rażącego naruszenia prawa, jeśli mogło mieć ono wpływ na treść orzeczenia.
Jest ona niedopuszczalna w stosunku do tego samego oskarżonego od tego samego orzeczenia po raz drugi, wniesiona przez te samą stronę oraz od orzeczenia Sądu Najwyższego zapadłego w następstwie kasacji.
W postępowaniu kasacyjnym nie przeprowadza się dowodów, chyba że konieczne jest stwierdzenie, czy zarzucane uchybienie zostało faktycznie popełnione.
Sąd Najwyższy nie ma prawa zmiany wyroku, może tylko albo oddalić kasację, albo uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia lub umorzyć postępowanie.
WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA
Jest to środek zmierzający do usunięcia uchybień niezależnych od sądu.
Warunkiem wznowienia jest wniosek strony lub osoby najbliższej, sporządzony i podpisany przez adwokata, (chyba że pochodzi od prokuratora).
Postępowanie wznawia się gdy zachodzi chociaż jedna z okoliczności:
gdy w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa a istnieje podstawa do przyjęcia, że mogło to mieć istotny wpływ na treść orzeczenia. Fakt przestępstwa musi być ustalony prawomocnym wyrokiem skazującym,
gdy po wydaniu orzeczenia ujawniły się nowe fakty lub dowody nie znane przedtem sądowi, a mające istotny wpływ na wydanie orzeczenia,
jeżeli w wyniku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stracił moc lub uległ zmianie przepis prawny będący podstawą skazania lub warunkowego umorzenia,
gdy konieczność wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na podstawie umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez RP.
Tylko przestępstwo uzasadnia wznowienie postępowania na niekorzyść oskarżonego.
NACZELNE ZASADY PROCESU KARNEGO - są to społecznie ważne ogólne dyrektywy (wskazówki) istotnych kwestii z zakresu procesu karnego. Wskazują one pewien kierunek postępowania, zalecają takie lub inne zachowanie się uczestników procesu.
Wyróżnia się podział tych zasad na:
I podział: a) zasady abstrakcyjne - ogólne idee rozstrzygnięcia kwestii prawnej w procesie; nie są związana z konkretnym ustawodawstwem i nie ma od nich wyjątków.
b) zasady konkretne - są to zasady abstrakcyjne wtłoczone w ramy obowiązującego prawa w celu dostosowania ich do konkretnych warunków w określonym miejscu i czasie, od zasad tych są wyjątki.
II podział a) zasady konstytucyjne - zawarte w Konstytucji (np. zasada obiektywizmu) - o ile zostały wyrażone w sposób umożliwiający ich stosowanie to wówczas regulują wprost określoną kwestię w procesie,
b) zasady pozakonstytucyjne - dyrektywy nie uregulowane w Konstytucji
III podział a) prawnie zdefiniowane - wymienione i określone w kodeksie postępowania karnego,
b) prawnie niezdefiniowane - ich obowiązywanie wynika z kilku przepisów razem wziętych.
ZASADA PRAWDY MATERIALNEJ - nie jest to zasada konstytucyjna, lecz jest ona wskazana w art. 2 § 2 kpk i oznacza, że organy proc. są zobowiązane do czynienia wszystkiego, aby dotrzeć do prawdy materialnej i wyciągnąć odpowiednie wnioski.
Organy procesowe dążą do ustaleń faktycznych, które mogą mieć formę:
procesową - stwierdzenie faktów, do których dochodzi organ w wyniku czynności procesowych,
pozaprocesową - stwierdzenie faktów następuje w czasie postępowania sprawdzającego lub czynności operacyjno - rozpoznawczych. nie maja one na ogół bezpośredniego wpływu na decyzje procesowe.
Poznanie faktów w procesie ma cechy:
probabilistyczne - ustala się prawdopodobieństwo a nie obiektywną pewność,
materialne - o tym czy dochodzi do poznania decyduje udowodnienie, spełnione, gdy zachodzą warunki:
warunek obiektywny - dowody muszą mieć siłę przekonania, bez wątpliwości,
warunek subiektywny - dowody wg osoby decydującej muszą dać pewność, że nie ma innej ewentualności.
ma sens, gdy jest prawnie relewantne - do prawdy dochodzi się w granicach i dokładności wyznacz. przez podmiot tego proce.
Fundamentalne gwarancje:
obowiązek inicjatywy dowodowej spoczywający na organach, bez względu na zachowanie stron
kontradyktoryjność rozprawy
koncentracja czasowa i miejscowa procesu
sądowa kontrola postępowania przygotowawczego
kolegialność sądu i uczestnictwo społeczeństwa (ławnicy)
celowość prakseologiczna - wynik doświadczenia i postępu nauki
system środków zaskarżania
Ograniczenia (ze względu na konieczność uwzględnienia następujący. interesów zasługujących na ochronę)
prawomocności orzeczenia - niedopuszczone jest ponowne prowadzenie postępowania w sprawie prawomocnie zakończonej.
humanitaryzm procesu - nie dochodzi się prawdy za cenę podstawowych praw osobistych jednostki.
zakazy dowodowe - np. ochrona tajemnicy państwowej, zawodowej itp.
immunitety procesowe - pozbawiające organy procesowe możliwości wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy,
zakaz reformationis in peius - post. odwoławcze ma gwarantować prawdę, ale aby je wyzwolić trzeba dać zapewnienie, że oskarżony nic na tym nie straci; oznacza zakaz pogarszania sytuacji oskarżonego w procesie, gdy orzeczenie zostało zaskarżone; zakaz dotyczy post. odwoławczego oraz ponownego rozpoznania sprawy w razie uchylenia wyroku przez sad odwoławczy; przy rozpoznaniu apelacji, zażaleń, kasacji i wznowienia postępowania; nie obowiązuje przy rozp. pozostałych środków zaskarżenia.
ograniczenia faktyczne - dotyczące zbierającego dowody (staranność, czas zebrania dowodów, wyposażenie techniczne).
ZASADA OBIEKTYWIZMU - organ procesowy powinien mieć bezstronny stosunek do stron i uczestników procesu oraz nie powinien nastawiać się kierunkowo do danej sprawy.
Jest tu konieczne spełnienie trzech warunków:
niezawisłość - niezależność organu proces. - uzyskiwana poprzez instytucję wył. sędziego i wówczas:
jest w ogóle niezdatny do orzekania - index inhabilis - zgodnie z art. 40 § 1 k.p.k. sędzia jest wyłączony z mocy prawa, gdy:
1) sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio,
2) jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób,
3) jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w pkt 2 albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli,
4) był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany w char. świadka lub wyst. jako biegły,
5) brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedst. ustawowy strony, albo prowadził post. przygotowawcze,
6) brał udział w niższej instancji w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie,
7) brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone lub stwierdzono jego nieważność,
8) brał udział w wydaniu postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania,
9) brał udział w wydaniu orzeczenia, co, do którego wniesiono sprzeciw.
> Nie trzeba wykazać, że udział sędziego w sprawie mógł wywrzeć jakiś wpływ na wynik procesu.<
sędzia staje się osobą podejrzana o stronniczość - index suspectus - na mocy art. 41 §1 kpk; gdy istnieje uzasadniona obawa co do bezstronności w okreś. sprawie, Następuje to na podstawie wniosku. Brak wyłączenia może być przyczyną uchylenia orzeczenia w post. odwoławczym, jeśli okaże się, że mógł on mieć na jego treść.
przestrzeganie reguły audiatur et altera pars - przed wyd. orzeczenia, sąd bieże pod uwagę cały materiał dow. (dwie str. pro) .
minimalne działanie czynników irracjonalnych wpływających na podejmowanie decyzji (uprzedzeni, gniew, niechęć)
ZASADA WSPÓŁDZIAŁANIA ZE SPOŁECZEŃSTWEM I INSTYTUCJAMI W ŚCIGANIU PRZESTĘPSTW - dyrektywa, w myśl której organy powinny angażować do współdziałania w proc. karn obywateli i instytucje pańs. i społ., poprzez nast. działania:
nałożenie prawnego obowiązku donoszenia o niektórych przestępstwach,
zachęcanie argumentami o udziale społeczeństwa w ochronie przed przestępczością
zapewnienie ochrony tym, którzy pomagają
Formy: ławnik, świadek incognito itp.
> ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI I ZASADA IN DUBIO PRO REO <
ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI - zgodnie z tą zasadą osobę oskarżoną traktuje się jako niewinną, dopóki nie zostanie jej udowodniona wina w sposób przewidziany przez prawo karne procesowe. Jest to zasada konstytucyjna wynikająca z art. 43 ust. 3.
Zgodnie z tą zasadą obowiązują dwa nakazy:
traktowanie oskarżonego jako niewinnego - odnoszenie się do niego w taki sposób, jak nie byłby on uznany winnym,
krytyczne nastawienie do wysuniętego przeciw niemu zarzutu.
Obaleniem tej zasady jest tylko „udowodnienie winy” i stwierdzenie tego prawomocnym orzeczeniem sądu, czyli albo prawomocny wyrok skazujący oskarżonego lub prawomocne orzeczenie o warunkowym umorzeniu.
ZASADA IN DUBIO PRO REO - „w przypadku wątpliwości należy orzec na korzyść oskarżonego” - jest to dopuszczalne, gdy wyczerpano wszystkie możliwości ich usunięcia w postępowaniu dowodowym; dot zarówno wątpliwości faktycznych jak i prawnych.
CIĘŻAR DOWODU - to powinność udowodnienia ze względu na własny interes prawny - oskarżyciel prywatny, posiłkowy lub powód cywilny o ile nie będą zainteresowani dowodzeniem zasadności swoich twierdzeń, własnych żądań to wówczas proces skończy się dla nich niepomyślnie. Z ciężaru dowodzenia może uwolnić każdy przejmując na siebie ten ciężar - nawet sąd.
OBOWIĄZEK DOWODZENIA - to powinność udowadniania ze względu na cudzy interes prawny. Spoczywa on na adwokacie, skarżycielu publ., przed. ustawowym. Nie dopełnienie tego obowiązku powoduje pociągnięcie do odpowiedzialności dyscyplinarnej.
ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW - organy procesowe mogą kierować się swoim przekonaniem, ukształtowanym pod wpływem wiedzy, doświadczenia życiowego i zasad logicznego rozum. przy ocenie dowodów (wyłącznie oceny tzw. „mocy dowodowej"). Jednakże musza się oni liczyć z:
wszystkimi przeprowadzonymi dowodami - nie wolno wyłączać dowodów istotnych dla sprawy,
zasadami prawidłowego rozumowania,
wskazaniami wiedzy w danej dziedzinie,
wskazaniami z doświadczenia życiowego osoby oceniającej dowody.
Nie jest to zasada konstytucyjna, lecz wynika z art. 7 k.p.k.. Jest ona zasadą kontrolowanej oceny dowodów, tzn. iż organ procesowy musi się wytłumaczyć dlaczego oparł się na tych a nie innych dowodach i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych a nadto organ rozpoznaje środek odwoławczy kontrolujący swobodna ocenę dowodów dokonanych przez organ w I instancji.
ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI - oznacza ona, że: 1) organ procesowy powinien zetknąć się ze źródłem i środ dowodowym osobiście, a 2) środkiem dowodowym, na którym oprze swe ustalenie winien być dowód pierwotny - środek dowodowy pierwotny. Zasada ta jest niezdefiniowana a jej obowiązywanie wynika głównie z przepisów kpk.
Wyjątki: dopuszcza się ustalenie faktu za pomocą dowodu pochodnego - jeżeli:
dowód pierwotny nie istnieje lub jest niedostępny,
zachodzi potrzeba dokonania kontroli dowodu pierwotnego,
niektóre dowody ze swej istoty są zawsze dowodami pochodnymi (opinia biegłego, protokół),
zastosowania dowodów pochodnych wymaga szybkość i ekonomii procesu
> ZASADA SKARGOWOŚCI I ŚCIGANIA Z URZĘDU <
ZASADA SKARGOWOŚCI - dyrektywa zgodnie, z którą kierowniczy organ procesowy prowadzi postęp. tylko na żądanie, wniosek innego uprawnionego podmiotu; dominuje w post jurysdykcyjnym nad Z.Ś.z U.
Wyjątki na korzyść zasady ścigania z urzędu:
w post w sprawach nieletnich czynności odpowiadające zakresowi stadium przygotowawczego dokonywane są przez sędziego rodzinnego, który po ich zakończeniu decyduje o dalszych osach sprawy. Wśród możliwych decyzji przewidziane jest wydanie postanowienia o rozpoznanie sprawy przez sad rodzinny w post opiekuńczo-wykonawczym lub w post poprawczym (brak aktu oskarżenia - postanowienie nie spełnia funkcji aktu oskarżenia wypływających z zasady skargowości)
w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego prokurator wszczyna post albo wstępuje do postępowania już wszczętego, jeżeli wymaga tego interes społeczny.
dochodzenie w post karnym roszczeń majątkowych z przestępstwa wymaga wniesienia i popierania przez powoda cywilnego pozwu, który jest jedną z zasadniczych skarg. Wówczas jest respektowana w pełni zasada skargowości. Art. 415§5 dopuszcza jednak, że w razie skazania lub warunkowego umorzenia postępowania sąd może zasądzić odszkodowanie na rzecz pokrzywdzonego także z urzędu.
o zabezpieczenia wykonania orzeczenia na mieniu oskarżonego oraz roszczeń o naprawienie szkody o wydanie osób ściganych przebywających za granicą
o odtworzenie akt
o ułaskawienie może wszcząć prokurator generalny
ZASADA ŚCIGANIA Z URZĘDU - przeciwna do Z. Skar., dyrektywa w myśl, której post może być prowadzone z własnej inicjatywy organu kierowniczego, niezależnie od czyjegokolwiek żądania lub stanowiska;
> ZASADA KONTRADYKORYJNOŚCI I INKWIZYCYJNOŚCI <
ZASADA KONTRADYKORYJNOŚCI - wynika ona z przepisów kpk. - zgodnie z nią strony maja prawo do walki o korzystne dla siebie rozstrzygniecie. Zachodzi ona wówczas, gdy spełnione są warunki:
możliwie dokładne oznaczenie przedmiotu procesu sporu, podanie do wiadomości stronom istoty odpowiedzialności karnej, cywilnej za popełniony czyn,
istnienie przeciwstawnych sobie stron toczących spór oraz organu rozstrzygającego ten spór - tzn. w proc. musi istnieć przynajmniej trójstronny stosunek procesowy: oskarżyciel - oskarżony - organ procesowy.
równouprawnienie stron wiodących spór - zasadą jest przyznawanie tego samego prawa do udziału w posiedz. i w rozprawie oskarżonego i pokrzywdzonego a w razie tymczasowego aresztowania podejrzanego - jego obrońc
niezbędne minimum dyspozycyjności stron - w procesie należy zapewnić stronom swobodę i możliwość udziału w procesie, składanie wniosków, zaskarżanie decyzji procesowych. Przejawem tej zasady jest np. prawo stron do zadawania w pierwszej kolejności (przed sądem) pytań osobom przesłuchiwanym
ZASADA INKWIZYCYJNOŚCI - rządzi dochodzeniem i śledztwem - zgodnie z tą zasadą w procesie nie ma miejsca dla stron procesowych i badanie sprawy należy przede wszystkim do organu procesowego. Jest to zasada przeciwna zasadzie kontradyktoryjności. Zasada ta ułatwia szybsze przeprowadzenie postępowania przygotowawcz.
Jednakże zezwala ona na pewne cechy zasady kontradyktoryjności, np. na
obowiązkowe przesłuchanie podejrzanego z udziałem ustanowionego obrońcy (art. 301 k.p.k.)
prawie do składania wniosków o czynnościach śledztwa lub dochodzenia (art. 315 k.p.k.)
udziale stron w przesłuchaniu biegłego (art. 318 k.p.k.)
> ZASADA LEGALIZMU I OPORTUNIZMU ORAZ KONSENSUALIZMU PROCEDURY KARNEJ<
ZASADA LEGALIZMU - zgodnie z tą zasadą organ procesowy powołany do ścigania przestępstw zobowiązany jest do wszczęcia i przeprowadzenia post. karnego od chwili gdy powziął on uprawdopodobnioną wiadomość o przestępstwie, które ścigane jest z oskarżenia publicznego. Zasada ta wynika z art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k., która zabrania wszczęcia postępowania i nakazuje umorzenia już wszczętego, jeżeli społeczna szkodliwość czynu jest znikoma.
ZASADA OPORTUNIZMU - jest zasadą przeciwną legalizmu; wskazuje, że organ procesowy może odstąpić od wszczęcia postępowania jeśli wzgląd na interes społeczny uczyni post. karne w danej sprawie niecelowym.
Zasada legalizmu dopuszcza 3 wyjątki na rzecz zasady oportunizmu, dotyczy to:
umorzenia „absorpcyjnego” postępowania w sprawie o występek zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5, jeżeli orzeczenie kary wobec oskarżonego byłoby niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwa a interes pokrzywdzonego temu się nie sprzeciwia,
świadka koronnego - umarza się postępowanie przeciwko sprawcy przestępstw, jeżeli złożył przed sądem wyczerpujące zeznania dot. osób uczestniczących w przestępstwie, które mogły przyczynić się do ujawnienia okoliczności przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych przestępstw lub im zapobież.
umorzenie postępowania przeciwko nieletnim - o ile orzeczenie środków wychowawczych lub poprawczych jest niecelowe ze względu na orzeczone środki w innej sprawie.
W pewnym sensie odstępstwem od zasady legalizmu jest zawarcie POROZUMIENIA, które pozwala skrócić proces, urealnić wykonanie wyroku, zaoszczędzić wydatki na wymiar sprawiedliwości, ale które jednocześnie rażąco redukuje odpowiedzialność karną oskarżonego i kłóci się z poczuciem sprawiedliwości.
Można wyróżnić następujące porozumienia (klasyczne):
skazanie bez rozprawy - sąd może skazać oskarżonego za występek zagrożony karą do 5 lat pozbawienia wolności stosując nadzwyczajne złagodzenie kary, lub odstąpić od jej wymierzenia - art. 335, 343 k.p.k.
skrócona rozprawa - bez przeprowadzenia postępowania dowodowego na wniosek oskarżonego w rozprawie głównej, o ile zarzucono mu występek zagrożony karą do 8 lat pozbawienia wolności - oskarżony może zostać skazany i wymierzona mu określona kara lub środek karny (art. 387 k.p.k.)
porozumienie oskarżonego z pokrzywdzonym co do naprawienia szkody lub zadośćuczynienia uzasadnia warunkowe umorzenie - art. 341 § 3 k.p.k.
ZASADA PRAWA DO OBRONY - jest to zasada konstytucyjna - art. 42 ust. 2, zgodnie z którą oskarżony ma prawo bronić się w procesie i korzystać z pomocy obrońcy.
Z zasady tej wynikają dwa pojęcia obrony:
materialna - polegającą na podejmowaniu przez jakąkolwiek osobę wszelkich czynności procesowych w celu obrony interesów oskarżonego w procesie (składanie wniosków, przytaczanie argumentów i kontrargumentów).
Zgodnie z art. 74 § 1 k.p.k. oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności, ani obowiązku dostarczenia dowodów na swoja niekorzyść. Ma on też prawo do pouczenia go o prawie do obrony. Należy zauważyć też, iż kłamstwo oskarżonego jest bezkarne, nie ma on prawa do nakłaniania innych osób do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień. Nie może również składać fałszywego pomówienia kogoś o przestępstwo nie pozostające w związku z postawionym mu zarzutem.
formalna - polega na korzystaniu z pomocy obrońcy. Obrońcą w polskim prawie w procesie karnym może być jedynie adwokat (wyjątkowo aplikant adwokacki).
Korzystanie z obrońcy może być obligatoryjne lub fakultatywne:
Obligatoryjnie - gdy oskarżony jest nieletni, niewidomy, niemy, głuchy, zachodzi wątpliwość co do jego poczytalności, nie włada językiem polskim, sąd uzna to za niezbędne itd.
Wyróżnia się też obronę:
z wyboru jeśli sam oskarżony powołuje obrońcę,
z urzędu - powołuje prezes sądu w dwóch przypadkach:
gdy obrona jest obligatoryjna a oskarżony nie ma obrońcy z wyboru
na wniosek oskarżonego - gdy nie jest w stanie ponieść kosztów obrony z wyboru bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny.
OBROŃCA W PROCESIE - nie ma prawa podejmowania żadnych czynności niekorzystnych dla oskarżonego (art. 86 § 1 k.p.k.). Ma stanowisko samodzielne. Jego udział nie wyklucza osobistego udziału w post. samego oskarżonego. Może on bronić kilku oskarżonych, o ile ich interesy nie pozostają w sprzeczności.
Oskarżony nie może zaś mieć jednocześnie więcej niż 3 obrońców - art. 77 i 85 § k.p.k.
ZASADA PUBLICZNOŚCI - zasada konstytucyjna - art. 45 ust. 1 - wiadomości o procesie karnym powinny być dostępne społeczeństwu. Rozprawa sądowa jest jawna - art. 355 k.p.k. z pewnymi wyjątkami, np.:
obligatoryjne, powodujące tajność całej sprawy
na wniosek prokuratora o umorzenie sprawy z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie środka zapobiegawczego
na wniosek pokrzywdzonego, w sprawie o pomówienie lub znieważenie
rozprawa toczy się wyłącznie przeciw nieletniemu
obligatoryjne, powodujące tajność całej lub części sprawy, jeśli jawność mogłaby:
wywołać zakłócenie spokoju publicznego, obrażać dobre obyczaje
naruszyć ważny interes prywatny
odczytuje się zeznania świadka incognito
gdy zażądała tego osoba, która złożyła wniosek o ściganie
ujawnienia prawnie strzeżoną tajemnicę
fakultatywne:
jeśli choć jeden z oskarżonych jest nieletni
jeśli świadek koronny złożył wniosek o wyłączenie jawności rozprawy na czas jego przesłuchania
Do wyłączenia jawności rozprawy upoważniony jest tylko cały skład sądzący.
Przebieg narady i głosowanie nad orzeczeniem oraz postępowanie przygotowawcze i wykonawcze są natomiast niejawne, można jednak zezwolić (prowadzący śledztwo lub dochodzenie) dziennikarzowi na publikacje wiadomości z postępowania przygotowa.
ZASADA UCZCIWEGO PROCESU - zgodnie z tą zasadą organy procesowe powinny prowadzić postępowanie rzetelnie z poszanowaniem godności człowieka i bez uzasadnionej zwłoki.
Zasadę tę wyrażają wytyczne skierowane do organu procesowego:
traktowanie uczestników lojalnie - bezwzględnie dotrzymywanie obietnic, nie wprowadzanie w błąd co do zamierzonych czynności, nie dotyczy to stosowanych taktyk kryminalistycznych,
respektowanie poczucia godności uczestników czynności procesowych - nie wolno obrażać, wykpiwać, poniżać kogokolwiek bez względu na to z kim ma się do czynienia,
informowanie uczestników o ich uprawnieniach - tam gdzie jest to bezwzględnie nakazane,
prowadzenie postępowania szybko, dążąc do tego aby rozstrzygniecie sprawy nastąpiło w rozsądnym term
wybieranie takiego zachowania (w razie kolizji zasad procesowych i braku jasnego uregulowania), które jest najbardziej przyzwoite we własnym sumieniu niż w oczach osób postronnych.
ZASADA UCZCIWEGO PROCESU - zgodnie z tą dyrektywą, wszystkie decyzje proc. i inne czynności proc. podlegają kontroli
kontrola judykacyjna - jest to kontrola:
1) skargowa (zazwyczaj inicjuje osoba zainteresowana zmianą decyzji)
2) osądzająca przez organ wyższego kontrolujący
kontrola społeczna
kontrola administracyjna - nadzór służbowy
Zasadę tę wyrażają następujące dyrektywy:
organ procesowy powinien prowadzić postępowanie traktując uczestników lojalnie, a w szczególności bezwzględnie dotrzymywać poczynionych obietnic i nie wprowadzać w błąd co do zamierzonych czynności; dyrektywa ta nie sprzeciwia się posługiwaniu się np. zasadzką w czasie ścigania prowadzonego przez Policję, korzystaniu z usług konfidentów, stosowaniu zgodnego z prawem podsłuchu. Punkt ciężkości tej dyrektywy spoczywa bowiem na dbałości o uczciwość czynności procesowych, a nie taktyki kryminalistycznej;
2) organ procesowy powinien respektować poczucie godności uczestników czynności procesowych; nie wolno obrażać, „tykać", wykpiwać, poniżać kogokolwiek, bez względu na to, z kim się ma do czynienia;
3) organ procesowy powinien informować uczestników o ich uprawnieniach; w niektórych wypadkach kodeks nakazuje bezwzględnie dokonać takiego pouczenia; jego brak może spowodować skuteczne zaskarżenie czynności procesowej, co wyraźnie wynika z art. 16 § l k.p.k.; w innych wypadkach powinność i taka istnieje „w miarę potrzeby" (art. 16 § 2 k.p.k.);
S 4) organ procesowy powinien prowadzić postępowanie szybko, dążąc do i tego, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło „w rozsądnym terminie" (tak art. 2 § l \ pkt 4 k.p.k. i art. 6 ust. l Europejskiej Konwencji Praw Człowieka);
5) organ procesowy powinien, last but not least, w razie kolizji zasad procesowych i braku jasnego uregulowania, zawsze wybierać takie zachowanie, które jest bardziej przyzwoite we własnym sumieniu niż w oczach osób postronnych.
POROZUMIENIA PROCESOWE (jest to jeden z koników Dr. Płachty UG)
Tzw. postklasyczna teoria procesu karnego - ma na celu likwidację konfliktu, jaki powstał wskutek popełnienia przestępstwa.
Głównym celem prawa karnego jest funkcja realizacji norm PKM (prawo karne materialne).
Uczestnicy procesu (pokrzywdzony, oskarżony) mają nabrać zaufania, przekonania, że organy procesowe zrobiły wszystko, aby proces był uczciwy.
Proces:
Proces hierarchiczny (pionowy) - organ korzysta ze swojej władzy by rozstrzygnąć spór.
Proces koordynacyjny (poziomy) - spór odbywa się między stronami, a organ ma tylko rozstrzygnąć.
Proces konsensualny - współdziałanie i kooperacja stron zamiast rywalizacji, zamiast poszukiwania prawdy materialnej
Zalety: szybki, prosty, umożliwia zażegnanie sporów
Modele rozstrzygania sporów:
Model materialny model reguł, teoria klasyczna procesu
Model proceduralny - chodzi tylko o rozstrzygnięcie sporu, za pomocą przeprowadzonej procedury
Oskarżony nie jest równym partnerem państwa, stoi na pozycji niższej - jemu grozi odpowiedzialność karna.
Porozumienie - układ, działając w granicach prawa karnego, strony idą na wzajemne ustępstwa
Porozumienie formalne - wyraźnie przewidziane przez normy obowiązującego prawa
kończące postępowanie karne, np. dobrowolne poddanie się karze
niekończące postępowania karnego, np. list żelazny, poręczenie, wydanie nakazu karnego
Porozumienie nieformalne - zawiera się je w oparciu o proces, nie jest ono wyraźnie sformułowane, np. warunkowe umorzenie postępowania, nadzwyczajne złagodzenie kary, czynny żal.
Porozumienie paraformalne - nie są zawierane w oparciu o obowiązujące prawo, ale zawiera się je w oparciu o istniejące prawo procesowe, np. instytucja świadka koronnego
Przyczyny wzrostu popularności porozumień procesowych:
po II wojnie światowej pojawiły się:
nowe typy przestępczości, np. przestępstwa gospodarcze,
przestępstwa o skomplikowanej konfiguracji, np. wielu sprawców,
trudniejsze przestępstwa, np. przestępstwa gospodarcze,
w związku z tym, sądy mają więcej spraw i muszą poświęcić pojedynczej sprawie więcej czasu,
wyrost świadomości praw człowieka - pod wpływem Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu,
większe sformalizowanie - musimy przestrzegać pewnych reguł
zmniejszenie wpływów na wymiar sprawiedliwości
realizm wykonania decyzji procesowych - łatwiej wykonać decyzję, która została zaakceptowana przez oskarżonego, co z kolei procentuje mniejszą liczbą zaskarżeń takich decyzji,
wzgląd na interes poszkodowanego - w warunkach porozumienia łatwiej wyegzekwować naprawienie szkody.
Wady porozumień procesowych: a) czasami nie uzyskuje się prawdy materialnej,
b) sprzeczność z zasadą domniemania niewinności,
c) sprzeczność z zasadą legalizmu - kara niewspółmierna do przestępstwa lub społecznej szkodliwości - sprzeczność z dyrektywami wymiaru kary,
d) niebezpieczeństwo wywierania nacisku na oskarżonego, aby zawarł porozumienie,
* W procesie amerykańskim występuje, tzw. targowanie o przyznanie się do winy, gdzie wynik może być:
a) przyznanie się do winy, b) nieprzyznanie się do winy,
c) nieprzyznanie się do winy, ale rezygnacja z przeprowadzenia procesu przed ławą przysięgłych.
Sąd w procesie amerykańskim nie może wyjść poza zakres zarzutów przedstawionych przez prokuratora.
* „Targowanie” dotyczy: a) rodzajów zarzutu.
b) zarzutów równoległych - prokurator eliminuje zarzuty dotyczące tego samego czynu,
c) rezygnacji z pewnych zarzutów, gdy sprawca popełnił wiele przestępstw,
d) wymiaru kary.
* Prokurator może zobowiązać się do innych ustępstw, np. że info. o przestępstwie nie dostaną się do mediów, nie pociągnie do odpow. rodziny i krewnych, że nie przedstawi pewnych okoliczności obciążających dodatkowo oskarż. - prokurator musi dotrzymać obietnic.
* Do ugody może dojść w każdym stadium procesu, ale przed wydaniem wyroku.
* Nie ma przewidzianych konkretnych form zawarcia porozumienia.
* Sąd musi, dojść do przekonania, że oskarżony zdawał sobie sprawę z konsekwencji wyroku - czy porozumienie było w pełni dobrowolne i świadome. Do tego służy:
prawo do procesu przed ławą przysięgłych,
zakaz samooskarżania się,
prawo do przedstawienia kontrargumentów, przeciw prokuratorskim.
* W Ameryce występuje praktyka przygotowania sprawy do prowadzenia negocjacji:
1. Motywacja oskarżonego: a) oczywista chęć uzyskania jak najłagodniejszego wymiaru kary,
b) możliwość uniknięcia publicznego procesu.
2. Motywacja prokuratora: a) oszczędność czasu,
b) brak ryzyka - brak pewności co do ostatecznego orzeczenia sądu,
c) chcą uzyskać informacje na temat innych przestępstw,
b) osobista ambicja - jak największa liczba skazań.
3. Motywacja adwokata: a) więcej spraw w krótszym czasie - większe zarobki,
b) nie muszą wdawać się w długi i trudny proces.
4. Motywacja sędziego: mniejszy odsetek zaskarżeń do instancji wyższych.
* w Ameryce 90 % spraw załatwiana jest w ten sposób * stabilność orzeczeń sądowych.
Zarzuty: a) Prokurator przyjmuje część uprawnień sędziego.
b) Pokrzywdzony zostaje pominięty, nie ma wpływu na to.
Porozumienia w innych krajach:
Wielka Brytania - 40 % spraw (sądy stosują 30 % upust na karze).
Szkocja - 80 % spraw.
Hiszpania - instytucja komformidat, przeszła w system common law → wydanie wyroku bez procesu
Włochy - wyrok skazujący w następstwie pategiamento nie oznacza przyznania się do winy. Następuje szybsze zatarcie skazania.
Porozumienie procesowe w Polskim prawie karnym - Charakterystyka:
A) Wniosek o skazanie bez przeprowadzania rozprawy (art.335 kpk)
Prokurator:
uczestniczy w posiedzeniu,
składa wniosek do sądu o skazanie oskarżonego bez rozprawy:
dołączając go do aktu oskarżenia,
za zgodą oskarżonego,
zawierający konkretne warunki porozumienia (w tym. propozycja sankcji wymiaru kary)
Oskarżony:
wyraża zgodę na porozumienie:
osobiście (obrońca może jedynie brać udział w negocjacjach)
świadomie (rezygnacja z rozprawy, konsekwencje)
dobrowolnie (bez przymusu fizycznego czy psychicznego)
na konkretne warunki zawarte we wniosku
najlepiej w sposób utrwalony (np. w protokole porozumienia)
składa wyjaśnienia nie budzą wątpliwości, w świetle zebranych dowodów,
nie ma obowiązku przyznania się do winy - samo przyznanie nie daje 100 % pewności, że sprawca popełnił przestępstwo.
* Przyznanie się do winy → subiektywne odczucie, że umyślnie popełniłem czyn przestępny,
* Przyznanie się do sprawstwa czynu → przyznanie się do popełnienia czynu, ale, np. w obronie koniecznej.
przyjmuje postawę wskazującą, że cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nieprzeprowadzania rozprawy (i ew. resocjaliz)
Występek zagrożony karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności (kilka występków → kwalifikacja kumulatywna)
Okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości ╪ brak winy oskarżonego → brak przestępstwa.
Sąd:
obraduje i wydaje wyrok na posiedzeniu (jedyny przypadek skazania na posiedzeniu),
związany wnioskiem stron w całości - nie może modyfikować wniosku,
ma prawo zasugerować stronom zmianę we wniosku i uzależnić od tego jego uwzględnienie,
może uzależnić uwzględnienie wniosku od naprawienia szkody,
wydając wyrok, po uwzględnieniu wniosku:
opiera się na podstawie dowodów z postępowania przygotowawczego, nie musi prowadzi dalej dochodzenia.
może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, orzec niektóre środki karne, warunkowo zawiesić wykonania kary, a nawet odstąpić od wymierzania kary,
Uchwała SN z dnia 08,02,2000r. - zastosowanie środków z art. 335 §1, tylko tam, gdzie ustawa na to zezwala (nie może stanowić samodzielnej podstawy do nadzwyczajnego złagodzenia kary)
Pokrzywdzony:
ma prawo do wzięcia udziału w posiedzeniu,
nie ma wpływu na porozumienie,
B) Wniosek o wydanie wyroku skazującego (art.387 kpk)
Oskarżony:
składa wniosek do sądu o wydanie wyroku skazującego:
do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania,
zawierający konkretne warunki porozumienia (w tym. propozycja sankcji wymiaru kary)
ma prawo do wystąpienia z wnioskiem o przyznanie obrońcy z urzędu (wyraz zasady równości broni).
składa wyjaśnienia nie budzą wątpliwości, w świetle zebranych dowodów,
nie ma obowiązku przyznania się do winy - samo przyznanie nie daje 100 % pewności, że sprawca popełnił przestępstwo.
* Przyznanie się do winy → subiektywne odczucie, że umyślnie popełniłem czyn przestępny,
* Przyznanie się do sprawstwa czynu → przyznanie się do popełnienia czynu, ale, np. w obronie koniecznej.
przyjmuje postawę wskazującą, że cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nieprzeprowadzania rozprawy (i ew. resocjaliz)
Prokurator i pokrzywdzony:
wyrażają zgodę na porozumienie,
mogą zasugerować oskarżonemu złożenie wniosku (nic nie stoi na przeszkodzie aby zaproponować porozumienie)
Występek zagrożony karą nie przekraczającą 8 lat pozbawienia wolności (kilka występków → kwalifikacja kumulatywna)
Okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości ╪ brak winy oskarżonego → brak przestępstwa.
Sąd:
związany wnioskiem stron w całości - nie może modyfikować wniosku,
ma prawo zasugerować stronom zmianę we wniosku i uzależnić od tego jego uwzględnienie → nie jest związany porozumieniem stron
może uzależnić uwzględnienie wniosku od naprawienia szkody,
wydając wyrok, po uwzględnieniu wniosku:
opiera się na podstawie dowodów z postępowania przygotowawczego, nie musi prowadzi dalej dochodzenia.
może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, orzec niektóre środki karne, warunkowo zawiesić wykonania kary, a nawet odstąpić od wymierzania kary,
Art. 387 kpk - należy przyjąć, że ten przepis ma charakter mieszany materialno - procesowy, że można stosować nadzwyczajne złagodzenie kary, nawet wtedy, gdy przepisy prawa materialnego tego nie przewidują.
71
składać oświadczenia
wnosić ośrodki odwoławcze
mieć pełnomocnika
Czy oskarżony może cofnąć zgodę? TAK