T: Wpływ pieniądza i systemu pieniężnego na współczesną gospodarkę

Współcześnie pieniądz w gospodarce odgrywa aktywną rolę tzn. operując rozmiarem pieniądza państwo a szerzej podmioty polityki monetarnej mogą oddziaływać na wiele różnych zjawisk gospodarczych. Pieniądz, system pieniężny spełnia w gospodarce rolę „krwiobiegu”. Zasługą Keynes'a jest udowodnienie aktywnej roli pieniądza.

Pieniądz jest produktem powstałym w wyniku rozwoju wymiany towarowej. Pieniądz to pewien powszechnie akceptowany produkt za pomocą, którego dokonywana jest wymiana produktów i usług. Pieniądz przechodził ewolucję w procesie historycznego rozwoju wymiany, czyli działalności gospodarczej człowieka. Na początku rolę pieniądza pełniły pewne towary chętnie akceptowane. Była to epoka pieniądza towarowego. Następnie rolę pieniądza pełniły kruszce, metale szlachetne - był to okres pieniądza kruszcowego. Po tym okresie powstały monety a następnie banknoty czyli pieniądz papierowy. Banknot był w zasadzie poświadczeniem banku, w którym deponent przechowywał pieniądze. Współcześnie mamy epokę pieniądza papierowego. Jest to pieniądz niewymienialny na złoto. Do I wojny światowej w 44 krajach w obiegu był pieniądz złoty. Po I wojnie pojawił się już pieniądz papierowy.

Współczesny pieniądz papierowy jest pieniądzem symbolicznym tzn. produktem symbolizującym pewną wartość. Ta symboliczna wartość wynika z faktu, iż dane państwo nadaje danemu produktowi (kartce papieru) status prawnego środka płatniczego obowiązującego w danym czasie w danym państwie. Istotą współczesnego pieniądza jest gwarancja rządu danego kraju, iż okaziciel danego pieniądza może nabyć wyrażoną w pieniądzu wartość, ponadto może tym pieniądzem regulować różne płatności typu: spłaty pożyczek, podatki, alimenty, i inne. Dawniej pieniądz kruszcowy był pieniądzem realnym, gdyż nie tylko symbolizował pewną wartość, ale także „miał ją samą w sobie”.

Funkcje pieniądza

1) Miernik wartości, pieniądz służy do mierzenia wartości towarów przeznaczonych do wymiany. Wyrażenie wartości towaru ilością pieniądza to cena.

2) Pośrednik wymiany, pieniądz pośredniczy między sprzedającym a kupującym.

TOWAR → PIENIĄDZ → TOWAR

SPRZEDAŻ KUPNO

3) Środek gromadzenia oszczędności, środek tezauryzacji. W tej roli najlepiej sprawuje się pieniądz kruszcowy lub pieniądz, który zachowuje swoją siłę nabywczą (który nie traci swojej wartości w wyniku np. inflacji).

4) Środek płatniczy, występuje wówczas gdy pieniądz służy do spłaty zobowiązań np.: spłata pożyczek, kredytów.

5) Pieniądz światowy pełni tę funkcję pieniądz posiadający tzw. wymienialność zewnętrzną tzn. państwo jako emitent gwarantuje jego wymienialność na każdy inny pieniądz po kursie ustalonym na giełdach światowych. Tę rolę pełni dolar amerykański, frank szwajcarski, frank francuski, marka niemiecka, jen japoński.

Rodzaje pieniądza

1) Ze względu na postać w ujęciu historycznym pieniądz występuje w postaci:

1. pieniądz towarowy (sól, bydło, herbata itp.)

2. pieniądz kruszcowy (złoty, srebrny, miedziany)

3. pieniądz kruszcowy (złoto do II wojny światowej)

4. pieniądz papierowy wymienialny na złoto

5. pieniądz papierowy niewymienialny na złoto, pieniądz symboliczny oraz pieniądz zdawkowy.

2) Ze względu na płynności (szybkość dostępu do pieniądza i możliwość jego wykorzystania) :

1. pieniądz czynny znajdujący się w obiegu (gotówka oraz tzw. wkłady na ROR)

2. pieniądz „nieczynny” zwany potencjalnym, są to wkłady terminowe w bankach.

3) Ze względu na formy występowania:

1. pieniądz gotówkowy, realny

2. pieniądz bezgotówkowy:

- pieniądz depozytowy, zwany wkładowym dysponowany za pomocą czeków, poleceń przelewów, kart płatniczych

- pieniądz kredytowy, zwany bankowym, funkcjonujący jako zapisy na kontach bankowych

Zasoby pieniądza

• suma pieniądza gotówkowego

• pieniądz bezgotówkowy (depozyty oszczędnościowe i kreowany na ich podstawie pieniądz kredytowy)

Do mierzenia zasobów pieniądza wykorzystuje się:

1) Agregaty: M₁, M₂, ...

Baza monetarna - suma gotówki w obiegu i rezerw gotówkowych banków (rezerwy obowiązkowe i dowolne). Jest to pieniądz wielkiej mocy, bo służy Bankowi Centralnemu do kształtowania rozmiarów pieniądza.

Agregaty różnią się od siebie płynnością:

M₁ - największa płynność, każde kolejne M to mniejsza płynność

M₁ - gotówka w obiegu i wkłady a'vista

M₂ - M₁ + wkłady (depozyty terminowe) sektora prywatnego. Jest podstawą udzielania kredytów krótkoterminowych

M₃ - M₂ + duże depozyty terminowe

Agregaty różnią się od siebie wielkością. Najmniejszy M₁.

M₁ < M₂ < M₃ < ...

M₁ - to pieniądz w wąskim znaczeniu

M₂ - to pieniądz w szerokim znaczeniu

Ilość pieniądza w obiegu. Jakość gospodarki zależy od ilości pieniądza w obiegu.

Ilościowa teoria pieniądza wg Fishera. Jej istotą jest równanie:

M x V = P x Y

M - ilość pieniądza w obiegu

V - szybkość pieniądza w obiegu (ile razy przeciętnie w roku jest wydawana jednostka pieniężna, im krócej jest w dyspozycji posiadacza tym szybciej krąży)

P - ogólny poziom cen dóbr i usług wchodzących w skład PKB

Y - wolumen produkcji = rPKB

Jeżeli rośnie M :

- rośnie popyt

- rośnie podaż rozmiary PKB(Y)

- maleją stopy procentowe

- zostaje pobudzony popyt i gospodarka

Teoria monetarystyczna bazuje na popycie na pieniądz. Popyt na pieniądz - jest to dążenie podmiotów gospodarczych (ludzi, firm) do posiadania realnych zasobów pieniądza w celu dokonywania pewnych transakcji. Jest to chęć posiadania żywego pieniądza (gotówki). Popyt na pieniądz to nie jest chęć posiadania jak największej ilości pieniądz w ogóle, ale chęć posiadania pieniądza żywego. Jest to chęć posiadaczy do utrzymania zasobów w gotówce.

Motywy popytu na pieniądz:

- motyw transakcyjny - wynika z funkcji pieniądza jako pośrednika wymiany; za jego pośrednictwem dokonujemy różnych transakcji. Odpowiada mu transakcyjny popyt na pieniądz, który zależy od:

• ilości planowanych transakcji przez podmioty gospodarcze

• poziomu cen dóbr i usług w planowanych w planowanych transakcjach

• wysokości stopy procentowej, im wyższa tym mniejszy popyt na pieniądz. Posiadanie pieniądza gotówkowego uniemożliwia uzyskiwanie premii ze stopy %

• rozmiaru dochodu narodowego, PKB - wraz ze wzrostem dochodu narodowego wzrastają dochody indywidualne i wzrastają wydatki. Większa część pieniędzy transakcyjnych będą posiadać ludzie majętni.

- motyw ostrożności (przezorności) - wiąże się ze zjawiskiem niepewności przyszłych wydatków i dochodów, szczególnie w niestabilnej sytuacji podmiotu. Są to „zaskórniaki”. Popyt z tego tytułu jest tym większy im mniej ustabilizowana jest sytuacja gospodarcza kraju lub podmiotu.

- motyw spekulacyjny (portfelowy) - wynika z faktu utrzymywania przez pewne jednostki części majątku w niepieniężnych aktywach przynoszących dochód (akcje, obligacje). Te podmioty utrzymują część zasobów pieniądza żywego dla dokonywania spekulacyjnych transakcji w odpowiednim momencie.

Ten motyw (popyt) zależy od wysokości stóp procentowych i tendencji ich zmian. Niska i malejąca stopa zwiększa atrakcyjność lokowania na giełdzie. Wysoka stopa procentowa zmniejsza atrakcyjność transakcji, spada popyt na pieniądz.

Funkcja popytu na pieniądz

stopa %

Md

realny popyt na pieniądz

Pozostałe czynniki wpływające na popyt na pieniądz:

- stan gospodarki (stabilność), tendencje zmian

- instytucjonalne rozwiązania obiegu pieniężnego (wzrost obrotu bezgotówkowego powoduje spadek popytu na pieniądz)

Podaż pieniądza - dopływ pieniądza do obiegu, ilość pieniądza oferowana na rynku pieniężnym (finansowym).

W głównym stopniu na podaż wpływają:

- Bank Centralny może oddziaływać na wzrost lub spadek podaży pieniądza w obiegu

- banki komercyjne, które mogą zwiększać podaż udzielając kredyty (kreując pieniądz kredytowy)

- ludność, która decyduje o podziale zasobów pieniężnych na gotówkę i depozyty. Wzrost depozytów w bankach zwiększa rezerwy bankowe i zdolność do kreacji pieniądza (wzrost jego podaży)

Składniki podaży pieniądza

- pieniądz gotówkowy (realny)

- pieniądz bezgotówkowy (bankowy, kredytowy)

Źródła podaży pieniądza

- kreacja pieniądza bankowego (kredytowego) przez banki komercyjne

- emisja pieniądza przez Bank Centralny, tak powstały pieniądz Bank Centralny może oferować bankom komercyjnym w formie kredytów, pożyczek bankowych lub Bank Centralny na wniosek rządu udziela dotacji budżetowi państwa. Dziś to źródło dopływu jest rzadko stosowane. Wzrost ilości pieniądza poprzez jego emisję i dotowanie w ten sposób budżetu państwa powoduje inflację.

- dyskonto weksli, skup dewiz

Funkcje Banku Centralnego

1. Regulowanie ilości pieniądza w obiegu. BC może kształtować popyt i podaż kierując się odpowiednimi przesłankami:

- tempo wzrostu rozwoju i rPKB, gdy rośnie rPKB to rośnie liczba transakcji, zwiększa się popyt transakcyjny na pieniądz. BC zwiększa wtedy podaż pieniądza. Jednak gdy słabnie dynamika wzrostu gospodarczego BC może działać na rzecz pobudzenia i wprowadzić politykę monetarną taniego pieniądza tak aby zwiększyć ilość pieniądza.

- kształtowanie się popytu i podaży:

△Md → △Ms

Gdy występuje inflacja (rośnie popyt) skłania to BC do ograniczenia podaży. Jeżeli rosnący popyt nie powoduję inflacji to w/w zasada działa.

- wysokość stóp procentowych

stopa %

p₁

Md'

p₂

Md

popyt na pieniądz

- stan bilansu płatniczego - może zależeć od ilości napływu i odpływu kapitału z i za granicę. Napływ i odpływ może zależeć m.in. od wysokości stóp %, a to z kolei może wpływać na warunki kredytowe. Może on zależeć od stanu wymiany.

- rozmiary inflacji, zapobieganie inflacji - hamowanie podaży, obniżenie popytu wewnętrznego zmniejsza nacisk na wzrost cen. Zmniejsza się dynamika wzrostu cen.

Instrumenty Banku Centralnego

• kształtowanie stopy obowiązkowych rezerw R

• kształtowanie stopy redyskontowej

• operacje otwartego rynku

• refinansowanie baków komercyjnych

• limitowanie kredytów udzielanych przez BC

• nakazowe ustalanie oprocentowania wkładów depozytowych przez banki komercyjne

Rezerwy obowiązkowe. Aktywa pieniężne banków są pomniejszane o R. Rezerwy obowiązkowe ustala BC głównie po to aby za ich pomocą oddziaływać na zdolność banków komercyjnych do kreacji pieniądza bankowego. Oznacza to, iż każdy bank część zasobów pieniężnych równą wysokości obowiązkowej rezerwy musi wydzielić ze swoich zasobów i przeznaczyć dla BC. Zasoby równe obowiązkowej rezerwie są wyłączane z dyspozycji banków komercyjnych. Rezerwy te nie przynoszą dochodów, nie są oprocentowane. BC nie płaci odsetek, dla banków komercyjnych jest to koszt.

AKTYWA - R = REZERWA NADWYŻKOWA

-

REZERWA PŁYNNOŚCI

=

REZERWA DYSPOZYCYJNA

Jeżeli wzrasta R to maleje rezerwy nadwyżkowa i dyspozycyjna. Stopy R oddziałują na kreację pieniądza bankowego. System bankowy może wykreować pieniądz wg wzoru:

M = Rezerwa dyspozycyjna x

= md mnożnik depozytowy

Wzrost stopy rezerw zmniejsza zdolność kreacji pieniądza przez banki komercyjne.

Mnożnik pieniądza

k - współczynnik płynności - ubytku (odpływ) gotówki z systemu bankowego

Wzór na M = ... określa teoretyczną podaż pieniądza, zdolność kreacji pieniądza.

mp jest potrzebne, bo część kredytów podejmowana jest w gotówce

M = BM x mp

Stopa redyskontowa dotyczy redyskonta weksli. Banki komercyjne skupują weksle od ich posiadaczy w zamian za stopę dyskontową. Banki komercyjne mogą zwrócić się do BC o redyskonto weksli. BC kupuje od banków komercyjnych weksle potrącając prowizję zwaną redyskontem. Jest ono zależne od stopy redyskontowej. BC chcąc zwiększyć podaż pieniądza obniży stopy redyskontowe a przez to:

- zachęci banki komercyjne do operacji redyskontowych

- banki komercyjne zwiększą operacje redyskontowe, wzrośnie ilość pieniądza

- obniżenie stóp redyskontowych wpłynie na obniżenie stóp dyskontowych, co zachęci indywidualnych posiadaczy weksli do ich dyskonta

Operacje otwartego rynku - polegają na tym, iż BC sprzedaje, a po pewnym czasie skupuje skarbowe papiery wartościowe (bony, weksle, obligacje skarbowe) o różnym terminie (zwykle krótkookresowe od 1 dnia w górę). Sprzedając papiery wartościowe zmniejsza podaż pieniądza. Rosną rezerwy pieniądza w BC. BC zachęca do ich zakupu ceną i są one kupowane za wolne środki. Od 1998 r. jest to główny instrument oddziaływania BC na aktywność kredytową. Papiery wartościowe sprzedawane przez BC są pewnymi papierami. Maja one pośredni wpływ na stopę %.

Refinansowanie banków komercyjnych. Banki komercyjne mogą się zwrócić do BC o kredyt refinansowy. Bank centralny udziela:

- kredyt lombardowy - pod zastaw papierów wartościowych w portfelu banku komercyjnego. BC może zachęcać obniżając jego stopę. Regulując stopę % kredytów lombardowych BC wpływa na wysokość rynkowej stopy %. Rynkowa stopa % kształtuje się na rynku w zależności od popytu na pieniądz i podaży pieniądza. BC pośrednio oddziałuje na jej wysokość przez kształtowanie R, stopy redyskontowej, stopy kredytów refinansowych. Wyjątkowo BC administracyjnie ustala rynkową stopę %. Kredyt ten stanowi ostatnia deskę ratunku dla banków komercyjnych do zwiększenia ich płynności.

Limitowanie kredytów. Instrument o charakterze bezpośrednim. BC ustala max ilość kredytów (kontyngenty kredytowe) dla poszczególnych banków komercyjnych. Wielkość ta jest zazwyczaj mniejsza niż teoretycznie możliwa. Wprowadzając je BC ogranicza podaż pieniądza i na odwrót, wtedy aktywność kredytowa zależy od innych czynników.

Nakazowe ustalanie wysokości oprocentowania wkładów. Bezpośrednie ustalenie prowizji, limitów, stóp % jest stosowane gdy oddziaływanie metodami pośrednimi jest mało skuteczne lub gdy chodzi o szybkie oddziaływanie.

Regulacja prawa bankowego, liberalizacja, dopuszczenie do rynku finansowego innych, niebankowych instytucji (fundusze emerytalne, inwestycyjne, kasy mieszkaniowe). Liberalizacja zwiększa ilość instytucji na rynku a co za tym idzie zwiększa również ilość pieniądza na rynku i odwrotnie.

Apelowanie do banków komercyjnych. Czasami BC stosuje instrument polegający na apelowaniu do banków komercyjnych o zmniejszenie aktywności kredytowej pod groźbą wprowadzenia restrykcji.

Równowaga na rynku pieniądza - sytuacja zrównania rozmiaru popytu na pieniądz z podażą pieniądza.

stopa % Ms Ms

P₁ Md₁

P₂

P₃ Md

popyt na pieniądz

Funkcja podaży pieniądza może być lekko nachylona, oznacza to, że wraz ze wzrostem stopy % rośnie podaż pieniądza, ale nie za mocno. Punkt równowagi wyznacza cenę pieniądza czyli określoną stopę %.

Nierównowaga na rynku pieniądza jest wywołana zmianami stopy %:

- nadwyżka pieniądza na rynku powoduje wzrost stóp % (p₁)

- niedobór pieniądza; maleje stopa %

BC może poprzez stopy % regulować popyt i podaż pieniądza. Wzrost stop % w danych warunkach rynkowych jest niepożądany. Skutkiem tego jest:

- wzrost skłonności do oszczędzania, co zmniejsza tempo wzrostu gospodarczego lub jego spadek

- droższe kredyty, mniej chętnych do ich zaciągania, odbija się to na rozmiarach i jakości produkcji

- wyższe koszty produkcji, mniejsze zyski przedsiębiorstw, mniejsze wpływy do budżetu z podatków dochodowych

- wyższe koszty produkcji mogą:

• zniechęcić przedsiębiorstwa

• zmniejszyć aktywność gospodarczą

• spowodować spadek produkcji

• spowodować spadek zatrudnienia

• zwiększyć ceny produktów, zwiększyć koszty utrzymania ludności i spowodować domaganie się o rekompensaty do wynagrodzeń

- powoduje napływ kapitałów spekulacyjnych z zagranicy, co poprawia saldo bilansu płatniczego, ale zarazem może to spowodować zbyt duży przyrost podaży pieniądza, który wymusi obniżkę stóp %. Obniżenie stóp % może spowodować szybki odpływ kapitałów spekulacyjnych za granicę, co może doprowadzić do kryzysu walutowego.

- zwiększenie wydatków budżetu państwa z tytułu wzrostu kosztów obsługi długu krajowego

- odpływ kapitałów z giełdy papierów wartościowych

- wpływa na ceny prywatyzowanych przedsiębiorstw i ceny akcji nowych emisji, przez co spadają wpływy do przedsiębiorstw

Spadek stóp % powoduje skutki odwrotne.

Oddziaływanie na rozmiary konsumpcji

△M i C AD PKB(Y) P M - podaż pieniądza

i - stopy %

△M i C AD PKB(Y) P C - konsumpcja

AD - zagreg. popyt

Oddziaływanie na inwestycje P - ceny

- rośnie

△M i Y AD PKB P - wpływa

- spada

Oddziaływanie na eksport/ import KW - kurs walut

△M i KW E lub I AD PKB

Polityka monetarna (pieniężna) to kształtowanie rozmiarów podaży pieniądza i popytu na pieniądz dla osiągnięcia pewnych celów gospodarczych. Jest to jedna z najważniejszych części składowych polityki makroekonomicznej , za pomocą której państwo dąży do oddziaływania na przebieg pewnych procesów gospodarczych.

Twórcami polityki monetarnej są:

- Bank Centralny

- rząd (minister finansów), parlament

Projekt polityki monetarnej tworzy BC (kierując się sytuacją gospodarczą). Założenia te są omawiane przez parlament, po ich zaakceptowaniu BC realizuje jej założenia. BC jest niezależny od rządu. Rząd nie może nakazać sposobu realizacji polityki monetarnej. BC podejmuje autonomiczne decyzje, ale współpracuje na zasadach partnerskich z rządem.

Cele polityki monetarnej:

• zapewnienie warunków długotrwałego, ustabilizowanego wzrostu gospodarczego

• utrzymanie względnie stabilnych cen, niedopuszczanie do inflacji, deflacji, gdy wystąpią trzeba je ograniczyć i nie dopuszczać do ich występowania

• dążenie do pełnego, wysokiego zatrudnienia czynników wytwórczych

• zapobieganie i zwalczanie bezrobocia

• utrzymanie gospodarki w stanie równowagi zewnętrznej i wewnętrznej

• równoważenie budżetu państwa, ograniczenie deficytu budżetowego

Nie zawsze wszystkie te cele są osiągane. Czasami występuje kolizja przy równoczesnym osiąganiu tych celów. Cele te są komplementarne, wzajemnie się warunkują. Trwały stabilny wzrost gospodarczy może zapewniać realizacje powstałych celów. Czasami cele te mogą być konkurencyjne, mogą się wykluczać np.: gdy jest wysoka inflacja, gospodarka napotyka na bariery hamujące wzrost gospodarczy i wyklucza inne cele. Gdy nie ma możliwości realizacji wszystkich celów niezbędny jest kompromis, wybór realizacji któregoś celu. Za pomocą polityki monetarnej dokonuje się wyboru.

Rodzaje polityki monetarnej

- polityka ekspansywna (polityka łatwego, taniego pieniądza, miękkiego finansowania). Jej cechą jest zwiększenie podaży pieniądza, po to by pobudzić aktywność gospodarczą i jest czynione poprzez:

• spadek stóp %

• łatwo dostępne kredyty

• tanie kredyty

• wzrost akcji kredytowej

Negatywnym skutkiem takiej polityki jest wzrost stóp % i poziomu cen po pewnym czasie.

- polityka restrykcyjna (polityka trudnego, drogiego pieniądza, twardego finansowania). Cechą jej jest zmniejszanie podaży pieniądza. Skutkiem tego jest trudnodostepność pieniądza, droższe kredyty, większe wymagania banków. Skutkiem tej polityki jest hamowanie zbyt wysokiego na rzecz stabilnego wzrostu, celem może być także zahamowanie inflacji. Skutkiem tej polityki są również: spadek konsumpcji, spadek inwestycji, wzrost stóp %, wzrost kursów walut, zmniejsza się eksport i wzrasta import. Maleje zagrożenie inflacją, ale zmniejsza się wykorzystanie czynników wytwórczych.

Zazwyczaj polityka ekspansywna lub restrykcyjna jest wspomagana odpowiednim typem polityki fiskalnej np. monetarnej polityce restrykcyjnej odpowiada taki sam charakter polityki fiskalnej (maleją wydatki i wpływy budżetowe).

Polityka pieniężna aktywna (dyskrecjonalna) - za nią opowiadają się przedstawiciele Keyns'a i zwolennicy aktywnego oddziaływania państwa na gospodarkę. Charakteryzuje się stosowaniem często zmieniających się zasad polityki pieniężnej. Państwo jest aktywne w posługiwaniu się instrumentami polityki pieniężnej. Często dostosowują je do celów, warunków gospodarczych. Krytycy tej polityki podkreślają, że częste zmiany charakteru, zasad, instrumentów polityki powodują chaos, niepewność, utrudniają podmiotom gospodarczym podejmowanie racjonalnych decyzji, poważają zaufanie społeczeństwa. Przeciwnicy opowiadają się za polityką pasywną.

Polityka pieniężna pasywna (przedstawiciele - monetaryści) - jej zasady pozostają względnie stabilne, stałe przez pewien okres czasu. Państwo powinno ogłosić rozsądne zasady, instrumenty polityki przekazać je do wiadomości i ich nie zmieniać. Podmioty gospodarcze wiedząc, że przez kilka lat instrumenty nie będą zmieniane mogą planować wiedząc, iż nie będzie zmian. Państwo jest aktywne w momencie kształtowania polityki, a po jej wprowadzeniu jest pasywne. Krytycy twierdzą, że gospodarka jest zbyt podatna na zmiany. Dziś polityka ta jest bardziej popularna, zwłaszcza gdy występuje osłabienie aktywności gospodarczej.

Czynniki wpływające na cele polityki monetarnej:

• cele i stan gospodarki - polityka pieniężna może być skutecznym narzędziem do pobudzania aktywności gospodarczej, gdy ta jest niska. Odbywa się to kosztem wzrostu cen.

ogólny

poziom AS

cen

p₁ R₁

p₂ R AD'

AD

PKB, popyt, podaż

→ △AD

Lepiej jeżeli gospodarka funkcjonuje przy większym wykorzystaniu czynników wytwórczych i wyższym poziomie cen.

Dla wysokiej aktywności działania te nie maja sensu. Pobudzanie popytu wywoła tylko wzrost cen.

ogólny AS

poziom

cen

p₁ R' R''

AD'

P₂ R R'''

AD

△PKB PKB, popyt, podaż

Jest tu podaż sztywna, dlatego pobudzanie popytu słabo wpłynie na wzrost aktywności a mocno na ceny. Aby zrównoważyć popyt i podaż, może nastąpić wzrost importu a to zakłóci równowagę zewnętrzną, wzrasta ujemne saldo.

Skuteczność polityki monetarnej wpływa na:

- obniżenie niebezpieczeństwa inflacji

- osłabienie w pewnych warunkach konkurencyjności celów

• powiązanie gospodarki z innymi rynkami międzynarodowymi i związany z tym przepływ międzynarodowych kapitałów. Polityka restrykcyjna zwiększa stopy % a to wpływa na napływ kapitałów spekulacyjnych a to z kolei wpływa na wzrost podaży walut. BC zobowiązuje się odkupywać przedkładane waluty. Wzrasta podaż pieniądza, co może być sprzeczne z utrzymywaniem polityki restrykcyjnej.

• Fakt że jest ona bardziej skuteczna do oddziaływania na zachowanie małych i średnich przedsiębiorstw, słaby lub żaden wpływ na duże, bo one dysponują własnymi zasobami, nie korzystają z kredytów

Polityka monetarna niejednakowo oddziałuje na różne podmioty.

Polityka fiskalna - są to działania rządu związane z kształtowaniem dochodów i wydatków publicznych zmierzające do realizacji zadań i celów stojących przed gospodarką. Cele te są takie same jak w polityce monetarnej. Polityka fiskalna jest kształtowana i realizowana przez rząd a ściślej przez Ministerstwo Finansów. Polityka fiskalna wspólnie z polityką monetarną są wykorzystywane przez państwo do osiągania pewnych celów gospodarczych i społecznych.

Części składowe polityki fiskalnej (są one powiązane ze sobą):

- polityka gromadzenia dochodów (polityka podatkowa)

- polityka wydatkowa budżetu (polityka budżetowa)

Rodzaje polityki fiskalnej są takie jak polityki monetarnej:

- ekspansywna - zmierza do pobudzania gospodarki przez zwiększenie wydatków budżetowych (lub obniżenie podatków, wprowadzanie i rozszerzanie ulg i zwolnień podatkowych)

- restrykcyjna - nastawiona na hamowanie wysokiej aktywności gospodarczej, zaangażowania państwa, obniżenie inflacji, obniżenie wydatków z budżetów (centralnego i terenowych), wzrost podatków (ma ograniczyć AD), likwidacja ulg i zwolnień.

Polityka aktywna - częste zmiany stóp podatkowych i innych instrumentów.

Polityka pasywna - stałe stopy podatkowe, automatyczne stabilizatory koniunktury.

AS AS

AD

AD

Polityka ekspansywna Polityka restrykcyjna

Źródła dochodów budżetu (państwa i terenowych)

Budżet państwa to roczny plan finansowy państwa obejmujący jego dochody i wydatki , plan dysponowania środkami. Projekt budżetu państwa (preliminarz) opracowuje Minister Finansów i przedstawia parlamentowi do zatwierdzenia. Parlament debatuje i zatwierdza lub nie. Po zatwierdzeniu budżet państwa staje się ustawą, czyli aktem normatywnym najwyższej rangi, co zmusza rząd do wykonania budżetu, czyli zgromadzenia uchwalonych dochodów i dokonania zatwierdzonych wydatków. Rząd jest za to odpowiedzialny, nie może nic zmieniać. Za jego wykonanie otrzymuje absolutorium. Dochody podatkowe to ok. 80% pieniędzy budżetowych, są to podatki:

- VAT 39%

- akcyzowy 21%

- podatki osobiste od dochodów

- dochodowe od firm 10,6%

- inne

Podatki bezpośrednie obciążają dochód, przychód, majątek, płacą je podmioty gospodarcze. Podatki pośrednie - akcyza, VAT, cło, od gier - obciążają dochód pośrednio, są zawarte w cenach dóbr i usług.

Wpływ podatków na gospodarkę

Przyczyny pobierania podatków:

• Zapewnienie dochodów budżetowi państwa i budżetom terytorialnym

• Wykorzystywanie do kontroli, kształtowanie wielkości wydatków różnych podmiotów (wzrost podatków - spadek dochodu dyspozycyjnego, to samo dotyczy zmniejszenia ulg)

• Wykorzystywanie do ograniczenia konsumpcji pewnych dóbr (podatki akcyzowe zwiększają ceny pewnych dóbr, ogranicza to rozmiary ich konsumpcji)

• Niwelowanie dysproporcji w podziale dochodu narodowego. Progresja w założeniu powoduje, iż wyższe podatki dla więcej zarabiających, niższe dla mniej zarabiających.

Wielkość dochodów realnych podmiotów - określa wielkość dochodów dyspozycyjnych i oddziałuje na wielkość wydatków:

• obniżenie stóp podatkowych rozszerza popyt

• wzrost popytu to wzrost cen

• zachęta dla producentów do zwiększenia produkcji i podaży, dodatkowym czynnikiem, który może zachęcić do zwieszenia podaży jest wzrost rentowności produkcji wywołany wzrostem cen produktów i obniżeniem podatków dla firm. Skutkiem obniżania podatków może być zmniejszenie wpływów do budżetu ale zwolennicy mówią, że jest to zjawisko przejściowe, bo po pewnym czasie wpływy mogą wzrosnąć przez wzrost PKB.

Powiększenie stóp podatkowych powoduje przeciwne zjawiska:

• zmniejszenie dochodów dyspozycyjnych i popytu

• zmniejszenie podaży

• zmniejszenie podaży

• spadek aktywności gospodarczej

Skutkiem tego będzie wzrost bezrobocia, niezadowolenie społeczne. Dodatkowy skutek to obniżenie ogólnego poziomu cen, ale może to być krótkotrwałe. Po pewnym czasie przedsiębiorcy zniechęceni wysokimi podatkami, niskim popytem mogą ograniczyć aktywność gospodarczą.

Krzywa Laffera

wpływy do

budżetu

_{40 50 60} stopa podatków

Przy stopie ok. 50% wpływy z podatków zaczynają się zmniejszać. Następuje ograniczenie produkcji, podmioty uciekają w szarą strefę.

Wydatki budżetowe - przyczyny

• wydatki budżetu państwa i samorządów zapewniają realizację wielu celów, funkcji gospodarki narodowej (obrona narodowa, bezpieczeństwo, porządek wewnętrzny, opieka społeczna i administracja, system sprawiedliwości)

• konieczność wypłat dotacji i subwencji (dotacje mają charakter celowy musza być wydane w określonym roku, subwencje nie mają ścisłego celu przeznaczenia)

• upowszechnianie pewnych ważnych potrzeb przez oferowanie pewnych dóbr i usług nieodpłatnie lub za częściową odpłatnością, czasami są to takie dobra i usługi, które oferuje sektor prywatny na zasadach komercyjnych (za pełną odpłatnością)

• oddziaływanie na realizację pewnych celów gospodarczych wynikających z pełnienia przez państwo funkcji interwencyjno - stabilizacyjnych

• zapewnienie zaspokojenia przynajmniej najbardziej elementarnych potrzeb tym członkom społeczeństwa, którzy z przyczyn obiektywnych nie są sami w stanie tych potrzeb zaspokajać (chorzy, sieroty, bezdomni)

Oddziaływanie wydatków na gospodarkę

• umożliwiają realizację funkcji państwa

• ułatwiają dostęp do pewnych dóbr przez możność oferowania ich nieodpłatnie lub częściowo płatnych

• zmniejszają częściowo różnicę w sytuacji życiowej pewnych grup społecznych lub pewnych regionów państwa

• pozwalają aktywnie oddziaływać na przebieg pewnych procesów gospodarczych tzn. zapewniać realizację celów, których realizacje nie zapewnia mechanizmy rynkowe (badania naukowe, przekształcenia strukturalne, inwestycje rządowe)

Negatywne skutki polityki ekspansywnej

• wzrost wydatków pobudzających popyt może obok pobudzenia aktywności pobudzić inflację, wzrost cen. Inflacja może zahamować aktywność i zniwelować wcześniejszy wzrost

• wzrost wydatków może pobudzić konieczność wzrostu dochodów, wzrostu podatków

• gdy nie można zredukować wydatków, a państwo nie chce podwyższyć podatków, wówczas państwo musi zaciągać kredyty co zwiększa deficyt budżetowy

Negatywne skutki polityki restrykcyjnej

• zmniejszenie wydatków powoduje spadek popytu i zahamuje aktywność gospodarczą (funkcja AD przesunie się w lewo) i może zwiększyć bezrobocie

Budżet na 2001:

182,3 mld - wydatki

160,5 mld - dochody

Wydatki budżetowe

- 70% wydatki sztywne - na cele z góry określone i w wysokości z góry zaplanowane. W Polsce budżet jest zbyt silnie obciążony tymi wydatkami.

• 49,5 mld - ubezpieczenia społeczne

• 29,1 mld - subwencje dla samorządów

• 22,7 mld - wydatki na obsługę długu publicznego

Stan budżetu

zerowy wydatki = dochód

deficytowy wydatki > dochodu

nadwyżka budżetowa wydatki < dochodu

Deficyt budżetowy. Deficyt finansów publicznych to suma:

• sald budżetu państwa

• sald budżetów terenowych

• funduszy publicznych (kasy chorych, alimentacyjny, itd.)

Deficyt ekonomiczny- to twór powstały w 2000 roku nie ma charakteru normatywnego. Jest to skorygowany deficyt finansów publicznych o:

• przychody z prywatyzacji

• bezzwrotne transfery

Źródła finansowania deficytu budżetowego. Współcześnie w większości krajów występuje deficyt budżetowy. Źródła finansowania:

• nadwyżka budżetowa z lat ubiegłych (jeżeli jest)

• pożyczki zaciągane przez rząd:

• pożyczki wewnętrzne zaciągane przez sprzedaż obligacji skarbowych (weksli). Pożyczkodawcami może być ludność, banki komercyjne, inne instrumenty finansowe (czasem BC).

• Pożyczki zewnętrzne - zagraniczne, dawcy - banki, rządy zagraniczne, międzynarodowe instytucje finansowe

Pożyczki przyczyniają się do powstawania długu publicznego. Jest to suma pożyczek zaciągniętych przez rząd i pozostających do spłacenia. Jest to finansowe zobowiązanie państwa, które musi być spłacone w określonym czasie. Współcześnie dąży się do ograniczenia deficytu i długu publicznego.

Dwa kryteria dobroci systemu finansowego

• Deficyt ≤ 3% PKB

• Dług publiczny ≤ 60% PKB

Jeżeli jest poniżej to gospodarka jest w dobrym stanie.

Wpływ deficytu i długu publicznego na gospodarkę. Skutki dodatnie dominują gdy deficyt i dług publiczny są niewielkie, mieszczą się w w/w granicach, gdy są większe to skutki ujemne niwelują dodatnie.

+ wzrost wydatków budżetowych, wzrost popytu globalnego, wzrost aktywności

- wzrost wydatków budżetowych pobudzających popyt może pobudzić wzrost cen, pobudzić impuls inflacyjny

- wzrost obciążenia budżetu w latach następnych kosztami obsługi długu publicznego

1997 - 17,7 mld

1999 - 21 mld

2001 - 22,7 mld

- wzrost deficytu oznacza wzrost zapotrzebowania rządu na pożyczki. Rząd zaciągając je zmniejsza dostęp do pieniądza, do kredytów dla pomiotów gospodarujących. Banki komercyjne wolą pożyczać państwu bo ono na pewno spłaci dług.

C AD₁

J R₁

AD₂

R₂ AD

R₀

popyt, podaż, PKB

AS'

AS

P₂

P₁

AD'

p₀

AD

---