Kontakt z przyrodą wywołuje u dzieci żywe i silne uczucia, a tym samym gotowość do jej poznawania. Różnorodność obiektów przyrodniczych oraz ich dynamika wpływa w szczególny sposób na rozwijanie zmysłów i kształtowanie pojęć, które w przyszłości będą stanowić podstawę szeroko pojętej edukacji. Szczególne znaczenie dla rozwoju myślenia i pamięci dziecka mają dobrze zorganizowane obserwacje zjawisk przyrodniczych. Motywują one dzieci do dalszych działań, wyciągania wniosków a w efekcie do samoedukacji.

„W czasie realizowania treści przyrodniczych, według Marii Studzińskiej, należy uwzględnić następujące cele;

1. Ćwiczenie i rozwijanie zmysłów wzroku, kształcenie spostrzegawczości, oraz umiejętności obserwowania obiektów i zjawisk przyrody

2. Wyrabianie samodzielności w zakresie dokonywania spostrzeżeń i obserwacji oraz prowadzenia czynności pielęgnacyjnych roślin i zwierząt

3. Kształtowanie logicznego myślenia poprzez szukanie wzajemnego związku między dostrzeganymi obiektami i zjawiskami, porównywanie ich, uogólnianie, klasyfikowanie, rozumowanie

4. Budzenie i rozwijanie uczuć estetycznych i etycznych poprzez wyrabianie wrażliwości na piękno przyrody, odczuwanie przyjemności w obcowaniu z przyrodą, wzbudzanie wrażliwości na brak jej poszanowania

5. Kształtowanie przekonania o konieczności ochrony przyrody

6. Eliminowanie niewłaściwego nastawienia do obiektów i zjawisk przyrodniczych
   i korygowanie fałszywego ich interpretowania”¹

W edukacji przyrodniczej najbardziej popularne metody pracy z dziećmi to: obserwacja i doświadczenie. „Obserwacja prowadzi do poznania faktów i zjawisk przyrodniczych polega na zamierzonym i planowanym postrzeganiu faktów i zjawisk w niezmienionych przez obserwatora warunkach”²

OBSERWACJA

(ze względu na kontakt z przedmiotem obserwacji)

^{. ¹}Studzińska M. Dzieci przedszkolne poznają przyrodę nieożywioną. Warszawa WSiP 1989

^2.Lelonek M. Obserwacja doświadczenia, pomiar i eksperyment w nauczaniu środowiska

społeczno- przyrodniczego. Nauczanie Początkowe 1980/81 s.71

OBSERWACJA

(ze względu na czas trwania)

„W kształtowaniu procesu poznania S. Szuman wydzielił cztery etapy:

1. Zetkniecie się z danym zjawiskiem czy przedmiotem sensorycznie i motorycznie

2. Poznanie nazwy

3. Uzyskanie pewnego zasobu wiedzy

4. Porównanie obiektów poznania i klasyfikowanie ich oraz określanie pojęciowe przez definicje”²

Obserwacja powinna być prowadzona w sposób zorganizowany i przemyślany. Przede wszystkim powinien być podany cel, czyli co będzie przedmiotem obserwacji. Następnie należy określić sposób, w jaki będzie ona prowadzona, to znaczy sprecyzować zadania dla obserwatorów. Nie należy również pominąć sposobu zapisywania spostrzeżeń w zależności od możliwości percepcyjnych dziecka. Dziecko sześcioletnie może „notować” swoje spostrzeżenia w formie obrazkowej, za pomocą gotowych szablonów, w formie ustnej dzieląc się swoim zdanie z innymi. Ostatnim etapem obserwacji jest formułowanie wniosków i wyjaśnianie zaobserwowanego zjawiska, tworzenie uogólnień.

Drugą metodą najczęściej stosowaną w edukacji przyrodniczej jest doświadczenie. Doświadczenie to wywołanie określonego zjawiska w warunkach sztucznych w celu uzyskania odpowiedzi na postawione pytanie.

DOŚWIADCZENIE

(ze względu na aktywność uczestników)

DOŚWIADCZENIE

(ze względu na określony cel)

Realizując doświadczenie nauczyciel często wykorzystuje ciekawość poznawczą dziecka. Dzieci w tym okresie zadają mnóstwo pytań, interesuje je mnóstwo rzeczy i chętnie wezmą udział w odkrywaniu przyczyny danego zjawiska. Należy zachęcać sześciolatka do stawiania hipotez, świadczy to bowiem o tym, że zaczyna się u niego rozwijać myślenie przyczynowo- skutkowe. Każde doświadczenie powinno obejmować dwa zestawy: zestaw doświadczalny i kontrolny, pomiędzy którymi istnieje tylko jedna różnica. Wskazane jest przeprowadzenie kilku prób aby ułatwić dziecku sformułowanie wniosków.

Prowadzenie obserwacji i doświadczeń przez dziecko sześcioletnie powinno być prowadzone w formie zabawy, gdyż jest ona najważniejszą rozwojowo formą działalności.

Według dr Karoliny Appelt z Instytutu Psychologii UAM w Poznaniu „zabawa

• wyzwala dziecko z uzależnienia od aktualnej sytuacji- jest drogą do myślenia abstrakcyjnego;

• uczy opanowywać własne pragnienia, podporządkować się regułom, działać wbrew bezpośrednim impulsom, w zabawie rozwija się wola dziecka, samokontrola;

• poprzez zabawę następuje rozwój relacji z rówieśnikami, umiejętności współpracy;

• dziecko w zabawie uczy się ról społecznych, poszerza swoje doświadczenie;

• rozwija pamięć i wyobraźnię, myślenie przyczynowo- skutkowe, umiejętność planowania;

• rozwija umiejętność koncentracji na roli, na zadaniu.”

Biorąc to wszystko pod uwagę, można stwierdzić, że zarówno obserwacja jak i doświadczenie w poznawaniu przyrody są doskonałymi metodami w przygotowaniu dziecka sześcioletniego do podjęcia nauki szkolnej. Zachęcają one bowiem do samodzielnej działalności dziecka, wynikającej z naturalnej potrzeby aktywności.

Opracowując zestaw obserwacji i doświadczeń dla dzieci sześcioletnich miałam na uwadze różnorodny poziom intelektualny wychowanków. Zdaję sobie sprawę, że rozwój dziecka nie zawsze przebiega harmonijnie. Dlatego proponuję ćwiczenia proste i bardziej przebiega harmonijnie. Dlatego proponuję ćwiczenia proste i bardziej skomplikowane. To nauczyciel decyduje o doborze zadań, ponieważ tylko on zna doskonale możliwości swoich podopiecznych.

Świat roślin

Zwiędłe rośliny

Cel: Wyjaśnienie, co jest przyczyną więdnięcia roślin

Problem: Zaobserwowanie, czy lekko zwiędła roślina po włożeniu do wody będzie świeża? Odkrycie, co jest potrzebne roślinom do życia?

Materiały: Szklanka z wodą, trochę zwiędły liść selera z długim ogonkiem

Zadania dla dzieci:

1. Skróć o 1 cm ogonek liściowy

2. Napełnij szklankę wodą do połowy

3. Włóż seler i poczekaj 24 godziny

Efekt: Liście selera stały się świeże i jędrne

Wyjaśnienie: Woda wnika do komórek przewodzących, zwanych naczyniami. Rozprowadzają one wodę po całej roślinie. Roślina potrzebuje do życia wody w przeciwnym razie więdnie.

Przepływ wody w roślinie

Cel: Wyjaśnienie zjawiska przepływu wody w roślinie

Problem: Zaobserwowanie, w jaki sposób woda przepływa w roślinie?

Materiały: Szklany wazonik, woda, barwniki spożywcze (czerwony lub niebieski), biały goździk o długiej łodyżce

Zadania dla dzieci:

1. Napełnij wazonik wodą i dodaj barwnika

2. Włóż do niego goździka

3. Pozostaw go na 48 godzin

Efekt: Po 48 godzinach płatki kwiatowe zmieniły kolor

Wyjaśnienie: Wzdłuż łodygi do płatków kwiatowych biegną komórki przewodzące zwane naczyniami. Zabarwiona woda przemieszcza się do płatków, co powoduje zmianę ich koloru.

W ten sposób woda przepływa do płatków i liści.

Oddychanie roślin

Cel: Odkrycie, którą stroną liścia odbywa się wymiana gazowa

Problem: Czy roślina oddycha górną czy dolną stroną liścia?

Materiały: Roślina doniczkowa (najlepiej bluszcz), wazelina

Zdania dla dzieci:

Dzielimy dzieci na dwie grupy:

Zadanie dla grupy I

1. Pokryj górną część czterech liści wazeliną

2. Obserwuj liście codziennie przez tydzień

Zadanie dla grupy II

1. Pokryj dolna część czterech liści wazeliną

2. Obserwuj liście codziennie przez tydzień

Efekt: Liście pokryte wazeliną od dołu - zwiędły. Pozostałe liście nie zmieniły się.

Wyjaśnienie: Na spodniej stronie liścia znajdują się otwory, zwane szparkami, przez które następuje wymiana gazów. Wazelina zatkała szparki i dlatego liście zwiędły.

Kiełkowanie nasion

Cel: Zaobserwowanie, jaki wpływ ma kierunek ułożenia nasienia na jego kiełkowanie

Problem: Jeżeli ułożymy nasionka w różny sposób, to czy one wykiełkują? Gdzie będzie korzeń?

Materiały: Nasiona fasoli, cztery szklanki, woda, gumka recepturka, gaza

Zadania dla dzieci:

1. Przygotuj trzy szklanki z wodą, tak, aby gaza okrywająca szklankę była w niej lekko zanurzona, gazę do szklanki przymocuj gumką

2. 
   Umieść w nich nasiona fasoli, tak, aby okienkiem były ustawione w przedstawiony
   sposób

3. Obserwuj sposób kiełkowania i kierunek, w jaki układa się korzeń (około 7 dni)

4. Dolewaj wody, gdy zauważysz, że gaza jest sucha

Efekt: Niezależnie od położenia nasienia korzeń zawsze wyrasta w dół

Wyjaśnienie: Rośliny zawierają substancje wpływające na szybkość ich wzrostu. To pod ich wpływem korzenie roślin zawsze rosną w dół., a pędy w górę.

Światło i rośliny

Cel: Obserwowanie, jaki wpływ ma światło słoneczne na rozwój roślin

Problem: Czy roślinie jest potrzebne światło słoneczne?

Materiały: Roślina w doniczce (najlepiej bluszcz), czarna tektura, nożyczki, taśma przylepna

Zadania dla dzieci:

1. Wytnij dwa kawałki czarnej tektury trochę większej niż liść

2. Umieść liść między dwoma kawałkami tektury i sklej ją taśmą, tak aby nie było dostępu światła

3. Odsłoń liść po 7 dniach

Efekt: Zasłonięty liść stał się bledszy w porównaniu z innymi

Wyjaśnienie: Liść bez dostępu światła słonecznego obumiera, ponieważ następuje rozpad chlorofilu, barwnika niezbędnego roślinom do życia.

Temperatura i rośliny

Cel: Zbadanie, jaki wpływ ma temperatura na wzrost roślin

Problem: Czy temperatura ma wpływ na wzrost roślin?

Materiały: Dwie szklanki, nasiona fasoli, woda, gaza, gumki recepturki

Zadania dla dzieci:

1. Przygotuj dwie szklanki z wodą, przykryj gazą i przymocuj gumką

2. Pamiętaj aby gaza była lekko zanurzona w wodzie

3. włóż na gazę po trzy nasionka fasoli

4. Jedną szklankę włóż do lodówki

5. Drugą postaw na parapecie

6. Obserwuj przez dwa tygodnie, pamiętaj o dolewaniu wody

Efekt: Fasola z lodówki pozostała bez zmian, a fasola postawiona na parapecie zaczęła rosnąć.

Wyjaśnienie: Nasionka fasoli potrzebują odpowiedniej temperatury do kiełkowania. Nasiona niewielu roślin kiełkują jesienią i zimą.

Owoce soczyste i suche

Cel: Klasyfikowanie owoców ze względu na budowę

Problem: Czy wszystkie owoce wyglądają podobnie?

Materiały: Owoce: jabłko, gruszka, śliwka, pomidor, ogórek, jeżyna, jarzębina, borówki, kasztan, żołądź, skrzydlak klonu, lipy, orzech włoski, łopian, oset, strąk fasoli, , słonecznik, duży koszyk

Zadania dla dzieci:

1. Jedno dziecko (na zmianę) ma zakryte oczy i wyciąga z kosza owoc

2. Zgaduje jego nazwę i klasyfikuje (soczyste - suche)

3. Pani próbuje przekroić je na pół

4. Utworzenie dwóch zbiorów

Efekt: Niektóre owoce można przekroić, są miękkie i soczyste, inne są twarde i suche.

Grzyby bez kapeluszy

Cel: Poznanie dziwnego grzyba - hodowanie pleśni

Problem: Jaki grzyb urośnie na chlebie?

Materiały: Plastikowa przeźroczysta torebka, kromka chleba (najlepiej razowego), woda

Zadania dla dzieci:

1. Umieść chleb w plastikowej torebce

2. Skrop go lekko wodą, z jednej strony

3. Zamknij szczelnie torebkę

4. Zanieś w ciepłe i ciemne miejsce

5. Obserwuj codziennie - nie otwieraj

Efekt: Na chlebie pojawiła się grzybnia pleśniaka.

Wyjaśnienie: Woda, ciepło i ciemność stwarza dobre warunki do rozwoju grzyba. Niektóre gatunki pleśni są pożyteczne dla ludzi (sery pleśniowe, penicylina) inne psują zapach i smak żywności.

Pączkujące grzyby

Cel: Poznanie grzyba, który ukrywa się cieście drożdżowym

Problem: Jak to się dzieje że drożdżowe ciasto rośnie?

Materiały: Drożdże, mleko, cukier, mąka

Zadania dla dzieci:

1. Do pół szklanki ciepłego mleka wsyp drożdże

2. Dodaj łyżeczkę cukru i mąki - zamieszaj

3. Obserwuj co się dzieje

4. Jeżeli są warunki można wyrobić ciasto drożdżowe i upiec

Efekt: W szklance bez przerwy tworzą się pęcherzyki gazu - drożdże pączkują

Wyjaśnienie: Drożdże powodują przemianę cukru w alkohol, dwutlenek węgla i energię. Obserwowane pęcherzyki to dwutlenek węgla. On to właśnie jest przyczyną rośnięcia ciasta. Na przykład dziurki w cieście lub chlebie są miejscami , które były wypełnione gazem.

Świat zwierząt

Muszka owocowa

Cel: Obserwacja cyklu życiowego muszki owocowej

Problem: Skąd się biorą muszki owocowe? W jaki sposób się rozmnażają?

Materiały: Słój, gaza, gumka recepturka, banan lub inny owoc

Zadania dla dzieci:

1. Obrany owoc umieść w słoju

2. Zostaw otwarty na kilka dni

3. Gdy wewnątrz pojawi się 5 - 10 muszek, nakryj słój gazą i przymocuj gumką

4. Po upływie trzech dni wypuść muszki

5. Ponownie nakryj słój gazą

6. Obserwuj przez dwa tygodnie

Efekt: Po kilku dniach na owocu pojawiają się pełzające gąsienice. Następnie zamienią się w poczwarki a potem w małe muszki.

Wyjaśnienie: Muszki owocowe przechodzą cykl rozwojowy: larwa- gąsienica - poczwarka - dorosła mucha

Hodowla dżdżownic

Cel: Zaobserwowanie wpływu odżywiania na ubarwienie zwierzęcia

Problem: Czy dżdżownice zmienią kolor, gdy będziemy je karmić bibułą?

Materiały: Dwa słoje, ziemia, biała bibuła, czarny bristol, częściowo zbutwiałe liście
i korzenie, obierki z jabłek

Zadania dla dzieci:

1. W jednym słoju umieść ziemię, zbutwiałe liście i korzenie, obierki z jabłek

2. W drugim umieść bibułę lekko zwilżoną wodą

3. Z czarnego bristolu wykonaj kapturek, do przykrycia słoja

4. Do każdego słoja włóż po trzy/ cztery dżdżownice

5. Czarnym kapturkiem przykryj słój z bibułą

6. Pamiętaj, aby co drugi dzień zmieniać bibułę i lekko zwilżać ją wodą

7. Obserwuj zachodzące zmiany

8. Po zakończeniu obserwacji wypuść je na wolność

Efekt: Dżdżownice, które odżywiały się bibułą zaczną zmieniać kolor na jaśniejszy, prawie przeźroczysty.

Wyjaśnienie: Dżdżownice są bardzo pożyteczne ponieważ spulchniają glebę. Zjadają resztki pokarmowe, mogą też jeść bibułę. Ponieważ bibuła jest biała, skóra zwierzęcia zacznie się odbarwiać.

Gąsienice

Cel: Obserwacja cyklu rozwojowego motyla

Problem: W jaki sposób powstaje motyl?

Materiały: Gąsienice rusałki pokrzywnika, sadowniczka pawie oczko lub zmrocznika wilczomleczki, gaza, gumka recepturka, szklany słój, woda, rośliny

Zadania dla dzieci:

1. Przynieś gąsienice. Gąsienice rusałki pokrzywnika i sadowniczka pawie oczko można znaleźć wiosną żerujące na pokrzywach, a zmrocznika wilczomleczki na wilczomleczu.

2. Umieść gąsienice w słoju

3. Zakryj gazą i przytrzymaj gumką recepturką

4. W każdym słoju umieść naczynie z wodą i rośliny (te na których zebrałeś gąsienice)

5. Prowadź obserwację

6. Młodego motyla wypuść na wolność

Efekt: Wyhodowanie dorosłego motyla

Wyjaśnienie: Motyle przechodzą cykl rozwojowy, gąsienica po pewnym czasie zamieni się w poczwarkę z której wykluje się piękny motyl. Dzieci chętnie wypuszczą go na wolność, a następnie uzupełnią rysunek.

Biedronka

Cel: Obserwacja sposobu odżywiania się biedronki

Problem: Czy biedronki są pożyteczne? Czym się odżywiają?

Materiały: Słój, gaza, gumka recepturka, liście z mszycami

Zadania dla dzieci:

1. Delikatnie złap biedronkę

2. Włóż ją do słoika, zakryj gazą i przytrzymaj gumką recepturką

3. Poszukaj liści z mszycami i włóż do słoika

4. Obserwuj zachowanie biedronki

5. Dowiedz się co to są mszyce

6. Po kilku dniach wypuść ją na wolność

Efekt: Biedronka odżywia się mszycami.

Wyjaśnienie: Biedronki zjadają mszyce, więc są pożyteczne. Mszyce niszczą rośliny, zjadając ich liście.

Przyroda nieożywiona

Ulatnianie się zapachów

Cel: Wyjaśnienie zjawiska dyfuzji

Problem: Zbadanie, czy zapach z szczelnie zawiązanego balonika ulotni się na zewnątrz?

Materiały: Zakraplacz do oczu, olejek waniliowy, niewielki balonik, pudełko po butach

Zadania dla dziecka:

1. Umieść około 15 kropli olejku waniliowego wewnątrz nienadmuchanego balonika.

2. Nadmuchaj balonik do takiej wielkości, aby mieścił się w pudełku

3. Zawiąż koniec balonika

4. Umieść go w pudełku i zamknij je

5. Po godzinie otwórz pudełko i sprawdź zapach wydobywający się z niego

Efekt: Z pudełka wydobywa się zapach wanilii

Wyjaśnienie: Balonik na swojej powierzchni ma maleńkie, niewidoczne dziurki. Olejek
w środku balonika zaczął parować i ta para wydostała się przez te dziurki do pudełka (na zewnątrz).

Napęczniałe rodzynki

Cel: Wyjaśnienie zjawiska osmozy

Problem: Sprawdzenie, czy suche rodzynki po włożeniu do wody napęcznieją?

Materiały: Rodzynki, szklanka wody

Zadania dla dziecka:

1. Włóż rodzynki do szklanki

2. Zalej je wodą

3. Pozostaw na 24 godziny

Efekt: Rodzynki napęczniały, stały się jędrne i gładkie

Wyjaśnienie: Woda przeszła przez błonę komórkową do wnętrza rodzynek. Rodzynki napełniają się wodą i stają się napęczniałe.

Śnieg

Cel: Zaobserwowanie w co się zamieni śnieg po ogrzaniu

Problem: W co się zamieni śnieg? Czy śnieg jest czysty? Z czego powstaje śnieg?

Materiały: Szklanka, kulka śniegu, filtr do kawy lub bibuła

Zadania dla dzieci:

1. Przynieś z podwórka kulkę białego, czystego śniegu

2. Włóż ją do szklanki

3. Obserwuj

4. Przefiltruj wodę przez bibułę

Efekt: Na dnie szklanki powstanie brudna woda

Wyjaśnienie: Śnieg w temperaturze powyżej 0⁰ topi się. Na dnie szklanki pozostają zanieczyszczenia, które są dobrze widoczne na bibule. Śnieg powstaje poprzez zamarzanie wody, która nie zawsze jest czysta. Dzieci często jedzą śnieg. Warto w tym momencie uświadomić im, co tak naprawdę biorą do buzi.

WYSYPISKO ŚMIECI

Cel: Obserwacja skutków, jakie może spowodować niekontrolowane wyrzucanie śmieci

Problem: Co się dzieje ze śmieciami? Dlaczego należy dbać o ochronę środowiska?

Materiały: Filtry do kawy, atrament, pisaki, woda

Zadania dla dzieci:

1. Dzieci otrzymują po jednym filtrze od kawy z drugiej strony poplamionym atramentem

2. Narysuj dom, ogródek……

3. Nagle nad naszym domkiem spadł ulewny deszcz - skrapiamy filtr wodą

4. Zauważ co się stało?

Efekt: Atramentowa plama zalała rysunek.

Wyjaśnienie: Teraz dzieci dowiadują się, że atramentowa plama to dzikie wysypisko śmieci.

Woda przepływając przez wysypisko wypłukuje niebezpieczne substancje chemiczne ze śmieci i przenosi je poza teren wysypiska. Jest bardzo duża różnica między profesjonalnym wysypiskiem śmieci a tzw. dzikim.

16

BEZPOŚREDNIA

POŚREDNIA

DŁUGOTRWAŁA

KRÓTKOTRWAŁA

POKAZ NAUCZYCIELA

WYKONANE PRZEZ UCZNIÓW

ILOŚCIOWE

JAKOŚCIOWE

---