Witaminy spełniają swoista funkcję bioregulacyjną w organizmie zwierzęcym, są niezbędne do prawidłowego przebiegu funkcji życiowych. U przeżuwaczy witaminy rozpuszczalne w H20 tworzone są przez mikroorg żwacza. Jedną z cech fiz rozróżniającą wit jest ich rozpuszczalność. Wyróżnia się wit LIPOFILNE A,D,E,K (rozpuszczalne w tłuszczach i wit HYDROFILNE: zespół wit B, wit C, rozpuszczalne w h2O - w środowiskach polarnych. Istotnymi właściwościami wit, które warunkują ich stosowanie w praktycznym żywieniu jest wrażliwość na różne czynniki środowiskowe, głownie na temp, utlenianie, pH, działanie światła zwłaszcza zaś na promienie UV.

Działanie wit - wit lipofilne są w znacznej mierze gromadzone w tkankach miąższowych, głownie w wątrobie, ale także w narządach rodnych, nerkach gruczołach mlekowych. Zdolność gromadzenia rezerw mają gł AiD. Wit hydrofilne nie są gromadzone w formie rezerw, uczestniczą bezpośrednio w przemianach kom, same ulegają przemianom a produkty tych przemian są wydalane. W zależności od sposobu działania można wyodrębnić dwie gr; HORMONOWITAMINY do których należą wit lipofilne działające na polu aktywności hormonów, oraz ENZYMOWITAMINY do których należą wit hydrofilne, włączanie do systemów przemian enzymatycznych w org. Niedobór wit w org prowadzi wstępnie do HIPOWITAMIONZY a pogłębiający się stan do AWITAMINOZY, awitaminoza objawia się symptomami charakterystycznymi dla każdej wit np., krzywicy u młodych org przy braku i niedoborze wit D, wybroczynami krwawymi u indyków przy braku wit K, anemia przy niedoborze wit B12.

• WIT A wyst w produktach zwierzęcych, głównie w wątrobie, mleku, tłuszczach rybnych, żółtkach jaj, mączkach zwierzęcych. Wit A bierze udział w procesach proteinogenezy, w syntezie i uaktywnianiu hormonów sreroidowych, w regulacji funkcji wzrostu, widzenia i regeneracji nabłonków, stymuluje procesy syntezy białek, wpływa znacząco na odbudowę pęcherzyków mlecznych gruczołu mlekowego, przygotowując narząd do laktacji, jest czynnikiem prawidłowego rozwoju ukł kostnego. Hipowitaminoza objawia się osłabieniem zdolności wzrostowej młodych org. Brakiem poprawnej regeneracji nabłonków (podatność na infekcje) zaburzenia poprawności zdolności reprodukcyjnych. Wynikiem awitaminozy są zaburzenia funkcji widzenia, wadliwe formowanie płodów, zniekształcenia kończyn. Przy dużych dawkach wit A mogą pojawić się objawy toksyczności

• WIT D - kalcyferole wit D2 i D3. Aktywna forma wit D wyst tylko w produktach zwierzęcych: wątrobie, oleju rybnym, tłuszczu, żółtku jaj. Wit D wpływa na regulację gosp fosforem w org, w nerkach wit reguluje procesy wydalania wapnia i fosforu prowadząc do wtórnej ich resorpcji jako składników progowych. Odpowiedzialna jest za prawidłową budowę kośćca. Niedobór prowadzi do deformacji ukł kostnego - krzywicy, u starszych osobników prowadzi do ubytku Ca ze struktur kostnych występuje osteoporoza, zmniejsza się wytrzymałość kości. Nadmiar prowadzi do toksemii, powoduje ostrą anoreksję, albuminurię, wzmożone wydalanie subst azotowych i ogólne objawy zatrucia.

• WIT E - tokoferole wyst w roślinach zawłaszcza olejach i zarodkach nasion zbóż także w zielonkach. W produktach zwierzęcych wyst w wątrobie, narządach miąższowych, a także w tk tłuszczowej, w tłuszczu mleka, tłustych mączkach zwierzęcych. Zasadnicze działanie wit E jest związane z działaniem przeciwutleniającym. Reguluje selektywna przepuszczalność lipoproteinowch struktur błon kom, zapobiega utlenianiu żelaza w hemoglobinie, jest aktywatorem enzymów, działa ochronnie na czynniki bioregulacji funkcji rozrodczych (witamina płodnościowa) zapobiega uszkodzeniom naczyń krwionośnych. Niedobór powoduje zamieranie embrionu, zwyrodnienie mięśni, rozwodnienie mózgu, u drobiu - skaza wysiękowa

• WIT K (K1 i K2) menadion występuje w nieznacznych ilościach w nasionach strączkowych, zbożach w większej w zielonych częściach roślin, w produktach zwierzęcych, mączkach zwierzęcych i rybnych. Wit K w wątrobie wpływa na tworzenie się struktur białkowych tromboplastów. Jest wit krwiotwórczą, działa przeciwkrwotocznie. Niedobór prowadzi do zmniejszenia odporności i krzepliwości krwi.

• Wit B1 - tiamina wyst w ziarniakach zbóż, otrębach i nasionach roślin strączkowych drożdżach, jest ona syntezowana przez mikroorg żwaczowe i jelitowe. Reguluje przemianę materii i energii. Niedobór przyczynia się do powstanie porażeń funkcji ukł nerwowego, osłabienia struktury mięśniowej (choroba beri-beri), zaburzenia w kwasach org u drobiu, nerwobóle, biegunki.

• WIT B2 ryboflawina - wyst w paszach i produktach roślinnych w szczególności w drożdżach, także w produktach zwierzęcych w mleku i mączkach. Wytwarzana jest też przez mikroorg żwacza i mikroflorę jelitową zwierząt monogastrycznych. Działa jako koenzym wielu enzymów. Zwana jest również laktoflawiną, katalizuje końcowy rozkład białek. Niedobór prowadzi do niedowładów nóg, zaburzeń wzroku, skóry. Wit B2 tolerowana jest w dużych ilościach nie powodując toksyczności.

• WIT B3 niacyna - formą wyjściową jest kw nikotynowy (Wit PP) wyst w zielonych cz roślin i ziarnach zbóż, głownie w okrywowej cz, w otrębach, w nasionach strączkowych, gł w soi, świeżych i suszonych drożdżach, w wątrobie, w mączkach zwierzęcych i rybnych. Nicyna jest elementem struktury NAD i NADP (za wielu Co-enzywmów). Awitaminoza przejawia się ogólnym zahamowaniem metabolizmu i wzrostu masy ciała, stanami zapalnymi skóry i śluzówki przewodu pok. Hiperwitaminoza nie jest notowana gdyż org szybko eliminuje zbędny nadmiar.

• WIT B5 - kwas pantotenowy wapnie (tworzy sole wapnia) wyst w paszach roślinnych, ziarniakach zbóż, otrębach i zarodkach, w śrutach poekstrakcyjnych roślin oleistych, w suszach z zielonek, drożdżach, w mączkach mięsnych i rybnych oraz w mleku. Wit ta jest syntezowana przez mikroorg żwacza u przeżuwaczy i w jelitach zw monogastrycznych. Jest skł Co-A, gwarantuje prawidłowośc wzrostu i przemiany materii, Niedobór powoduje zgrubienia na skórze świń. Nadmiar nie występuje gdyż jest witaminą czynna i jej metabolity są wydalane z org przez nerki.

• WIT B6 pirydoksyna - wyst w zbożach, otrębach zbożowych, w drożdżach i nasionach strączkowych, w mączkach mięsnych, i rybnych. Jest aktywnym czynnikiem w procesach przemian białka, tłuszczu, tryptofanu i aminokwasów siarkowych. Niedobór prowadzi do anemii, pobudliwości, wysięków, zapaleń skórnych, obniżenia przyrostów.

• WIT B12- cyjanokobalamina nie wyst w paszach roślinnych, wyst w produktach zwierzęcych gł w wątrobie nerkach, może być syntezowana przez mikroorg w przedżołądkach. Bierze udział w przyswajaniu węglowodanów, tłuszczy, zw min, tworzy holione, współdziała w reakcjach aminokwasów egzogennych. Jest wit krwiotwórczą. Niedobór prowadzi do anemii, zaburzeń w rozrodzie, schorzeń wątroby.

• WIT H - biotyna wyst powszechnie w paszach roślinnych, ziarnach zbóż, otrębach w nasionach oleistych, drożdżach, w wątrobie. Bierze udział w przemianie materii jako składnik enzymów. Bierze udział w syntezie kw tłuszczowych i w syntezie białek i zasad purynowych. Jest Co-enzymem karboksylazy pirogronianowej (podstawowy enzym Cyklu Krebsa). Niedobór wywołuje Perosis u drobiu (deformacje kości nóg), syndrom otłuszczonej wątroby i nerek zmiany na skórze i kącikach dzioba. Jest wit ważną w odchowie młodych zwierząt.

• Kwas foliowy zawarty jest w wegetatywnych cze roślin, w liściach, w drożdżach, w wątrobie. Pełni zasadniczą funkcje jako Co-enzym metylotransferazy w przenoszeniu rodników jednowęglowych metylowych. Bierze udział w przemianie aminokwasów, tłuszczów, wzmaga wykorzystanie choliny. Bierze udział w procesach krwiotwórczych. Nadmiar kwasu jest usuwany z moczem jednak w dużych dawkach powoduje spadek wylęgności i słabe opieprzenie ptaków.

Substancje traktowane jako witaminy

• Cholina jest skl struktury błon kom, warunkuje ich przepuszczalność jest dawcą gr metylowych w procesach. Transmetylacji. Bierze udział w przemianach materii, tłuszczu, poprawia wchłanianie karotenu, Wit A, współdziała z wit B12 i kw foliowym. Choline może w pewnych granicach zastępować metionina. Niedobór prowadzi do degradacji wątroby, trudności w poruszaniu, zmiany w narządach wew. Wpływa na śmiertelności prosiąt urodzonych (spadek)

• Betaina jest czynna w procesach transmetylacji w przemianach choliny i metioniny

• Wielonienasycone kw tłuszczowe PUFA wit F

• Kw paraaminobenzoesowy PABA jest elementem składowym kwfoliowego, czynnikiem wzrostowym bakterii

• Inozytol - Bios I

• Rutyna - wit P

Pasza składa się ze składników fizycznych i chemicznych. Skł fiz pochodzenia roślinnego są to tkanki wegetatywne i generatywne roślin pastewnych. Tkanki weget pochodzą z łodyg, liści, kłosów i wiech, bulw, kłączy i korzeni roślin, tkanki generatywne z nasion owoców. Skł fiz pochodzenia zwierzęcego to rozdrobnione na mączkę tkanki zwierząt. Skł fiz pasz pochodzenia min to drobiny zmielonych min i subst chem. Składniki chemiczne: lipidy, węglowodany, skł azotowe, skł mineralne, witaminy, subst antyodżywcze.

• Lipidy- tłuszczowce, subst rozpuszczane w rozpuszczalnikach organicznych.

• tłuszcze w właściwe (tłuszcze obojętne - są to estry kwasów tłuszczowych z glicerolem, woski - estry wyższych kwasów tłuszczowych nasyconych i nienasyconych z jednowodorotlenowymi alkoholami, kwasy tłuszczowe)

• zw tłuszczopochodne (fosfolipidy glicerolowe, sfingolipidy, lipidy izopropenowe.

• Węglowodany:

-jednocukrowce (monosacharydy, cukry proste); pentozy i heksozy,

• kilkucukrowce (oligosacharydy); dwucukrowce i trójcukrowce,

• wielocukrowce jednoskładnikowe ( pentozany, heksozany)

• wielocukry wieloskładnikowe, hemiceluloza, gumy, pektyny.

• Składniki azotowe pełnią rolę budulcową i metaboliczną:

• białka właściwe; albuminy, globuliny, prolaminy, protaminy, gluteiny, histony,

• białka złożone (zawierają również składnik niebiałkowy) nukleoproteiny, fosfoproteiny, glikoproteiny, lipoproteiny,

• zw azotowe niebiałkowe (amidy, wolne aminokwasy, alkaloidy, glukozydy zawierające azot, amoniak, sople amonowe, mocznik)

• składniki mineralne

• witaminy

• subst antyodżywcze

PASZA

Sucha masa woda

Zw organiczne zw nieorganiczne (popiół surowy)

Zw azotowe zw bezazotowe

Białko właściwe zw azotowe niebiałkowe włókno surowe tłuszcz surowy zw bezazotowe wyciągowe

(Celuloza, chemiceluloza. Lignina)

Do obliczenia wartości skrobiowej netto potrzebuje danych; zawartość składników w paszy, współczynnik strawności, z tego obliczam zawartość skł strawnych, następnie musze znać liczby zastępcze z tego obliczam wartość skrobiową brutto, biorę poprawkę na włókno w zależności od zawartości go w paszy. W paszach objętościowych odejmuje od warto skrobiowej brutto poprawkę na włókno= wartość skorobiwa netto, przy paszach treściwych wart skrobiowa brutto mnożę razy wartościowość paszy = wartość skrobiowa netto.

Pasze treściwe

Ziarno zbóż i nasion strączkowych to podstawowe pasze treściwe. Ich wspólnymi cechami jest:

• Duża zawartość sm 86-90%

• Wys strawność subst org

• Mała zawartość Na i Ca, większa P

• Występowanie większości wit z gr B

• Duża twardości ziarna (konieczne gniecenie)

Ziarno zbóż jest paszą o dużej koncentracji energii, dostarcza ono 60-85% energii w dawkach dla drobiu, 45-86% dla świń 10-40% dla krów mlecznych i 2-25% owiec.

W ziarnach przeważają BAW - głownie skrobia, której udział w sm dojrzałego ziarna wynosi od 45% (owies) - 70%(kukurydza). Stanowi ona mat zapasowy dla odżywiania rozwijającego się zarodka tych roślin. Zaw włókna surowego waha się w zależności od gat i odmiany 2-15%, najmniej włókna zawierają gat nieoplewione: kukurydza, pszenica, żyto. Zawartość włókna całkowitego waha się od 12-13% w kukurydzy i pszenicy do ponad 30% w owsie. Ziarna zbóż zawierają niewiele tłuszczy od 2% w jęczmieniu, życie i pszenicy do 4-6% w kukurydzy i owsie. Głównym składnikiem tłuszczu są nienasycone kw tłuszczowe oraz kwas linoleowy i oleinowy. Ziarna zbóż odznaczają się średnią zawartością białka 8-14%. Ziarna są uboższe w skł min w porównaniu z cała rośliną. Zaw wit tez jest różna w zależności od gatunku, w większości z nich brakuje wit DiA, dużo jest natomiast wit z gr B. Strawność skł pok jest uwarunkowana zawartością włókna. Najwyższą strawność maja ziarna ubogie w włókno 85-90% kukurydza, pszenica. Ziarna zbóż są gł źródłem energii jednak ze względu na duży udział w dawkach żywieniowych dostarczają tez znacznej ilości białka, jednak białka o niskiej wartości (niedobór aminokwasów). Wartość biologiczna białka w zależności od gat wynosi ok. 50% kukurydza, pszenica do 70-75% owies, żyto, jęczmień. Substancje antyzywieniowe występujące w ziarnach zbóż to:

• Rezorcynole - wrażliwe młode zwierzęta

• Polisacharydy nieskrobiowe - powodują u zwierząt młodych otrzymujących duże ilości jęczmienia i żyta zmniejszenia tempa wzrostu i pogorszenia wyk paszy. Towarzyszy również biegunka, lepka konsystencja kału o zabarwieni żółtawym ( wydalana duża ilość żółci). Pentozany mogą powodować również nadmierny rozwój flory jelitowej (obniżenie wyk energii przez zmniejszenie wyk tłuszczu, rozkład soli kwasów żółciowych, obniżenie wchłaniania ca i wit D, - osłabienie kości i krzywica, obniżenie wchłaniania Na.)

• Inhibitory enzymów proteolitycznych.

• Taniny działanie fizjologiczne w dużym stężeniu polega na koagulacji białek śliny i śluzówki jamy ustnej, co nadaje paszy cierpki smak i obniża spożycie, oraz powodują zmniejszenie przepuszczalności ścian jelita dla składników pok, podrażnieniu przewodu pok, obniżeniu strawności białka przez inhibowanie aktywności enzymów trawiennych i tworzeniu kompleksów z białkami pasz.

• Lektyny powodują aglutynacje kom śluzowych przewodu pok ludzi uczulonych na gluten.

• Zanieczyszczenia naturalne (grzyby): sporysz - zawiera alkaloidy trujące ale zwierząt. Alkaloidy sporyszu w dużych stężeniach mogą być przyczyna zatruć, wystąpienie drgawek mięśni, utrata czucia, ślinotok, biegunka, wymioty. W szczytowej formie może prowadzić do martwicy skóry, obrzęku kończyn i do upadków zwierząt. Mikotoksyny wytwarzane przez pleśnie (aspergillus flavus, penicillium, fusarium)

• JĘCZMIEŃ ziarno jest oplewione, zawiera mniej włókna niż owies. Ma wyższą wart energet od owsa ale nieco niższą od pszenicy i kukurydzy. Może być stosowane w dużych ilościach jako jedyne zboże w opasie bydła, jagniąt i tuczu świń, koni, drobiu. Może wchodzić w skład mieszanek. Ziarno jęczmienia skarmia się w postaci śruty. Ziarno jęczmienia zawiera ok. 88%sm, 11% wiałka ogólnego, 4,8 włókna surowego, i ok. 68%BAW.

• JĘCZMIEŃ NAGI sm88%, białko ogólne 14%, tłuszcz surowy 1,7%, włókno surowe ok1% BAW 70%, popiół surowy 1,8%. Wart energet 12,3MJ EM/kg.

• OWIES wyróżnia się duża zawartością ok 10% włókna i 4-5% tłuszczu. Zawiera ponadto ok. 12% białka ogólnego i 60% BAW Ziarno owsa mimo dużego udziału łuski zawiera sporo białka, dużo wit E i B. Jest zbożem smacznym, zdrowym i chętnie zjadanym przez zwierzęta. Największe ma zastosowanie w żywieniu koni. Koniom roboczym daje się najczęściej razem z sieczką żytnią lub pszenną i lekko zwilżony (obok), w zależności od intensywności pracy dawki dzienne to 2-4kg przy lekkiej pracy do 8kd owsa przy ciężkiej. Ziarno to jest dobrą paszą w żywieniu rozpłodników. Śruta owsiana podawana może być dla krów mlecznych w ilości od 2-3 kg dziennie.

• OWIES NAGI zawartość białka wynosi 14-15,5%, tłuszczu 6,5-8%, w łókna1,2-2,5%, popiołu surowego 2%. Białko owsa nagiego ma lepszą wart biologiczną od pozostałych zbóż, zawiera ilości prawie z każdego aminokwasu niezbędnego. Tłuszcz owsa jest bogaty w nienasycone kw tłuszczowe (kw linolowy) ma także właściwości utleniające dzięki zawartości wit E, Wada owsa jest niekorzystny układ frakcji węglowodanowej. Wart energet dla drobiu 13,5-14 MJ EM/kg. Dobry skł chem i wys wart energet pozwalają na znacznie szersze jego zastosowanie w żywieniu zwierząt o wysokich wymaganiach pok jak drób i trzoda chlewna. Wpływa korzystnie na nieśność kur. Duża ilość owsa nagiego w mieszankach powoduje gorsze wyk paszy i wydalanie wodnistego kału

• ŻYTO zawiera mało włókna 2,4%, tłuszczu1,6% a dużo węglowodanow73%. Ziarno to jest mniej smaczne niż inne zboża, a podawane w dużych ilościach wywołują u zwierząt zaburzenia w trawieniu o objawy zatruć, spowodowane jest to zawartością dużej ilości polisacharydów nieskrobiowych. Śrutę żytnia stosuje się w żywieniu trzody chlewnej, zwłaszcza tuczników. Dawki żyta dla koni 3-4kg dziennie. Krowy mleczne 2 kg, opasy 3 kg.

• PSZENICA ziarno pszenicy jest pasza o dużej zawartości białka 12% i wysokiej koncentracji energii. Tłuszczu zawiera mało 2%, a przeważającą cześć sm stanowi skrobia. Włókno stanowi ok. 3% sm. Jest to pasza smaczna i łatwo strawną. Stosowana do tuczu pozwala osiągnąć bardzo dobra przyrosty. Ziarno najlepiej podawać w postaci grubej śruty. Jest niezbędnym składnikiem mieszanek pasz dal macior karmiących i małych prosiąt. Jest dobrym zbożem dla tuczu ptactwa wodnego. Koniom - śruta grubo mielona w dawce do 3 kg.

• KUKURYDZA ziarno jest paszą wybitnie węglowodanową (70% BAW), zawiera dość dużo tłuszczu 4-5%, a mało włókna ok. 3%, dlatego na najwyższą wart energet, zawiera mało białka 9,4% o niższej wart od pozostałych zbóż. Tłuszcz kukurydziany jest bogaty w nienasycone kw tłuszczowe, ziarno kukurydzy nie zawiera prawie subst antyodżywczych, jest smaczne, chętnie zjadane przez zwierzęta i dobrze trawione. Daje dobre efekty produkcyjne w żywieniu kur niosek, brojlerów i tuczników. Ziarno wymaga śrutowania.

Pasza z nasion strączkowych do roślin uprawianych na pasze należą groch, bobik, łubin, fasola, soja, lędźwian. Charakteryzują się zawartości tłuszczu od 1,5-10%, zawartość białka24%-44%. Białko nasion strączkowych jest dobrze trawione przez zwierzęta nieprzeżuwające. U świń strawność białka i aminokwasów łubinów jest wysoka w jelicie cienkim. Strawność białka grochu i bobiku wynosi 70% i jest wyższa niż u peluszki. Przeżuwacze wyk białko strączkowych głównie jako źródło azotu dla bakterii gdyż jest ono szybko rozkładane w żwaczu. Nasiona strączkowych zawierają niewiele wapnia (0,1-0,2%), więcej fosforu (0,4-0,5%). W strączkowych jest 8-15 krotnie większa zawartość kobaltu niż w zbożowych i wys zawartość manganu w łubinie białym. Strączkowe mają zastosowanie przede wszystkim jako pasza białkowa w tuczu świń, brojlerów oraz w żywieniu niosek. W żywieniu młodych zwierząt i użytkowanych rozpłodowo należy stosować ostrożnie ze względu na zawart susbst antyżywieniowych.

• α-galaktozydy występują we wszystkich strączkowych. Niekorzystne działanie polega na tym że nie ulęgają trawieniu enzymatycznemu z powodu braku odpowiednich enzymów u zwierząt lecz są fermentowane przez bakterie przewodu pok. Proces fermentacyjne powodują tworzenie się dużej ilości gazów a w konsekwencji wzdęcia i gorsze wyk energii paszy.

• Inhibitory enzymów proteolitycznych wyst w największych ilościach w nasionach soi, mniejszym w bobiku i grochu. Powodują znaczne pogorszenie wyk białka paszy.

• Taniny działanie polega na tworzeniu kompleksów z białkami paszy i enzymów trawiennych, przez to zmniejszeniu strawności skł pok, a zwłaszcza białka i aminokwasów oraz dostępności skł min

• Hemaglutyniny wyst przede wszystkim w nasionach fasoli i soi, powodują uszkodzenie kom nabłonka jelitowego i zmiany regulacji hormonalnej, prowadzące do zwiększonego katabolizmu białka, tłuszczu i węglowodanów, a w końcowym efekcie upadków zwierząt,

• Alkaloidy wyst tylko w łubinach. Toksyczne działanie polega na uszkodzeniu syst nerwowego. Mniejsze ilości powodują wymioty, zmniejszenie spożycia paszy i zmiany w wątrobie

• Glukozydy powodują zmniejszenie masy i wylęgności jaj oraz częste występowanie krwawych plam w żółtku.

• Latyrogeny powodują sztywnienie i skurcze mięśni, paraliż, upadki.

• Groch zawartość białka waha się od 13-30% w sm. Białko zapasowe nasion grochu składa się głównie z globulin, albumin, i glutein, głównym węglowodanem zapasowym jest skrobia która stanowi 30-52% sm. Nasiona grochu zawierają od 16-20% węglowodanów nieskrobiowych. Zaw tłuszczu nie przekracza 2% sm. Zwiera subst antyżywieniowe inhibitory proteaz, lektyny, taniny, galaktocukry. Nasiona mają wysoka wart energet wynikającą z wysokiej strawności skła pok. Dawki żywieniowe dla świń do 20% mieszanki, dla loch prośnych do 15%, a dla karmiących do 25%, dla kurcząt mieszanka powinna zawierać 25-30% grochu, dla kur nieśnych 15-20%. Groch jest dobrą pasza uzupełniającą dla krów mlecznych, dawka wynosi 6,5 kg grubo ześrutowanych nasion, dla opasów 2-2,5kg

• Bobik nasiona zawierają 28-35% białka w sm, białko to jest niedoborowe w aminokwasy siarkowe, 17-18% w sm węglowodanów nieskrobiowych (celuloza dominuje). Zawartość tłuszczu jest niska i waha się od 1-1,9% sm. Wart energet bobiku dla świń 14,5MJ EM/kg sm. Strawności jelitowa białka bobiku jest niska i wynosi ok. 70%, zawartość subst antyodrzywczych i wysoka zaw celulozy obniżają strawność białka Śrutą mogą być żywione młode kurczaki, kurczaki rzeźne i udział nie powinien przekraczać 5-10%.

• ŁUBIN zawartość białka ogólnego w sm wynosi śr 35% w łubinie białym. 33% w wąskolistnym i 44% w żółtym. Białko jest dobrze trawione prze świnie drób i ulega intensywnemu rozkładowi w żwaczu. Cechą charakter węglowodanów jest brak skrobi i duża zaw węglowodanów nieskrobiowych, które stanowią w sm od 31-42%. Zaw włókna surowego wynosi 9-16,5%, ok. 5- 10%sm to tłuszcz. Subst antyodżywcze to α-galaktozydy i alkaloidy. Dawki łubinu nie powinny przekraczać 5-10% w pierwszym i 10-25%w drugim w opasie tuczników. W żywieniu przeżuwaczy nie ma ograniczeń, zalecane dawki dla opasów wynoszą 1,8kg/szt/dzień, a jego udział w paszach treściwych dla była wynosi 15%. Łubin jest dobrą paszą dla opasanych jagniąt i może stanowić 1/3 dawki

Produkty uboczne przemysłu młynarskiego są one częścią okrywową ziarna wraz z zarodkiem, obielmem i bielmem. Zawierają około 88%sm, białko ogólne od 9-14%, włókno surowe 3-7%.

• Otręby pszenne są paszą dietetyczna nadającą się dla wszystkich zwierząt. Charakteryzują się działaniem lekko rozwalniającym, (są stosowane z paszami zatwardzającymi). Zawartość sm 87,5%, białko ogólne 14,2%, tłuszcz surowy 3,7%, włókno surowe 7% BAW 58%. Dawki żywieniowe dla krów 1-3kg/dzień/szt, w mieszankach treściwych dla bydła mogą stanowić do 30%, trzody chlewnej 10-20% i drobiu do10%

• Otręby żytnie są często zanieczyszczone piaskiem i sporyszem, zawierają dużą ilość subst antyodżywczych. Czyste otręby są pasza wartościową nadającą się dla zwierząt starszych, opasowych, pracujących. Mogą być stosowane dla krów mlecznych i w niewielkich ilościach dla trzody. Sm 87,9%, białko ogólne 13,9%, tłuszcz surowy 3,3%, włókno surowe 5,9%, BAW 60,3%.

• Otręby jęczmienne. Stosowane przede wszystkim w żywieniu bydła i koni, sm 88,8%, białko ogólne 9,2, tłuszcz surowy, 4,4%, włókno surowe 10,4%

• Otręby kukurydziane pasza zawiera ok. 5% białka, nadaje się dla starszych opasów, krów, skopów i świń,

• Inne produkty uboczne: *plewki ryżowe są bardzo zdrewniałe ok. 40% włókna i zawierają dużo krzemionki. Pasza bez wartości lub szkodliwa. Ziarno po odtłuszczeniu jest polerowane i otrzymuje się mękę pastewną ryżową o znacznej wart pok. *łuski grochowe, * mąka pastewne, * mąka grochowa przydatna w żywieniu bydła opasowego.

• Mąki pastewne otrzymywana po przesiewie zmielonego zboża przez sita, zawierająca mniej niż 50% łusek mąka pastewna, ponad 50% to otręby. Mąka pastewna żytnia ciemna może zawierać do 6% włókna surowego i do 30% skrobi. Mąki lepszej jakości odpowiednio do3,5% i ponad. Pszenna mąka pastewna ciemna zawiera nie mniej niż 8% włókna sur o 18-30% skrobi, lepsza 4,5% włókna. Mąki żytnie zawierają mniej włókna i są lepiej strawne i mają wyższą wart pok niż pszenne i mają zastosowanie w tuczu trzody.

Produkty uboczne przemysłu cukrowniczego

• Wysłodki buraczane zaw skł: sm 11,7%, popiół surowy 0,7%, białko surowe 1,2%, tłuszcz sur 0,15%, włókno sur 2,16% BAW 7,6%. Sm składa się głównie z węglowodanów 80%. Włókno składa się z pektyn, celulozy i hemicelulozy które stanowią od 10-30% sm. Wysłodki zawierają mało zw min zwłaszcza P. Wysłodki można poddać prasowaniu i osiąga się wyższą zaw sm 20-24%, popiół sur ok. 0,9%, białko sur 3%, tłuszcz sur 0,2%, włókno sur 4,3%, BAW 13%. Wart pok wysłodków mokrych 117,4g sm, 0,588NEL MJ. Wysłodki sprasowane 214g sm i 1,63 NEL MJ. Wysłodki są pasza sezonową wyk w żywieniu bydła opasowego 40-50kg, krowy 20-25kg, konie robocze do 5kg, trzoda chlewna do 2kg dziennie. Zaw skł pok w kiszonych wysłodkach jest wyższa niż w świeżych i wynosi sm 15%, popiół sur 0,8%, białko sur 1,4%, tłuszcz sur 0,36%, włókno sur 3% i BAW 9%. Kiszonka z wysłodków prasowanych - sm 22-25%.

• Melasa zawiera ok. 80% sm 50%^ sacharozy, po 10% zw białkowych, popiołu i innych węglowodanów. W melasie białko właściwe prawie nie występie. Melasa zawiera dużo soli potasowych i wyk działanie rozwalniające. Jest to pasza smaczna i stosowana w żywieniu bydła 1-2 kg opasy 3kg, i koni 1-1,5kg dla tuczników od 0,25-5 kg na 100 kg masy ciała

• Cukier pastewny zawiera 96% sm, 90% cukru, 2,2% popioły i 2,5% zw azot, wart energet cukru wynosi 9,8MJ NEL.

Produkty przemysłu browarniczego

• Młóto sm 22%, 6% białka ogólnego, 1-2% tłuszczu, 5% włókno, 9% BAW. Zw azotowe młota stanowią głównie białko właściwe. Jest to pasza wartościowa wyk w żywieniu zwierząt przeżuwających i monogastrycznych. Skarmianie dużych ilości młota może prowadzić do biegunek. U krów wypływa ono korzystnie na ilości i jakość mleka, podaje się od 10-20 kg na sztukę, większe dawki w przypadku bydła opasowego do 5Kg na 100kg masy ciała, młodemu bydłu nie więcej niż 8 kg. Lochom nisko prośnym dawka wynosi 5-6kg, a tucznikom do 3kg.

• Młóto kiszone dawki takie same jak w młócie świeżym dlatego ze ilość skł pok jest podobna. Przy prawidłowym kiszeniu otrzymuje się dobrą paszę

• Młóto suszone wart pok zależy od technologii jego suszenia. Takie młóto powinno zawierać nie więcej niż 10 % wody. Skł chem sm 90%, białko ogólne 23%, włókno 16%, tłuszcz surowy 7%, 1 kg młóta suszonego zawiera 5,3 MJ NEL. Dawki dla bydła mlecznego 2-36 kg, opasy 3-4 kg, konie ok. 3kg, świnie do 0,5kg.

• Kiełki słodowe zawierają 92% sm, 28% białka surowego, 13% włókna. Charakteryzują się dobrą strukturą fiz i znaczna zawartością węglowodanów łatwo rozpuszczalnych, białko ogólne składa się w dużej mierze za zw azot niebiałkowych, BAW to głównie cukry, kw organiczne oraz niewielkie ilości subs gorzkich. Jest to pasza dobra i chętnie zjadana dawki żywieniowe dla krów i opasów 2-3 kg/szt, tucznikom 0,5-1 kg kiełków moczonych, koniom roboczym 2kg, owce 0,3kg dziennie na szt. Wadą jest to ze stosowane w większych ilościach mogą powodować swoisty smak i zapach mleka.

• Gęstwa drożdżowa stanowi cenna paszę dla zw przeżuwających i monogastrycznych, krowom mlecznym podaje się 10-15kg świeżych drożdży dziennie trzodzie chlewnej nie więcej niż 2kg, skł chem 15% sm, 9% białko ogólne, 0,8% tłuszcz surowy, brak włókna surowego.

• Drożdże piwne suszone zawierają znaczne ilości białka wysokiej wart. Skł chem 89% sm, 45% białko ogólne, po 1,7% tłuszcz surowy i włókno surowe. Dzienne dawki to dla trzody chlewnej 0,25-0,5 kg/dziennie, krowy mleczne 1kg po wcześniejszym przyzwyczajeniu do gorzkiego smaku, jonie 0,5-1kg/dzień. Możliwość naświetlenia drożdży zwiększa w nich zaw wit D, wpływają stymulująco na produkcję mleka i zapobiegają krzywiźnie.

Produkty uboczne przemysłu fermentacyjnego

• Wywary w wywarze jest większa ilości białka właściwego w stosunku do produktu wyjściowego, zaw tłuszczu i skł min pozostaje bez zmian. Skł chem wywaru zbożowego świeżego wynosi 8% sm, 1,7% białka ogólnego, 0,5% tłuszczu surowego i 0,6% włókna surowego i ok. 4% BAW, wywar ziemniaczany 4,9% sm, 1,1%białko ogólne, 0,1% tłuszcz surowy, 0,5% włókno surowe i ok. 2,7% BAW. Trzoda chlewna trawi białko w 68% z wywaru ziemniaczanego i w 76% za zbożowego. BAW odpowiednio 97 i 87%. Białko ogólne składa się w przeważające cz z białka właściwego 85% w wys wart biologicznej. BAW to cukry 0,2%, dekstryny 0,4% pentozany i zw pektynowe, są one łatwo strawne. Najcenniejszym skł wywaru są wit z gr B, niewiele jest zw min zwłaszcza wapnia. Wywar jest pasza łatwo strawną, należy dawać wywar ciepły gdyż skarmianie wywarem zimnym lub zmarzniętym jest szkodliwe dla zwierząt. W wywarze świeżym znajdują się kw org (jabłkowy, winny, cytrynowy, bursztynowy) które mogą powodować, zaburzenia w przewodzie pok oraz może stać się przyczyną grudy wywarowej przy spasaniu dużych ilości wywaru. Wywar jest b. dobrze wyk przez bydło mleczne, jest pasza mlekopędną, dawka do 30Kg dziennie na szt. Zastosowanie wywaru w żywieniu krów mlecznych, opasów umożliwia zaoszczędzenie pasz objętościowych soczystych a także pasz treściwych w dawce. Wywar może prowadzić do zaburzeń ukł pok u krów dlatego należy stosować z paszami objętościowymi suchymi. Wywar znajduje zast w opasie była dawka nie powinna przekraczać 10litrów/100kg masy ciała. Jest to dobre uzupełnienie białka i energii. Wywary maja małe zast w żywieniu innych gat zwierząt: Konie pracujące do 15kg/ dziennie w mieszance z sieczką i paszami zbożowymi. W żywieniu tuczników pasze wprowadzać stopniowo, rozpoczynając od 1 litra max do 10 l wywaru ziemniaczanego i ok. 8 l zbożowego. Skarmianie należy rozpocząć od uzyskania przez tuczniki masy 30 kg. Dla owiec mięsnych do 3 kg dziennie na szt.

• Wywar suszony: ziemniaczany zawiera 90% sm, 24% białka ogólnego, 9,5% włókna sur i 41% BAW, zbożowy zawiera 90% sm, 16,5% białka ogólnego, 16,2% włókna sur i 48% BAW. Przeżuwacze trawią 95% białka ogólnego z wywaru zbożowego i ziemniaczanego, trzoda chlewna trawi białko z wywaru ziemniaczanego 60% a za zbożowego 75%. Wywar suszony jasny cechuje się wyższa strawności skł pok. Suszonym wywarem można skarmiać krowy mleczne do 2 kg, opasy - 4 kg dziennie na szt.

• Wywar pomelasowy wyst nadmiar potasu, działa przeczyszczająco. Może być stosowany jedynie w żywieniu bydła opasowego o masie powyżej 300kg w ilości do 10 kg dziennie na szt.

• Wywar z jabłek i innych owoców owoce wyk do przerobu zawierają kw org (jabłkowy, cytrynowy, winowy) przez co powodują ograniczenie w wyk tej paszy. Po zmieszaniu z innymi paszami może być wyk do żywienia bydła opasowego w dawce 2-3 l na 100kg masy ciała. Przy skarmianiu wywaru należy zwiększyć o 50% dodatek mieszanki min. Wywar z owoców zawiera 4-6% sm, 0,5% białka ogólnego ok. 1% włókna sur i ok. 4% BAW

• Odcieki podrożdżowe do celów paszowych używa się zagęszczonego odcieku podrożdżowego zawierającego ok. 50% sm. Po dodaniu mocznika i melasy może być wyk w żywieniu opasów. Zaleca się dokładne wymieszanie z paszami objętościowymi - kiszonka, słomą.

Próba pierwotna( wyrywkowa) pobiera się ją z różnych warstw miejsc danej próbki paszy, ich liczba i wielkość zależy od masy i wielkości badanej partii paszy, sposobu pobierania próbek i właściwości paszy

Próba ogólna (zbiorcza) są to zebrane i dokładnie wymieszane próbki wyrywkowe, służy do wydzielenia średniej reprezentatywnej próbki laboratoryjnej, wydziela się z niej 3 identyczne próby średnie

Próba średnia (reprezentatywna) są to 3 identyczne próby 1- do analizy, 2- przechowuje się przez 3 m-ce, 3- przeznaczona dla instytucji, w której pobrano próbę. Jej wielkość zależy od liczby oznaczeń jakie mają być wykonane

Współczynnik podsuszenia WPP jest to stosunek masy paszy po dosuszeniu i przed podsuszeniem. Jest wyrażony w %, służy do przeliczenia zawartości oznaczonych skł w próbce paszy podsuszonej (powietrznie suchej masie paszy) na ich zawartość w paszy świeżej

Analiza weedeńska (5-copalcówka) na jej podstawie oznacza się wodę: popiół surowy, białko surowe, włókno surowe, tłuszcz surowy. Zawartość wody oznacz się met wagową (suszenie próbki w temp 105^o w ciągu 3-5 godz), destylacyjną, w bliskiej podczerwieni, pomiaru elektrycznej i chromatograficzną. Tłuszcz surowy- zalicza się tu wszystkie skł. rozpuszczalne w eterze etylowym lub naftowym. Oznacza się go met ekstrakcyjnymi polegającymi na wielokrotnej ekstrakcji i wagowym oznaczeniu jego zawartości bezpośrednio po uprzednim odparowaniu rozpuszczalnika użytego do ekstrakcji. Popiół surowy są to części nieorganiczne paszy, które zostają po spaleniu subst org. Zalicza się tu skł mineralne, i zanieczyszczenia nieorganiczne. Oznacza się to przez spalenie próbki w temp 550-600^oC. Subst organiczna ulega spaleniu a pozostałość to zw mineralne, zawartość oblicza się z różnicy między masą próbki przez i po spaleniu. Włókno surowe są to związki trudno strawne i rozpuszczalne, składa się z celulozy i zasadowo nierozpuszczalnej ligniny. Oznacza się wagowo poprzez jego pozostałość po gorącej hydrolizie w 5% kw siarkowym a następnie 5% ługu sodowym i przemyciu acetonem Związki azotowe (białko ogólne i właściwe) polega na oznaczeniu N met Kjeldahla. Mineralizacja paszy w stężonym kw siarkowym z dodatkiem utleniaczy. Pomiar ilości amoniaku uwalnianego z mineralizatu. Ilość stwierdzonego N x współczynnik - zawartość białka ogólnego. Oznaczenia białka właściwego wytrącanie polipeptydów 20% kwasem trójchlorooctowym lub solami metali ciężkich z roztworu i oznaczaniu N w wytrąconych białkach. Różnica między N ogólnego a N właściwego = azot niebiałkowy

Strawność różnica pomiędzy ilością skł pokarmowego pobranych w paszy a ilością tych samych skł wydalonych w kale.

Strawność pozorna wyliczona na podstawie założenia ze wszystkie skł pok znajdujące się w kale lub w treści pok pobranej przez przetokę są niestrawionymi skł pochodzącymi z paszy.

Strawność rzeczywista uwzględnia się ze niektóre skł znajdujące się w kale nie pochodzą z paszy, lecz są skł metabolicznymi pochodzącymi z organizmu. Skł metaboliczne to złuszczone nabłonki przewodu pok, pozostałości śluzów, soków trawiennych. W celu określenia ilości skł metabolicznych w kale wyk się badania strawnościowe w których zwierzęta żywione są dawkami pozbawionymi danego skł pok np. dieta bezbiałkowa. Przyjmuje się wtedy ze białko znajdujące się w kale pochodzi całkowicie od zwierzęcia i będzie takie sama przy skarmianiu zwierzęcia. Wsp strawności rzeczywistej jest zawsze większy od wsp strawności pozornej. Różnica między strawnością pozorna a rzeczywistą jest tym większa im wiesza jest zawartość skł w paszy.

Współczynnik strawności jest liczbą wskazująca w jakim stopniu składnik pokarmowy pobrany przez zwierzę został strawiony w jego przewodzie pokarmowym. Skł strawiony odpowiada skł wchłoniętemu z przewodu pok. Wsp strawności odnosi się go poszczególnych skł pokarm i mieści się w zakresie od 0-100% oznacza się go metodami in vivo i in vitro.

Met in vivo - badania sprawnościowe zwierząt, zakłada się ze ta cz paszy która nie została wydalona w kale została strawiona i wchłonięta z przewodu pokarmowego. Wyróżnia się metodę bilansową i wskaźnikową.

• Met bilansowa (klasyczna) wsp strawności oznaczony jest na podstawie różnicy pomiędzy ilością skł pok pobranego w paszy a ilością tego skł wydalonego w kale, różnica to ilość skł strawionego. Metoda ta dzieli się na 2 okresy. Zwierzęta umieszczone są w klatkach gdzie zbiera się osobno mocz i kał

• Wstępny okres ten jest po to aby pozbyć się wcześniej zalegającej paszy. Okres ten jest zależny od gat zwierząt i od dł przewodu pokarmowego.

• Właściwy - przeprowadzona jest ścisła kontrola ilości pobranej paszy oraz ilości wydalonego kału i moczu, Następnie przeprowadza się analizę chem z oznaczenie poszczególnych skł pok i obliczamy BAW.

Wyróżnia się 2 sposoby. 1 gdzie zwierze może być żywione wyłącznie tymi samymi paszami przez cały okres doświadczenia, 2 gdy badana pasza nie może być paszą wyłączną w żywieniu danego gat zwierząt w celu oznaczenia wsp strawności pokarm. Wyróżnia się etapy kiedy zwierzęta otrzymują w dawce pok paszę podstawową + niewielki dodatek paszy badanej, określa się ilość skł pok strawionych z całej dawki i etap kiedy zwiększa się dodatek paszy badanej, ponownie określa się ilość skł pok,, zakłada się ze strawność dawki pokarm z I etapu jest niezmienna w etapie II.

• Met wskaźnikowa wykorzystuje się ja gdy utrudnione jest określenie ilości pobranej paszy lub wydalonych odchodów, badanie strawności różnych odcinków przewodu pok, zwierzęta mające przetoki. Wsp strawności obliczany jest na podstawie porównania stosunku zawartości w wybranych próbkach paszy i kału skł pok do wskaźnika. Wskaźnikiem może być pierwiastek lub zw chem. Wskaźnik jest niestawialny i nie ulega wchłonięciu, nie jest szkodliwy, jest łatwy do podania w pokarmie o oznaczenia.

Met in sacco (woreczków nylonowych) gł do oznaczania wart pok białka pasz dla przeżuwaczy. Polega na trawieniu próbek badanej paszy umieszczonych w woreczkach nylonowych i inkubowanych w odpowiednim odcinku przewodu pok zwierzęcia(zaleta tak nie można robić w in vitro), przeważnie woreczek umieszcza się w żwaczu na określony czas. Rozkład białka wylicza się na podstawie ubytku białka z próbki w wyniku działania bakterii. Rozkład białka oznacza się dla poszczególnych czasów inkubacji, służy to do wyliczenia efektywnego rozkładu białka w żwaczu wykorzystywanego do wyliczenia zawart BTJN i BTJE w paszach. Czynniki wpływające na wyniki oznaczenia to: wielkość otworów w tkaninie, wielkość próbki, rozdrobnienie paszy, stosunek wielkości próbki paszy do powierzchni woreczka, met umieszczenia woreczków, dawka pok, stopień zanieczyszczenia po inkubacji mikroorganizmami Met woreczków przepływających (mobilnych) wykorzystuje się w oznaczeniu wart pok białka w żwaczu przeżuwaczy, próbka paszy umieszczona w woreczkach nylonowych inkubowana jest w kwaśnym roztworze pepsyny. Następnie wprowadzana jest prze4z przetokę do dwunastnicy, przepływa przez jelito, odzyskiwana w kale, woreczki poddaje się płukaniu, oznacza się zawart białka ogólnego.

Metody in Vitro (badania na modelach sztucznych) dzieli się na met z zastosowaniem płynu żwacza, met enzymatyczne, chemiczno-enzymatyczne i chemiczno-fizyczne.

• met z zast płynu żwacza Tilley i Terry 2 etapowa. I zmielona próbka paszy znajduje się przez 48h w buforowym płynie żwacza w próbówce, w war beztlenowych i w temp 38^oC. Po inkubacji w żwaczu II etap: próbka jest prze 48h poddana działaniu pepsyny w kwaśnym środowisku, następnie pozostałość spopiela się, oznacza się strawność masy org.

- Met gazometryczna polega na mierzeniu objętości gazów uwalnianych z próbki paszy w trakcie jej inkubacji w buforowym płynie żwacza. W wyniku fermentacji w żwaczu powstaje CO2, Ch4, H2, ilość wyprodukowanych gazów jest wysoko skorelowana ze strawnością NDF oraz masy org. Wadą jest ze obj produkowanych gazów uzależniona jest od proporcji lotnych kw tłuszczowych powstających w trakcie fermentacji.

• met enzymatyczna - oznaczenie rozkładu białka w żwaczy na podstawi rozkładu białka w próbce poddanej 1h działaniu proteazy inne wyk enzymy: ficyna. bromelaina, fromaza, alkalaza. Do oznaczenia białka nieulegającemu strawności stosuje się mieszankę enzymów proteolitycznych, do oznaczenia strawności masy org wyk się met pepsyna-celulaza.

• Met chemiczna Kestinga próbkę paszy ekstrahuje się 5%r-rem KOH prze 10 min w temp 100oC.

• Met fizyczna wykorzystuje techniki elektroforezy, oznaczenie rozkładu białka w żwaczu i strawności białka w całym ukł pok zw monogastrycznych. Żele elektroforetyczne używane są do identyfikacji białka.

Met matematyczne wyliczanie wsp strawności za pomocą równania regresji: prostej (zawartość skł pok lub strawność in vitro lub strawności in sacco jako zmienna niezależna), wielokrotnej (zawartość skł pok lub strawność in vitro lub strawności in sacco jako kilka zmiennych niezależnych. W tworzeniu równania regresji wsp strawności in vivo(zm zależna) uzyskane w badaniach strawnościowych odnosi się do skł chemicznego lub i strawności in vitro lub i in sacco.

Czynniki wpływające na strawności skł pok

1. czynnik uzależniony od zwierzęcia

• gat:

• rasa: różnica w trawieniu skł pok między rasami tego samego gat

• wiek: wraz z wiekiem strawność maleje (utrata uzębienia)

• płeć

• stan fizyczne

• stan zdrowia

• intensywność wyk pracy

wielkość dawki

rodzaj skarmianej paszy

• skł chem paszy lub dawki pok wpływa na to termin zbioru zielonki, im starsza zielonka tym więcej włókna surowego i gorsza strawność

• udział poszczególnych pasz w dawce pok, udział pasz objętościowych i treściwych

• sposób przygotowania pasz: korzystne jest śrutowanie

• poziom żywienia (wielkość pobrania pasz). Im większe jest spożycie pasz tym szybszy jest jej przepływ przez przewód pok i tym mniejszy czas działania enzymów trawiennych. Żywienie na poziomie to skarmianie takiej ilości paszy która nie pozwala na wzrost zwierzęcia a z drugiej str nie zmniejsza jego masy ciała: poziom żywienia 1 - zwierzę nie przybiera i nie traci na wadze, 1,5 - zwierzę przybiera na wadze.

Energia brutto EB oznacza ciepło spalania całej dawki pokarm spożytej przez zwierze.

Energia strawna ES jest różnica energii brutto o energię która zostaje wydalona z kałem. Jest to część skł pok spożytego przez zwierzę która nie ulega strawieniu i zostaje wydalona z kałem. Trudno trawiące się związki to lignina, celuloza, woski, niektóre barwniki roślinne.

Energia metaboliczna EM jest to cz energii pokarmu która stanowi różnicę między energią strawną a energią zawartą w niektórych produktach przemiany materii wydalonych głównie w moczu i gazach trawiennych.

Energia netto EN dzieli się na energie netto bytowa i energie netto produkcyjna

Energia produkcyjna (odłożona) jest wtedy kiedy suma wszystkich strat energii jest mniejsza od ilości energii pobranej przez zwierzę . to wtedy różnica ta zostaje odłożona i zwana jest energią produkcyjną

Mierniki energetyczne pasz: jedn. Skrobiowa, jedn. jęczmienna skandynawska, jedn. owsiana, stosunek białkowo-energetyczny.

• jednostka skrobiowa wyraża wartość paszy w stosunku do wartości skrobi przyjętej za 100 lub za 1000. jest liczbą niemianowaną oznacza się ja w % lub w promilach.

• Jedn. owsiana to wartość odżywcza 1 kg owsa średniej jakości który podany dorosłemu wołu jako pasza ponadbytowa powoduje odłożenie w jego ciele 150g tłuszczu. W systemie tym przyjęto ze wartość energetyczna pasz (wart netto) będzie wyrażona za pomocą ilości kg owsa przyjętego za 1 jedn. Wg twórców tej jedn. zastosowanie owsa maiło większe uzasadnienie praktyczne w porównaniu ze skrobia. Ilości jedn. owsianych danej paszy oblicza się przez podzielenie wart skrobiowej rzeczywistej tej paszy przez 0,6. JO= wart skrob netto/0,6

• Stosunek białkowo-ergetyczny skł pok pasz mogą być wtedy dobrze wykorzystane tylko wtedy gdy w dawce pok zachowany jest właściwy stosunek białka do energii przy odpowiedniej ilości skł min i witamin. Mierniki: stosunek odżywczy - stosunek białka ogólnego strawionego do sumy pozostałych strawnych skł

• JPM odpowiada energii netto (ENL=1700kcal) zawartej w 1 kg średniego ziarna jęczmienia podawanego krowie mlecznej w okresie laktacji jako pasza produkcyjna. Ta ilość energii może być wydzielona w postaci mleka lub odłożona w postaci rezerw tłuszczu

• JPŻ odpowiada energii netto (ENŻ=1820 kcal) zawartej w 1 kg średniego ziarna jęczmienia podawanego rosnącym zwierzętom jako pasza bytowa i produkcyjna.

Nowoczesne systemy wartościowania pasz i określenia potrzeb żywieniowych zwierząt

* INRA system ten obejmuje 3 zasadnicze skł: energetyczną ocenę wartości pasz i potrzeba pokarmowych przeżuwaczy, białkową ocenę pasz i potrzeb białkowych zwierząt, wypełnieniową wartość pasz i zdolność pobierania pasz przez zwierzęta

* NEL system który służy do oceny energet pasz dla krów mlecznych i w odchowie młodego bydła. Mierzy energię netto zmagazynowaną w mleku. Wylicza się go z energii metabolicznej znając stopień jej wykorzystania do produkcji mleka. Wyk to śr wynosi 60%. Wykorzystanie EM zależy od koncentracji jej w paszy wyrażonej wsp koncentracji q a pasze bardzo różnią się pod tym względem.

Jednostka skrobiowa Dośw Oskara Kellnera były to badania obejmujące bilanse N i C oraz pomiary respiracyjne wykonywane na dorosłych wołach. Na początku ustalono zapotrzebowanie bytowe a następnie określono zdolność tłuszczotwórczą dodanych do dawki bytowej skł pokarmowych. Dodatek czystego skł powodował przyrost masy ciała uważany u dorosłego woła za przyrost tłuszczu. Na podstawie takich badań przyjęto następującą zdolność tłuszczotwórczą składników: skrobia 248, włókno 253, cukier 188, białko 235, tłuszcz z pasz objęt 474, z ziarna zbóż i nasion strączkowych 526, zwierzęcy i roślin oleistych 528. Wart tłuszczotowrcza skrobi = 1Włókno surowe wymaga większych nakładów energii i zmniejsza zdolność tłuszczotwórczą paszy. Wartościowość paszy jest to stosunek rzeczywistej wart produkcyjnej (tworczotwórczej) paszy do teoretycznie obliczonej, wyrażonej w %. Pasze zawierające włókno dają efekt tłuszczotwórczy niższy od obliczonego teoret.

Liczby zastępcze: ile wydać skrobi aby uzyskać taki sam efekt tłuszczotwórczy; białko0,94, włókno 1, tłuszcz 1,91; 2,12; 2,41

Wart. Skrobiowa jest to liczba wskazująca iloma kg skrobi można zastąpić 100 kg danej paszy pod względem wartości tłuszczotwórczej.

O wartości białka decyduje skład aminokwasów. Wyróżniamy 3 gr aminokwasów:

* aminokwasy białkowe

I aminokwasy egzogenne, aminokwasy które nie mogą byś syntetyzowane w org zw z innych aminokwasów, muszą być dostarczone w paszy. Na jakość białka wrażliwsze są zw monogastryczne niż przeżuwacze: Lizyna lys, metionina met, treonina thr, tryptrofan trp, arginina arg, fenyloalanina phe, histydyna his, izoleucyna ile, leucyna leu, walina val. (niezbędne)

II aminokwasy syntetyzowane w orz z aminokwasów niezbędnych: cystyna cys, tyrozyna tyr, hydroksylizyna (względnie egzogenne)

III aminokwasy endogenne syntetyzowane w org z łatwo dostępnych substancji: alanina ala, asparganina asn, glicyna gly, glutamina gln, hydroksyprolina, kwas asparginowy asp, kwas glutaminowy glu, prolina pro, seryna ser.

Aminokwasy syntetyzowane w org lecz nie wchodzą w skład białek: β -alanina, cytrulina, kwas γ-aminomasłowy, ornityna, 3-monojodotyrozyna.

Bilans przemiany materii pozwala na poznanie zmian w składzie ciała zwierzęcia a w szczególności na stwierdzenie ubytku mięsa i tłuszczu jak również służy do badania efektu produkcyjnego skarmianych pasz lub całych dawek pokarmowych. Określenie przyrostu mięsa jest oparte na badaniu bilansu azotu gdzie konieczne jest oznaczenie N w pokarmie, kale i moczu. Badanie opiera się na obliczeniu efektu produkcyjnego pasz na podstawie bilansu N i C. Ilość zatrzymanego lub wydalonego N i C pozwala określić przyrost lub ubytek mięsa. Obliczenie to wynika z faktu ze 90% N w org zwierzęcym to N tkanki mięsnej. Miałko zwierzęce zawiera śr 16,67%N, świeże mięso 23% s.m i 77% wody. W analogiczny sposób można określić przyrost tłuszczu badając biomasę węgla który stanowi śr 76,5% tk tłuszczowej. Mięso zawiera również C dlatego przy oznaczaniu przyrostu tłuszczu należy od ogólnego bilansu C odjąć ilość C przypadającą na białko.

Bilans białka różnica między ilością pobraną N przez zwierzę a ilością wydaloną, odzwierciedla syntetycznie intensywności przemiany białka w organizmie. Na bilans mają wpływ czynniki żywieniowe, właściwości samego zwierzęcia wiek, płeć, stan fizjologiczny i genotyp. Bilans dodatni N tj. wydalenie ilości mniejszej niż została pobrana, świadczy o retencji czyli zatrzymaniu N w org. Wykazują go zwierzęta rosnące, ciężarne lub odnawiające zużyte białko tkanek po chorobie lub w okresie niedożywienia. Ujemny bilans N tj. wydalenie większej ilości N niż została pobrana w paszy świadczy o zużywaniu białek biała i jest oznakę nieprawidłowego żywienia lub choroby.

Met oceny biologicznej białka

Wartość biologiczna białka tj stopień w jakim może być ono wykorzystane do zaspokojenia potrzeb zwierząt monogastrycznych, zależy ściśle od zawartości i proporcji aminokwasów niezbędnych oraz od ich dostępności (podatnośc na trawienie), podatności na wchłanianie. Oznaczenie skł aminokwasów jest wieć pierwszym etapem oceny wart pokarmowej. wartość biologiczna białka oznacza %ilość N zatrzymanego w ciele zwierzęcia w stosunku do ilości N strawionego

• biologiczne bezpośrednie i pośrednie

• met bilansowa Thomasa-Mitchella oparta o retencję N u zwierząt żywionych dietami zawierającymi oceniane białko jako jedyne źródło N. Wart biologiczna jest to stosunek N zatrzymanego do N strawionego paszy z uwzględnieniem ilości N metabolicznego w kale i endogennego w moczu. WBB= Npaszy-(Nkału-Nmetab)-(Nmoczu-Nend)/Npaszy-(Nkału-Nmatabol)*100 ilości N met i N end oznacza się dla zwierząt żywionych dietą bezbiałkową. Metoda ta pozwala na oznaczenie oprócz wart biologicznej także strawności rzeczywistej lub pozornej. W tej met diety muszą być izobiałkowe i izoenergetyczne, muszą pokrywać zapotrzebowani zwierząt na wszystkie skł pok poza białkiem.

• mat wzrostowa Osborn'a określenie wskaźnika wydajności wzrostowej PER czyli przyrostu masy ciała rosnących szczurów uzyskanego z 1 g pobranego białka. Dodatkową inf jest wielkość spożycia paszy. Do tych metod należy wskaźnik wydajności białka netto NPR. PER= przyrost masy ciała g/ spożycie białka ogółem podczas testu g

• met wskaźnikowa Bendera i Doella

NPR= przyrost masy ciała na diecie z bad białka+ubytek masy ciała na diecie bez białkowej/spożycie białka ogółem podczas testu.

• met pośrednie

• met ubojowa bada się całą tuszę (zaw białka i wody)

• mikrobiologiczne polegają na szacowaniu jakości białka na podstawie szybkości wzrostu i namnażania się drobnoustrojów na pożywce zawierającej badana białko.

* chemiczne na podstawie oznaczonego składu aminokwasowego wartość odżywczą białka określa się za pomocą dwóch wskaźników: aminokwasu organicznego CS met Blocka Mitchella oraz wskaźnika aminokwasów niezbędnych EAAI wg Osera. Wskaźnik Cs wyraża najniższy % stosunek między zawartością poszczególnych aminokwasów niezbędnych w białku a ich zawartością w białku przyjętym za wzorzec (jajo kurze). Wskaźnik EAAI uwzględnia zawartość wszystkich aminokwasów niezbędnych w ocenianiu białka i również odnosi ją do zawartości w białku wzorcowym, EAAI jest to śr geometr iloczynu procentowych stosunków wszystkich niezbędnych aminokwasów w białku w badanej paszy do aminokwasów w jaju kurzym.

Skł min wchodzą w skład tkanek, płynów ustrojowych, pełnia funkcję budulcową (Ca,Mg,P,S,P), uczestniczą w utrzymaniu homeostazy, ciśnienia osmotycznego, odczynu pH (Na, K,Cl), wchodzą w skład hormonów, aktywizują enzymy i działanie witamin. Makroelementy Ca, P, Na, Cl, S, Mg, mikroelementy Fe, Cu, Mn, Zn, Co, I + pierwiastki śladowe

• Wapń (Ca) jest podstawowym skł min org występującym głownie w kościach, płynie ustrojowym, w związkach włókien, reguluje wzrost kości. Pełni ważną rolę w krzepliwości krwi, decyduje o mineralizacji kości i skorupy jaj. Przy niedoborze wyst nadmierna pobudliwość ukł nerwowego, osłabienie i opóźnienie wzrostu młodych zwierząt, zaburzeń w metabolizmie, ospałości i mniejszej ruchliwości, krzywicy, wad postawy, tworzenie się wybroczyn. Zmniejszenia liczy i masy jaj. Pogorszenia wylęgności jaj, występowanie gorączki poporodowej. Przy niedoborach Ca towarzyszy zredukowana zawartość Mg we krwi. Nadmiar (hiperkalcemia) zmniejsza przepuszczalność błon, prowadzi do hamowania transportu kationów jednowartościowych, przez co wpływa na pracę serca, prowadzi do utraty apetytu i zmniejszenia pobierania paszy, powoduje uszkodzenia nerek, wystąpienie ognisk zwapnień w narządach wew.

• Fosfor (P) bierze udział w przemianach energii i skł pok (węglowodanów, białek, tłuszczów), transporcie lipidów, procesie fosforylacji i wchłaniania cukrów, w metabolizmie tkanki nerwowej, fosforany wchodzą w skład kw nukleinowych. Niedobór odbija się negatywnie na łaknieniu, na wzroście zwierząt, procesie kostnienia, mineralizacji skorupy, głownie jednak na intensywności metabolizmu i reprodukcji (nieregularnie ruje). Nadmiar powoduje degenerację kości, wadliwą budowę skorupy jaj, hamuje demineralizację kości w czasie uwapnowania się skorupy. W fosfor ubogie są ziemniaki i buraki.

• Magnez (Mg) jest aktywatorem licznych enzymów, współdziała z tiaminą, kofaktorem, bierze udział w procesie fosforylacji, uczynnianiu fosfataz. Jest niezbędny w syntezie białek, w metabolizmie węglowodanów i tłuszczów, w oddychaniu tkankowym, tworzeniu kompleksów ATP,ADP,AMP, jest składnikiem krwi. Niedobór wywołuje silne reakcje ze str ukł nerwowego, konwulsje, tężyczkę pastwiskową. Mg jest silnie powiązany z Ca i P.

• Potas (K) jest on niezbędny do prawidłowej pracy serca, aktywizuje enzymy wewnątrzkom, utrzymuje ciś osmotyczne, zmniejsza kurczliwość mięśni, jest antagonistą wapnia. Zwiększa przepuszczalność błon, nadmiar powoduje biegunki, brak apetytu, zmniejszenie pobierania paszy.

• Chlor (Cl) jest aktywatorem enzymów, reguluje gosp elektrolitową, wpływa na wchłanianie skł min łatwiej absorbowanych w śr kw. Reguluje ćiś osmotyczne. Niedobór - spada mleczność, powoduje nadmierne wydzielanie potu, zachwiana równowaga kationowo-anionowa. Wrażliwe na CL są śledziona nerki, płuca, org nie magazynuje CL.

• Sód (Na)”pierwiastek życia jest skł płynów miedzykom i ustrojowych. Jest jednym z gł czynników regulujących homeostazę, pompę sodowa-potasową, jest niezbędny w syntezie białek, w procesach mineralizacji. Niedobór powoduje zaburzenia w gosp wodnej, zmniejszenie objętości płynów ustrojowych i osocza. Zmiany czynnościowe w kom, spadek ciśnienia tętniczego, zmniejszenie syntezy białek. Nadmiar powoduje zatrucia, rośnie wydalanie wody w odchodach, zmniejszenie pobierania paszy, odwodnienie org. Rośnie nerwowość ptaków.

• Siarka (S) występuje w kościach, ścięgnach, błonach kom, ściankach ciałek krwi, subs zawierające siarkę biorą udział w procesach oddychania. Niedobór prowadzi do obniżenia syntezy białek. Ulega zmniejszeniu liczba bakterii w żwaczu spada strawność celulozy i białka. Ulega zaburzenie w produkcji kwasów co doprowadza do kwasicy. Nadmiar powoduje zaburzenia nerwowe i oddechowe, oraz upośledzenie motoryki żwacza i wtórny niedobór miedzi.

• Żelazo (Fe) niezbędne jest do syntezy białek przenoszących tlen - hemoglobiny krwi. Związki Fe są obecne w enzymach występujących w erytrocytach. Niedobór powoduje obniżenie poziomy hemoglobiny co prowadzi do anemii, zdenerwowania, braku apetytu. Żelazo podawane jest prosiętom po urodzeniu gdyż w siarze lochy ono nie występuje. Inhibitorami wchłaniania żelaza są duże ilości fosforu, kw fitynowy, nadmiar wapnia, wit C poprawia wchłanianie Fe

• Jod (I) jest składnikiem hormonu tarczycy, reguluje przemianę materii, ciepła, wzrost i rozwój narządów, syntezę białka. Niedobór prowadzi do zmniejszenie tworzenia hormonów tarczycy, tworzą się tzw wole. Prowadzi do trudności w zachodzeniu w ciąże, zwiększa śmiertelność zarodków, ronienia, wypadnie sierści, obniża mleczność,

• Kobalt (Co) stanowi cześć składową wit B_12, odgrywa ważną rolę jako skł enzymów w syntezie białek, przemianie kw nukleinowych, w cyklu Krebsa. Bierze udział w erytropezie, przy jego niedoborze tworzą się krwinki o zaburzonym dojrzewaniu, mają miejsce zakłócenia w syntezie kw nukleinowych, występuje anemia. Nieprawidłowe namnażanie bakterii jelitowych.

• Selen (Se) pełni ochronną funkcję wobec wit E lub może nawet ja zastępować, przyspiesza rozkład nadtlenków. Niedobór prowadzi do zmian w wątrobie, trzustce, zaburzenia w rozrodzie, wychudzenia,

WĘGLOWODANY(CUKROWCE) są to związki org zbudowane z C,O i H. Pod względem chemicznym są wielohydroksyaldehydami lub wielihydroksyketanami. Węglowodany podzielone są na 3 gr

• jednocukry - monosacharydy

• dwu, trzy, i czrerocukry - pligosacharydy

• wielocukry - polisacharydy

• MONOSACHARYDY są to zw zawierające 3,4,5,6 atomów węgla. Stąd nazwa triozy, tetrozy, pentozy i heksozy. Są to subs bezbarwne, łatwo krystalizujące się o słodkim smaku

• triozy znane w dwóch odmianach jako aldehyd D-glicerynowy i dihydroksyaceton. Są one metabolitami szlaku glikolitycznego. Występują w śladowych ilościach w stanie wolnym w org żywym.

• Tetrozy powstają w wyniku przekształceń heksoz w pentozy w cyklu pentozofosforanowym.

• Pentozy - najważniejsze są D-ryboza, 2-deoksy-Dryboza. Twarzą wiązania N-glikozydowe z zasadami purynowymi i pirymidynowymi. Najbardziej rozpowszechnionymi pentozami w przyrodzie są D-ksylopiranoza, główna cegiełka ksylanów spotykanych w ziarnach zbóż, nasion motylkowych, w zdrewniałych tkankach roślin i w słomie.

• Heksozy: D-głukoza., D-fruktoza, D-galaktoza i D-mannoza. GLUKOZA zwana cukrem gronowym) jest najważniejszym cukrem krwi, odgrywa ważną rolę w wewnątrzkomórkowej przemianie węglowodanów przy wyzwalaniu energii. Stanowi substrat w syntezie wit C. FRUKTOZA w stanie wolnym spotyka się ja w owocach, miodzie, krwi płodowej i plazmie nasienia zwierząt, w formie związanej jest obecna w sacharozie, rafinozie i inulinie. Jest najsłodszym cukrem GALAKTOZA rzadko wyst w stanie wolnym. W formie związanej występuje w cukrze mleka laktozie, w rafinozie, sacharozie oraz w polisacharydach i heterosacharydach. MANNOZA rzadko wyst w stanie wolnym. Bierze udział w tworzeniu wielocukrów (mannana, galaktyna, galaktomannana) występuje obficie w ścianach kom i gumach roślinnych. W org zwierząt wchodzi w skład budowy glikolipidów i glikoprotein. Jest cukrem źle przyswajana przez org zwierzęcy

-OLIGOSACHARYDY(dwucukry) powstają przez łączenie się 2 lub 3 lub 4 cukrów prostych z wydzieleniem cząsteczki H2O. Za względu na charakter łącznie wyróżnia się 2 typy dwucukrów

1. powstałe przez połącznie się glikozydowych grup Oh obu cukrów prostych. Cukry te na wykazują właściwości redukujących, nie tworzą osazonów: sacharoza, trehaloza, i ich pochodne rafinoza i stachioza.

2. Powstałe przez przyłączenie gr aldehydowej (OH) i jednego cukrowca z gr alkoholową cukrowca drugiego: maltoza, celobioza, laktoza.

• sacharoza nazywana cukrem trzcinowym lub buraczanym, jest w tych roślinach mat zapasowym. Stanowi podstawowy słk energetyczny diety ludzi i zwierząt. Cukier ten jest głównym składnikiem miodu pszczelego.

• Maltoza jest to cukier redukujący, nie występuje prawie w stanie wolnym. Powstaje wy wyniku łagodniej hydrolizy enzymatycznej skrobi w przewodzie pok zwierząt monogastrycznych i człowieka oraz w kiełkujących ziarnach i nasionach

• Celobioza jest dwucukrem redukującym, nie wyst w stanie wolnym można ją otrzymać z łagodnej hydrolizy celulozy. U przeżuwaczy i koniowatych powstaje w przedżołądkach i jelicie grubym pod wpływem celulaz bakteryjnych, a następnie rozkładany przez β-glukozydazę do glukozy, która jest wyk przez te zwierzęta jako dodatkowe źródło energii

• Laktoza jest cukrem wyst w mleku ssaków. syntezuje ją gruczoł mlekowy z D-galaktozy i D-glukozy. Jest dwucukrem redukującym. 5-cio krotnie mniej słodszym niż sacharoza. W przewodzie pok zwierząt i ludzi ulega rozkładowi do monoz pod wpływem β-galaktozydazy. Synteza tego enzymu odbywa się w ścianie jelita cienkiego i indukowana jest obecnością laktozy.

• Wśród trujcukrów występuje RAFINOZA, nie ma właściwości redukujących, wyst w soku wielu roślin.

• POLISACHARYDY (WIELOCUKRY) są to złożone zw ora zbudowane z wielu cząstek cukrów prostych połączonych za pomocą wiązań glikozydowych. Należą do związków trudno rozpuszczalnych. Polisacharydy zbudowane z cząstek jednego cukrowca nazywane są HOMOGLIKANAMI, jeśli natomiast w budowie uczestniczą różne monosacharydy - HETEROGLIKANY, wielocukry zbudowane z pentoz to pentozany a z heksoz heksozany. Wielocukry jednoskładnikowe dzielą się na 2 gr rozpuszczalne (skrobia, glikogen, inulina) i nierozpuszczalne w H2O (celuloza, β-glukany, chityna)

• skrobia zbudowana z wielu podjednostek α-D-glukozowych. W jej skład wchodzą dwie podjednostki: amyloza i amylopektyna. Stosunek amylozy do amylopektymy uwarunkowany jest genetycznie i wynosi u zbóż oraz w ziemniakach od 1:3,5-1:5, wyjątkiem jest skrobie kukurydziana, gdzie zawartość amylopektymy wynosi 98%. Jest to najbardziej rozpowszechniony węglowodan zapasowy w świecie roślin. W kom roślin tworzy ziarna skrobiowe otoczone błona lipidowo-białkową. Najwięcej skrobi ponad 50% sm zawierają ziarna zbóż i kukurydzy oraz bulwy ziemniaka. Ponadto zawierają je niektóre strączkowe. Skrobia pokrywa ponad 50% zapotrzebowania na energie u ludzi i zwierząt. Jest to skł łatwo przyswajalny przez przewód pok, odznaczający się wysokim wsp strawności (świnie 90%)

• glikogen „skrobia zwierzęca” jest jednym polisacharydem zapasowym w org zwierzęcym. Miejscem odkładania jest wątroba, mięśnie szkieletowe, gładkie, w mięsień serca i mózg. Poziom glikogenu w ciele zwierzęcia regulują 2 hormony - insulina i glukagon+adrenalina. Pierwszy powoduje jego odkładanie, pozostałe zwiększają rozpad do glukozy

• inulina jest wielocukrem zapasowym roślin wyst głównie w kłączach kosaćca, korzeniach mniszka pospolitego, zbudowanym z β-D- fruktofuranozy. Nie stanowi dużego źródła energii w odżywianiu się ludzi i zwierząt. Odgrywa rolę przy kiszeniu zielonek z traw, stanowiąc podłoże dla procesów fermentacyjnych bakterii kwasu mlekowego.

• Celuloza występuje jako dł nierozgałęziony łańcuch zbudowany z reszt glukozy. Występujące pomiędzy równoległymi łańcuchami wiązania wodorowe nadają jej strukturę mikrowłókienkową. Jest to najbardziej rozpowszechniony polisacharyd w świecie roślin o charakterze szkieletowym, stanowi połowę mat z którego zbudowane są ściany kom roślin celuloza jest nierozpuszczalna w H2O ani w rozpuszczalnikach organicznych. Jest odporna na działanie słabych kwasów min i zasad. Jest głównym skł włókna surowego. Zw monogastryczne wyk energię z tego cukru tylko w niewielkiej ilości z powodu gdyż rozkład odbywa się w wyniku działania mikroogr jelitowych. Wykorzystywana jest przez przeżuwacze powodu bogatej miklofrorze żwacza, gdzie celuloza jest rozkładana do glukozy i fermentacji do krótkołańcuchowych kw tłuszczowych.

• Β-1→3-glukan są to związki hydrofilne, pęczniejące w środowisku wodnym, zwiększając jego lepkość. Z te w stanie wolnym występują wyst jedynie w roślinach, gdzie biorą udział w budowie ścian kom lub tez tworzą mat zapasowy. Najwięcej zawierają go ziarna jęczmienia, owsa i żyta. W przewodzie pok monogastrycznych polisacharydy te nie są trawione z braku endogennej β-glukanazy. Chłonąc wodę, zwiększają lepkość jelit. Przez co utrudniona jest perystatyka i następuje depresja w trawieniu i wchłanianiu tłuszczu i innych skł pok. β-glukany należą di polisacharydów pochodzenia nieskrobiowego NSP i wchodzą w skład tzw. włókna pokarmowego.

• Chityna stanowi podstawowy skł szkieletu zewnętrznego wielu bezkręgowców. Z niej zbudowany jest pancerz skorupiaków i owadów.

• HETEROSACHARYDY(heteroglukany) należą do grup wielocukrowców pochodzenia nieskrobiowego NSP. Związki te są mieszanina różnych glikanów, gdzie pentozy i heksozy stanowią podstawowy mat budulcowy. Większość z nich przejawia duże powinowactwo do wody, tworząc z nią żele, które powodują wzrost lepkości środowiska. Wszystkie te związki stanowią tworzywo w budowie ścian kom a niektóre z nich należą również do subst zapasowych.

• Hemicelulozy są to wielocukry występujące obok celulozy i pektyn w ścianach kom roślin w których spełniają rolę subst nośnych i sklejających. Do monosacharydów występujących najczęściej w hemicelulozach należą D-ksyloza, D-mannoza, D-galaktoza. Ksylany i glukoksylany są głównym skła ścian kom roślin okrytozalążkowych. Dużo tego hetorosacharydu spotyka się w drewnie, słomie i łodygach traw. Hemicelulozy zwłaszcza nierozpuszczalne tworzą masę włókna surowego i pokarmowego

• Pektyny jest to mieszanina wielocukrów a kwas D-galakturonowy stanowi jago gł składnik. Pektyny wyst w miękiszu owoców mięsistych. Niektóre z nich mogą tworzyć z jonami dwuwartościowe sole nierozpuszczalne w H2O zwane pektynianami. Pektyniany te spotykamy w blaszce środkowej między sąsiadującymi kom. Protopektyna jest cukrowcem również nierozpuszczalnym w H2O i współtworzy strukturę ściany kom. Jest obok celulozy głównym skła włókna surowego.

• LIGNINA nie jest cukrowcem. Jest zw nierozpuszczalnym w H2O ani w rozcieńczonych kw min i zasadach, nie ulega trawieniu w przewodzie pok. W roślinach zwłaszcza drzewach stanowi mat podporowy drewna. Wchodzi szczególnie łatwo w połączenia z cukrowcami (celuloza, arabinoksylany) jak również przyłącza cukry proste. Kompleksy lignino-cukrowe wyst głownie w zdrewniałych ścianach kom drzew, roślin a nawet grzybów.

2

---