SPOSTRZEGANIE LUDZI. INTERAKCJE INTERPERSONALNE

Człowiek jako przedmiot spostrzeżeń

• przedmiot bardziej złożony niż inne pod względem fizycznym
  i psychicznym

• przedmiot względnie bardziej trwały

• będący przyczyną własnych zachowań

• osadzony w kontekście społecznym.

Zasady:

• Zasada podobieństwa

• Zasada bliskości

• Generalizacja

• Kategoryzacja

• Wnioskowanie funkcjonalne

• Projekcja

• Selektywne spostrzeganie na podstawie cech wysoko cenionych

• Wzajemne zależności przy łącznym spostrzeganiu dwóch osób.

Teorie atrybucji określają, w jaki sposób ludzie przypisują określone cechy (atrybuty) partnerowi interakcji na podstawie informacji o jego zachowaniu. Przypisywanie przyczyn zachowaniom prowadzi do przypisywania ludziom określonych właściwości odpowiedzialnych za te zachowania.

Klasyczne teorie atrybucji - F. Heider

Zachowanie jest łączną konsekwencją sił tkwiących w otoczeniu (czynniki zewnętrzne) i tkwiących w jednostce (czynniki wewnętrzne - siła osobista

• Atrybucja wewnętrzna - wnioskowanie, że jakaś osoba zachowała się w określony sposób z względu na swoje właściwości i postawy, charakter, osobowość.

• Atrybucja zewnętrzna - wnioskowanie, że jakaś osoba zachowała się w określony sposób ze względu na właściwości sytuacji, w której się znalazła (większość ludzi zachowałoby się podobnie).

• Działanie = f (siły zewnętrzne + zdolności x usiłowanie)

• Działanie = f (możność x usiłowanie)

Model współzmienności H. Kelleya

Ważne są trzy aspekty informacji:

• zgodność - w jakim stopniu inni ludzie zachowują się wobec tych samych bodźców tak samo jak aktor;

• wybiórczość - do jakiego stopnia dany aktor zachowuje się w ten sam sposób wobec różnych bodźców;

• spójność - stopień, w jakim zachowanie jakiegoś aktora wobec określonego bodźca jest takie samo mimo upływu czasy i zmiany okoliczności.

Deformacje procesu atrybucji

• Podstawowy błąd atrybucji

• Asymetria atrybucji aktora i obserwatora

• Egotyzm atrybucyjny (atrybucje obronne)

• Egocentryzm atrybucyjny - przecenianie własnego wkładu w wynik

Ukryte teorie osobowości

Sieć powiązań między poszczególnymi cechami, która pozwala na podstawie obserwacji jednej cechy wnioskować o posiadaniu innych skojarzonych z nią.

Kategorie nadrzędne powodują uaktywnienie im podporządkowanych, co prowadzi do bogatszego obrazu osoby spostrzeganej oraz uruchamia określone zachowania względem niej.

Cechy centralne

• serdeczność

• atrakcyjność fizyczna

• przynależność do własnej grupy

• uzdolnienia

• zainteresowanie pracą

• przeszłość penitencjarna

• oczekiwanie interakcji z osobą

• wygrana lub przegrana

• rola zawodowa.

Badania (Rosenberg, Nelson, Vivekananth) sugerują dwa podstawowe wymiary:

• dobroć funkcjonowania społecznego

• sprawność intelektualna (w działaniu).

• Istotne różnice kulturowe (osobowość artystyczna; shi gu).

Stereotypy

• wpływają na interpretację znaczenia zaobserwowanych zachowań

• wpływają na interpretację znaczenia cech

• zindywidualizowana informacja o osobie wpływa na rodzaj podschematu używanego w trakcie spostrzegania

• wpływają na spostrzeganie konkretnych osób pod nieobecność informacji zindywidualizowanej lub gdy jest ona wieloznaczna.

Behawiorystyczna koncepcja interakcji Cottrella

• Proces interakcji jest traktowany jako proces wymiany bodźców i reakcji między parterami.

• Zachowanie jednego uczestnika jest zbiorem bodźców dla innych i odwrotnie.

• Jednostka w tej sytuacji rozwija swój system reakcji, ale i włącza w niego reakcje innej osoby.

Koncepcja nagród i kosztów Thibauta i Kelleya

• Interakcje mają charakter wybiórczy.
  W kontaktach z określonymi ludźmi ujawniają się określone zachowania,
  na partnera wybieramy określone osoby.

• Wybór partnera zależy od stosunku otrzymywanych nagród do ponoszonych kosztów. Nagrody wiążą się z zaspokojeniem potrzeb, przyjemnością. Koszty wiążą się z wysiłkiem potrzebnym do uruchomienia ciągów zachowań.

Koncepcja poznawcza

• Punktem wyjścia jest zachowanie partnera interakcji

• Zachowanie to zostaje spostrzeżone przez partnera

• To, co zostało spostrzeżone zostaje porównane z systemem kategorii służących do opisu ludzi

• Informacja o zachowaniu zostaje zaklasyfikowana do pewnej określonej kategorii

• Uaktywnienie jednej kategorii uaktywnia inną.

• Ocenia się zgodność treści spostrzeżonego zachowania z treścią tych kategorii

• Na tej podstawie kształtują się postawy wobec partnera

• Pojawiają się określone zachowania względem nich

• Niekiedy pod wpływem informacji zmienia się system kategorii.

System kategorii

• konstrukty osobiste - dwubiegunowe kategorie do opisu siebie i otoczenia

• oczekiwania - jak ludzie powinni się zachować w określonej sytuacji

• normy i role społeczne - przepisy dotyczące zachowania i oczekiwania związane z daną pozycją społeczną

• stereotypy - klasie obiektów wyodrębnionych na podstawie jednej wspólnej cechy przypisuje się identyczne właściwości

• postawy

• osobiste poglądy na naturę ludzką i osobowość.

POSTAWY

Postawa

• względnie trwała tendencja człowieka do pozytywnego lub negatywnego ustosunkowywania się do jakiegoś obiektu (B. Wojciszke)

• względnie trwała struktura procesów poznawczych, emocjonalnych i zachowań odnoszących się do jakiegoś przedmiotu lub dyspozycja do ich pojawienia się (S. Mika).

Elementy składowe

• procesy poznawcze dotyczące przedmiotu postawy (przekonania, opinie)
  Uważam, że bieganie jest zdrowe;

• emocje lub uczucia przeżywane w związku z przedmiotem postawy
  Bieganie jest dla mnie źródłem przyjemności;

• określone zachowania wobec przedmiotu postawy
  Biegam codziennie rano.

Wymiary postaw

• Znak postawy
  + wskazuje na przychylną postawę wobec przedmiotu
  - świadczy o postawie nieprzychylnej
  0 oznacza brak zdecydowania w zakresie postawy

• Siła postawy (natężenie)
  Różny stopień przychylności i nieprzychylności wobec przedmiotu postawy

• Stopień internalizacji postawy
  Stopień uwewnętrznienia danej postawy.

Funkcje postaw

• Orientacyjna

• Instrumentalna

• Ekspresji wartości

• Społeczno-adaptacyjna

• Obrony ego

Geneza postaw

• Postawa jako rezultat przekonań

Postawa może być rezultatem przekonań - wynikać ze świadomych przekonań o zaletach i wadach obiektu.

• Postawa jako rezultat emocji

Mechanizm warunkowania klasycznego

Mechanizm warunkowania sprawczego

Efekt ekspozycji.

• Postawa jako rezultat zachowania

Zachowanie prowadzi do powstania postawy, jeśli nie zostało wystarczająco uzasadnione własną opinią lub zyskami (stratami).

• Przejmowanie postaw od innych (rodzice, grupa rówieśnicza, media)

Wpływ postaw na przetwarzanie informacji

• selektywność poszukiwania informacji (aktywnie poszukujemy informacji zgodnych z poglądami a unikamy sprzecznych)

• tendencyjność spostrzeżeń i wniosków (pojawienie się obiektu postawy powoduje aktywizację odpowiedniej reakcji uczuciowej, która wpływa na przetwarzanie informacji o obiekcie)

• selektywność pamięci (postawy ogólnie polepszają zapamiętywanie, zarówno treści zgodnych jak i niezgodnych z nimi).

Wpływ postaw na zachowania

• Przewidywanie zachowań spontanicznych - większy wpływ na zachowanie postaw o dużej dostępności

• Przewidywanie zachowań zamierzonych - najlepszą podstawą do przewidywania planowanych, rozmyślnych zachowań są intencje behawioralne, które można przewidzieć na podstawie postaw ludzi wobec konkretnego zachowania i ich subiektywnych norm.

Zgodność między deklarowanymi postawami i zachowaniami jest zróżnicowana i zależy od:

• charakteru sytuacji (w indywiduujących większa)

• cech postawy: ważności, genezy i stopnia wewnętrznej jednorodności.

Procesualny model perswazji (W. McGuire)

5 etapów przetwarzania komunikatu perswazyjnego:

• zauważenie przekazu przez odbiorcę

• zrozumienie przez odbiorcę

• uleganie przekazowi

• utrzymanie zmiany

• wprowadzenie postaw w życie.

Model reakcji poznawczych

• Bezpośrednim wyznacznikiem perswazji nie jest zawartość przekazu, lecz wywołane przez przekaz reakcje poznawcze.

• Treść myśli i sądów może być przychylna lub nieprzychylna wobec przekazu.

• Zmiana zależy od ilości reakcji poznawczych i ich przychylności.

Wyznaczniki zmiany postaw

Nadawca

• kompetencje

• czystość intencji

• atrakcyjność

• podobieństwo

Przekaz

• siła argumentacji

• jednostronność - dwustronność

• odwoływanie się do emocji

• kolejność argumentacji

• środek przekazu

Odbiorca

• wiek

• samoocena

• wyjściowa postawa

• stopień rozbieżności

• zaangażowanie

• nastrój

Dwutorowość perswazji (R. Petty, J. Cacioppo)

Tor centralny

• u podstaw staranne i przemyślane przetwarzanie informacji

• podstawowa przesłanka skuteczności - zdolność do wywoływania przychylnych reakcji poznawczych

• silna motywacja i zdolność przetwarzania przekazu

Tor peryferyjny

• u podstaw powierzchowne zidentyfikowanie sygnału jako pozytywnego lub negatywnego

• wykorzystanie prostych, automatycznych reguł

• słaba motywacja i zdolność przetwarzania przekazu

Zmiana centralna

• ważna jakość argumentacji, liczba nowych argumentów, sposób organizacji przekazu

• duża trwałość postaw, duża odporność na kontrpropagandę, wysokie szanse na modyfikację zachowań.

Zmiana peryferyjna

• ważna wiarygodność i atrakcyjność nadawcy, podobieństwo do odbiorcy, długość przekazu, reakcje współodbiorców

• mała trwałość i odporność na kontrpropagandę, mały wpływ na zachowanie.

GRUPA SPOŁECZNA

Mała grupa społeczna to zbiór dwóch lub więcej osób spełniający następujące warunki:

• wszyscy członkowie grupy pozostają w bezpośrednich wzajemnych interakcjach;

• mają poczucie odrębności od innych grup;

• posiadają wspólny cel grupowy;

• kierują się normami;

• w trakcie ich interakcji powstaje struktura grupowa;

• w wyniku działalności grupa staje się atrakcyjna dla członków i ma pewien stopień spoistości.

Cel grupowy

• Punkt w przestrzeni, który posiada wartość dodatnią dla większości członków grupy.

Geneza celów:

• są narzucone przez większe organizacje lub instytucje, których członkiem jest grupa

• powstają w trakcie interakcji członków grupy, u ich podstaw leżą indywidualne potrzeby lub motywy.

Im bardziej jest jasny cel grupowy:

• tym mniej napięć powstaje przy jego realizacji;

• jest chętniej realizowany (wzbudza silniejszą motywację);

• grupa staje się bardziej atrakcyjna dla członków;

• chętniej jej członkowie poddają się naciskom związanym z realizacją zadania.

Normy grupowe

• Przepisy określające, jak powinien się zachować lub jak nie powinien postępować członek grupy.

Funkcje norm:

• ułatwianie osiągania celu przez grupę;

• utrzymywanie grupy przy życiu;

• są tworzywem społecznym;

• określają relacje grupy z otoczeniem społecznym;

• stosowanie się do norm prowadzi do uniformizacji - upodobniania się zachowań członków grupy.

Przyswajanie norm

• Atrakcyjność grupy powoduje przyswajanie norm;

• Członkowie grupy uczestniczą w procesie kształtowania się norm;

• Nacisk grupowy;

• Modelowanie;

• Nagrody i kary.

Spójność grupowa

Grupa jest tym bardziej spójna, im:

• trudniej do niej wejść;

• mniej liczy członków;

• trudniej ją opuścić;

• większe są jej dotychczasowe sukcesy;

• większe jest zewnętrzne zagrożenie realizacji celów grupy lub jej istnienia.

Działanie w grupie

• działanie w grupie zagrzewa do wysiłku i wytrwałości

• działanie w grupie pozwala na wykorzystanie rzadko spotykanych umiejętności ważnych dla rozwiązania zadania

• bardziej sprawni członkowie grupy mogą kompensować niedostatki gorszych członków

• grupa jest mądrzejsza od uśrednionej jednostki

• członkowie grupy mogą się nawzajem stymulować intelektualnie i korygować swoje błędne decyzje.

• Facylitacja społeczna - wzrost poziomu wykonania zadań pod wpływem obecności innych. Zachodzi, gdy zadania jest łatwe, dobrze wyuczone, dominuje reakcja poprawna.

• Hamowanie społeczne - spadek poziomu wykonania zadań w obecności innych.
  Zachodzi, gdy zadanie jest trudne, niewyuczone, dominuje reakcja niepoprawna.

Wzrost pobudzenia w obecności ludzi

• czujność i przygotowanie reakcji na potencjalne działania innych

• lęk przed potencjalną oceną

• rozpraszanie uwagi.

Próżniactwo społeczne

Model kolektywnego wysiłku (Karau i Williams) - wielkość motywacji do podejmowania wysiłków przez jednostki tworzące kolektyw zależy od:

• przekonania, że wzrost własnego wysiłku pociąga za sobą wzrost wykonania całej grupy

• przekonania o instrumentalności poziomu wykonania

• przekonania o wielkości własnych korzyści.

Próżniactwo zmniejsza się, gdy:

• grupa cechuje się dużą spójnością;

• jednostka silnie identyfikuje się z grupą;

• wykonywane zadanie jest ważne oraz złożone;

• istnieje możliwość określania indywidualnego wkładu jednostki;

• jednostka oczekuje niskiego poziomu wykonania innych;

• jednostka jest przekonana, że jej wkład jest niepowtarzalny;

• grupa jest mało liczna i złożona z kobiet.

Efektywność pracy grupy zależy od typu zadania:

• addytywne - wykonanie zależne od wysiłku wszystkich osób, sprzyja próżniactwu społecznemu;

• koniunktywne - wynik zależy od tego, jak dobrze pracuje najsłabszy członek grupy; wynik grupowy niższy od średniej wyników indywidualnych

• dysjunktywne - poziom wykonania zależy od pracy najsprawniejszego członka grupy, wynik grupowy lepszy od przeciętnej wyników indywidualnych.

Myślenie grupowe

Warunki sprzyjające:

• Duża spójność grupy

• Izolacja grupy

• Autorytarny przywódca

• Silny stres

• Słabo wypracowane metody podejmowania decyzji.

Przejawy

• Złudzenie odporności na ataki

• Przekonanie o moralnych racjach grupy

• Stereotypowe spostrzeganie przeciwników

• Autocenzura

• Ukierunkowany nacisk na dysydentów, aby podporządkowali się większości

• Złudzenie jednomyślności

• Strażnicy jednomyślności.

Struktura grupowa

• Układ pozycji powiązanych określonymi stosunkami.

Geneza:

• zewnętrzna - organizacja nadaje lub narzuca grupie strukturę, są dokumenty, które ją ustalają (struktura formalna)

• wewnętrzna -szybko powstaje w toku interakcji (struktura nieformalna)

Struktura władzy i kierownictwo

• Władza osoby A nad B polega na tym, że A jest
  w stanie kontrolować zachowanie B.

Gdy ktoś ma wysoką pozycję w strukturze władzy:

• inni go naśladują;

• inicjuje więcej zachowań (zwłaszcza kontrolujących);

• jego zachowania kontrolujące są bardziej skuteczne
  i częściej akceptowane;

• jest bardziej aktywny społecznie;

• wywiera wpływ poprzez nakazy i polecenia (a nie sugestie).

Funkcje kierownika

• ustalanie celów grupowych;

• ustalanie polityki grupy wobec innych grup;

• planowanie środków osiągnięcia celów;

• koordynowanie działań członków;

• kontrolowanie wykonania;

• stosowanie nagród i kar;

• modelowanie zachowań;

• kontrolowanie stosunków wewnątrzgrupowych;

• przyjmowanie odpowiedzialności;

• bycie symbolem grupy.

Style kierowania grupą

Autokratyczny - kierownik sam ustala cele, środki, przydziela pracę, nie uzasadnia swoich decyzji ani ocen, nie włącza się w pracę grupy, stosuje głównie kary:

• wysoki poziom wykonanej pracy

• niska wewnętrzna motywacja do działania

• niska oryginalność pomysłów

• agresja

• niezadowolenie z kierownictwa

• rezygnacja z uczestnictwa w grupie.

Demokratyczny - grupa obiera cel i środki spośród przedstawionych przez kierownika możliwości, wspólnie rozdziela zadania, kierownik uczestniczy w czynnościach grupy, stosuje raczej nagrody niż kary:

• wyniki ilościowe niższe;

• wysoka oryginalność;

• wysoka motywacja do pracy;

• stosunki wewnątrzgrupowe oparte na przyjaźni;

• grupa jest atrakcyjna dla członków;

• zadowolenie z kierownictwa.

Liberalny - zupełna swoboda członków grupy w podejmowaniu decyzji, kierownik dostarcza materiałów i udziela rad, gdy jest o to proszony, nie bierze udziału w pracy, nie ocenia, rzadko komentuje, zachowuje się biernie:

• bardzo niska wydajność pracy;

• zabawa;

• powstaje nieformalna struktura władzy (autokrata);

• członkowie grupy są niezadowoleni.

Podstawy władzy

• Przymus - zdolność do wywoływania niepożądanych przez podwładnego stanów rzeczy lub pozbawiania go stanów pożądanych;

• Nagradzanie - zdolność do wywoływania stanów pożądanych przez podwładnego lub uwolnienia go od stanów niepożądanych;

• Prawomocność - zdolność do wywołania u podwładnego poczucie obligacji i odpowiedzialności, opiera się na normach wyznawanych przez podwładnego;

• Fachowość - zdolność do wywołania u podwładnego przekonania, że przełożony jest ekspertem, wiele lepiej, posiada wiedzę i umiejętności jemu niedostępne;

• Akceptacja - zdolność do wywołania u podwładnego poczucia, że jest akceptowany i doceniany przez przełożonego.

---