Fonologia, jezykoznawstwo


Fonologia

nauka o systemach dźwiękowych języków. Stanowi jeden z działów językoznawstwa (lingwistyki) (podawane jako synonimiczne nazwy: fonemika, fonematyka, odnoszą się tylko do jednej z teorii fonologicznych i nie mogą być traktowane jako zamiennik nazwy "fonologia").

Fonetyka

jeden z działów lingwistyki zajmujący się badaniem dźwięków mowy ludzkiej (zwanych głoskami) od strony ich artykulacji (tj. sposobu wytwarzania za pomocą narządów mowy; to tzw. fonetyka artykulacyjna), ich cech fizycznych (dokładniej: akustycznych - fonetyka akustyczna) ich odbierania (fonetyka audytywna), reakcji, jakie owe głoski wywołują w psychice człowieka (psychofonetyka).

Artykulacja

Przez artykulację rozumie się w fonetyce proces kształtowania dźwięków mowy ludzkiej, odbywający się w części aparatu mowy obejmującą jamy ponadkrtaniowe, tzw. nasadę. Artykulacja jest jednym z zasadniczych aspektów procesu wytwarzania głosek, na który składają się ponadto inicjacja, czyli mechanizm wytworzenia prądu powietrza i fonacja, czyli sposób zachowania się wiązadeł głosowych.

W czasie artykulacji prąd powietrza, który jest niezbędnym tworzywem w czasie wytwarzania dźwięków, jest modelowany przez ruchome i nieruchome artykulatory znajdujące się w nasadzie (kanale głosowym). Najczęściej modulacji poddawane jest powietrze wydychane z płuc.

Klasyfikacja artykulacyjna

Klasyfikacja artykulacyjna odwołuje się do charakterystycznego dla każdej głoski układu narządów aparatu artykulacyjnego.

Podstawowe kryteria takiej klasyfikacji dla głosek o charakterze spółgłoskowym to przede wszystkim:

Dla głosek o charakterze samogłoskowym zaś:

Egresywny strumień powietrza

strumień powietrza wydychanego z płuc lub wprawionego w ruch opuszczający jamę ustną przez inne narządy mowy, następnie obrabiany przez pozostałe narządy mowy, podstawowy materiał do produkcji dźwięku[1]. Jest on podstawą powstania większości dźwięków w językach indoeuropejskich. Jego przeciwieństwem jest ingresywny strumień powietrza.

Ingresywny strumień powietrza (pot. mówienie na wdechu)

strumień powietrza wdychanego w kierunku płuc lub wprawionego w ruch w kierunku płuc przez inne narządy mowy, następnie obrabiany przez pozostałe narządy mowy, materiał do produkcji dźwięku. W językach indoeuropejskich występuje w języku szwedzkim i norweskim. w Europie spotyka się go także w języku fińskim[1]. Występuje głównie w krótkich wypowiedziach, najczęściej jednowyrazowych lub dwuwyrazowych. Jego przeciwieństwem jest egresywny strumień powietrza.

Międzynarodowe Towarzystwo Fonetyczne

(ang. International Phonetic Association - IPA, fr. L'Association Phonétique Internationale; początkowo Dhi Fonètik Tîcerz' Asóciécon) - stowarzyszenie powstałe w 1886 roku w Paryżu, z inicjatywy grupy nauczycieli języków z Wielkiej Brytanii, Francji, Danii oraz Niemiec. Jego celem jest szerzenie wiedzy na temat fonetyki jako dyscypliny naukowej oraz promowanie różnych praktycznych zastosowań tej nauki. W tym celu Towarzystwo opracowało i propaguje Międzynarodowy Alfabet Fonetyczny.

Intonacja - w trakcie wypowiadania tekstu - nadawanie mu pewnego rodzaju melodii, poprzez zmianę modulacji głosu, w celu wyrażenia emocji lub tylko dla oddania specyficznego charakteru danej wypowiedzi.Intonacja umożliwia rozpoznanie zakończenia zdań i fraz, a także pomaga rozróżnić zdania pytające, rozkazujące i oznajmujące. Z formalnego punktu widzenia intonacja jest jedną z dominant segmentacyjnych tekstu. Tzw. porządek intonacyjny dysponuje dwoma intonemami - antykadencyjnym (opadającym) i kadencyjnym (wznoszącym).

Intonacja w językach tonalnych [edytuj]

W językach tonalnych istotną rolę odgrywa intonacja poszczególnych samogłosek morfemu - jest ona jedną z cech fonologicznych relewantnych (samogłoski wypowiadane z różną intonacją stanowią realizację różnych fonemów). Najczęściej spotykane rodzaje tonów (sposobów intonowania samogłosek), to:


Aparat mowy

Aparat mowy to narządy biorące udział w tworzeniu dźwięków ludzkiej mowy. Narządy te stanowią część układu oddechowego i jako takie nie są specyficzne tylko dla człowieka. Budowa narządów, które uczestniczą w tworzeniu dźwięków, jest u innych naczelnych bardzo podobna i nie wyjaśnia sama w sobie zjawiska wykształcenia się mowy u człowieka.

Budowa aparatu mowy

W budowie aparatu mowy można wyróżnić trzy grupy narządów:


Aparat oddechowy

Przez określenie aparat oddechowy rozumie się płuca, przeponę, tchawicę i oskrzela. Płuca dostarczają (w większości przypadków) niezbędnego materiału do tworzenia dźwięków. Patrz też mechanizm przepływu powietrza.

Aparat fonacyjny

Zasadniczą część aparatu fonacyjnego stanowi krtań, zbudowana z chrząstek i mięśni. W krtani znajdują się wiązadła głosowe rozpięte między chrząstką tarczowatą a wyrostkami na ruchomych chrząstkach nalewkowatych. Wraz z przylegającymi fałdami śluzówki tworzą parzyste fałdy głosowe, które dzięki mięśniom mogą zmieniać swoje położenia. Krawędzie tych fałd, które z punktu widzenia procesu fonacji są najważniejszą częścią krtani, to właśnie wiązadła głosowe. Szparę pomiędzy wiązadłami nazywa się szparą głosową (szparą głośni), a wraz z przyległymi fałdami głośnią.

0x08 graphic

Schematyczne położenie wiązadeł głosowych i chrząstek nalewkowych A: przy całkowitym zamknięciu, B: podczas artykulacji dźwięcznych elementów mowy, C: w czasie szeptu, D: przy chuchaniu, E: podczas spokojnego oddychania lub w czasie spoczynku, F: w czasie głębokiego oddychania

Ułożenie wiązadeł (fałd głosowych) odgrywa zasadniczą rolę tak w procesie oddychania jak i mówienia. Podczas spokojnego oddychania wiązadła są rozsunięte (E), powietrze swobodnie przepływa. Z podobną sytuacją mamy do czynienia w czasie artykulacji bezdźwięcznych elementów mowy. W czasie wymawiania dźwięcznych głosek wiązadła na przemian zwierają się (A) i rozwierają się pod naporem wydychanego powietrza. Powietrze pokonując opór stawiany przez wiązadła zaczyna drgać (efekt Bernoulliego). Obserwowana gołym okiem szpara pomiędzy fałdami głosowymi (B) jest w istocie złudzeniem optycznym spowodowanym bezwładnością oka, które nie jest w stanie zaobserwować szybko następujących po sobie faz zamykania i otwarcia.

Aparat artykulacyjny

Aparat artykulacyjny składa się z narządów, które modyfikują strumień powietrza i obejmuje wszystkie narządy jam przewodu oddechowego znajdujące się ponad nagłośnią (wejściem do krtani). Trzy jamy ponadkrtaniowe - jamę nosową, jamę gardłową i jamę ustna - określa się mianem tzw. nasady.

Narządy znajdujące się w nasadzie, zwane artykulatorami, można podzielić na ruchome i nieruchome. Najważniejsze ruchome narządy to wargi, język, podniebienie miękkie z języczkiem oraz żuchwa, zaś nieruchome to przede wszystkim zęby, dziąsła i podniebienie twarde. Ustawienie artykulatorów decyduje o barwie odbieranej przez nas głoski.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Fonologia Trubieckiego, Filologia polska, Językoznawstwo
fonologiczny, Kompetencje językowe
fonologiczny2, Kompetencje językowe
Fonologia Trubieckiego, Filologia polska, Językoznawstwo
Kształtowanie świadomości fonologicznej prezentacja 2009
Grzegorczykowa R , Językowy obraz świata i sposoby jego rekonstrukcji
Gotowość dzieci przedszkolnych do czytania a ich dojrzałość językowa
Jezykoznawstwo ogolne pytanie i Nieznany
Językoznawstwo ogólne kognitywizm
BLEDY JEZYKOWE, GRAMATYKA
Wyrażenia, nauka jezyków, Nauka wloskiego
Sentencje, Nauka języków, Łacina
MŁODOGRAMATYCY, Językoznawstwo

więcej podobnych podstron