PODSYSTEMY SYSTEMU
POLITYCZNEGO
_ Instytucjonalny
_ Funkcjonalny
_ Regulacyjny
_ Komunikacyjny
FUNKCJE SYSTEMU POLITYCZNEGO
_ Regulacyjna - oznacza sterowanie
procesami według reguł przyjętych w
danym systemie politycznym
_ Mediacyjna - polega na rozwiązaniu
konfliktów i mediacji w przypadku
sprzecznych interesów grupowych
_ Adaptacyjna - usprawnianie działania
instytucji
_ Innowacyjna - polega na wprowadzeniu
do otoczenia reguł i mechanizmów
działania
ELEMENTY SYSTEMU POLITYCZNEGO
_ idee i wartości polityczne - np. idea
suwerenności narodu, trójpodziału władzy
_ organizacje i instytucje uczestniczące w Ŝyciu
politycznym kraju i organizujące te Ŝycie, np.
aparat państwowy, partie polityczne, grupy
interesu, związki zawód.
_ normy regulujące i organizujące wcielanie w
Ŝycie idei i wartości politycznych oraz regulujące
strukturę i funkcjonowanie organizacji i instytucji
politycznych np. normy prawne, moralne
SYSTEM AUTORYTARNY
_ odrzucenie wolności, pluralizmu, liberalizmu,
demokracji
_ głosi potrzebę stworzenia silnej władzy
wykonawczej
_ brak kontroli rządzących przez parlament
_ wodzowski styl sprawowania władzy
_ stosowana jest cenzura i aparat represji
_ w odróŜnieniu od totalitaryzmów ideologia w
systemach autorytarnych nie ma znamion
religii
SYSTEM TOTALITARNY
_ współistnienie dwóch źródeł władzy
(partii i państwa)
_ dublowanie stanowisk,
_ bezkształtność systemu,
_ posługiwanie się terrorem jako narzędziem
sprawowania władzy
_ ideologia, dąŜąca do przekształcenia samej
natury człowieka
_ III Rzesza, ZSRR, państwa bloku
komunistycznego (do 1956 r.)
Reżimy DEMOKRATYCZNE
Reżimy demokratyczne, cechują się:
• stabilnym i jasno zdefiniowanym zespołem instytucji
oraz podziałem ról w zarządzaniu nimi,
• dąŜeniem poszczególnych obywateli i grup
społecznych do realizowania własnych interesów
bezpośrednio poprzez system polityczny lub
organizacje pośredniczące np. partie polityczne
• decyzje podejmowane w strukturach systemu
politycznego mają rozstrzygający wpływ na
dystrybucję środków ekonomicznych oraz na
charakter zachowań społecznych i politycznych,
• permanentnym, wzajemnym związkiem między
otoczeniem systemu politycznego a
podejmowanymi w procesach decyzyjnych
rozstrzygnięciami
Państwa zachodnioeuropejskie uosabiające model
parlamentarny:
Austria, Belgia, Dania, Grecja, Hiszpania,
Holandia, Irlandia, Luksemburg,
Malta, Norwegia, Szwecja ,Włochy,
RFN, Wielka Brytania
Państwa Europy Środkowej i Wschodniej gdzie występuje
reżim parlamentarny:
Bułgaria, Chorwacja Czechy,
Estonia, Litwa, Łotwa,
Polska, Słowacja, Słowenia,
Węgry, Ukraina
Model gabinetowy:
_ dominujący w Europie model parlamentaryzmu
_ wysoka skuteczność rządu wszczynającego
proces ustawodawczy
_ Istnienie trwałej i zdyscyplinowanej większości
parlamentarnej, popierającej działania rządu
_ parlament legitymuje, a nie koryguje inicjatyw
rządowych
_ „najczystsze” formy występują w RFN, W.
Brytanii, Grecji, Irlandii i Hiszpanii
Model komitetowy:
_ dominującą rolę w procesie decyzyjnym
odgrywają stałe komisje parlamentarne,
dysponujące prawem zmieniania lub
blokowania propozycji rządowych,
_ komisje parlamentarne są głównym forum
negocjacji grup nacisku i poszczególnych partii
politycznych
_ niska dyscyplina partii tworzących większość
rządową,
_ „najczystsza” forma występuje w Szwecji,
Danii i Norwegii
Model konsensualny:
_ proporcjonalny system wyborczy,
_ system wielopartyjny,
_ równowaga władzy między egzekutywą a
legislatywą,
_ większy stopień reprezentatywności
_ „najczystsza” forma występuje w Belgii
Model większościowy:
_ rywalizacja wyborcza partii w
jednomandatowych okręgach,
_ dwupartyjność,
_ koncentracja władzy w rękach gabinetu
_ nastawiony na efektywność,
_ „najczystsza” forma występuję w
Wielkiej Brytanii
parlamentaryzm z korygującą prezydenturą
(Włochy, Rumunia, Polska, Irlandia, Bułgaria)
_ parlamentaryzm z symboliczną prezydenturą
(RFN, Austria, Słowenia, Estonia, Słowacja,
Czechy)
_ parlamentaryzm monarchiczny
(Wielka Brytania, Szwecja, Dania, Norwegia,
Belgia, Holandia, Hiszpania)
parlamentaryzm pozytywny - upoważnienie do
działania dokonuje się w sposób
dorozumiany; występuje w utrwalonych systemach
dwupartyjnych (np. Wielka Brytania)
_ parlamentaryzm negatywny - rozpoczęcie prac
gabinetu jest poprzedzone spełnienie wymogu
uzyskania wotum zaufania występuje w Belgii,
Grecji, Irlandii, Włoszech, Hiszpanii, Portugalii,
wszystkich krajach Europy Środkowej i
Wschodniej)
modele państwa unitarnego:
• zdecentralizowane - organy regionalne są
formowane niezależnie od organów centralnych
(Wielka Brytania)
• scentralizowane (Francja, Finlandia, Holandia)
PARTIA POLITYCZNA - DEFINICJA
_ Trzy typy definicji:
• unitarne - podkreślenie jednego elementu
wyodrębniającego partię spośród innych organizacji
społecznych (np. program, struktura wewnętrzna,
zamierzony cel)
• podrzędnie złożone - określenie partii jako
organizacji o specyficznej strukturze, dążącej do
posiadania wpływu na władzę
• nadrzędnie złożone - określenie partii jako
organizacji posiadającej konkretny program i
strukturę wewnętrzną, zmierzającą do zdobycia
władzy metodami nierewolucyjnymi
Funkcje partii politycznych sensu largo:
• artykulacji potrzeb
• rekrutacji politycznej
• wyborcza
• rządzenia
Funkcje partii politycznych sensu stricte:
• wyłanianie elit władzy w państwie
• kształtowanie opinię publiczną
• formułowanie określone doktryny i programy
polityczne
• wypełnianie lukę między narodem a państwem
System tworzenia partii politycznych:
_ koncesyjny - odpowiedni organ państwowy udziela koncesji
na działanie partii politycznych pod warunkiem spełnienia
wymogów przewidzianych w ustawie; w przypadku odmowy
nie przysługuje prawo zażalenia do organu wyższego szczebla
_ administracyjny - organy administracji państwowej sprawują
nadzór nad działalnością partii politycznych, która jest ściśle
reglamentowana
_ rejestracyjny - pełna swoboda tworzenia i działania partii
politycznych, które po złożeniu i spełnieniu pewnych warunków
formalnoprawnych zostają zarejestrowane; odmowa rejestracji
może nastąpić wyłącznie z powodów określonych prawem i
może zostać zaskarżona
Klasyczne podział M. Duvergera:
_ partie kadrowe:
• nieliczne
• luźna struktura organizacyjna
• aktywizacja jedynie w okresie wyborów
_ partie półmasowe:
• rozwinięta organizacja
• klarowna struktura
• angażują swoich członków nie tylko do celów
wyborczych
• zrzeszają niewielki odsetek swoich wyborców
_ partie masowe:
• rozwinięta struktura biurokratyczna,
• dążą do maksymalizacji liczby swoich członków
• prowadzi systematyczną pracę partyjną
• tworzy afiliowane organizacje (np. młodzieżówki)
SYSTEM PARTYJNY - UJĘCIA
_ Ujęcie statyczne - system partyjny to prosta
suma partii politycznych, które funkcjonują w
ramach przestrzeni politycznej i zachowują się
w określony sposób
_ Ujęcie dynamiczne - system partyjny jako
układ wzajemnych powiązań między partiami
najpierw w kontekście walki o głosy elektoratu
a następnie przechwycenie wpływu na kształt
polityki poprzez samodzielne rządzenie lub
współrządzenie
Co kształtuje dynamikę systemu partyjnego:
_ liczba i rozmiar partii
_ relewancja partii (potencjał koalicyjny partii)
• przypadek dużych partii
• przypadek małych partii
_ poziom polaryzacji systemu partyjnego
(dystans między partiami)
_ wzorce zachowań koalicyjnych:
• policy - seeking parties
• Office - seeking parties
_ wzorce alternacji władzy (schematy działań
partii politycznych w procesie ich rywalizacji o
sformułowanie gabinetu)
• system dwupartyjny - występują w nim dwie duże
partie mające znaczną przewagę nad partiami małymi
• system dwuipółpartyjny - dwie duże partie oraz
trzecia mała, ale dysponująca znaczącym wpływem,
gdyż posiada największy potencjał koalicyjny
• system wielopartyjny oparty o dominację jednej
partii - wśród wielu partii jedna wyróżnia się
rozmiarem i dlatego jest niezbędna dla stworzenia
większościowej koalicji gabinetowej
• system wielopartyjny bez partii dominującej -
żadna z partii nie jest niezbędna przy tworzeniu
koalicji, które mogą przybierać różne warianty
Ze względu na wartość indeksu efektywnej
liczby partii (na poziomie parlamentarnym)
wyróżniamy:
_ systemy dwupartyjne
(W. Brytania, Hiszpania, Portugalia)
_ systemy, gdzie występują dwie duże partie
oraz kilka mniejszych relewantnych (RFN,
Francja, Niemcy)
_ systemy wielopartyjne (Włochy, Belgia,
Holandia)
Typy gabinetów:
_ gabinety wyłącznie koalicyjne (Szwajcaria,
Holandia)
_ gabinety koalicyjne (większościowe i
mniejszościowe) oraz gabinety jednopartyjne
mniejszościowe (Włochy, Dania, Finlandia)
_ gabinety jednopartyjne większościowe
(Norwegia, Szwecja)
systemy skoncentronowane lub zmierzające do
koncentracji, w których ujawnia się mechanizm rywalizacji
dwublokowej (Albania, Rumunia, Bułgaria, Węgry)
_ systemy rozproszone w stopniu umiarkowanym -
istnieje układ wielopartyjny, jednakże pojawiają się partie
większo o sporym potencjale koalicyjnym, które są w stanie
skoncerować proces przetargów koalicyjnych (Czechy,Litwa)
_ systemy wielopartyjne, w których pojawia się dość
skomplikowany, multipolarny system przetargów
koalicyjnych, co jest efektem znacznego rozproszenia
systemu partyjnego i braku partii o sile wyborczej na tyle
dużej, mogłyby stać się osią tworzonych koalicji
gabinetowych (Estonia, Łotwa, Słowacja, Słowenia)
PODZIAŁ WYBORÓW ZE WZGLĘDU NA
POZIOM RYWALIZACJI
_ wysoce rywalizacyjne - charakteryzują się
wyrównaniem szans obozu władzy i opozycji
_ semi - rywalizacyjne - przewaga władzy nad
opozycją jest znaczna i utrzymuje się przez
dłuższy czas (np. we Włoszech 1948 - 1992)
_ quasi - rywalizacyjne - partie rządzące
starają się zapobiec przejęciu władzy przez
opozycję, nie likwidując jednak pluralizmu
politycznego (np. w Rosji)
FORMUŁA WYBORCZA
_ sposób przeliczania głosów na mandaty
_ wyróżniamy trzy modele formuły wyborczej
• systemy większościowe - zwycięską jest partia
otrzymująca więcej głosów niż rywale w największej
liczbie okręgów
(Wielka Brytania)
• systemy proporcjonalne - zwycięską jest partia
otrzymująca najsilniejsze poparcie w skali
wszystkich okręgów
(RFN, Hiszpania, Szwecja)
• systemy kombinowane (mieszane) - łączące
formułę większościową z proporcjonalną
SYSTEMY WIĘKSZOŚCIOWE
_ względne (Wielka Brytania):
• rywalizacja odbywa się w okręgach
jednomandatowych
• zwycięzcą zostaje ten kandydat, który uzyskał
największą liczbę głosów
• zwycięża ta partia, która wygrała w największej
liczbie okręgów
_ bezwzględnej (Francja):
• do zwycięstwa w okręgu wymagane jest osiągnięcie
większości bezwzględnej
SYSTEMY PROPORCJONALNE
_ główne założenia systemów proporcjonalnych:
• okręgi są wielomandatowe
• procent uzyskanych mandatów jest bezpośrednią
konsekwencją rozmiaru poparcia
• dla uzyskania mandatu nie jest potrzebne
pokonanie rywali, a jedyne osiągnięcie pewnego
pułapu poparcia
• prócz formuły wyborczej istotną rolę odgrywają takie
elementy systemu wyborczego jak rozmiar okręgu,
uprawnienia wyborcy, klauzula zaporowa, czy
wyrównawcza dystrybucja mandatów
_ Podstawowe odmiany systemu
proporcjonalnego:
• wariant list partyjnych - wyborcom przyznaje się
prawo oznaczania nazwisk kandydatów na liście
przedstawionej przez partię polityczną
(Polska, Belgia, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia)
• wariant pojedynczego głosu przechodzącego
(STV) - polega na oznaczeniu przez wyborcę
kolejności nazwisk na liście obejmującej wszystkich
kandydatów z poszczególnych partii, rywalizujących
o głosy w danym okręgu
(Malta, Irlandia)
metoda Hare - Niemeyera
(metoda najwyższych reszt):
• najwierniej odwzorowuje wolę wyborców
• zwiększa szanse partii uzyskujących nikłe poparcie
• RFN
_ metoda d`Hondta:
• preferuje partie cieszące się większym poparciem
• Holandia, Belgia, Austria, Hiszpania, Grecja
_ metoda Sainte - Lague:
• bardziej korzystna dla mniejszych partii
• Dania, Norwegia i Szwecja
Typologia systemów wyborczych ze względu
na deformację woli wyborców:
_ relatywnie reprezentatywne
(Austria, Dania, Finlandia, Holandia)
_ systemy deformujące
(Belgia, Czechy, Hiszpania, Irlandia, RFN)
_ systemy dyskryminacyjne
(Francja, Wielka Brytania)
_ parlamenty jednoizbowe:
Bułgaria, Cypr, Dania, Finlandia, Grecja,
Portugalia, Szwecja, Węgry, Litwa, Łotwa
_ parlamenty dwuizbowe:
Austria, Francja, Belgia, Holandia, Polska,
Włochy, Holandia, Hiszpania, Szwajcaria,
Czechy, Słowenia, Rumunia
Typy bikameralizmu:
_ Silny: Belgia, Włochy, Holandia, Czechy, Rosja
_ Średni: Francja, Hiszpania, Polska, Rumunia
_ Średnio słaby: Wielka Brytania
_ Słaby: Austria, Słowenia
PARLAMENT WOBEC
WŁADZY WYKONAWCZEJ
_ aktywne - zdolne do modyfikowania pozycji rządu, nie
zagrożone przedterminowym rozwiązaniem i cieszące
się społecznym szacunkiem (USA)
_ reaktywne - dysponujące mniejszymi możliwościami
ograniczenia władzy rządu, zagrożone przedterminowym
rozwiązaniem, ale cieszące się uznaniem społecznym
(W. Brytania, Szwecja, Dania, Finlandia, RFN, Belgia)
_ wrażliwe - zdolne do modyfikowani propozycji
rządowych, zagrożone przedterminowym rozwiązaniem i
nie cieszące się społecznym uznaniem (Włochy)
_ marginalne - posiadające ograniczoną zdolność
modyfikowania propozycji rządowych, dysponujące
ograniczoną władzą kształtowania budżetu,
GŁOWA PAŃSTWA
_ Monarcha:
• występuje w demokracjach parlamentarnych
• uprawnienia o charakterze symbolicznym,
• umacnia jedność społeczeństw
• politycznie neutralny
_ Prezydent:
• występuje w reżimach parlamentarnych i
prezydenckich
• wybory powszechne: Austria, Polska, Irlandia,
Portugalia, Islandia)
• wybory pośrednie: Włochy, Grecja, Węgry, Czechy,
RFN
RZĄD JAKO INSTYTUCJA WŁADZY
WYKONAWCZEJ
_ Rząd to kolegialny organ państwowy złożony z premiera
i ministrów, ponoszący za swą działalność
odpowiedzialność polityczną przed parlamentem
_ W reżimach parlamentarnych jest to główny ośrodek
decyzyjny kształtujący politykę wewnętrzną i
zagraniczną
_ W systemach parlamentarnych kształt personalny
gabinetu ustalany jest w wyniku wyborów
parlamentarnych
Typologie koalicji:
_ ze względu na miejsce w przestrzeni politycznej
_ ze względu na spójność programową:
• ideologicznie zbieżne
• synkretyczne
_ ze względu na układ sił wewnątrz koalicji:
• zrównoważone
• niezrównoważone
_ ze względu na kryterium rozmiaru
TYPOLOGIE KOALICJI ZE WZGLĘDU NA
KRYTERIUM ROZMIARU
_ koalicje mniejszościowe
_ koalicje minimalnie zwycięskie
_ koalicje nadwyżkowe
_ koalicje ponadrozmiarowe
_ Otoczenie systemu politycznego obejmuje sferę:
a) wewnętrzną:
- ekonomiczną - określoną przez typ własności
środków produkcji
- struktura społeczna - określoną przez podziały
społeczne
- kultura - idee i poglądy
b) zewnętrzną - charakter stosunków
międzynarodowych(występowanie innych
systemów politycznych)
Na podsystem instytucjonalny składają się:
a) partie polityczne,
b) organizacje społeczne,
c) organy władzy państwowej,
d) grupy interesu,
e) organy administracji rządowej
f) instytucje samorządowe
Ogół norm, za których pośrednictwem
regulowane są stosunki społeczno -
polityczne.
Obejmuje:
a) normy prawne - konstytucja, ustawy
b) normy pozaprawne - np. polityczne
c) reguły nienormatywne - tradycja
polityczna, kultura polityczna
DEFINICJA SYSTEMU POLITYCZNEGO
System polityczny to ogół organów
państwowych, partii politycznych oraz
organizacji i grup społecznych - formalnych i
nieformalnych - funkcjonujących w ramach
procesu politycznego danego państwa oraz
generalnych zasad i norm, regulujących
wzajemne stosunki między nimi.
W ramach reżimu demokratycznego
wyróżniamy następujące systemy rządów
(układ relacji między władzą
ustawodawczą i wykonawczą):
• parlamentaryzm,
• prezydencjalizm
• modele hybrydalne:
_ semiprezydencjalizm,
_ rządy konwentu (system komitetowy)
_ hiperprezydentalizm
Typologie europejskiego
parlamentaryzmu ze względu na:
_ relację siły parlamentu i siły rządu
_ mechanizm decyzyjny w parlamencie
_ pozycję głowy państwa
_ na sposób w jaki rząd uzyskuje
upoważnienie do działania
ZNACZENIE WYBORÓW W SYSTEMACH
DEMOKRATYCZNYCH
_ legitymują władzę zwycięzców
_ egzekwują odpowiedzialność polityczną
rządzących
_ umożliwiają alternację władzy
_ zapewniają reprezentację mniejszości
(w przypadku społeczeństw pluralistycznych)
_ determinują proces formowania rządu
_ wpływają na system partyjny petryfikując lub
modyfikując mechanizm jego działania
CECHY WYBORÓW DEMOKRATYCZNYCH -
UJĘCIE NORMATYWNE
_ tworzą warunki dla rywalizacji co najmniej dwóch
podmiotów, starających się o poparcie wyborców
_ dają szansę odrzucenia aktualnie rządzących
_ odbywają się cyklicznie, tj. w miarę regularnych i
wyznaczonych prawem odstępach czasowych
_ zapewniają wolność uczestnictwa (biernego i czynnego)
wszystkim dorosłym mieszkańcom danego państwa
_ odbywają się w warunkach zezwalających na swobodną
ekspresję polityczną
_ stwarzają w miarę równe szanse dla wszystkich
kandydatów w walce o władzę oraz dla zwolenników
zarówno rządzących, jak i opozycji
_ zapobiegają dyskryminacji mniejszości
jakie czynniki wpływają na poziom frekwencji
• czynniki społeczne,
• czynniki polityczne,
• czynniki prawno - instytucjonalne
CELE SYSTEMÓW WYBORCZYCH
_ władzę powierza się tym, którzy mają poparcie
większości (reprezentatywność)
_ wyłonienie większości zdolnej do powołania
trwałego gabinetu (efektywność)
_ zapewnienie zgodności działań rządu z
preferencjami i oczekiwaniami większości
_ dobór najlepszych ludzi na stanowiska
publiczne
na system wyborczy składają się:
• instytucje polityczne funkcjonujące w procesie
wyborczym (Np. komisje wyborcze)
• ogólne zasady prawa wyborczego
• szczegółowe postanowienia proceduralne
POLITYCZNE KONSEKWENCJE
SYSTEMÓW WYBORCZYCH
_ stopień deformacji woli wyborców - rozmiar dysproporcji
pomiędzy wielkością uzyskanego poparcia a udziałem w
dystrybucji mandatów:
• warunkowany rozmiarami okręgów i przyjętą formułą
• najwyższa wartość proporcjonalności: Dania, Szwecja,
Holandia,
• najniższa wartość proporcjonalności: Francja
• najniższy stopień proporcjonalności zapewniają systemy
większościowe i umiarkowanie proporcjonalne
(połączenie metody d`Hondta, możliwie najmniejszych
okręgów wyborczych oraz klauzuli zaporowej)
• najwyższy stopień zapewniają systemy zakładające
formułę największych reszt lub największych średnich z
jednym okręgiem obejmującym cały kraj oraz z
wyrównawczą dystrybucją mandatów
_ redukcja efektywnej liczby partii na arenie
parlamentarnej warunkowana głównie
rozmiarem okręgów i przyjętą formuła
wyborczą
_ rozmiar nadreprezentacji zwycięskiej partii
_ strategie wyborcze partii politycznych -
warunkowane rozmiarem okręgów, formułą
wyborczą i uprawnieniami przysługującymi
wyborco,
Pozytywne aspekty finansowania partii z
budżetu:
_ uwolnienie partii spod nacisku zorganizowanych
interesów partykularnych
_ wyrównanie szans partii w systemie partyjnym
_ stworzenie dla partii finansowych gwarancji jej stałej
działalności
_ stabilizacja systemu partyjnego
_ zapobieżenie przekształcenia się partii politycznych
w dochodowe przedsiębiorstwa
Negatywne aspekty finansowania partii z
budżetu:
_ osłabienie opozycji
_ petryfikacja systemu partyjnego
_ ingerencja organów państwowych w działalność
partii poprzez dostęp do sprawozdań finansowych
_ wzmacnianie się procesów etatyzacji partii
politycznych
_ pojawienie się niebezpieczeństwa wzmocnienia
partyjnej biurokracji kosztem członków
Stereotyp lewicowy:
• idea równości społecznej
• państwo redukuje nierówności społeczne
• znacząca rola państwa w gospodarce
_ Stereotyp prawicowy:
• idea wolności jednostki (polityczna i ekonomiczna)
• nierówności są naturalnym skutkiem
funkcjonowania swobodnej konkurencji podmiotów
• ograniczona rola państwa