Transport i spedycja

Podręcznik do kształcenia w zawodzie technik logistyk

Maciej Stajniak, Marcin Hajdul, Marcin Foltyński, Agnieszka Krupa

Biblioteka Główna Politechniki Świętokrzyskiej

110236

110236

Poznań 2008 Biblioteka Logistyka

CZĘŚĆ I. Transport

1. Transport - informacje wprowadzające

W tym rozdziale poznamy:

• definicję transportu oraz środka transportu,

• klasyfikację środków transportu,

• stan obecny i prognozy rozwoju gałęzi transportu,

• zagadnienie energochłonności transportu.

Niewątpliwie każdy z nas potrafi wyobrazić sobie, czym jest transport, oraz podać jego definicję. Jednak dla lepszego zrozumienia poszczególnych rozdziałów przyjmijmy, że transport to działalność mająca na celu pokonywanie przestrzeni. Nas - osoby, które będą w przyszłości odpowiedzialne za realizację procesów transportowych - interesuje jednak bardziej dokładna definicja. Zatem transport to działalność, która polega na odpłatnym (lub nieodpłatnym) świadczeniu usług, których efektem jest przemieszczenie osób i/lub ładunków z punktu nadania do punktu odbioru oraz świadczenie usług pomocniczych, bezpośrednio z tymi usługami związanych¹. W celu zrealizowania usługi transportowej niezbędnych jest szereg elementów, takich jak środki transportu, infrastruktura trans­portowa, ludzie oraz ustalone zasady i reguły realizowania tychże usług. Elementy te łącznie tworzą system transportowy, który definiujemy jako zespół składający się ze środków transportowych, infrastruktury transportowej, ludzi odpowiedzialnych za funkcjonowanie systemu transportowego oraz zasady i reguły, które są odpowiedzialne za przemieszczanie osób i ładunków z punktów początkowych (nadania), poprzez ewentualne punkty przeładun­kowe, do punktów końcowych (odbioru)². Zasady i reguły funkcjonowania to zasady orga­nizacji ruchu ludzi i ładunków w czasie i przestrzeni.

Rysunek 1.1 przedstawia system transportowy wraz z jego otoczeniem.

^mm

¹ W. Rydzkowski, K. Wojewódzka-Król (red.), Transport, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 1. B. Liberadzki, L. Mindur, Uwarunkowania rozwoju systemu transportowego Polski, Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji - PIB, Warszawa 2006, s. 517.

Rozdział 1

Transport - informacje wprowadzające

Powrót pojazdu z miejsca A

załadunku do bazy lub nowego |

miejsca załadunku J

Wyjście Wejście

oddziaływanie otoczenia oddziaływanie systemu
na system r A na otoczenie
— Otoczenie systemu \* ^

System transportowy

/^ ~~l f Infrastruktura | f , , . \ f Zasady i reguły j

grodki transportowej ^ _tranSp_0rtowa j ^ ^Ludzie J ^ funkcjonowania J

Rys. 1.1. System transportowy i jego otoczenie

Każdy z nas zapewne niejednokrotnie korzystał z komunikacji miejskiej czy jechał pocią­giem. Zatem wiemy, że usłudze transportu towarzyszyło szereg dodatkowych procesów, takich jak zakup biletów, wsiadanie czy wysiadanie z pociągu, czyli zgodnie z podaną wyżej definicją środka transportu. W związku z tym byliśmy uczestnikami całego procesu, zwanego procesem transportowym. Jest on definiowany jako szereg złożonych czynności orga­nizacyjnych, wykonawczych oraz handlowych mających na celu przemieszczenie ładunków lub ludzi z jednego lub kilku punktów początkowych, zwanych punktami nadania, do jed­nego lub kilku punktów końcowych, zwanych punktami odbioru, przy pomocy odpowiednich środków transportu.

Przykładem czynności organizacyjnych może być np. przygotowywanie dokumentów transportowych czy też zaplanowanie trasy przewozu.

Czynności wykonawcze odnoszą się do realizacji samego przewozu, czyli do realizacji procesu przewozowego, który jest kluczowym elementem procesu transportowego. Składa się on z takich czynności, które bezpośrednio angażują pojazd (np. załadunek towaru, przewóz, wyładunek).

Natomiast przez czynności handlowe rozumiemy wszelkie kwestie związane z opłatą za transport towarów czy też ludzi (np. zakup biletu na pociąg).

Szczegółowo czynności składowe procesu transportowego ilustruje rysunek 1.2.

Przewóz towarów i/lub osób może być wykonywany przez środki transportu różnych gałęzi transportu. Zatem środki transportu to jednostki służące do przewozu ładunków z miejsca nadania do miejsca odbioru.

W ramach różnych gałęzi transportu wyróżniamy środki transportu:

• samochodowego,

• kolejowego,

• morskiego,

• wodnego śródlądowego,

• lotniczego,

• intermodalnego.

Rys. 1.2. Podział procesu transportowego

44.2%

Jak pokazują badania prowadzone w krajach Unii Europejskiej, najczęściej wykorzysty­waną gałęzią transportu jest transport samochodowy, którego udział wynosi ponad 44% w wielkości pracy przewozowej wyrażonej w tonokilometrach. Kolejne miejsca zajmują transport morski i kolejowy, Znikome znaczenie ma transport lotniczy, którego udział wynosi zaledwie 0,1% pracy przewozowej.

transport t <port

samochodowy morski kolejowy przesyłowy śródlądowa lotniczy

(np. rurociągi)

Rys. 1.3. Udział [%] poszczególnych gałęzi transportu w pracy przewozowej

wyrażonej w tonokilometrach (tkm) w krajach Unii Europejskiej w roku 2005

Opracowanie własne autora na podstawie EU Energy and Transport in Figures,

Statistical Pocketbook 2006, European Commission 2006.

Warto zwrócić również uwagę, że udział transportu drogowego w przewozie towarów w ostatnich latach wciąż rośnie, powodując zwiększenie liczby pojazdów ciężarowych po­ruszających się po europejskich drogach. Sytuacja ta w sposób bezpośredni wpływa na pogorszenie komfortu podróżowania ludzi oraz obniża poziom bezpieczeństwa na drogach.

10

li

Rozdział 1

Transport - informacje wprowadzające

76,50%

77,00%

75,80% 76%

76,50%

75,60%

76,00%

74,90%

75,50%

75,00%

73,90%

74,50% -:

74,00%

73,50%

73,00%

72,50%

2000 2001 2002 2003 2004 2005

Rys. 1.4. Udział transportu samochodowego w transporcie towarów

w krajach Unii Europejskiej [tony przewiezionego ładunku]

Opracowanie własne autora na podstawie EU Energy and Transport in Figures,

Statistical Pocketbook 2006, European Commission 2006.

Udział transportu drogowego w Polsce jest na podobnym, wysokim poziomie jak we wszystkich krajach europejskich. Szczegółowo przedstawia to poniższy wykres.

8&3%

7££%

7£§%

ihm,

ZM%

82,0% 80,0% 78,0% 76,0% 74,0% 72,0% 70,0%

2006

2000 2001 2002 2005

Rys. 1.5. Udział transportu samochodowego w transporcie towarów w Polsce

[tony przewiezionego ładunku]

Opracowanie własne autora na podstawie Transport - wyniki działalności, GUS, Warszawa 2007.

Transport samochodowy ma również dominującą rolę w przewozach pasażerskich. Szczegółowo udział poszczególnych środków transportu ilustruje rysunek 1.6.

1% A OL
^6 Al	\ □ samochody osobowe \ ■ autobusy
8% ~'"<:\		D motocykle D kolej
	I ■ tramwaje i metro
	/ m transport lotniczy
	/ , ■ transport morski
	s/74%

Rys. 1.6. Udział poszczególnych środków transportu w przewozach pasażerskich

w krajach Unii Europejskiej w roku 2004

Opracowanie własne autora na podstawie EU Energy and Transport in Figures,

Statistical Pocketbook 2006, European Commission 2006.

Przyjrzyjmy się teraz, jak według badań Komisji Europejskiej będzie wyglądać naj­bardziej prawdopodobny scenariusz wzrostu działalności transportowej w UE-25 w latach 2000-2020.

Tabela 1.1. Najbardziej prawdopodobny scenariusz wzrostu działalności transportowej w UE-25 w latach 2000-2020

Ogótem transport towarowy	50%
Ogółem transport pasażerski	35%
Drogowy transport towarowy	55%
Kolejowy transport towarowy	13%
Żegluga morska bliskiego zasięgu	59%
Śródlądowa żegluga wodna	28%
Prywatne samochody	36%
Kolejowy transport pasażerski	19%
Transport lotniczy	108%

Źródło: Keep Europę Moving, Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Transportu i Energii.

Organizując procesy transportowe, musimy mieć także świadomość, ile energii (np. prądu, paliwa) musimy zużyć, aby dostarczyć dany ładunek z punktu nadania do punktu odbioru. Mamy zatem do czynienia z energochłonnością transportu, definiowaną jako relacja wielkości zużycia energii w procesie transportowym (proces produkcji usług trans­portowych) w przedsiębiorstwie, w przemyśle czy gospodarce w odniesieniu do odpowied­niej wielkości produkcji, w której uczestniczy ta energia, czyli inaczej jako relację nakładów

12

13

Rozdział 1

do efektów. Jak podają prowadzone badania, transport zużywa przeszło 30% światowej energii³.

W krajach rozwiniętych tylko 2-3% energii zużywanej przez transport zużywa kolej, a w USA - zaledwie 0,6%. Unia Europejska w „Zielonym Dokumencie" podaje, uwzględniając szereg parametrów technicznych, takich jak pojemność silnika samochodu, rodzaj kolei i innych środków transportowych, że tradycyjna kolej jest co najmniej dwukrotnie mniej energochłonna niż samochód osobowy. Autobus jest dwu-, a rower 22-krotnie mniej energochłonny niż samochód.

Czy wiesz, ze ...

Rosnący udział transportu drogowego w przewozie towarów stanowi poważne zagrożenie dla środowiska oraz negatywnie wpływa na pogorszenie komfortu i bezpieczeństwa podróży pasażerów. W celu zmiany tej niekorzystnej sytuacji Unia Europejska zaczęła promować współmodalność (co-modality), czyli efektywne wykorzystanie pojedynczych lub różnych środków transportu samodzielnie i w połączeniu z innymi w taki sposób, aby optymalnie wykorzystywać środki transportowe.

y> PAMIĘTAJ

Transport to działalność, która polega na odpłatnym (lub nieodpłat­nym) świadczeniu usług, których efektem jest przemieszczenie osób i/lub ładunków z punktu nadania do punktu odbioru oraz świadczenie usług pomocniczych, bezpośrednio z tymi usługami związanych.

Podsumowanie

Podstawowym celem transportu jest zaspokojenie potrzeb transportowych. Potrzeby te są realizowane w ramach procesów transportowych przy pomocy środków transportu różnych gałęzi transportu. Wybór właściwego środka transportu oraz sprawne zrealizo­wanie całego procesu transportowego należy do podstawowych zadań osoby zarządza­jącej transportem w danej firmie.

Pytania kontrolne

1. Podaj definicję transportu i środków transportu.

2. Jakie są elementy składowe systemu transportowego?

3. Co to jest proces transportowy oraz przewozowy?

4. Jakimi środkami transportu można wykonywać przewóz towarów i/lub osób?

5. Co to jest energochłonność transportu?

2. Podział transportu

W tym rozdziale poznamy:

• podstawowy podział transportu,

• klasyfikacje transportu według różnorodnych kryteriów.

Z poprzedniego rozdziału pamiętamy, że transport jest działalnością, która ma na celu pokonywanie przestrzeni. Z ekonomicznego punktu widzenia działalność ta polega na od­płatnym świadczeniu usług, których efektem jest przemieszczanie osób i ładunków, a także usług pomocniczych.

Do usług pomocniczych zaliczyć można np. liczenie sztuk ładunku, ustalenie masy, usługi maklerów frachtujących¹, usługi spedycyjne itp. Działalność transportowa daje nam możli­wość sprawnego i efektywnego funkcjonowania każdego działu gospodarki. Wspólne z roz­wojem społeczno-gospodarczym poszczególnych regionów oraz państw stanowi czynnik intensyfikujący rozwój. Gdy jednak następuje brak spójności między działalnością trans­portową a pozostałymi działami gospodarki narodowej, ogólne możliwości rozwojowe mogą być osłabione.

Transport w gospodarce narodowej można rozpatrywać jako dawcę i biorcę². Jako daw­ca, transport umożliwia wymianę dóbr i usług. Przewozi surowce, materiały i półfabrykaty przeznaczone do zużycia produkcyjnego (w przemyśle, budownictwie) oraz gotowe produkty przeznaczone do konsumpcji osobistej. Oba rodzaje przemieszczeń obsługują sferę wymiany towarowej, zarówno krajowej, jak i zagranicznej. Transport jest więc kontynuacją produkcji w sferze obrotu jako ostatnia faza szeroko rozumianego cyklu produkcyjnego. Poza obsługą działów produkcji materialnej transport obsługuje też działy nieprodukcyjne (np. ochrona zdrowia, oświata, wymiar sprawiedliwości, administracja państwowa), a także świadczy usługi dla ludności, zaspokaja indywidualne potrzeby komunikacyjne ludności, aktywizuje życie społeczno-gospodarcze i kulturalne, sprzyja rozwojowi turystyki³.

Transport jako biorca jest obsługiwany przez pozostałe działy gospodarki. Realizacja inwestycji transportowych bez produkcji takich działów, jak przemysł, leśnictwo, budow­nictwo, byłaby niemożliwa. Transport nie może istnieć bez paliwa i energii elektrycznej, i w ten sposób jest uzależniony od przemysłu wydobywczego i chemicznego oraz od produkcji energii elektrycznej. Jak widać, zależności między transportem a innymi działami produkcji są wzajemne⁴.

Transport spełnia trzy funkcje w gospodarowaniu⁵: 1) konsumpcyjną, oznaczającą zaspokajanie potrzeb przewozowych przez świadczone

usługi transportowe;

W. Grudzewski, I. Hejduk, Rozwój systemu transportowego Polski w warunkach integracji europejskiej, Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle „Orgmasz", Warszawa 1998.

Makler frachtujący pośredniczy w zawarciu umowy o przewóz określonego ładunku. Reprezentuje interesy obu stron rynku - zarówno właścicieli ładunków - załadowców, jak i przewoźników. P. Małek, Ekonomika transportu, PWE, Warszawa 1969, s. 282.

T. Szczepaniak (red.), Transport i spedycja międzynarodowa, PWE, Warszawa 1985, s. 20. ⁴ Tamże, s. 21.

14

15

^

r "?.

M*

H "ĘTtP

Podział transportu

Rozdział 2

2. produkcyjną, oznaczającą zaspokajanie potrzeb produkcyjnych przez świadczenie usług transportowych, tzn. przez stworzenie warunków działalności gospodarczej, jej stymu­lację oraz wpływ na funkcjonowanie rynku i wymianę towarową;

3. integracyjną, która pozwala zintegrować państwo i społeczeństwo poprzez usługi transportowe.

Powyższe funkcje wskazują, iż gospodarka nie mogłaby funkcjonować bez transportu, ale i równocześnie bez rozwiniętej gospodarki, nie byłoby sensu organizowania przewozów. Można zatem powiedzieć, że działalność transportowa ma komplementarny charakter w sto­sunku do całej gospodarki.

Na koniec zapoznamy się z głównym podziałem transportu ze względu na środowisko, w którym odbywa się przewóz, oraz ze względu na środki transportu (co stanowi rozwinięcie zagadnień z poprzedniego rozdziału).

Podział transportu ze względu na rodzaj;

— środowiska, w którym się odbywa:

- lądowy:

• naziemny,

• nadziemny (np. napowietrzna kolej linowa),

• podziemny (np. metro),

• szynowy (kolej),

• bezszynowy (transport samochodowy);

• wodny,

• powietrzny,

• przewodowy (rurociągowy, przesyłowy lub przenośnikowy);

— zasięg transportu:

- transport daleki:

• kolejowy,

• kołowo-drogowy,

• linowy,

• lotniczy,

• wodny śródlądowy,

• morski,

• mieszany:

• multimodalny,

• intermodalny;

- specjalny (gąsienicowy, poduszkowy);

- transport bliski:

• dźwigowy,

• wózkowy,

• przenośnikowy.

Transport należy do sektorów gospodarki o najbardziej szkodliwym wpływie na śro­dowisko naturalne i zdrowie. W związku z tym Unia Europejska podejmuje działania we wszystkich krajach członkowskich na rzecz ograniczenia tego szkodliwego wpływu poprzez łączenie polityki transportowej z polityką ekologiczną.

Ze względu na to, że silniki spalinowe emitują zanieczyszczenia szkodliwe dla środowiska i dla człowieka, ponad dwadzieścia lat temu postanowiono wprowadzić pierwsze normy dotyczące emisji spalin. Pierwsza z nich była zatwierdzona w 1982 roku i nosiła nazwę Norma R49. Następną była EURO 0 wprowadzona w 1990 roku. Kolejne to EURO 1, zatwierdzona 1 lipca 1992 roku, EURO 2-1 października 1995 roku, EURO 3-1 paździer­nika 2003 roku, EURO 4-1 października 2006 roku, a EURO 5 wprowadzone będzie 1 października 2009 roku. Konieczność spełniania powyższej normy emisji spalin (posiadania fabrycznego katalizatora) dotyczy wszystkich importowanych pojazdów, również tych spro­wadzanych w ramach mienia przesiedleńczego. Wyjątek stanowią pojazdy wolnobieżne (prędkość poniżej 25 km/h) oraz ciągniki rolnicze.

Czy wiesz, że ...

Unia Europejska zaostrza normy dotyczących emisji spalin, a zarazem promuje alterna­tywne źródła energii (biopaliwa, CNG, LPG), oraz środki transportu o mniejszym stopniu zużycia paliwa na tonę przewożonego ładunku (np. transport multimodalny, transport wodny śródlądowy).

> PAMIĘTAJ

Transport jest uniwersalnym kooperantem wszystkich procesów gospo­darczych i form życia społecznego. Pojedyncze osoby i grupy społeczne dokonują swoich wyborów, kierując się własnymi kryteriami dotyczą­cymi sposobów przemieszczania i przewozów ładunków.

Podsumowanie

Rozwój transportu zbliża do siebie rynki, umożliwia zwiększenie produkcji, stając się stymulatorem wzrostu gospodarczego. Rozwój transportu aktywizuje gospodarczo re­giony i wymusza rozbudowę infrastruktury. Oferując właściwą strukturę gałęziową, transport jest motorem napędowym całej gospodarki.

Pytania kontrolne

1. Wymień funkcje transportu w gospodarowaniu.

2. Dokonaj podziału transportu ze względu na rodzaj środowiska, w którym się odbywa.

3. Dokonaj podziału transportu ze względu na jego zasięg.

2.1. Transport samochodowy

W tym rozdziale poznamy:

• cechy transportu samochodowego,

• infrastrukturę punktową i liniową,

• tabor do przewozu pasażerów i ładunków.

li: °%_n ^

W. Rydzkowski, K. Wojewódzka-Król (red.), Transport, PWN, Warszawa 2000, s. 12.

o

N.

'■ /U,4 <■ i

16

Rozdział 2

Podział transportu

Uniwersalne
I Specjalizowane

Transport samochodowy to jeden z najczęściej wykorzystywanych działów trans­portu, polegający na przewożeniu osób i/lub towarów przy pomocy samochodów. Transport ten charakteryzuje się dużą szybkością oraz elastycznością, wynikającą z gęstej sieci dróg transportowych umożliwiających dostarczenie pasażerów lub towarów bezpośrednio do miejsca przeznaczenia. Podsumowując, transport ten może więc oferować bezpośrednie dostawy niemal z każdego miejsca nadania do każdego miejsca odbioru, w dowolnym czasie i z dowolną częstotliwością obsługi. Poniższy rysunek prezentuje ogólny podział środków transportu samochodowego wykorzystywanych przy przewozach ludzi oraz towarów.

Do przewozu pasażerów

Do przewozu Rolnicze Siodłowe Balastowe

towarów

Samochody A ^~~~-*.

osobowe Specjalne Ciężarowe

Autobusy

-Uniwersalne

-Samowyładowcze

-Furgony ze zbiornikami

Przejdźmy teraz do omówienia pojazdów wykorzystywanych do przewozu ładun­ków. Ze względu na cechy techniczno-eksploatacyjne środki te dzielimy na:

• tabor silnikowy, który obejmuje samochody ciężarowe, specjalne oraz ciągniki samocho­dowe,

• tabor bezsilnikowy, który obejmuje przyczepy i naczepy.

Samochód ciężarowy to samodzielna jednostka transportowa o specjalnie dobranym nadwoziu, decydującym o zakresie możliwego do wykonania rodzaju przewozu. Wyróżnić tu można samochody ciężarowe o nadwoziu:

• uniwersalnym, umożliwiającym przewóz wszystkich ładunków, oprócz tych, które wyma­gają specjalistycznych dostosowań,

• specjalizowanym, który jest przeznaczony do przewozu wyłącznie ściśle wybranej grupy ładunków, związanych np. z konkretną dziedziną produkcji,

• specjalnym, który przeznaczony jest wyłącznie do przewozu jednego rodzaju ładunku, wymagającego niezmiennych warunków przemieszczania lub służącego wykonywaniu jednego rodzaju czynności, np. samochody warsztatowo-naprawcze, samochody stra­żackie.

Poniższy rysunek przedstawia najpopularniejsze rodzaje nadwozi pojazdów samochodo­wych wykorzystywanych do realizacji zadań przewozowych.

Rodzaje nadwozi pojazdów samochodowych

Rys. 2.1. Ogólny podział środków transportu samochodowego

Uniwersalne

^1

Specjalizowane

Specjalne I

Z powyższego rysunku wynika, że środki transportu samochodowego można podzielić na pojazdy samochodowe oraz przyczepy i naczepy. Pojazdy samochodowe mogą być prze­znaczone do przewozu pasażerów oraz towarów (pojazdy specjalne, ciężarowe, ciągniki).

Tabor, który przeznaczony jest do przewozu pasażerów, obejmuje samochody oso­bowe i autobusy. Jednak to autobus jest podstawowym środkiem produkcji pasażer­skiego transportu samochodowego. Tabor ten obejmuje:

• autobusy do przewozów miejskich - występuje w nich podział na miejsca siedzące i stojące,

• autobusy do przewozów międzymiastowych - tutaj przewiduje się tylko miejsca sie­dzące, ale o zwykłym standardzie wygody,

• autobusy do przewozów turystycznych - tutaj, oprócz miejsc siedzących o wysokim stan­dardzie wygody, przewiduje się część przeznaczoną do obsługi potrzeb konsumpcyjnych i fizjologicznych podróżujących.

Autobusy można także podzielić, że względu na liczbę pasażerów, którą mogą przewozić. W związku z tym wyróżniamy:

• mikrobusy - zabierające w wersji standardowej do 12 pasażerów,

• minibusy - obsługujące potok pasażerski do 20 osób,

• autobusy średnie - w których liczba miejsc nie przekracza 50,

• autobusy duże - mogące obsłużyć ponad 50 osób i które dzieli się na: standardowe (maksymalnie 100-110 miejsc) i przegubowe (maksymalnie 135-225 miejsc).

• Warsztatowo-naprawcze

• Strażackie

- Karetki

| Typu furgon

- Skrzynia z plandeką

Silosy do cementu, mąki

Cysterny do _ paliw, mleka, olejów

• Wywrotki

• Komunalne

" Przewóz betonu

- Izoterma

Do ładunków — dłużycowych

Wywóz śmieci -

Pompy do -betonu

Chłodnia ^-

Rys. 2.2. Podział nadwozi pojazdów samochodowych

Ciągniki samochodowe to pojazdy silnikowe nie posiadające stałego nadwozia. Współpracują one z naczepami lub przyczepami, tworząc pojazdy członowe. Klasyfikacja ciągników wyróżnia:

• ciągniki siodłowe, które współpracują z naczepami,

• ciągniki balastowe, przystosowane do holowania przyczep o dużej ładowności,

• ciągniki rolnicze, które mogą być również wykorzystywane do ciągnięcia przyczep z nad­woziem konwencjonalnym.

18

19

Rozdział 2

Podział transportu

2.2. Transport kolejowy

W tym rozdziale poznamy:

• cechy transportu kolejowego,

• charakterystykę infrastruktury,

• charakterystykę taboru eksploatacyjnego.

Transport kolejowy polega na przewożeniu osób i/lub towarów zestawami składają­cymi się z lokomotywy oraz wagonów lub zespołów trakcyjnych. Transport ten charaktery­zuje się większą ładownością środków przewozowych niż omawiany w poprzednim rozdziale transport drogowy. Zapewnia też szybkość dostawy, szczególnie w przewozach między różnymi krajami, niezawodność, regularność połączeń i ich częstotliwość. Pociągi ulegają też rzadziej wypadkom niż samochody ciężarowe.

W transporcie kolejowym można wyróżnić dwa rodzaje jednostek trakcyjnych, czyli loko­motywy, które stanowią oddzielną jednostkę trakcyjną oraz zespoły trakcyjne. Lokomotywy stanowią oddzielną jednostkę przeznaczoną do ciągnięcia składów pociągowych lub wy­konywania manewrów na stacjach. Zespół trakcyjny to pociąg złożony z dwóch lub więcej wagonów, trwale zespolonych, przystosowanych do przewozu pasażerów. Dodatkowo przy­najmniej jeden z wagonów w tym składzie posiada napęd.

— pasażerskie towarowe -manewrowe ■ uniwersalne

-pasażerskie

- restauracyjne

- sypialne
salonowe
pocztowe
-bagażowe

• magazynowe maszynowe

• miernicze pożarnicze dźwigi

otwarte (węglarki) platformy - samowyładowcze zbiornikowe kryte cysterny

Rys. 2.7. Podział środków transportu kolejowego

Obecnie przy przewozie osób oraz towarów wykorzystuje się dwa rodzaje trakcji, a mia­nowicie trakcję spalinową i elektryczną. Zaletą oddzielnych jednostek trakcyjnych jest możliwość tworzenia pociągów o zróżnicowanej liczbie wagonów i ładowności, w zależ­ności od natężenia ruchu i potrzeb. Najczęściej wykorzystywane są wagony czteroosiowe, których granica obciążenia może wynosić do 60 ton. Występują również większe wagony o granicy obciążenia do 90, a nawet 500 ton. Wagony te wykorzystywane są do przewozu ładunków masowych na duże odległości oraz ładunków nietypowych. Zestawione wagony tworzą pociąg, którego łączna masa netto może mieścić się w przedziale od 300 do 1000 ton i więcej. Poniższy rysunek prezentuje szczegółowy podział środków transportu kolejowego.

Ze względu na towary, które mogą być przewożone, wagony dzielimy na:

• węglarki do przewozu ładunków masowych (np. węgiel, piasek) luzem,

• platformy do przewozu różnego rodzaju urządzeń, pojazdów, drewna,

- wagony kryte do transportu ładunków drobnicowych (np. zboże luzem, kartony, palety),

które wymagają zabezpieczenia przed warunkami atmosferycznymi, ■■- cysterny, umożliwiające przewóz ładunków płynnych,

■ ■ wagony specjalne do przewozu towarów, które wymagają specyficznych warunków (wagony chłodnie, wagony samochodowe, samowyładowcze, do przewozu cementu, żywych zwierząt itp.).

Poniżej przedstawiono przykładowy wagon przeznaczony do przewozu ładunków maso­wych, takich jak węgiel czy kruszywo.

^j„.. fj.^^.u^^n,

P.^^.,.J_Ł.« L^U.k^.y

Tabela 2.1. Parametry techniczne charakteryzujące			węglarkę
^1 Seria literowa		Eaos
| Typ konstrukcyjny		412W	CFR/E	CSD/E
. Rok budowy		1979	1984	1984
! Szerokość toru	mm	1435
Długość ze zderzakami	mm	14 040
i Rozstaw osi czopów skrętu	mm	9 000
. Szerokość wagonu	mm	3 040
Masa konstrukcyjna	kg	20 000	22 000	22 000
Wysokość wagonu od główki szyny	mm	3 238	3 276	3 280
Długość ładunkowa	mm	12 792	12 792	12 800
Szerokość ładunkowa	mm	2 788	2 770	2 760
Wysokość ładunkowa	mm	2 000	2 041	2 025
Powierzchnia ładunkowa	m^2	36	36	35.32

24

25

---