1. BUDOWA SKÓRY:

Naskórek- epidermis- pochodzenia ektodermalnego (z zewnętrznej warstwy komórek zarodka)

• Błona podstawna - lamina

• Skóra właściwa- cutis propria- pochodzenia mezodermalnego (ze środkowej warstwy komórek zarodka)

• Tkanka podskórna- hypodermis

• Przydatki skóry- różnicują się z naskórka podczas rozwoju zarodkowego. Są to włosy, paznokcie, gruczoły łojowe i potowe. Występują naczynia krwionośne i chłonne oraz zakończenia nerwowe.

• Powierzchnia skóry jest pokryta płaszczem lipidowym (zawiesina olejowo - wodna i złuszczona keratyna).

• Powierzchnia skóry wynosi od 1,5-2m.

• Grubość skóry wynosi od 0,5-5mm. Grubość skóry zależy od okolicy, wieku, płci oraz rasy (najgrubsza skóra jest na dłoniach i na podeszwach stóp, najcieńsza jest w okolicach oczu i narządów moczopłciowych; najgrubsza skóra jest w wieku dojrzewania; mężczyźni mają grubszą skórę niż kobiety).

2. Barwa skóry zależy od wieku, rasy i okolicy:

• unaczynienie skóry- barwa czerwona,

• gruba warstwa ziarnista- zależna od ilości ziaren keratohialinowych- barwa biała

• gruba warstwa rogowa- barwa żółta,

• rozmieszczenie melaniny- barwa brązowa.

• Sprężystość skóry zależy od wieku i właściwości osobniczych.

3. Rola skóry:

• ochrona ustroju przed czynnikami chemicznymi, fizycznymi, mechanicznymi;

• termoregulacja ustroju (obkurczanie naczyń, pot; stała temperatura ciała);

• reguluje gospodarkę wodno-elektrolitową ;

• reguluje gospodarkę witaminową (wit. D3);

• reguluje gospodarkę tłuszczową

• jest narządem wydzielniczym;

• bierze udział w melanogenezie (wytwarzania barwnika skóry),

• odbiera bodźce zewnętrzne;

• jest organem immunologicznym (chroni przed działaniem wirusów i bakterii).

4. Skóra zbudowana jest z dwóch rodzajów tkanek:

- tkanki nabłonkowej

- tkanki łącznej

• Tkanka nabłonkowa tworzy naskórek tworzący zewn. warstwę skóry oraz jej przydatki (gruczoły potowe, łojowe, paznokcie oraz włosy). Tkanka łączna tworzy skórę właściwą, a także tkankę podskórną.

5. Budowa skóry od strony zewnętrznej:

• Naskórek

• Błona podstawna

• Skóra właściwa

• Tkanka podskórna

6. Budowa naskórka:

a) warstwa podstawna, zwana też rozrodczą:

• strarum basale)- (styka się ze skórą właściwą). Najniżej położona warstwa komórek, o wydłużonych, silnie zasadochłonnych jądrach, zwana warstwą rozrodczą, ponieważ w niej najobficiej postępuje podział komórek. Występuje w tej warstwie początkowa przemiana keratyny, która jest ostatecznym produktem metabolizmu naskórka.

• Komórki tej warstwy łączą się między sobą i z położonymi wyżej komórkami warstwy kolczystej za pomocą desmosomów, tj. uwypukleń błony komórkowej przylegających do siebie komórek oraz za pomocą E-kadheryn, które są cząsteczkami kontaktu międzykomórkowego. Od dołu połączone są z błoną podstawną za pomocą uwypuklenia - tj. półdesomosomów.

• W obrębie warstwy podstawnej występują melanocyty , komórki Langerhansa, komórki Merkela, a także warstwa keratynocytów, w których rozpoczyna się proces wytwarzania włóknistego białka - keratyny:

b) warstwa kolczysta:

• (strarum spinosum)- zbudowana z komórek wielobocznych, ulegających spłaszczeniu w kierunku powierzchni skóry i tworzących kilka warstw.

• Przestrzenie międzykomórkowe wypełnione są substancją mukopolisacharydowo - białkową (desmogleiną), która przyczynia się do ich scementowania. Powyżej tej warstwy rozpoczyna się proces keratynizacji.

• Mimo braku figur podziału mitotycznego, komórki tej warstwy zachowują pełną żywotność.

Warstwa podstawna i kolczysta to warstwy tzw. żywe lub warstwy Malphigiego
(stratum Malphigi). komórki tych warstw połączone są ze sobą za pomocą uwypukleń błony komórkowej, tzw. Desmosomów.

c) warstwa ziarnista:

- (stratum granulosum)- składa się z kilku szeregów wrzecionowatych komórek o spłaszczonych jądrach, wypełnionych silnie zasadochłonnymi ziarnami keratohialiny, które biorą udział w procesie wytwarzania białka keratynowego.

- Nazwę swoją zawdzięcza zasadochłonnym ziarnistościom

• Ziarna F

• Ziarna L

• Keratynosomy

- keratynocyty warstwy ziarnistej nie tylko syntetyzują, modyfikują, ale także odgrywają rolę w procesie własnej destrukcji - utrata jądra komórkowego, zawartości cytoplazmy (przejście komórki do warstwy rogowej).

d) Bariera Reina:

- Nie stanowi ona warstwy naskórka, lecz jedynie granicę między - leżącymi pod nią - żywymi warstwami komórek, bogatymi w płyn (70 do 80% wody), a tymi nad nią martwymi o niewielkiej zawartości płynu (około 10% wody).

- Jest ona jednym z czynników określających stopień przepuszczalności naszej skóry. Zapobiega utracie wody z' jej wnętrza, a także nadmiernemu nasączaniu wodą, np. podczas kąpieli. 'Woda może przenikać przez barierę Reina tylko w postaci pary, gdyż  jest ona przepuszczalna dla gazów
- Poza gazami, bariera Reina jest przepuszczalna dla: niektórych tłuszczowców oraz związków rozpuszczalnych w tłuszczach jak witaminy A, D, E, F, K oraz ich prowitamin; kwasu pantotenowego (wit. B5,  niektórych elementów śladowych, enzymów, ąminokwasów hormonów płciowych i fitohormonów, substancji  bioaktywnych, glukozy, promieni, ale i dla substancji szkodliwych np. mocnych kwasów, zasad, soli niektórych ciężkich metali (ołowiu, rtęci), dla nikotyny. Te szkodliwe substancje uszkadzają barierę Reina i przedostają się do warstw żywych komórek.

- Bariera Reina nie przepuszcza: wody i większości substancji rozpuszczalnych w wodzie oraz tłuszczów (nie należy mylic z przepuszczalnymi tłuszczowcami, zwanymi też lipoidami czyli związkami kwasów i alkoholi tłuszczowych.   

e) warstwa jasna:

• (stratum lucidum)- nie występuje we wszystkich obszarach naskórka. Zbudowana jest z 1-2 warstw płaskich komórek (keratnocytów, na ogół bez jąder) ściśle przylegających do siebie. Ma duże znaczenie w zaburzeniach rogowacenia.

• Wyraźnie widoczna w zrogowaciałym naskórku dłoni i stóp.

• Jest to warstwa bezpostaciowa, zbudowana z homogennej substancji białkowej - eleidyny

f) warstwa rogowa:

• stratum corneum)- składa się z warstw komórek martwych i zrogowaciałych, spłaszczonych, w postaci łusek, ułożonych równolegle do powierzchni naskórka pozbawionych jąder (korneocytów). Bliżej warstwy jasne komórki przylegają do siebie, a przy powierzchni skóry są luźno ułożone i ulegają złuszczeniu. Brak jąder, komórki wypełnione keratyną miękką (białko odporne na działanie czynników chemicznych i wiąże wodę, dzięki czemu warstwa ta uzyskuje elastyczność).

• Błony komórkowe keratynocytów są zbudowane z fosfolipidów, które pod wpływem enzymów, zwłaszcza fosfolipazy A i C, uwalniają kwas arachidynowy (ma duże znaczenie w procesach zapalnych).

• Warstwa rogowa jest mocna, elastyczna, ulega odkształceniom, powierzchnia jest sucha, zawiera białka keratynowe, które wiążą wodę, nadając skórze elastyczność. Grubość warstwy różna.

• Złuszczanie się komórek możliwe jest dzięki zanikowi połączeń między nimi, co dokonuje się stopniowo

7. Komórki naskórka:

Melanocyty	- Komórki barwnikowe, zawierające barwnik skóry - melaninę, czyli ją wytwarzają. Te komórki znajdują się również w mieszku włosowym. - Są duże, i posiadają liczne dendryczne wypustki (komórki dendryczne z wyspustkami), co wskazuje na ich pokrewieństwo z komórkami nerwowymi. Stanowią ok. 14% ogółu komórek naskórka. - Proces wytwarzania melanin zachodzi w pęcherzykach zwanych melanosomami, wewnątrz których dokonuje się synteza melanin. Surowcem jest tu aminokwas - tyrozyna, a w procesie uczestniczy enzym tyrozynaza. - Melanosomy przychodzą różne stadia dojrzewania w dendrycznych odgałęzieniach melanocytów, a wraz z tym procesem stopniowo tworzy się melanina. Jest ona następnie przekazywana do keratynocytów otaczających dany melanocyt i odpowiada za kolor skóry i włosów. Zwykle na jeden melanocyt przypada około 36 keratynocytów. Zaburzenia funkcjonowania tych komórek pociagają za sobą problemy z pigmentacją (np.. Bielactwo). - Zadaniem melaniny jest ochrona organizmu przed promieniami UV.
Komórki Langerhansa	- Stanowią 2 - 5% komórek naskórka. - Są dendryczne, czyli są to makrofagi pochodzenia szpikowego, odgrywające podstawową rolę w mechanizmie później nadwrażliwości. - Często nazywają je „zewnętrznymi posterunkami” układu immunologicznego, czyli stanowią pierwszą barierę ochronną skóry, wychwytują frakcje antygenów, które następnie wysyłają do odpowiednich komórek. - Określane także mianem komórek żernych, pochłaniają ciała obce i je odtransportują. Biorą udział w procesach immunologicznych. Komórki Langerhansa należą do systemu komórek APC (komórek prezentujących antygen).
Komórki Merkela	- Są to komórki obwodowego układu nerwowego, które biorą udział w doznaniach dotykowych. - Są to szczególnego typy keratynocyty, wykazujące czynność neuroendokrynną. Dawniej uważane za upostaciowane zakończenia nerwowe.
Keratynocyty	- stanowią 90% wszystkich komórek naskórka, a w warstwie rogowej całkowicie rogowacieją, ich funkcja to tworzenie skutecznej ochrony przed intruzami, współudział w reakcjach układu immunologicznego. Ich cechą szczególną jest różnicowanie się podczas migracji ku wierzchnim warstwom i produkowanie keratyny, czyli wyjątkowo odpornego białka, które zapewnia skórze ochronę chemiczną, a także ciągłą odnowę naskórka.
Wolne zakończenia nerwowe (ciałka czuciowe)	- funkcja: autonomiczne sterowanie czynnością gruczołów łojowych i potowych, przewodzenie bodźców ucisku i bólu.
Korneocyty	- Element warstwy rogowej, pozwalające zatrzymać wodę i zapobiec jej nadmiernej utracie. Zawierają składniki higroskopijne, tworząc tzw. NMF, czyli naturalny czynnik nawilżający, - Są spłaszczonymi komórkami, które nakładają się jedna na drugą, jak dachówki; składają się niemal wyłącznie z keratyny i są prawie całkowicie odwodnione; są złączone lipidowym spoiwem międzykomórkowym utworzonym z mieszaniny kwasów tłuszczowych wielonienasyconych, cholesterolu i ceramidów, - Za efekt bariery odpowiedzialne są: keratyna + tłuszcze + struktura autonomiczna; uniemożliwia to przenikanie przez skórę substancji zewnątrzpochodnych, jak również spowalnia dyfuzję wody pochodzącej z głóębszych warstw skóry właściwej. - NMF znajduje się wewnątrz korneocytów i na powierzchni naskórka w rozpuszczalnej w wodzie frakcji filmu hydrolipidowego. Jego zadaniem jest zatrzymanie wilgoci w korneocytach poprzez chemiczne łączenie się z molekułami wody,

8. Odporność keratyny powoduje ochronę warstw naskórka przed czynnikami zewnętrznymi. Okres przejścia keratynocytu z warstwy podstawnej do rogowej wynosi 26 - 28 dni (połowa przypada na warstwę Malpighiego, a połowa na warstwę rogową).

9. Główna funkcja naskórka to rogawacenie , w czasie którego tworzy się keratyna, a komórki są przemieszczane z warstwy podstawnej ku powierzchni naskórka, tracąc jądra komórkowe, wodę i tlen.

10. Proces keratynizacji:

• Inaczej rogowacenie.

• Jest to proces różnicowania się komórek naskórka, w którym podlegają one określonym zmianom morfologicznym i chemicznym. Wynikiem tego procesu jest destrukcja komórki, jej obumarcie oraz powstanie w jej obrębie białka włóknistego, ubogiego w siarkę, oraz białka bezpostaciowego, bogatego w siarkę, a także wytworzenie grubej, opornej błony komórkowej.

• W czasie rogowacenia komórki są przemieszczane z warstwy podstawnej ku powierzchni naskórka. Wynikiem końcowym jest powstanie wybitnie odpornej warstwy rogowej.

• W czasie procesu różnicowania następuje zmniejszenie czynności mitotycznej komórek, osłabienie procesów metabolicznych, stopniowy zanik jądra, utrata wody i tlenu, aż do całkowitego obumarcia komórki.

11. Cement miedzykomórkowy :

- składa się z keratynosomów, których ilość zmienia się w miarę migracji na zewnątrz komórki, kiedy stają się ceramidami (sfingolipidami).

- Ceramidy (sfingolipidy, organiczne związki chemiczne z grupy lipidów obecne w warstwie rogowej naskórka) stanowią 40 - 50% ogółu lipidów tworzących warstwę rogową. Są niezbędne do utrzymania nieprzepuszczalności naskórka, ponieważ dzięki swym właściwościom zapobiegają odparowaniu wody. W skład ceramidów wchodzą NNKT (niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, inaczej witamina F) a także nienasycone kwasy tłuszczowe, np. kwas linolowy, który wpływa na miękkość naskórka. Ceramidy regulują wchłanianie i częściowo wydzielanie skórne.

- Ceramidy w warstwie rogowej ściśle do siebie przylegają zapewniając nieprzepuszczalną powłokę dla wody oraz decydują o elastyczności i utrzymaniu stałej temperatury. Najgorsze działanie na ceramidy mają mydła, detergenty, rozpuszczalniki.

- Ilość ceramidów zmniejsza się wraz z wiekiem, a skóra osób po 40 roku życia wcale ich nie produkuje.

- W skórze zdefiniowano 7 różnych ceramidów oznaczonych kolejno 1, 2, 3, 4, 5, 6I, 6II, które różnią się strukturą i polarnościa.

12. TEWL- (z ang. Transepidermal Water Loos) oznaczający przeznaskórkową utratę wody lub transepidermalną ucieczkę wody:

- Bez względu na kondycję powłoki skórnej woda przemieszcza się z głębi ciała ku powierzchni i na końcu odparowuje. Dzięki temu działa m.in. mechanizm termoregulacji w organizmie. Do określenia intensywności ucieczki pary wodnej przez naskórek służy wielkość TEWL, która jest zależna od sposobu pielęgnacji i kondycji ciała.

Za ograniczenie TEWL odpowiadają następujące warstwy naskórka: cement międzykomórkowy wiążący ze sobą komórki naskórka (ceramidy i higroskopijny NMF), keratyna warstwy rogowej, PTS.

NMF - naturalny czynnik nawilżający - substancja rozpuszczalna w wodzie odpowiedzialna za utrzymanie elastyczności warstwy rogowej; składa się z: aminokwasów, pocho0dnych i soli kwasu piroglutaminowego, kwasu mlekowego, mocznika i inne

13. Płaszcz lipidowy (hydrolipidowy) - płaszcz tłuszczowy (PTS)

• Na powierzchni warstwy rogowej znajduje się płaszcz lipidowy, który jest mieszaniną: łoju (wydzielanego przez gruczoły łojowe, około 2 g dziennie) i lipidów (pochodzących z komórek naskórka). To emulsja typu woda w oleju.

• W efekcie zawiera on: woski, tłuszcze, kwasy tłuszczowe i węglowodory.

• Służy utrzymaniu odpowiedniego poziomu nawilżenia warstwy rogowej i właściwego pH skóry.

• Kwaśny odczyn powierzchni skóry pH 4,2 - 5,6 zabezpiecza przed uszkadzającymi czynnikami chemicznymi, bakteriami i grzybami.

• Płaszcz ten na powierzchni warstwy rogowej reguluje wraz z keratyną procesy wchłaniania i przenikania do skóry substancji rozpuszczalnych w wodzie i tłuszczu. Z cienką warstwą potu tworzy barierę zwaną płaszczem hydrolipidowym.

• Funkcje: hamuje przenikanie wody i substancji w niej rozpuszczalnych (hydrofilowych), chroni naskórek przed wysuszeniem, tzn. transepidermalną ucieczkę wody, zapewnia odpowiednią elastyczność, miękkość i giętkość skórze oraz włosom, utrzymuje pH skóry w odczynie lekko kwaśnym, wraz z potem określa indywidualny zapach człowieka.

15. Główne procesy zachodzące w obumierających komórkach naskórka to:

• Keratynizacja,

• Produkcja ceramidów,

• Obumieranie jąder komórkowych.

15. Błona podstawna - granica skórno - naskórkowa:

• łączy naskórek ze skórą właściwą, struktura złożona z białek i proteoglikanów, wytwarzanych przez komórki naskórka oraz komórki tkanki łącznej skóry właściwej; górna część przylegająca do komórek podstawnych naskórka to blaszki jasne, a dolna część, przylegająca do skóry właściwej to blaszki ciemne.

• Wszystkie składniki błony podstawnej biora udział w przyczepianiu się naskórka do skóry właściwej.

• Pod błoną podstawną znajdują się liczne włosowate naczynia krwionośne i limfatyczne zaopatrujące w składniki odżywcze i odprowadzające szkodliwe substancje.

16. Skóra właściwa:

• (cutis propia)- składa się przede wszystkim z tkanki tłuszczowej i łącznej, zawiera naczynia krwionośne, zakończenia nerwowe i przydatki skóry. Zbudowana także z licznych komórek tkanki łącznej: fibroblasty i fibrocyty (wytwarzają kolagen i powstają miejscowo w skórze), komórki tuczne (bardzo nieliczne, wydzielają histaminę), histiocyty (są makrofagami pochodzącymi z monocytów krwi, właściwości żerne), limfocyty (pojedyncze komórki krwi).

Funkcja skóry właściwej:

• Zapewnia utrzymanie właściwości mechanicznych skóry,

• Służy za rezerwuar wody dzięki substancji bezpostaciowej, składającej się głównie z proteoglikanów.

Składa się z dwóch warstw:

Warstwa brodawkowata

stratum papillae- graniczy z naskórkiem, jest to luźno związana tkanka łączna, obejmuje brodawki, zawierające liczne drobne naczynia krwionośne i naczynia limfatyczne dochodzące do naskórka. Znajdują się tu włókna nerwowe- czuciowe tzw. mielinowe (odpowiedzialne za czucie głębokie- odruchy głębokie, czucie równowagi) bezmielinowe (bez osłonki- czucie bólu, dotyku, zimna, ciepła). Funkcje - zazębienie naskórka i skóry właściwej dzięki brodawkowatej strukturze (struktura falista), rozciągliwość skóry, zaopatrywanie naskórka, odprowadzanie produktów przemiany materii i ciał obcych, przekazywanie bodźców

Warstwa siateczkowata

(stratum reticulare)- obejmuje warstwy głębsze, aż do tkanki podskórnej, ma bardziej zbitą strukturę kolagenu, czyli zbudowana z grubych włókien kolagenowych, a także zawiera proteoglikany. Jest to mocno związana tkanka łączna, obejmująca głębszą część naczyń, mieszki włosowate, gruczoły potowe i łojowe oraz mieszki włosowe. Funkcje: wytrzymałość i odporność skóry (uderzenie, ucisk, pchnięcie), wiązanie wody.

Włókna skóry właściwej:

Włókna kolagenowe	- zbudowane z białka, mało rozciągliwe, nadają giętkość, odporne na urazy, tworzą pęczki i sieci. - Ulegają w tkance łącznej stałej przebudowie - pod wpływem sił na nie działających mogą one zmienić swój kierunek przebiegu i wielkość, a nawet ulec resorpcji. Połączenie włókien jest wstępem do takiej przebudowy. Zasadniczo włókna kolagenowe mają tendencje do układania się w pęczki i sieci o układzie równoległym prostopadłym lub skośnym do siebie. - W sieci kolagenowej znajdują się fibroblasty, komórki tuczne, histiocyty i pojedyncze limfocyty. - Włókna kolagenowe typu I i III są częścią składową podścielisk, typ IV i laminina występują w obrębie błon podstawnych naczyń i błony podstawnej naskórka.
Włókna sprężyste	- Zbudowane z białka (elastyny), są bardzo rozciągliwe, nadają sprężystość. - Mają zdolność do odwracalnego rozciągania się. Przy zadziałaniu odpowiednich sił mechanicznych mogą rozciągać się do 100-140% pierwotnej długości. Układ ich jest w postaci rozciągających się i splecionych ze sobą sieci wykazujących zgrubienia w punktach węzłowych. - Włókna te towarzyszą kolagenowi w jednym przebiegu, rozciągają się znacznie łatwiej niż kolagen. Zapobiegają one zbyt gwałtownemu rozciąganiu tych ostatnich. - W efekcie końcowym oba rodzaje włókien współdziałają ze sobą czynnościowo.
Włókna oksytalanowe	szczególny rodzaj włókien sprężystych, umieszczone poprzecznie w stosunku do właściwych włókien sprężystych, są bardzo delikatne i zanikają jako pierwsze w procesie starzenia się skóry
Włókna retikulinowe	- przeplatają się z włóknami kolagenowymi. - Zakończenia kolagenu rozszczepiają się w sieci włókien retikulinowych. - Rozciągliwość i wyginanie się tych włókien przeciwdziała urazom tkanki o delikatnej budowie, jaka mają np. naczynia włosowate. - Występują głównie w brodawkach skórnych. Wszystkie rodzaje włókien zawieszone są w bezpostaciowej masie złożonej z mukopolisacharydów (kwas hialuronowy) oraz kompleksów wielocukrowo - białkowych - jest to substancja odgrywająca dużą rolę w przepuszczalności skóry.

17. Substancja międzykomórkowa:

• Ma konsystencję półpłynnego żelu, zwana bezpostaciowym żelem proteoglikanowym lub mukopolisacharydowym , w którym zatopione są białka (kolagen, elastyna),

• W jej skład wchodzą: glikozoaminoglikany (mukopolisacharydy), białka, enzymy produkowane przez komórki tuczne (mucynaza i hialuronidaza umożliwiają zachowanie równowagi pomiędzy ilością wody i tłuszczu w tej substancji),

• Jest to zbiornik wodny dla skóry, ponieważ w niej dodatkowo występują aminy wielocukrowe i kwas hialuronowy, które mają zdolności wiązana wody, a także kilka cząsteczek siarczanowych (kwas chondroitynosiarczkowy i siarczan dermatanu).

18. Mukopolisacharydy:

• Znane również jako glukozoaminoglukany (GAG) lub śluzowielocukry. Związki biogenne, występujące w tkance łącznej, tworzące z białkami strukturalnymi (kolagenem i elastyną) tzw. proteoglikan - układ podporowy tkanki łącznej. Wywierają wpływ na jędrność komórek tkanki łącznej, dzięki czemu powodują prawidłową elastyczności skóry. Tworzą na powierzchni skóry film okluzyjny, który chroniąc ją przed zwiększonym odparowaniem wody zapewnia odpowiednie jej nawilżenie. Zmniejszają możliwość podrażnień i uczuleń oraz zwiększają jej odporność na działanie czynników zewnętrznych. Posiadają zdolność wiązania substancji toksycznych, np. metali ciężkich czy zanieczyszczeń przemysłowych, są rozpuszczalne w wodzie, łatwe do usunięcia z organizmu. Wykazują działanie łagodzące i kojące. Zapobiegają gromadzeniu tkanki tłuszczowej oraz wpływają na prawidłową cyrkulację krwi i limfy. Przeciwdziałają powstawaniu efektu cellulitu.

• Przedstawicielem jest kwas hialuronowy, który ma ogromne zdolności wiązania wody, wpływa więc tym samym na jej zawartość w tkankach, występuje w substancji międzykomórkowej skóry właściwej, gdzie ułożony jest w sposób uporządkowany wzdłuż włókien kolagenu, nadając sprężystość skórze.

---