EKONOMIKA LE, Leśnictwo - Studia Leśne, IV rok, s. VIII (I)

EKONOMIKA LEŚNICTWA

Wykład I 21.02.2012

Metody, sposoby i zasady oceny efektywności gospodarowania.

Efektywność ekonomiczna = sprawność gospodarowania

Pod tym pojęciem rozumie się zdolność jednostki gospodarczej do wytwarzania produktów i usług za pomocą posiadanych sił i środków w celu zaspokojenia potrzeb odbiorców (konsumentów). Efektywność gospodarowania charakteryzuje się dwoma nierozłącznymi cechami:

szybkością działania
celowością działania.

Ocenę efektywności gospodarowania można przeprowadzić za pomocą metod bezpośrednich i metod pośrednich.

Metody bezpośrednie to takie, w których wylicza się odpowiednie wskaźniki efektywności. Wskaźniki efektywności powstają z relacji efekt minus nakład i wtedy są to bezwzględne wskaźniki efektywności bądź z relacji efekt podzielony przez nakład i wtedy powstają względne wskaźniki efektywności:

E - N = Zysk

E/N = Efektywność ekonomiczna

Metody pośrednie to takie, w których wykorzystuje się odpowiednie zasady, zależności czy prawa ekonomiczne oraz pewne wskaźnik, które nie są wskaźnikami efektywności.

Ocenę efektywności gospodarowania w leśnictwie można przeprowadzić dla całych jednostek gospodarczych (podmiotów: Nadleśnictwa, RDLP itd.) bądź też można oceniać efektywność poszczególnych prac (czynności).

Schemat oceny efektywności gospodarowania

Ekonomiczna efektywność

gospodarowania w leśnictwie

Efektywność podmiotu gospodarczego Efektywność zabiegów, czynności

(Nadleśnictwa, RDLP, itp.) gospodarczych, maszyn, urządzeń

- ef. technologii odnowień i zalesień

- ef. cięć pielęgnacyjnych

- ef. zabiegów ochronnych

-ef. postępu technicznego

Bezpośrednie metody oceny efektywności

Przeprowadzając ocenę efektywności gospodarowania podmiotu (jednostki gospodarczej) można ocenić efektywność pracy bądź efektywność produkcji. Pod pojęciem efektywności pracy należy rozumieć stosunek efektu uzyskanego w procesie pracy do wartości bieżących kosztów poniesionych na tą działalność:

gdzie:

E - efekt procesu pracy

C_b - bieżące koszty materialne

V_b - bieżące koszty niematerialne

Według powyższej formuły wskaźniki efektywności pracy oceniają ekonomiczne wykorzystanie ponoszonych kosztów. W zależności od tego jaką kategorię dochodu przyjmiemy za efekt procesu pracy, takie otrzymamy wskaźniki efektywności. Jeżeli przyjmiemy, że efektem procesu pracy w leśnictwie jest wartość uzyskanych przychodów, czyli wartość produkcji całkowitej to wskaźnik efektywności pracy przyjmie postać:

gdzie:

W_c - wartość produkcji całkowitej

K_c - koszty całkowite produkcji

Wskaźniki efektywności pracy nie pozwalają porównać wyliczonych wskaźników między poszczególnymi jednostkami. W celu zapewnienia porównywalności wyliczonych wskaźników efektywności pracy proponuje się stosować odpowiednie współczynniki korygujące. Po uwzględnieniu współczynnika korygującego, wzór na efektywność pracy przyjmie postać:

gdzie:

Q - sumaryczny współczynnik korygujący efektywność pracy

W_c - wartość produkcji całkowitej

K_c - koszty całkowite produkcji

Przy konstruowaniu sumarycznego współczynnika korygującego Q przyjęto założenie, że współczynnik ten powinien uwzględniać co najmniej dwa elementy produkcji leśnej, a mianowicie zróżnicowaną strukturę pozyskiwanego drewna oraz zróżnicowanie przyrodniczych warunków produkcji leśnej. Zatem Q może mieć postać iloczynu lub średniej arytmetycznej z cząstkowych wskaźników:

gdzie:

k₁ - cząstkowy współczynnik korygujący z tytułu zróżnicowanych przyrodniczych warunków produkcji leśnej

Przyrodnicze warunki produkcji leśnej najwyraźniej odbijają się w kosztach zagospodarowania lasu.

k_z - koszt zagospodarowania 1ha lasu w ocenianej jednostce (np. Nadleśnictwie)

- średni koszt zagospodarowania 1ha lasu w jednostce nadrzędnej

k₂ - cząstkowy współczynnik korygujący z tytułu zróżnicowanej struktury pozyskiwanego drewna

Struktura pozyskiwanego drewna w sposób oczywisty odbija się w kosztach pozyskania tego drewna.

k_p - koszty pozyskania 1m³ drewna w ocenianej jednostce

- średni koszt pozyskania 1m³ drewna w jednostce nadrzędnej

Przy konstruowaniu współczynników k₁ i k₂ przyjęto założenie, że podwyższone koszty pozyskania drewna czy zagospodarowania lasu wynikają z przyczyn obiektywnych a nie z braku gospodarności.

Forma iloczynowa współczynnika korygującego Q = k₁*k₂ jest tzw. współczynnikiem preferencyjnym. Preferuje ten wskaźnik cząstkowy (k₁, k₂), który bardziej odbiega od jedności (1).

Wskaźnik korygujący będący średnią arytmetyczną jest formą neutralną.

Wskaźniki efektywności pracy powinny być przedmiotem corocznej oceny nadleśnictw.

Na efektywność pracy w leśnictwie wpływa szereg elementów. Schemat czynników wpływających na efektywność pracy jest następujący:

Efektywność pracy

Dochody Koszty produkcji

Ceny produktów

gdzie:

A - determinanty ekonomiczne

B - determinanty techniczno - organizacyjne

C - determinanty przyrodnicze (pierwotne)

Efektywność produkcji

Pod pojęciem efektywności produkcji należy rozumieć stosunek efektu uzyskanego w procesie produkcji do wartości zasobów produkcyjnych w tym procesie uczestniczących. Zatem wskaźniki efektywności produkcji oceniają ekonomiczne wykorzystanie posiadanych zasobów produkcyjnych. Postać formuły na efektywność produkcji:

gdzie:

E - efekt procesu produkcyjnego

C_z - wartość zasobów materialnych

V_z - wartość zasobów niematerialnych

Jeśli przyjmiemy, że efektem procesu produkcji jest wartość produkcji całkowitej, to wskaźnik efektywności produkcji przyjmie postać:

gdzie:

W_c - wartość całkowita produkcji

W_l - wartość lasu

T - wartość środków trwałych

O - wartość środków obrotowych

L - zasoby ludzkie, pracy, zatrudnienia

Wykład 2 20.03.2012

Efektywność produkcji

Wskaźniki efektywności produkcji oceniają ekonomiczne wykorzystanie posiadanych zasobów produkcyjnych. W mianowniku formuł umieszczona jest wartość wszystkich zasobów produkcyjnych. Ogół czynników wpływających na efektywność produkcji przedstawia schemat:

EFEKTYWNOŚĆ PRODUKCJI

Zasoby pieniężne Dochody

Ceny produktów

Zasoby rzeczowe Koszty produkcji

Nakłady pracy

Ludzie Organizacja jednostki i

procesów produkcyjnych

Las

Wielkość i struktura produkcji leśnej

Przyrodnicze warunki produkcji leśnej

Wykres czytać od dołu!

A - determinanty ekonomiczne

B - determinanty techniczno - organizacyjne

C - determinanty przyrodnicze

O wszystkim decyduje przyroda!

2. Pośrednie metody określania efektywności

Metody pośrednie to takie, w których wylicza się inne wskaźniki, które nie są wskaźnikami efektywności, lecz na ich podstawie oraz w oparciu o pewne zasady i prawa ekonomiczne efektywność gospodarowania można określić.

Do metod pośrednich zaliczamy:

- wskaźniki nakładochłonności

- metody indeksowe

- metodę diagramu przełomu

1) Wskaźniki nakładochłonności, które powstają z relacji nakład do efektu (
), zatem im wyższe wskaźniki nakładochłonności, tym niższa efektywność. Przykładowym wskaźnikiem jest wskaźnik poziomu (udziału) kosztów P_k.

gdzie:

k_s - koszty sprzedaży rozumiane, jako koszty całkowite powiększone o koszty związane ze sprzedażą produktów (np. promocja, reklama)

w_s - wartość sprzedaży rozumiana, jako suma wpływów (przychodów) uzyskanych ze sprzedaży produktów

P_k jest stosowane jako miernik działalności Nadleśnictw i RDLP

2) Metody indeksowe

Odwrócony indeks kosztów:

gdzie:

I_cv - indeks kosztów

C_o - koszty materialne w okresie lub w jednostce przyjętej za podstawę

V_o - koszty niematerialne w okresie lub w jednostce przyjętej za podstawę

n - okres badany

* Indeksami nazywa się wskaźniki, w których licznik i mianownik ma te same miana. Odwrócony indeks musi być w tym przypadku, ponieważ efektywność oceniamy na podstawie kosztów, a ponieważ między kosztami a efektywnością zachodzi odwrócona współzależność stąd indeks kosztów też musi być odwrócony.

3) Metoda diagramu przełomu

Metoda ta wykorzystuje prostą zależność, jaka zachodzi między wielkością produkcji a kosztami. Metoda wykorzystuje specyficzny podział kosztów, tj. podział kosztów na koszty stałe i zmienne.

- koszty stałe - nie zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji; są również nazywane kosztami istnienia, np. koszty administracyjne, amortyzacja

- koszty zmienne - (proporcjonalne) zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji np. płace robotników, koszty zszytych paliw itp.

Metoda ta może być wykorzystywana do oceny efektywności dwóch technologii, dwóch maszyn, dwóch Nadleśnictw, itp., w których koszty stałe są różne! Całkowity koszt wykonania produkcji można zapisać równaniem liniowym o postaci:

gdzie:

y - sumaryczny (całkowity) koszt wytworzenia produkcji

a - koszt stały

b - koszt zmienny

x - wielkość wytworzonej produkcji

Jeżeli sumaryczny koszt wytworzenia produkcji, za pomocą pierwszej metody zapiszemy równaniem:

a sumaryczny koszt wytworzenia, za pomocą drugiej metody zapiszemy:

to poprzez rozwiązanie tego układu równań można wyliczyć wielkość produkcji, przy której koszty obu metod będą sobie równe.

Wyliczona wielkość produkcji x jest punktem przełomu, który oznacza, że jedna z metod jest bardziej efektywna ponieważ ma niższe koszty a po przekroczeniu tego punktu staje się metodą mniej efektywną niż ta druga ponieważ ma wyższe koszty.

Graficzna interpretacja:

P - koszty obu metod są sobie równe

x obliczamy a nie wykreślamy!

Wykład 3 27.03.2012

Ocena efektywności postępu technicznego

Wyróżnia się dwa rodzaje postępu technicznego:

materiałooszczędny typ postępu technicznego
pracooszczędny typ postępu technicznego

W leśnictwie preferuje się typ pracooszczędny, a związane jest to z tym, że w leśnictwie w procesach produkcyjnych małe znaczenie mają materiały, surowce i paliwa.

Wyróżnia się 3 grupy definicji postępu technicznego:

• 1 grupa - duży nacisk kładzie na techniczne aspekty postępu technicznego

• 2 grupa - to definicje wskazujące na ekonomiczną stronę postępu technicznego

• 3 grupa - to definicje najbardziej szerokie, które łączą w sobie zarówno aspekty techniczne jak i ekonomiczne postępu technicznego.

! Definicja wg prof. Podgórskiego (3 grupa)

Pod pojęciem postępu technicznego należy rozumieć wdrażanie innowacji technicznych, technologicznych i organizacyjnych mających na celu poprawę efektywności produkcji i pracy w gospodarstwie leśnym.

Zmiany w postępie technicznym można określać na podstawie:

wskaźników mechanicznych
wskaźników opartych na rachunku kosztów (wskaźników kosztowych)

Ad. a)

Wyróżnia się dwie odmiany wskaźników mechanizacji pracy:

wskaźniki mechanizacji pracy

obliczyć je można z następujących formuł:

lub

gdzie:

R_m - liczba pracowników pracujących ze sprzętem mechanicznym (m)

R - ogólna liczba pracowników

T_m - czas pracy za pomocą urządzeń mechanicznych

T - całkowity czas pracy

Formuła
daje wyniki zniekształcone, ponieważ np. pilarze część pracy wykonują bez pilarki.

wskaźnik efektywności produkcji (mechanizacji produkcji)

gdzie:

P_m - wielkość wytworzonej produkcji za pomocą urządzeń mechanicznych

P - ogólna wielkość produkcji

Ad. b)

wskaźnik rocznej oszczędności kosztów

K₂< K₁

gdzie:

K₁ - koszt jednostkowy za (1m³) przed wprowadzeniem innowacji

K₂ - koszt jednostkowy po wprowadzeniu innowacji

P_z - wielkość produkcji po wprowadzeniu innowacji

wskaźnik rocznego przyrostu akumulacji

gdzie:

N_n - nakłady nieinwestycyjne związane z wdrażaniem postępu technicznego

t - okres lat, na które te nakłady są rozłożone

!A - roczny przyrost amortyzacji (roczne zużycie środka trwałego) z tytułu wprowadzania postępu

[nakłady nieinwestycyjne czyli przeszkolenie personelu żeby umiał pracować na odpowiednim sprzęcie; zapewnienie serwisu, garażowanie - są to ogólnie koszty związane z maszyną którą chcemy wprowadzić]