1. opisz obszar psychologii poznawczej

Psychologia poznawcza - jest to nauka badająca procesy i zmiany
psychiczne ( wrażenia zmysłowe ), które następują podczas oddziaływania
na mózg i psychikę człowieka. Zakładając percepcję jako mechanizm
tworzący doświadczenie i porównując mózg człowieka do mechanizmu
komputerowego, Psychologia poznawcza korzysta z badań dotyczących
informatyki, bilogii i psychologii, mając na celu stworzenie sztucznej
inteligencji. Psychologia poznawcza (inaczej: kognitywna) to dziedzina
psychologii badająca procesy i struktury poznawcze. W obszarze
zainteresowań psychologii poznawczej leżą także zasady funkcjonowania
mózgu, tj. odbieranie i przetwarzanie informacji przez mózg.

Główne obszary badań psychologii poznawczej to percepcja, pamięć,
myślenie, reprezentacje pojęciowe, język i mowa.

2. wyjaśnij czym jest percepcja

Percepcja dotyczy całości procesów poznawania przedmiotu i zdarzeń w
środowisku, odczuwania ich zmysłami, ich rozumienia, identyfikowania i
nazywania oraz przygotowywania do zareagowania na nie.
Percepcja stanowi jeden z obszarów p[sychologii poznawczej.

Proces percepcji składa się z 3 etapów:
1) odbiór wrażeń
2) organizacja percepcyjna
3) identyfikacja (rozpoznanie przedmiotów)

Próg absolutny - to minimalny zasób energii fizycznej potrzebnej do
wywołania doświadczenia (wrażenia) zmysłowego.

Adaptacja sensoryczna - polega na zmniejszaniu się reaktywności systemów
sensorycznych na przedłużającą się stymulację.

Próg różnicy = stała Webera - jest to najmniejsza dostrzegalna fizyczna
różnica pomiędzy dwoma bodźcami.

Z percepcją wiążą się także zjawiska:

a) gotowości percepcyjnej - to stan organizmu warunkujący to co będzie
spostrzegane, gdy nastawienie i efekt jest taki sam rozpoznawanie
następuje znacznie szybcej

b)obronności percepcyjnej - jest obniżenie progu rozpoznawania materiału
zagrażającego dla jednostki

3. Opisz trzy wybrane złudzenia percepcyjne.

Gdy istnieje wyraźna rozbieżność pomiędzy tym co spostrzegamy, a rzeczywistymi faktami, doświadczenie takie określa się mianem złudzenia. W każdym przypadku same bodźce przyczyniają się do wystąpienia tego złudzenia. Dlatego są one widziane w ten sam złudny sposób przez wszystkich obserwatorów.

Złudzenie długości

Wśród iluzji wzrokowych najbardziej znane jest złudzenie Muellera-Lyera. Nazwa zjawiska pochodzi od nazwisk dwóch eksperymentatorów, którzy pierwsi zaprezentowali je w oryginalnych publikacjach. Złudzenie dotyczy dwóch linii tej samej długości zakończonych strzałkami „do wewnątrz” lub „do zewnątrz” linii. Ulegamy silnemu złudzeniu żę linia ze strałkami skierowanymi „do zewnątrz” jest dłuższa.

Złudzenie powierzchni

Na rysunku a wewnętrzne koło jawi się większe niż wewnętrzne koło na rys. b Tymczasem średnica obu wewnętrznych kół jest taka sama. Podobny efekt można zaobserwować w przypadku kwadratów.Złudzenie w obrazach kinowych

W filmach wykorzystuje się podobne, uniwersalne złudzenia. To co nam się wydaje poruszającym się obrazem, w rzeczywistości jest prezentacją szybko następujących po sobie nieruchomych obrazów, gdzie każdy jest troszkę inny od poprzedniego. Gdy są wyświetlane na ekranie w tempie 24 klatek na sekundę, widzimy „ruchome” obrazy. W rzeczywistości ruch pojawia się w naszej percepcji, nie na ekranie. Tę iluzję ruchu w psychologii eksperymentalnej określa się mianem zjawiska fi.

Siatka Hermana

Na skrzyżowaniach białych pasów pojawiają się szare kropki. Jest to wynik hamowania obocznego - włókno nerwowe, które przewodzi pobudzenie z obszaru skrzyżowania białych pasków jest hamowane przez cztery sąsiadujące włókna. Tymczasem wszystkie inne hamowane są słabiej - tylko przez dwa.

Złudzenie Ponza

Zwane jest czasem złudzeniem torów kolejowych, opublikował je włoski psycholog Mario Ponzo w 1913r. Górna pozioma kreska wydaje się dłuższa niż ta leżąca niżej. Dzieje się tak dlatego, iż dwie ukośne linie postrzegamy, dzięki stałościom spostrzeżeniowym, jako w rzeczywistości równoległe, co z kolei sugeruje, że dwie linie poziome mają różną długość. Działa tutaj też prawo stałości oceny wielkości, wg którego subiektywnie postrzegamy przedmioty leżące w różnej odległości od obserwatora i podobnego kształtu jako takie same, mimo iż na siatkówce oka przedmioty leżące dalej są mniejsze.

Irradiacja

Biały kwadrat na ciemnym tle wydaje się być większy niż czarny na jasnym, mimo iż obydwa są tej samej wielkości. Dzieje się tak, ponieważ pole podrażnienia fizjologicznego na siatkówce zajmuje większą powierzchnię, niż wielkość postrzeganego obrazu w rzeczywistości, a to z kolei spowodowane jest tym, że receptory na siatkówce połączone są w grupy.

4. wyjaśnij czym jest uwaga

Termin odnosi się do selektywnych aspektów spostrzegania, uwaga polega na tym ,ze organizm w dowolnej chwili koncentruje się na pewnych cechach otoczenia przy jednoczesnym (względnym) wykluczaniu innych jego aspektów. Uwaga może mieć charakter świadomy, co przejawia się w aktywnym wybieraniu pewnych bodźców spośród wszystkich, z jakimi się w danym momencie stykają nasze zmysły. Na ogół jednak nie jesteśmy w pełni świadomi czynników sprawiających, że spostrzegamy jedynie małą część z całości docierających do nas bodźców.

Zwracamy uwagę na bodźce, które są:

- intensywne

- nowe

- zmienne

- nieoczekiwane

- wyraziste

- szczególne

Uwaga jest formalną cechą procesów poznawczych, selektorem i intensyfikatorem w procesie przetwarzania informacji.

W uwagę zaangażowane są:

1. procesy aktywacyjne tj. zlokalizowane wzbudzenie ośrodkowego UN. Może mieć ono charakter podprogowy i przejawiać się w zwiększoną gotowością do rozwinięcia pełenj aktywności.

2. procesy motywacyjne czyli to co człowiek pragnie lub się obawia a także to czego się spodziewa.

3. procesy pamięciowe czyli to jakie zasoby i jakie treści przetwarzane są w danym momencie.

4. aktywność orientacyjna naszych zmysłów zwłaszcza naszych oczu.

Przykłady badań dotyczących uwagi:

- zadanie Posnera badające efekt doangażowania uwagi

- badanie Stroopa- badanie , które bada efekt inferencji uwagowej.

5. funkcje uwagi:

- Selekcjonowanie docierających informacji
- Wykorzystywanie - do tworzenia wiedzy i regulowania zachowania tych informacji, które są uważane za ważne
- fizyczne właściwości (nagłe, intensywne, wyróżniające się)
- nowość bodźca (kontrast z innymi, np. mała reklama na pustej stronie)
- zgodność z kontekstem sytuacyjnym (pewne bodźce, które odbieraliśmy uprzednio wpływają na to, na jakich bodźcach się koncentrujemy)
- zgodność bodźca z kontekstem, hierarchią wartości (np. ktoś mówi o mnie)

Uwaga odpowiedzialna jest za:

• utrzymanie organizmu w stanie gotowości do działania, percepcji lub innych zachowań. Podtrzymywanie stanu oczekiwania na pojawienie się pewnych bodźców;

• wyodrębnianie istotnych elementów z pola percepcyjnego (np. wzrokowego, słuchowego) i tłumienie elementów nieistotnych (koncentracja uwagi);

• odpowiednio zorganizowany przebieg danej czynności psychicznej, dbanie o to aby uboczne procesy go nie zakłócały;

• zdolność zaangażowania się w analizę danego bodźca i umiejętność oderwania się od jednego bodźca i skupienie się na innym.

6. Przestrzenne mechanizmy przetwarzanie informacji

Rozdział 1

Natura reprezentacji wyobrażeń i charakter operacji. Można odróżnić dwa stanowiska: opowiadających się za reprezentacją w formie sądów oraz opowiadających się za reprezentacją w formie wyobrażeń.

Modele przyjmujące sądy za podstawę wyobrażeń zakładają, że podstawową jednostką reprezentacji poznawczej jest sąd. Sąd jest stwierdzeniem istnienia pewnej właściwości obiektu lub pewnej relacji łączącej go z innymi obiektami. Sąd ten nie musi by zwerbalizowany - istnieje bowiem w strukturze głębokiej. Operacje na wiedzy przestrzennej są operacjami dokonywanymi na sądach.

Modele wyobrażeń zakładają, że oprócz kodu sądów leżącego u podłoża procesów lingwistycznych, istnieje jakościowo inny kod - kod wyobrażeń. Kod ten byłby tym samym kodem, w którym zachodzi percepcja. Wyobrażenia i operacje na nich dokonywane najlepiej można opisać przez podobieństwo do świata zewnętrznego - a zatem w tych kategoriach, w jakich opisujemy świat: przestrzeni i jej zmian w czasie.

Wyobrażenia są jednymi z najłatwiej dostępnych introspekcyjnie zjawisk świadomości. Tak więc w psychologii introspekcyjnej ich istnienie uznano za oczywiste, a rozważania nad nimi stanowiły jej część. Wyobrażenia były traktowane jako reprodukcje rzeczywistości. Przeciwko przyjęciu koncepcji odrębnego kodu wyobrażeń, jest stwierdzenie że przyjmowanie tej koncepcji jest zbędne, gdyż sądy mogą dotyczy relacji przestrzennych i w kategoriach sądów można wyjaśnić obserwowalne efekty przetwarzania informacji przestrzennych. Ludzie pamiętają interpretację dokonaną przez siebie, a nie fizyczny kształt spostrzeganych obrazów. Człowiek nie zapamiętuje mieszaniny czarnych i białych plam, lecz pamięta nadany im przez siebie sens. Wyobrażenia nie mogą pełnić ogólnej funkcji wyjaśniającej, gdyż będąc ze swojej natury konkretne nie dotyczą pojęć abstrakcyjnych.

Treści wyobrażane pamiętane są dłużej niż niewyobrażane. Mechanizm podwójnego kodowania - jeżeli dana treść oprócz kodu w formie sądów jest reprezentowana w specyficznym kodzie wyobrażeń, to zwiększa się szansa, że przynajmniej w jednym z tych kodów nie ulegnie zapomnieniu. Nie sama czynność wyobrażenia wpływa na polepszenie zapamiętywania, lecz stymulowane przez instrukcję tworzenie wyobrażenia związków między pojęciami: są one zatem przetwarzane na głębszym poziomie semantycznym. Przy uczeniu się materiału słownego występują dwa czynniki pogarszające zapamiętywanie: hamowanie proaktywne (zapamiętywane wcześniej treści zmniejszają szansę zapamiętywania późniejszych treści) oraz hamowanie retroaktywne (uczenie się następnego materiału powoduje zapominanie materiału już wyuczonego). Zjawiska hamowania retroaktywnego i proaktywnego nie zachodzą, jeżeli polecić osobom badanym wyobrażenie sobie treści uczonych słów. Krzywe zapominania są bardziej płytkie przy zastosowaniu instrukcji wyobrażania sobie niż w przeciwnym wypadku. Odstęp czasu mniej wpływa na zapominanie treści wyobrażalnych.

Rozdzielczość i kontrast następczy barw jako zjawisko percepcji znajdują się na poziomie niższym niż poziom dostępny sądom. Wartość dowodowa tych danych w zakresie przestrzennego przetwarzania informacji opiera się na założeniu, że kod aparatu percepcji wzrokowej jest kodem przestrzennym.

Rozdział 2

Eksperymenty dotyczące selektywnej interferencji wykazują, że system poznawczy nie jest jednorodnym aparatem, lecz składa się z różnych mechanizmów o ograniczonej pojemności, mogących działać równolegle. Treści wyobrażane są przetwarzane poprzez bloki mechanizmów związane z modalnością wyobrażeń. Wyobrażenie podlega większej interferencji z bodźcami percepcyjnymi lub z reakcją tej samej modalności. Brook wykazał, że czas decyzji przy zadaniach polegających na klasyfikacji zależy od sposobu, w jaki osoba badana odpowiada. Jeśli odpowiedź generowana jest przez ten sam system, w którym jest przetwarzana informacja, zadanie rozwiązane jest wolniej niż wtedy, gdy generowana jest przez inny. Tak więc wyobrażenia wzrokowe (w odróżnieniu od treści słownych) włączają te mechanizmy, które służą przetwarzaniu innych informacji przestrzennych.

Rozdział 3

Należy szukać izomorfizmów w relacji drugiego stopnia, pomiędzy a. - relacjami łączącymi różne zewnętrzne obiekty, i b. - relacjami łączącymi odpowiadające im wewnętrzne reprezentacje. Koncepcja izomorfizmu funkcjonalnego przywróciła wyobrażeniom utracony w okresie krytyki interspekcjonizmu status zjawisk weryfikowalnych empirycznie oraz wskazała nowe kierunki badań eksperymentalnych.

Podczas wyobrażeniowej rotacji wewnętrzna reprezentacja przechodzi przez zbiór stanów pośrednich, z których każdy odpowiada - za zasadzie jeden do jednego - pośrednim przestrzennym lokalizacjom zewnętrznego obiektu podczas rzeczywistej rotacji. W dodatku zakłada się, że wewnętrzna reprezentacja podlegająca rotacji zachowuje pewien zakres przestrzennej struktury odpowiadającej zewnętrznemu obiektowi. Rotacji podlega konkretne wyobrażenie a nie np. niespecyficzne ramy odniesienia. Proces rotacji jest analogowym procesem transformacji, gdzie w trakcie rotacji figury zachowują swoją tożsamość i można mówić o położeniu wyobrażenia w danym momencie pomiędzy punktem wyjścia i dojścia transformacji. Oprócz mechanizmów przetwarzania, działających na poszczególnych właściwościach obiektów, zachodzą również procesy o naturze całościowej, analogowej.

Przesunięcie. Wzrost czasu reakcji w przypadku właściwości odległych przestrzennie odpowiada przerzuceniu uwagi na inną część reprezentacji obiektu bądź przemieszczeniu liniowemu reprezentacji wyobraźni. Operacja przemieszczenia zachodzi wedle tych samych zasad co rotacja. Im większy dystans, tym dłużej trwa, ma charakter analogowy, może zachodzi w przestrzeni trójwymiarowej.

Zmiana wielkości. Pole wyobraźni ma ograniczoną objętość. Gdy inne wyobrażenie zajmuje większą część pola, na dane wyobrażenie zostaje tylko pozostała część pola, tak więc wyobrażenie np. królika obok słonia jest tak małe, że nie są widoczne jego detale. Wydłużenie czasu reakcji w przypadku obiektów małych wyobrażeniowo, trudno dają się zinterpretować w ramach modeli sądów. Poszczególne obiekty zgodnie z tymi teoriami byłyby reprezentowane jako zrób atrybutów i relacji między nimi. Tak więc wielkość fizyczna staje się tylko jednym z atrybutów i nie powinna mieć wpływu na szybkość przetwarzania innych.

Wspólne właściwości przekształceń zachowujących strukturę obiektów. Można w przetwarzaniu informacji wyodrębnić klasę operacji, które przebiegają niezgodnie z modelem zakładającym występowanie reprezentacji w formie sądów. Są to: rotacja, translacja, odbicie i zmiana wielkości. Są to operacje o charakterze całościowym (dotyczą jednocześnie całej figury), analogowym - w zakresach mierzalnych przebiegają w sposób ciągły i są izomorficzne w stosunku do zmian obiektów zewnętrznych. Translacje mają charakter przestrzenny i mogą być dokonywane na trójwymiarowej reprezentacji, a nie tylko w dwuwymiarowym obrazie.

Synteza całości z części. W przypadku części osób czas decyzji po dokonaniu syntezy nie różni się w zależności do stopnia złożoności części składowych. Wzrost czasu decyzji pozostałych osób wraz ze wzrostem złożoności części składowych jest interpretowany jako efekt niedokończenia syntezy w przypadkach trudnych. W celu porównania figur posługujemy się strategią wyobrażeniową wtedy, gdy warunki (złożoność bodźca i czas) na to pozwalają. Gdy warunki na to nie pozwalają, stosujemy metodę sądów. Niezależność czasów reakcji (w niektórych warunkach) od liczby porównywalnych elementów wyraźnie świadczy o istnieniu procesu paralelnego (równoczesnego) porównywania cech w przypadku procesów wyobrażeniowych. W innych warunkach występuje zależność czasu reakcji od liczby cech - charakterystyczna dla procesów operujących na sądach.

Wyobrażenie obiektu może podlegać różnym typom przekształceń. Wykazano, że gdy w celu uzyskania zgodności między wyobrażeniem a spostrzeganą figurą trzeba zastosować więcej niż jeden typ przekształceń, wprowadzenie przekształcenia dodatkowego przedłuża czas reakcji.

Rozdział 4

W zależności od obecności lub braku instrukcji porównywanie obiektów może zachodzić według strategii wyobrażeniowej bądź opartej na sądach. Wraz z upływem czasu słabnie wyobrażenie pierwszego rysunku, obiektu, a osoby badane przerzucają się od strategii wyobrażeniowej (porównywanie paralelne) do strategii opartej na sądach (kolejne porównywanie cech).

Rozdział 5

Gdy osoba badana ma wystarczającą ilość czasu na syntezę, posługuje się strategią przestrzenną, gdy zaś warunki na to nie pozwalały, opierała się na sądach. Utrudnianie warunków zadania powoduje przejście do strategii opartej na sądach.

Rozdział 6

Przy porównywaniu całościowym dwóch figur (w systemie wyobrażeniowym) czas porównania nie powinien zależeć od liczby cech, różniących te figury. Kolejne porównanie cech obu figur (charakterystyczne dla systemu sądów) powinno prowadzić do efektu zmniejszania się czasu reakcji wraz ze wzrostem liczby cech różniących figury - im więcej cech różniących, tym szybciej kolejno porównując cech figur natrafiamy na cechę różniącą, co pozwala na odpowiedź, że figury są różne.

Czasy decyzji osób przeprowadzających całościowe porównania były krótsze od czasów decyzji osób porównujących cechy. Czasy decyzji, odpowiadające wzorowi wyobrażeniowemu, w przypadku figur różnych nie zależały od liczby cech różniących. Krótszy czas reakcji na figury takie same niż na figury różne wynika z tego, że porównujemy wyobrażenie figury standardowe, a więc pierwotną odpowiedzią jest odpowiedź „tak”. Odpowiedź „nie” wymaga odwrócenia reakcji po stwierdzaniu braku zgodności. Drugi typ osób badanych charakteryzował się tym, że ich czasy decyzji były tym krótsze, im więcej cech różniło obie figury.

7. Wyjaśnij, na czym polega efekt Stroopa.

W eksperymencie Stroopa osoby badane mają określić kolor atramentu, którym napisano słowo i powstrzymać się przed przeczytaniem samego słowa ( np. gdy prezentowane jest słowo ZIELONY napisane kolorem czerwonym, to badani mają odpowiedzieć „czerwony”). Gdy dwa wymiary bodźców są zgodne ( np. CZERWONY w kolorze czerwonym) to nazywanie koloru atramentu jest szybsze niż wtedy, gdy są one niezgodne (ZIELONY w kolorze czerwonym). Oznacza to, że ludzie nie potrafią „wyłączyć” przetwarzania znaczenia słów, chociaż w danej sytuacji nie jest ono istotne. Ogólniej mówiąc efekt Stroopa i zjawiska do niego podobne charakteryzują się tym, że przetwarzanie wymiaru istotnego jest zakłócane przez wpływ nieistotnego wymiaru (który powinien być pominięty). Efekt Stroopa odzwierciedla aspekt mimowolności zautomatyzowanej. Wykonano eksperymenty, które dowiodły, że efekt Stroopa jest raczej krzywoliniową niż monotonicznie wzrastającą funkcją poziomu wprawy, i że autonomiczne przetwarzanie automatyczne jest wrażliwe na wpływ czynników kontroli.

Eksperyment 1- Efekt Stroopa i umiejętność czytania

Zadanie kontrolne- czytanie nazw kolorów

Badanie w 5 grupach wiekowych( od 1 klasy podstawówki do studentów uniwersytetu).

Założenie, że w tym przedziale wiekowym wzrasta umiejętność czytania i nazywania kolorów.

Przewidywanie, że w następstwie rozwoju danej umiejętności efekt Stroopa będzie mniejszy.

Procedura- Zadaniem badanych było określenie koloru bodźca i nazwanie koloru atramentu, którym było napisane słowo. Osoby wykonywały zadanie 2 razy: raz z planszą zawierającą bodźce neutralne(nazywanie kolorów, gdzie bodźcami były kolorowe X-y), raz z planszą z bodźcami niezgodnymi. Mierzono czas wykonywania zadania stoperem.

Wyniki: Czas r-cji obniża się z wiekiem. Poziom wykonania zadnia traktujemy, jako wskaźnik umiejętności czytania. Przypuszczano, że trening i doświadczenie, zwiększają kontrolowalność efektu Stroopa, żeby sprawdzić słuszność tej hipotezy wykonano 2 eksperyment.

Eksperyment 2-Kontrolowanie e. Stroopa

Badanie, grup studentów, których jęz. Ojczystym był hebrajski. Bodźcami neutralnymi ( niezwiązanymi z kolorem) były wyrazy będące nazwami zwierząt. Każda os. brała udział w jednej sesji eksperymentalnej obejmującej 192 bodźca (taka sama liczba zgodnych i niezgodnych). Proszono badanych, o ignorowanie znaczenia słowa i jak najszybsze nazwanie koloru atramentu, bez mylenia się. Główną zmienną zależna był czas r-cji.

Wyniki: Czasy r-cji na bodźce zgodne były krótsze niż na bodźca niezgodne.

Eksperyment 3: W dwujęzycznej grupie osobom prezentuje się bodźce napisane w ich jęz. Ojczystym lub w jęz. Obcym. Wielokrotnie stwierdzono, że e. Stroopa w obrębie 1 jęz

Jest większy niż pomiędzy językami. Ponadto e. Stroopa jest większy w jęz ojczystym.

Metoda: W tej sesji również manipulowano zgodnością kolor-słowo. Połowa bodźców miała charakter zgodny, połowa niezgodny.

Wnioski: E. Stroopa wiąże się z językiem, a szczególnie z biegłością w czytaniu. Rezultaty 1 eksperymentu wskazują, że na skutek wzrostu poziomu wprawy wielkość e. Stroopa zmniejsza się. Rezultaty eksperymentu 3 są zgodne z tezą, że wraz ze wzrostem poziomu opanowania języka wzrasta interferencja. Uzyskane wyniki można kontrolować a warunkiem wstępnym wystąpienia kontroli jest biegłość językowa. Wyniki 2 eksperymentu wskazują, że wielkość hamowania jest modulowana przez proporcję „kolorowych” bodźców.

Związek pomiędzy poziomem wprawy i zdolnością do sprawowania kontroli implikuje istnienie krzywoliniowej zależności pomiędzy interferencją Stroopa i biegłością w czytaniu w danym języku. Uzyskane dowody na rzecz kontrolowanego przetwarzania wskazują na fakt funkcjonowania świadomości. Ludzie biegli w czytaniu są zdolni do zahamowania pewnych procesów automatycznych. Uzyskane wyniki dostarczają dowodu na występowanie zautomatyzowania ( e. Stroopa) jak i pojawianie się kontroli ( tzn. mniejszego hamowania). Zarówno przetwarzanie automatyczne, jak i kontrolowane mogą oddziaływać jednocześnie.

8. Przetwarzanie kontrolowane i automatyczne.

Procesy kontrolne - procesy poznawcze wyspecjalizowane w nadzorowaniu i kontrolowaniu

kontrola poznawcza- zdolność systemu poznawczego do nadzorowania i regulowania własnych procesów poznawczych, a także do planowanego sterowania ich przebiegiem

rola kontroli poznawczej - jest szczególnie ważna wtedy, gdy musimy planować i podejmować decyzje, korygować błędy, reagować na pojawiające się problemy, wykonywać czynności nie dość dobrze wyuczone, radzić sobie w sytuacjach nowych, niebezpiecznych i trudnych, przezwyciężyć pokusy.

postacie kontroli poznawczej

monitorowanie - kontrola przebiegu skutków działania procesów kontrolnych bez atywnej ingerenecji w ich przebieg

reggulacja - reakcja na błędy i zakłócenia w przebiegu procesów kontrolnych

sterowanie - aktywne i planowane wpływaniue na przebieg procwsów kontroli

Procesy automatyczne

• automatyzacja - proces dzięki, któremu czynność poznawcza lub motoryczna stopniowo uwalnia się spod kontroli poznawczej i jest wykonana szybko, bez wysiłku ale schematycznie

• automatyzacja czynnośći - powstaje wtedy gdy nabywamy wprawy w wykonywaniu czynności na skutek treningu, czyli powtarzanie tej czynności tych samych lub w zmienionych warunkach

• trening jednorodny - jedna i ta sama reakcja jest odpowiedzią na zawsze ten sam układ bodźców

• trening niejednorodny - częsta zmiana kategorii bodźców przy zachowaniu tego samego typu reakcji

• automatyzacja - pozwala przetwarzać infprmacje szybko i bez wysiłku, operacje nie są dostępne świadomości, przebiegają równolegle bez wzajemnej interferencji co umożliuwia zwolnienia operacyjnych zasobów umysłu i wytwarzaniu kilku czynności jednocześnie.

Automatyzm polega na spełnieniu jednego lub więcej z poniższych warunków w wykonywaniu czynności:

a. przetwarzanie zdaje się odbywać bez wysiłku

b. może zostać uruchomione, wykonane i zakończone bez udziału świadomej uwagi

c. można wykonywać jednocześnie inne czynności bez zakłócenia podstawowej.

Dobrym przykładem automatyzmu w czytaniu jest zadanie Stroopa, w którym badany musi określić barwę, w jakiej zapisano słowo, nie czytając samego słowa. W zadaniu Stroopa czytanie spełnia dwa z trzech kryteriów automatyzmu- odbywa się mimowolnie- jak się wydaje - bez wysiłku. Jednakże trzecie kryterium nie jest spełnione- czytanie zakłóca nazywanie barw. Badania na automatyzmami wykazują, że wiele czynności, które normalnie wymagają uwagi, może się odbywać również mimowolnie. Być może nie ma ostrej granicy między przetwarzaniem mimowolnym a dowolnym, a na pewnym poziomie możliwe jest złożone przetwarzanie mimowolne.

Koncepcja przetwarzania automatycznego i kontrolowanego wg Schneidera i Shiffrina

świadomość - Nie angażuje świadomości

uwaga - Małe zapotrzebowanie na zasoby uwagi

Ma charakter(typ przetwarzania informacji) - równoległy

szybkość - Duża szybkość

typ zadania - Zadania dobrze znane i łatwe

rodzaj procesów poznawczych - Wykorzystuje proste procesy poznawcze

wysiłek - mały lub żaden

modyfikacje - trudne

poziom wykonania - wysoki

Przetwarzanie kontrolowane

świadomość - Angażuje świadomość

uwaga - Duże zapotrzebowanie na zasoby uwagi

Ma charakter (typ przetwarzania informacji) - sekwencyjny

szybkość - Mała szybkość

typ zadania - Zadania nowe i o dużym stopniu trudności

rodzaj pr. Poz. - Wykorzystuje złożone procesy poznawcze

wysiłek - duży

modyfikacje - łatwe

poziom wykonania - niski

Kontrola i automat Jak tymi procesami sterować?

• Kontrolnymi:

uprzedzić badanych, jakie zadanie będzie następne

ułożyć regularnie zadania

• Automatycznymi:

robić przerwę na wygaśnięcie aktywacji z poprzedniego zdania (pasywne osłabianie)

im dłuższa przerwa, tym mniejsze koszty

Jak wyjaśnić procesy automatyzacji?

• Anderson i LaBerge : uważają, że automatyzacja jest skutkiem coraz to lepszego opanowania pojedynczych elementów czynności, które następnie łączą się w grupy /uczenie się alfabetu Mors'a; czytanie/

• Logan - teoria egzemplarzy. Uczenie się procedur, które mogą być wydobywane w odpowiednich sytuacjach

Błędy typowe dla procesów automatycznych

1. ZEŚLIZGI - przy próbie odejścia od czynności rutynowej następuje ześlizg i kontrolę przejmują procesy automatyczne

2. BŁĄD OMINIĘCIA - przerwanie czynności rutynowej może spowodować pominięcie pozostałych jej faz

3. PERSEWERACJE - powtarzanie całości lub części procedury

4. BŁĄD OPISU - wewnętrzny opis planowanego działania prowadzi do wykonania go na złym obiekcie

5. BŁĘDY ZALEŻNE OD DANYCH - informacja sensoryczna przejmuje kontrolę nad przebiegiem działania planowanego-

6. BŁĘDY ASOCJACYJNE -Silne skojarzenia wyzwalają złą czynność rutynową-

7. Brak aktywacji- brak aktywacji do czynności rutynowej -

9. Treść świadomości.

Świadomość - terminu tego użyć możemy do określenia ogólnego stanu psychiki ( jestem świadomy - czuwam, nie śpię) lub do określenia specyficznej treści psychiki (jestem świadomy jakieś informacji, działania).

Treść świadomości - ogół informacji i treść psychiki, z których zdajemy sobie sprawę.

Treść czuwającej świadomości przeciwstawia się procesom nieświadomym, przedświadomym wspomnieniom, informacjom odbieranym mimowolnie oraz nieświadomości.

*Świadomość obejmuje nasze spostrzeżenia, myśli, uczucia, wyobrażenia, zdawanie sobie sprawy z tego co robimy - poczucie Ja oraz pragnienia występujące w danym momencie, a więc całą aktywność psychiczną, na której skupiamy uwagę. Wszystkie te czynności psychiczne tworzą w sumie treść świadomości - wszelkie doznania, z których świadomie zdajemy sobie akurat sprawę. Nie zdajemy sobie jednak sprawy ze wszystkiego, czego doświadczamy - nie moglibyśmy bowiem aż tak skupiać się na wszystkim, co robimy.

Procesy nieświadome - rzadko kiedy docierają do świadomości, procesami takimi są np. oddychanie i regulacja ciśnienia krwi. Układ nerwowy nieustannie kontroluje informacje fizjologiczne i reaguje na nie bez udziału naszej świadomości.

Niektóre nieświadome czynnności można uczynić świadomymi, np. sprawować świadomą kontrolę nad sposobem oddychania.

Wspomnienia przedświadome - wspomnienia dostępne świadomości dopiero wtedy, gdy coś zwróci na nie naszą uwagę, funkcjonują one spokojnie w tle naszej psychiki, aż pojawi się sytuacja, w której staną się potrzebne jako świadome, np. gdy ktoś poprosi nas o przypomnienie sobie jakiegoś wydarzenia z wakacji, o którym wcześniej nie myśleliśmy.

Informacje odbierane mimowolnie - czasami zdarza nam się odbierać informacje, które nie znajdują się w centrum naszej uwagi, np. słyszymy własne imię w głębi sali na hałaśliwej imprezie.

Nieświadomość - mówimy o niej, gdy nie możemy wyjaśnić jakiegoś zachowania działaniem czynników obecnych w świadomości.

*S.Freud - traumatyczne wspomnienia i zakazane pragnienia są na tyle zagrażające, aby pewne szczególne procesy psychiczne usunęły je trwale ze świadomości, jednak uczucia związane z tymi wypartymi wydarzeniami mają wpływ na nasze zachowanie.

*Obecnie - nieświadomość dotyczy informacji i procesów raczej codziennych. np. znanie wszelkich reguł gramatycznych pozwalających na zrozumienie zdania, przetwarzanie danych językowych, wybór kontekstu. Procesy nieświadome mają wpływ na nasze zachowanie.

Badania nad treścią świadomości

*Wundt i Titchener stosowali introspekcję do badania treści świadomej psychiki; metody:

- uczestnicy głośno komentowali swoje odczucia i myśli podczas wykonywania zadań, tworzono z tego protokoły głośnego myślenia służące do udokumentowania strategii umysłowych

- metoda pobierania próbek doświadczenia : uczestnicy nosili przy sobie urządzenia, które sygnalizowały im kiedy powinni zdać sobie sprawę z tego, co czują i myślą, jak bardzo są skupieni.

*Wiliam James obserwował strumień własnej świadomości.

10. Funkcje świadomości

• Świadomość pozwala przetrwać i umożliwia tworzenie osobistych i wspólnych dla danej kultury modeli rzeczywistości.

• Świadomość pełni szereg funkcji, które przyczyniają się do przetrwania gatunku

• odgrywa ważną rolę, jeśli chodzi o konstruowanie modelu rzeczywistości, zarówno osobistego, jak i dzielonego z innymi ludźmi w ramach określonej kultury

• pomagała jednostkom zrozumieć inf. odbierane ze środowiska i wykorzystywać je w planowaniu najwłaściwszych i najskuteczniejszych działań

• pomaga nam przystosować się do środowiska, poprzez radzenie sobie z nadmiarem dochodzących do nas inf. na trzy sposoby:

1. funkcja ograniczająca - redukuje dopływ bodźców, ograniczając to, co zauważasz i na czym się koncentrujesz. Pomaga zignorować wiele inf. nie związanych z twoimi bezpośrednimi celami i zamiarami

2. selektywne przechowywanie - pozwala przekazać do pamięci te inf., które chcesz w przyszłości analizować, interpretować i uwzględniać w swym działaniu; świadomość pozwala ci klasyfikować zdarzenia i doświadczenia pod kątem swoich osobistych potrzeb jako istotne lub nieistotne

3. planowanie - powoduje, że zastanawiasz się, myślisz, rozważasz alternatywy oparte na uzyskanej w przeszłości wiedzy i wyobrażasz sobie różne konsekwencje. Umożliwia ci tłumienie silnych pragnień, gdy są one sprzeczne z zasadami moralnymi, etycznymi lub celami praktycznymi

osobisty model rzeczywistości - jedyna w swoim rodzaju, interpretacja aktualnej sytuacji, oparta na posiadanej wiedzy ogólnej, pamięci przeszłych doświadczeń, aktualnych potrzebach, wartościach, przekonaniach oraz przyszłych celach.

Ludzie żyjący w danej kulturze mają wiele wspólnych doświadczeń, często mają oni też podobne modele rzeczywistości.

Procesy świadome często wpływają na procesy przebiegające poza świadomością. Aby zbadać funkcje świadomości, naukowcy często analizują związek pomiędzy świadomymi i nieświadomymi wpływami na zachowanie.

11. SEN- na podstawie tekstu „Sen i marzenia senne”

• Co to jest?- Żyjemy wg rytmu dobowego. Cała fizjologia ( metabolizm, praca serca, temperatura, hormony) słabną w ciągu dnia. Po aktywnym dniu potrzebna jest nam regenerująca noc- sen. Trzecia część rytmu dobowego to okres spoczynku. W ciągu snu, w zależności od jego faz, zmienia się kształt fal mózgowych. Sen podzielony jest na 2 rodzaje: REM i NREM. W REM występuje co pewien czas faza szybkich ruchów gałek ocznych. REM to również okres marzeń sennych. W NREM mamy 4 fazy snu (NREM jest 9x dłuższe od REM). Z każdą kolejną fazą zwalnia tempo fal mózgowych od 14 Hz/s do 1-2 Hz/s. Wyjątkiem jest faza 2 snu, w której występują tzw. Iglice snu- serie aktywności elektrycznej o częstotliwości od 12 do 16 Hz. NREM i REM składają się na jeden cykl, który w ciągu nocy może się powtarzać.

• Dlaczego śpimy?- Człowiek potrzebuje 7-8 godzin snu, aby zregenerować i móc działać sprawnie. NREM zapewnia ochronę i regenerację organizmu. W czasie snu może odbywać się synteza neuroprzekaźników. Zostaje uzupełnione zapotrzebowanie na energię. Sen REM odpowiedzialny jest za wiele funkcji np. w okresie niemowlęcym za wytwarzanie dróg między nerwami i mięśniami, i umożliwia poruszanie oczami. Może odgrywać ważną rolę w zatrzymywaniu nastawienia i emocji oraz do przechowywania wspomnień. Sen REM jest potrzebny do przywrócenia równowagi po śnie NREM.

• Zaburzenia:

• Bezsenność- kiedy ilość lub jakość snu jest niezadowalająca. Charakteryzuje się niezdolnością do szybkiego zasypiania, częstym lub wczesnym budzeniem się. Powstaje w skutek czynników psychologicznych, środowiskowych i biologicznych.

• Narkolepsja- charakteryzuje się okresowym zasypianie w ciągu dnia, często towarzyszy jej katapleksja, zwiotczenie mięsni, utrata kontroli nad nimi pod wpływem pobudzenia emocjonalnego. Zasypiając od razu przechodzimy do snu REM.

• Bezdech senny- oddechowe zaburzenia snu. Gdy człowiek przestaje oddychać poziom tlenu we krwi spada, następuje wydzielanie hormonu alarmowego w skutek czego człowiek budzi się- zaczyna oddychać. Często występuje u wcześniaków.

• Somnambulizm (sennowłództwo)- osoby w czasie snu wstają z łóżka i chodzą, występuje częściej u dzieci niż u dorosłych. Jest ono związane z pobudzeniem- związane z ruchami ciała lub mową-w 3 i 4 fazie snu NREM.

• Senność w ciągu dnia- nadmierna senność powoduje zmniejszenie czujności, osłabienie refleksu, pogorszenie wyników w zadaniach ruchowych i poznawczych. Wynika to z braku wystarczającej ilości snu, ma też podłoże fizjologiczne.

• Marzenia senne- Występują w większości w fazie REM. NREM towarzyszą rzadziej. Odgrywają ważną rolę w życiu psychicznym ludzi. Marzenia senne przyjmują postać opowiadań emocjonalnych dlatego są badane przez psychoanalityków (Freudowska analiza marzeń sennych). Freud uważał sny za symboliczną ekspresję silnych, nieświadomych, wypartych pragnień. Sny mają treść utajoną i jawną, ukazujące się śpiącemu po przejściu procesu zniekształcania. Wg psychoanalityków marzenia senne ujawniają nieświadome pragnienia, obawy związane z tymi pragnieniami oraz charakterystyczne mechanizmy obronne.

• Fizjologia- Skutkiem ubocznym doprowadzenia mózgu do normy w fazie REM są marzenia senne ponieważ, sygnały neuronowe z pnia mózgu pobudzają okolice kory mózgowej. W ten sposób aktywizuje się przodomózgowie, uruchamiając wspomnienia.

• Koszmary senne- uaktywnienie pewnych wyobrażeń, lęków z najdalszej granicy zwykłej świadomości

12. zmienione stany swiadomości

1. Przytomne sny:

• Przytomne sny to zdawanie sobie sprawy z tego, że śni.

• Jest to umiejętność, której można się wyuczyć przez regularne ćwiczenia.

• Pozwala śniącym sprawować kontrolę nad ich marzeniami sennymi.

• Badanie : używane są tutaj okulary, w których błyska czerwone światło, kiedy wykryją sen REM; osoby śpiące wiedząc, że śnią i nie budząc się, przechodzą w stan przytomnego snu, w którym mogą objąć kontrolę nad swoimi marzeniami sennymi, kierując nimi według własnego uznania.

• Za: umiejętność kontroli snów zwiększa wiarę danej osoby we własne siły i dostarcza jej pozytywnych doświadczeń.

• Przeciw: wg terapeutów stosujących analizę marzeń sennych, jako jedną z metod służących zrozumieniu problemów, przytomne sny zniekształcają naturalny proces śnienia.

2. Hipnoza:

• Szeroka definicja hipnozy określa ją jako zmieniony stan świadomości, charakteryzujący się specyficzną zdolnością niektórych ludzi do reagowania na sugestię zmianami w zakresie percepcji, pamięci, motywacji o poczucia samokontroli.

• Osoby w stanie hipnotycznym doświadczają zwiększonej gotowości do reagowania na sugestie hipnotyzera.

• Wywoływanie stanu hipnotycznego i podatność na hipnozę:

• hipnoza zaczyna się od indukcji hipnotycznej, czyli wstępnej sekwencji czynności, które minimalizują wpływ czynników odwracających uwagę i skłaniają osoby hipnotyzowane, by skoncentrowały się wyłącznie na sugerowanych im bodźcach o aby wierzyły, że wkrótce wejdą w pewien szczególny stan świadomości (np.: sugerowanie przypomnienia sobie pewnych doznań lub zdarzeń i reakcji, nakłanianie do głębokiej relaksacji, indukcja aktywna - wyobrażanie sobie aktywności fizycznej);

• wielokrotne powtarzanie procedury indukcji sprawia, że zaczyna ona funkcjonować jako wyuczony sygnał;

• najważniejszym czynnikiem w hipnozie jest podatność na hipnozę, czyli stopień wrażliwości danej osoby na podawane jej standardowe sugestie;

• podatność badana jest w testach, w których hipnotyzer podaje szereg sugestii posthipnotycznych, dyktując osobie, jakie ma mieć doznania;

• podatność na hipnozę jest cechą względnie stałą: je poziom zasadniczo nie zmienia się w ciągu życia; dzieci na ogół są bardziej podatne niż dorośli, a gotowość do reagowania na hipnozę osiąga szczyt tuż przed okresem dojrzewania, po czym nieco maleje;

• podatność na hipnozę prawdopodobnie może być uwarunkowana genetycznie, natomiast na pewno nie koreluje ona z żadną cechą osobowości, taką jak np. łatwowierność, czy konformizm, a jest przejawem zdolności do tego, by dać się całkowicie pochłonąć jakiemuś doznaniu.

• Efekty hipnozy:

• osoby znajdujące się pod wpływem hipnozy reagują na sugestie dotyczące zdolności ruchowy i doznań percepcyjnych;

• aby sprawdzić prawdziwość doznań hipnotycznych badacze przeprowadzają eksperyment, w którym porównują zachowanie osób naprawdę zahipnotyzowanych i symulantów;

• bezsporną wartością hipnozy jest jej zdolność do redukowania bólu, a najlepszym sposobem do kontroli nad bólem jest autohipnoza, ponieważ pacjenci mogą zapanować nad nim, kiedy tylko się pojawia;

• hipnoza, którą stosują estradowi hipnotyzerzy ma za zadanie bawić publiczność, natomiast dla badaczy i terapeutów jest ona techniką, która umożliwia klientom badanie i modyfikowanie poczucia świadomości.

3. Medytacja:

• Medytacja jest formą zmiany świadomości, mającą na celu zwiększenie samowiedzy i polepszenie samopoczucia przez osiągnięcie głębokiego stanu uspokojenia, pozwala skupić się na swoim psychicznym i duchowym „Ja”.

• Medytacja z uwagą ograniczoną: osoba skupia się na oddychaniu i reguluje je, minimalizuje wewnętrzną stymulację, wytwarza w swym umyśle określone obrazy lub oczyszcza umysł z wszelkich myśli.

• Medytacja z uwagą pełną: osoba uczy się pozwalać myślom i wspomnieniom przepływać swobodnie przez umysł bez reagowania na nie.

• Właściwości medytacji:

• redukowanie lęku;

• umożliwia spotęgowanie świadomości i osiągnięcie iluminacji;

• pozwala psychice na przekraczanie granic;

• może w wymierny sposób zwiększyć iloraz inteligencji i poprawić wyniki czynności poznawczych.

4. Halucynacje:

• Halucynacje, zwane też omami, to żywe, wyraziste spostrzeżenia, które mają miejsce przy braku obiektywnej stymulacji; stanowią one umysłową konstrukcję zastępującą danej jednostce rzeczywistość.

• W przeciwieństwie do złudzeń, halucynacje są indywidualnymi doświadczeniami, nie podzielanymi przez inne osoby znajdujące się w danej sytuacji.

• Halucynacjom sprzyja wysoki poziom pobudzenia, stany intensywnej potrzeby lub niezdolność stłumienia zagrażających myśli, występują również wtedy, kiedy mózg doświadcza niezwykłego typu stymulacji (np. wysoka gorączka, napady padaczkowe, migrenowe bóle głowy, zażywanie środków psychoaktywnych, odstawienie alkoholu).

• Halucynacje wywołane chemicznie są bezpośrednim skutkiem działania środków na mózg.

• W pewnych sytuacjach, o charakterze kulturowym lub religijnym, halucynacje są zjawiskiem pożądanym i ważnym - interpretuje się je wtedy, jako mistyczny wgląd, który nadaje wizjonerowi szczególną pozycję.

5. Ekstaza religijna:

• Według Williama Jamesa przeżycia religijne stanowią jedyne w sowim rodzaju doświadczenia psychiczne, charakteryzujące się poczuciem jedności i wzajemnego związku zdarzeń, realnością i żywością doznań oraz niemożnością opisania w zwykłym języku istoty całego tego przeżycia.

• Ekstaza religijna może zostać wywołana przez: medytację, modlitwę, post, duchowe komunikowanie się, słuchanie długich kazań, głośne śpiewy, dzikie wirowania i tańce.

• Lud Ducha Świętego z Appalachów: członkowie tej sekty w czasie nabożeństw biorą w ręce jadowite węże, piją truciznę i wkładają ręce w ogień.

6. Środki zmieniające psychikę:

• Od starożytności ludzie przyjmują środki, które zmieniają percepcję rzeczywistości.

• W kulturze Zachodu narkotyki kojarzą się mniej ze wspólnotowymi obrzędami religijnymi jak to ma miejsce m.in. w Ameryce Południowej, a bardziej ze stosowaniem ich dla przyjemności, rozrywki, aby się odprężyć, uporać ze stresem, uniknąć konfrontacji z przykrymi stronami rzeczywistości, czuć się swobodnie w sytuacjach społecznych lub doświadczyć zmienionych stanów świadomości.

• Uzależnienie i nałóg:

• środki psychotropowe są to substancje chemiczne, które wpływają na procesy psychiczne i zachowanie, zmieniając na pewnie czas świadomość;

• gdy substancje te dotrą do mózgu, działają na receptory synaptyczne blokując lub stymulując pewne reakcje, wskutek tego zmienia się znacznie system komunikacyjny mózgu, wpływając na percepcję, pamięć, nastrój i zachowanie;

• ciągłe zażywanie danego środka wytwarza tolerancję, przez co potrzebne są coraz większe dawki dla osiągnięcia tego samego efektu;

• z tolerancją ściśle wiąże się uzależnianie fizjologiczne, czyli proces, w którym organizm adaptuje się do danego środka i uzależnia od niego, po części wskutek niedoboru neuroprzekaźników, spowodowanego częstą obecnością tego środka;

• tolerancja + uzależnienie = nałóg;

• osoba dotknięta nałogiem wymaga obecności danego środka w swym organizmie i cierpi na przykre objawy odstawienia, jeśli jest on niedostępny;

• kiedy dana osoba uważa zażycie jakiegoś środka za tak pożądane czy przyjemne, że rozwija się u niej niepohamowane jego pragnienie, często połączone z nałogiem, określa się to jako uzależnienie psychiczne.

• Rodzaje środków psychotropowych:

• środki halucynogenne, czyli psychodeliczne (LSD, PCP, ectasy): zmieniają one zarówno percepcję środowiska, jaki i świadomość wewnętrzną; działają w mózgu na wykorzystanie chemicznego neuroprzekaźnika- serotoniny; receptory serotoninowe są nadmiernie stymulowane;

• konopie indyjskie (haszysz, marihuana): czynnym składnikiem jest tu THC, który działa na szczególnie liczne w hipokampie, odpowiedzialnym za pamięć, receptory kanabionoidów ; kanabinoidy funkcjonują wtedy jako neuromodulatory;

• opiaty (morfina, heroina): tłumią wrażenia fizyczne i reakcje na bodźce; powodują wydzielanie endorfin, które wywierają silny wpływ na nastrój(uczucie euforii), nieodczuwalnie bólu i nagły przypływ przyjemności;

• środki obniżające aktywność ośrodkowego układu nerwowego (barbiturany, a zwłaszcza alkohol): tłumią psychiczną i fizyczną aktywność organizmu, hamując czy zmniejszając przekazywanie impulsów nerwowych w ośrodkowym układzie nerwowym - ułatwiają komunikację neuronową w tych synapsach, które używają GABA; rohypnol i GHB usypiają i powodują amnezję; alkohol zdaje się pobudzać uwalnianie dopaminy, która wzmaga uczucie przyjemności, jego większe ilości spożyte w krótkim czasie nadmiernie obciążają ośrodkowy układ nerwowy, co ma wpływ na rozszerzanie się źrenic i złe widzenie w nocy, negatywnie działa na myślenie, pamięć, zdolności oceny, stabilność emocjonalną i koordynację ruchową;

• środki pobudzające, czyli stymulatory (amfetamina, metamfetamina, kokaina, nikotyna, kofeina): utrzymują wysoki poziom pobudzenia u osób je zażywających i wywołują stan euforii; podnoszą w mózgu poziom neuroprzekaźników takich jak norepinefryna, erotonina i dopamina; długotrwałe zażywanie kokainy może powodować zmiany w procesach mózgowych, które regulują doznawanie przyjemności; środki te dają: zwiększoną pewność siebie, przypływ energii, skrajne ożywienie umysłu, zmiany nastroju sięgające euforii, halucynacje i urojenia paranoidalne; szczególnym niebezpieczeństwem zawiązanym z zażywaniem kokainy jest kontrast między euforycznymi szczytami nastroju, a bardzo depresyjnymi dołkami - prowadzi to do niepohamowanego zwiększania dawek narkotyku i wzrostu częstości jego zażywania; nikotyna pobudza receptory w ośrodku nagrody, które dają odczucie, jakoby palenie było dobre.

13. Charakterystyka trzech systemów pamięciowych.

Wyróżnia się trzy główne systemy pamięci przemijającej oraz trzy systemy pamięci trwałej:

1. Pamięć sensoryczna:

- przechowuje ulotne wrażenia bodźców zmysłowych, np. widoki, zapachy, tylko przez 1-2sek.

-krótko przechowuje bodziec proksymalny zakodowany w impuls nerwowy

-przechowuje fizyczne cechy bodźca

-pozwala zgromadzić wszystkie informacje niezbędne do sformułowania spostrzeżenia

-ma dwa rodzaje: ikoniczną (wzrok) i echoniczną (słuch).

2. Pamięć krótkotrwała:

-zawiera informacje o tym, co spostrzegliśmy przed chwilą, o ile nie poświęcimy jej więcej uwagi

-informacja jest kodowana w pamięci krótkotrwałej poprzez wewnętrzne powtarzanie (powtarzanie w myślach). Czas jej przechowywania również jest związany z powtarzaniem, dzięki któremu można podtrzymać informację w pamięci; bardzo długie powtarzanie prowadzi do przeniesienia informacji do magazynu pamięci długotrwałej. Badania nad pamięcią krótkotrwałą zaczął prowadzić Saul Sternberg. Wykazano istnienie charakterystycznych dla pamięci krótkotrwałej efektów towarzyszących odpamiętywaniu: efekt pierwszeństwa - lepiej pamiętane są elementy, które pojawiły się na początku materiału do zapamiętania; efekt świeżości - lepiej pamiętane są elementy, które pojawiły się na końcu materiału do zapamiętania

-przyczynę zapominania informacji z pamięci krótkotrwałej może stanowić samoistne zanikanie informacji wraz z upływem czasu, przekierowanie uwagi czyli zaniechanie powtarzania informacji na rzecz innego zadania a także interferencja między informacjami czyli zacieranie jednej informacji przez drugą.

* pamięć robocza- pamięć robocza jest częścią pamięci krótkotrwałej, która nie ma za zadanie tylko biernego przechowywania informacji lecz pozwala także na przetwarzanie, nadzorowanie i koordynację przechowywanych informacji. (Tę ideę pamięci roboczej sformułowali Baddeley i Hitch).

3. Pamięć długotrwała:

-przechowuje informacje, którą można wydobywać w dowolnym czasie, nawet przez całe życie, informacje pamięci długotrwałej stanowią naszą wiedzę o świecie

• pamięć semantyczna- pamięć semantyczna obejmuje łatwą do zwerbalizowania wiedzę ogólną oderwaną od kontekstu autobiograficznego. Wiedza semantyczna ma strukturę sieci, w której poszczególne informacje stanowiące węzły łączą się między sobą za pośrednictwem nici skojarzeniowych. Struktura ta umożliwia odpamiętywanie cech i kontekstów informacji na zasadzie rozprzestrzeniającej się po sieci aktywacji. Pamięć semantyczna jest oderwana od kontekstu jej nabywania

• pamięć epizodyczna- pamięć epizodyczna stanowi zapis informacji dotyczących wydarzeń charakteryzujących się określonym czasem i przestrzenią. Struktura informacji w pamięci epizodycznej opiera się na chronologii. Odpamiętywanie informacji o wydarzeniach ma zatem związek zarówno z określeniem czasu, w którym miały miejscem (datowaniem) jak również określeniem ich stosunku chronologicznego do innych wydarzeń, o których informacja znajduje się w magazynie pamięci epizodycznej. Datowanie wydarzeń z pamięci epizodycznej może odbywać się z różną precyzją. Pamięć epizodyczna jest związana z kontekstem jej nabywania.

• pamięć autobiograficzna- pamięć autobiograficzna jest specyficznym magazynem, w którym przechowywane są informacje dotyczące indywidualnej historii życia danej jednostki. Pamięć autobiograficzna, podobnie jak epizodyczna, dotyczy informacji o wydarzeniach. Odróżniającą te dwa magazyny pamięci cechą jest fakt, że informacje o wydarzeniach przechowywane w pamięci autobiograficznej pozostają w bezpośrednim odniesieniu do jednostki. Oznacza to, że do pamięci autobiograficznej trafiają jedynie te wydarzenia, w których jednostka osobiście brała udział. Dla większej precyzji można powiedzieć, że to właśnie doświadczenie jednostki udziału w jakimś zdarzeniu zostaje zapisane w pamięci autobiograficznej. Porządek informacji przechowywanych w pamięci autobiograficznej może odnosić się zarówno do chronologii wydarzeń jak i do ich tematyki.( Zdaniem Conwaya zawartość pamięci autobiograficznej jest zorganizowana w trzy bloki: wiedzę na temat okresów życia, pamięć zdarzeń ogólnych (pojedynczych lub powtarzających się) oraz pamięć zdarzeń specyficznych (czyli jednorazowych i szczególnych). Niektórzy badacze twierdzą, że pamięć autobiograficzna może zawierać informacje zarówno epizodyczne jak i semantyczne, a co za tym idzie również informacje abstrakcyjne dotyczące danej jednostki).

14. Funkcje pamięci krótkotrwałej(STM)

• Zawiera inf. o tym co spostrzegliśmy przed chwilą.

• Inf. utrzymuje się w niej ok. 20 s. o ile nie poświecimy jej więcej uwagi.

• Ograniczona pojemność krótkiego przekazu w pamięci krótkotrwałej jest określana jako zakres pamięci bezpośredniej.

• Pojemność pamięci krótkotrwałej wynosi 7/ +-2 jedn. informacji wtedy, kiedy elementy nie są ze sobą powiązane (jednostka informacji to inaczej porcja{Kosslyn}) np. litery, słowa, liczby.

• Pośredniczy w przekazywaniu inf. do pamięci długotrwałej.

• Są dwa ważne sposoby, które zwiększają ograniczoną pojemność p. krótkotrwałej, tak aby więcej inf. można było przekazać do p. długotrwałej.

1. PORCJOWANIE - proces polega na ponownym zakodowaniu pojedynczych elementów przez grupowanie ich na podstawie prawdopodobieństwa lub jakiejś innej organizacyjnej zasady, a także przez łączenie ich w większe konfiguracje na podstawie inf. przechowywanych w p. długotrwałej.

2. POWTARZANIE

Jesteśmy świadomi tylko tych informacji, które w tej chwili znajdują się w naszej STM.

15. Wpływ emocji na zapamiętywanie.

Emocje mogą stanowić cechę zapamiętanego materiału lub cechę stanu psychicznego podmiotu. Mogą również stanowić kontekst korzystny dla zapamiętywania i odtwarzania informacji. Bodźce nacechowane emocjonalnie są lepiej zapamiętywane niż bodźce nienacechowane w ten sposób. Intensywne emocje poprawiają zapamiętywanie głównych szczegółów, a pogarszają zapamiętywanie szczegółów tła^. Przykładem może być eksperyment polegający na odsłuchaniu listy rzeczowników o różnym stopniu nacechowania emocjonalnego. Eksperyment ten ma na celu ukazanie, iż emocje towarzyszące odsłuchaniu wyrazów nacechowanych zarówno pozytywnie jak i negatywnie pozwalają na bardziej szczegółowe zapamiętanie ich w porównaniu z wyrazami neutralnymi, nienacechowanymi

17. wyjaśnij czym jest pojęcie w ujęciu klasycznym

- pojęcie jest taką reprezentacją zbiorów obiektów, która obejmuje wszystkie właściwości tego zbioru

- kryterium istotności cech jest ich powtarzalność. Cechy te stanowią warunki zarazem wystarczające i konieczne dla stwierdzenia przynależności danego obiektu w zakres pojącia

- granice pojęć są ostre, pojęcia są stabilne. Stabilność wewnątrz jednostkowa (gdy człowiek przyswoi sobie jakieś pojęcie to zawsze będzie je rozumiał tak samo) oraz stabilność między jednostkowa (gdy dwoje ludzi posługuje się tym samym pojęciem to moją dokładnie to samo na myśli)

Przyswajanie pojęć klasycznych:

- pojęcia przyswajane są za pomocą procesu uczenia się. Biorą w nim udział dwa podprocesy:

• Abstrakcja negatywna- pomijanie cech nieistotnych

• Abstrakcja pozytywna- wyodrębnienie z pozostałych cech tych istotnych

- szybkość uczenia się pojęć zależy od liczby cech istotnych i nieistotnych.

18. wyjaśnij czym jest pojęcie wg E. Rosch

- pojęcie naturalne składa się z prototypu oraz konstelacji reprezentacji innych obiektów podobnych do prototypu.

- PROTOTYP- reprezentacja obiektu rzeczywistego lub wyobrażeniowego, która ma najwięcej cech wspólnych innym reprezentacjom egzemplarzy pojęcia i jednocześnie najmniej wspólnych z reprezentacjami nie-egzemplarzy pojęcia.

Prototyp jest w centrum i otoczony jest konstelacją reprezentacji obiektów coraz mniej podobnych do prototypu.

- pojęcie naturalne to pojęcie powszechne w strukturach poznawczych człowieka.

Poj. Naturalne składa się z :

a) prototypu czyli elementu rdzeniowego np. wróbel. Jest to reprezentacja tzw. Najlepszego egzemplarza pojęcia.

b) konstelacji reprezentacji innych egz. pojęcia.

19. wybrany eksperyment

Wyobraź to sobie

Test projekcyjny - kliniczna metoda poznawania podstawowych aspektów osobowości.

Morgan opracował inny test projekcyjny TAT - Test Apercepcji Tematycznej -> całkowicie koncentruje się on na treści interpretacji dokonywanych przez badanych. Składa się on z czarno białych rysunków, które przedstawiają ludzi w różnych niejednoznacznych sytuacjach. Badanego prosi się, aby opowiedział historie związaną z rysunkiem

Teoria jest tak jak u Rorschacha (zachowaniem człowieka kierują nieświadome siły.

Pomysł : pokazać badanym rys, który przedstawia ludzkie zachowanie -> badany wyjaśniając sytuację staje się mniej skupiony na sobie (dzięki temu jest mniej skupiony na tym czy jest obserwowany) wtedy przestaje przyjmować postawę obronną i ujawnia swoje wewnętrzne życzenia, lęki, przeszłe doświadczenia, które mogły być wyparte.

Metoda: Badani mieli odgadnąć jakie zdarzenie doprowadziły do sceny z rysunku i co (ich zdaniem) wynika z tej sceny. Cel: ustalenie do jakiego stopnia opowiadania wymyślone przez badanych odzwierciedlały ich osobiste doświadczenia, konflikty, pragnienia…

Wyniki: 1.Historie wymyślane przez badaczy miały źródła:

a)książka, film

b) prawdziwe zdarzenia (ktoś z rodziny, bliski brał z nich udział)

c) doświadczenia z własnego życia

d) nieświadome, świadome fantazje badanego

2. Badani wyraźnie projektowali własne życie emocjonalne i psychiczne na tworzone opowiadania.

Krytyka :

-brak rzetelności, trafności

-różna interpretacja różni psychologowie

-to co mówimy może zależeć od chwilowych, sytuacyjnych czynników

- może uchwycić jedynie chwilowe stany, a nie prawdziwe Ja

-jeżeli TAT mierzy głębsze procesy psychiczne, to powinno być możliwe odróżnienie osób dobrze funkcjonujących od chorych psychicznie lub rodzajów zaburzeń psychicznych jednak nie można tego dokonać

21. fazy rozwiązywania problemów

Fazy roziwązywania problemów:

 1. dostrzeganie problemu --> podmiot dostrzega problem, uświadamia sobie, że zaśób jego wiedzy nie wystarcza do osiągniecia planowanych celów.

 2. analiza sytuacji problemowej --> podmiot analizuje informacje zawarte w sytuacji problemowej oraz strukturę celu, który ma osiągnąć. Bada jakie są rozbieżności i luki miedzy tym, co jest dane, a tym co jest pożądane.

 3. wytworzenie pomysłów rozwiązań --> podmiot wytwarza nowe informacje jak np. hipoteza, metody itd. Wszelkie rezultaty myslenia produktywnego będziemy nazywać pomysłami rozwiązania, jest to kluczowa faza rozwiąń problemów.

 4. weryfikacja pomysłów --> za cel ma sprawdzenie wartości pomysłów. W wyniku weryfikacji podmiot albo przyjmie pomysł jako roziwązanie ostateczne albo go odrzuca.

FAZA DOSTRZEGANIA PROBLEMU

Faza dostrzegania, czyli odkrywania problemów, jest - zdaniem wielu autorów szczególnie ważna, bardziej specyficzna od ich rozwiązywania. Naukowcy opracowali wiele metod dostrzegania problemów.Tu opisze metodę Ashera, która polega na zapoznaniu ludzi z regułami heurystycznymi, które ogrywają szczególną rolę w omawianej fazie. Psycholog ten sformułował nastepujące reguły (wskazówki) ułatwiające odkrywanie problemów.

Wskazówka nr1- "Spróbuj wykonać schemat sytuacji (zjawiska urządzenia itd), który pomoże ci dostrzec problem. W schemacie tym podaj wyczerpującą listę barków i luk, które zawiera dana sytuacja. Tak np analizując budowę telefonu spróbuj znaleść szereg jego wad."

Wskazówka nr2 - "Zbadaj przebieg procesu uczenia się, dzięki któremu zapoznałeś się z daną sytuacją (zjawiskiem,). Być może, w toku uczenia sie przyjąłeś jakieś założenia, które utrudniają ci dostrzeżenie luk i wieloznaczności sytuacji."

Wskazówka nr3- "Chcąc wykryć problem w danej sytuacji, spróbuj wymyślić sytuacje alternatywną. Nowa sytuacja, często zupełnie nierealna, pozwala dostrzec błędne założenia i wady

22. Strategie rozwiązywania problemów.

Strategie te można dobrze opisać na podstawie eksperymentów…

Stworzył on zestaw 81 kart. Każda karta miała cztery cechy elementów na niej umieszczonych: kształt (krzyże, kółka, kwadraty), kolor, otoczkę wokół elementów bądź jej brak, ilość (1, 2 lub 3 elementy). Eksperymentator wybrał jedną cechę która miała odpowiadać za prawidłowość kart (np. 3 elementy). Eksperymentator pokazywał karty i mówił czy jest ona prawidłowa czy nie. Badany miał za zadanie odpowiedzieć jaka cecha warunkuje prawidłowość karty.

• Strategia badania równoczesnego

Formułuje się zbiór wszystkich hipotez i eliminuje się fałszywe. Jest skuteczna, ale potrzebna jest dobra pamięć i wybitne zdolności myślenia. Im więcej jest hipotez tym jest ona trudniejsza.

Np. Karta: 1 kwadrat, bez otoczki czerwony

Hipotezy: wszystkie karty z kwadratami są prawidłowe;

wszystkie karty gdzie jest jeden element są prawidłowe

wszystkie karty gdzie elementy nie mają otoczki są prawidłowe

wszystkie karty gdzie elementy mają kolor czerwony są prawidłowe

• Strategia badania kolejno

Formułuje się tylko jedną hipotezę. Sprawdza. Jeśli jest fałszywa to tworzy się następną. Jest to strategia mało skuteczna ale łatwa, nie wymaga wysiłku intelektualnego.

Po wyborze bardzo wielu kart jesteśmy w stanie stwierdzić jaka cecha warunkuje prawidłowość karty.

• Strategia konserwatywna

Nieużyteczna w zadaniach gdzie informacje są ograniczone lub bardzo kosztowne. Nie wymaga wysiłku intelektualnego.

Uczestnik eksperymentu przyjmuje zbiór 4 cech. Następnie wybiera karty różniące się tylko jedną cechą. Jeśli po zmianie jednej cechy karta jest pozytywna to cecha nie wchodzi w grę/ negatywna- istotna.

Nie pozwala rozwiązać eksperymentu Brunera za pomocą mniejszej liczby kart niż 4.

• Strategia ryzykowna

W sytuacji w której jest trudno zdobyć potrzebne informacje lub w których informacje te są kosztowne stosowanie tej strategi jest ryzykowne

Zmienia więcej niż jedną cechę w karcie wyjściowej. Jeśli jest pozytywna eliminuje 2 lub więcej cech, negatywna- nic mu nie mówi. Trzeba się więc liczyć z ryzykiemwystąpienia negatywnej karty.

23. przeszkody w rozwiązywaniu problemów

1. Błędne nastawienie

Rozwiązując jakiś problem, człowiek nastawia się na określony kierunek poszukiwań.

Nastawienia wytworzone w toku uczenia się są na tyle sztywne, ze bardzo trudno jest je zmienić.

Wybór błędnego nastawienia jest najważniejszą przeszkodą w rozwiązywaniu problemów.

<<odwracanie piramidy monet>>

Dla wielu jest to problem nierozwiązalny, ponieważ

Przyjmują błędne nastawienie, zgodnie z którym

Podstawa piramidy powinna być na jej wierzchołku.

To uporczywe nastawienie nie pozwala rozwiązać

problemu.

Poprawne rozwiązanie tego problemu wymaga przełamania tego nastawienia i przyjęcia prawidłowej tezy.

Jak przełamać te nastawienia?

Twórcą jednej z ważniejszych teorii na ten temat jest M. Rokeach . Wg niego odroczenie czynności rozwiązywania problemu ułatwia przełamanie tego nastawienia.

2. Fiksacja funkcjonalna(sztywność funkcji).

Każdy przedmiot posiada jakieś konkretne zastosowanie, pełni specyficzne funkcje. Czasami przedioty te mogą być zastosowane w sposób nietypowy.(np. zwijamy gazetę i robimy z niej lejek).

Ludzie mają spory problem w wykorzystywaniu przedmiotów jako nietypowych.

Zjawisko, które polega na tym, że specyficzna funkcja przedmiotu utrudnia zastosowanie go w nowy sposób nazywamy fiksacją funkcjonalną.

Eksperymenty potwierdzają, ze fiksacja funkcjonalna odgrywa negatywną rolę w sytuacji rozwiązywania problemów.

15

---