1. Finanse - proces zjawiska i procesy pieniężne w których pieniądz występuje w postaci przepływających strumieni.

2. Funkcje pieniądza - Pieniądz, powszechnie akceptowany z mocy prawa lub zwyczaju środek regulowania zobowiązań, pełniący rolę powszechnego ekwiwalentu. Pieniądz pojawił się jako pośrednik w procesach wymiany wówczas, gdy nabrały one cech masowej powtarzalności, regularności, a więc w okresie przechodzenia od gospodarki naturalnej do towarowej. Funkcje pieniądza:

• Środek wymiany - pośredniczy w wymianie dóbr

• Środek płatniczy - służy do zakupu dóbr

• Środek przechowywania wartości - pokazuje wartość np. majątku, dóbr, usług

• Miernik wartości - miernik wyceny

W pierwszych trzech przypadkach pieniądz występuje w postaci strumienia.

3 . Definicja finansów z punktu widzenia ekonomicznego.

Finanse - gromadzenie i podział środków pieniężnych. Ogół zjawisk ekonomicznych związanych z ruchem zasobów pieniężnych, tj. gromadzenie i wydatkowanie pieniędzy przez różne podmioty gospodarcze. Są formą podziału produktu społecznego związaną z gospodarką towarowo-pieniężną i zależną od stopnia jej rozwoju. Zakres zjawisk finansowych rozszerzał się wraz ze zmianami systemów gospodarczych. W zależności od typów podmiotów gospodarczych gromadzących i wydających środki pieniężne wyróżniamy finanse gospodarstw domowych, finanse przedsiębiorstw oraz finanse publiczne. Rozwój gospodarczy doprowadził do wyodrębnienia się wyspecjalizowanych instytucji finansowych.

4.Podstawowy podział finansów.

Finanse dzielimy na:

- publiczne - publiczne zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami, normy prawa je regulujące. Obejmują budżet państwa, budżet jednostek państwowych, budżet samorządów. Finanse publiczne, gromadzenie i rozdzielanie zasobów pieniężnych przez instytucje publiczno-prawne (państwo, związki państw, organizacje międzynarodowe, samorządowe, instytucje ubezpieczeniowe i inne). Finanse publiczne są materialną podstawą działania tych instytucji i warunkiem spełnienia przez nie funkcji społecznych i gospodarczych do których zostały powołane. Głównymi źródłami dochodów publicznych są: podatki, opłaty publiczne, darowizny, kontrybucje, grzywny, kary, pożyczki, oprocentowanie, emisja znaków pieniężnych i papierów wartościowych, wpływy ze sprzedaży lub dzierżawy mienia publicznego, lokaty, depozyty, składki i inne. Wydatki publiczne obejmują głównie finansowanie administracji państwowej, wymiary sprawiedliwości, ochrony porządku publicznego, obronności, służby zdrowia, oświaty, nauki i sfery socjalnej (wypłaty rent, emerytur, stypendiów, zasiłków itp.). Mogą one obejmować także finansowanie rozwoju gospodarki narodowej, poszczególnych procesów lub podmiotów gospodarczych.

- prywatne - finanse osób fizycznych i podmiotów gospodarczych.

5. Funkcje finansów publicznych.

• Funkcja lokacyjna - polega na rozdziale czynników produkcji pomiędzy różne cele. Państwo poprzez finanse publiczne uczestniczy w rozdziale czynników produkcji. Wyróżniamy cztery sytuacje, kiedy państwo ingeruje w rozdziale produkcji.

- wtedy kiedy na rynku występuje monopol, np. urząd antymonopolowy

- związana z pojawieniem się monopolu naturalnego. Monopol naturalny występuje w branżach, które są w stanie wygenerować niskie koszty.

- działalność czynników zewnętrznych, np. klęska żywiołowa

- kiedy istnieje potrzeba dotowania przedsiębiorstw działających na potrzeby zbiorowe, np. poczta, oświata

• Funkcja dystrybucyjna - polega na podziale dochodu i majątku będącym w dyspozycji osób fizycznych i prawnych. Przeniesienie części środków osób fizycznych i prawnych na rzecz państwa.

• Funkcja stabilizacyjna - polega na pełnym wykorzystaniu czynników produkcji. Państwo realizuje tę funkcję :

• Zapewnia możliwie największego zatrudnienia

• Ograniczenie inflacji

• Zapewnienie wzrostu gospodarczego

6. Porównanie finansów publicznych i prywatnych.

Zasadnicze różnice między FP a finansami prywatnymi polegają, m.in. na tym, że:

1. fundusze publiczne - gromadzone są na zasadzie przymusu i przeznaczone na zaspokojenie potrzeb publicznych (ogółu społeczeństwa), natomiast

2. fundusze prywatne - służą realizacji celów głównie osobistych;

3. zakres finansów publicznych jest dużo szerszy;

4. operacje finansowe dokonywane w zakresie finansów publicznych rzutują na ogólną równowagę finansową Państwa.

7. Sektor finansów publicznych

Sektor finansów publicznych dzielimy:

- sektor rządowy - organy władzy publicznej, podległe im jednostki, np. Ministerstwo Finansów. organa władzy publicznej oraz podległe im jednostki organizacyjne w całości lub części finansowane ze środków publicznych.

Włączone są do sektora publicznego: państwowe jednostki organizacyjne nie objęte Krajowym Rejestrem Sądowym, których działalność jest w całości lub w części finansowana ze środków publicznych. Wyłączone są: przedsiębiorstwa, banki państwowe, spółki prawa handlowego.

• sektor samorządowy - jednostki samorządu terytorialnego, podległa jednostki: gmina, powiat.

Sektor finansów publicznych tworzą podmioty wymienione w ustawie. Istnieje 5 form organizacyjnych jednostek sektora finansów publicznych.

• Jednostka budżetowa - podmiot, który wszystkie swoje dochody przekazuje dla państwa, a wszystkie swoje wydatki pokrywa ze środków budżetu państwa.

• Zakład budżetowy - jednostka, która swoje wydatki pokrywa ze środków budżetowych, natomiast swoje dochody przeznacza dla państwa bądź na własne potrzeby. Jeżeli dochody są wyższe od wydatków - resztę nadwyżką oddaje państwu.

• Gospodarstwo pomocnicze - wyodrębniona pod względem organizacyjnym i finansowym część działalności jednostki budżetowej. Gospodarstwo może swoje dochody przeznacza na własne cele, może też otrzymywać dotacje ze strony państwa.

• Środki specjalne - środki finansowe gromadzone przez jednostki budżetu na ściśle wyodrębnionych rachunkach. Pochodzą one, są gromadzone na podstawie ustaw

Fundusze celowe - fundusz ustawowy, powołany w drodze ustawy, przed 01.01.1999 roku. Przychody jego pochodzą z budżetu państwa a wydatki przeznaczone są na ściśle określone cele. FC - fundusz powołany ustawowo, przed dniem wejścia w życie ustawy o finansach publicznych (01.01.99), którego przychody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań.

FC - może działać jako osoba prawna lub stanowić wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz.

W praktyce, mogą występować w obrocie prawnym: państwowe, gminne, powiatowe i wojewódzkie FC.

Fundusze celowe (FC)

Do najbardziej znanych należą	W ramach finansowania funduszowego pozostawiono
F. Gwarantowany Świadczeń Pracowniczych	Narodowy Fundusz Ochrony Zdrowia
F. Ubezpieczeń Społecznych	Narodowy Fundusz Rewaloryzacji Zabytków
F. Emerytalno - Rentowy Rolników	F. Promocji Twórczej
Państwowy Fundusz Kombatantów	F. Ochrony Środowiska
F. Rehabilitacyjny Osób Niepełnosprawnych	F. Gospodarki Wodnej
F. Alimentacyjny	F. Ochrony Gruntów Rolnych
	F. Daru Narodowego
	F. Kościelny

Część funduszy pozabudżetowych została przekształcona w fundacje, np.: fundacja rozwoju kultury lub agencje np. Agencja Rynku Rolnego .

8. Zasady gospodarki finansów publicznych.

Zasady gospodarki finansów publicznych wynikają z ustaw o gospodarce finansami publicznymi. Służą usankcjonowaniu posługiwania się finansami publicznymi.

• Zasada jawności i przejrzystości - wynika z art. 11 ustawy o finansach publicznych. Jest ona realizowana przez:

- jawność sejmowej debaty budżetowej

- jawność debat nad budżetami samorządów

- podawanie do wiadomości publicznej szeregu informacji o finansach publicznych.

• Zasada gospodarki finansowej - wynika z art. 24,25,26 ustawy o finansach publicznych. Wynika z niej fakt, że ujęte w budżetach dochody są prognozą, natomiast ujęte wydatki stanowią nieprzekraczalny limit.

• Zasada dokonywania wydatków publicznych - wydatki publiczne powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny. Powinny zapewnić realizację zadań. Powinny wynikać z wcześniejszych zobowiązań. Art. 28 ustawy o finansach publicznych.

• Zasada ograniczania deficytu budżetowego - art. 36 - 39 ustawy o finansach publicznych. Postuluje się ograniczenie deficytu budżetowego - jest to nadwyżka wydatków państwa nad jego dochodami. Utrzymywanie deficytu niesie za sobą dodatkowe koszty jego obsługi. Deficyt jest zjawiskiem negatywnym.

9. Prawo finansowe - Prawo finansowe jest to ogół norm prawnych regulujących działalność finansową w danym państwie .

10. Podział prawa finansowego - Systematyka prawa finansowego - ze wskazaniem aktów prawnych .

Prawo budżetowe → ust. budżetowa i ust. o finansach publicznych (26.11.98r.)

Prawo podatkowe

→ Ordynacja podatkowa ust. z 29.08.1997r.,

→ ust. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym 09.01.1993r.,

→ ust. o podatku dochodowym od osób fizycznych,

→ ust. o podatku dochodowym od osób prawnych z 15.02.1992r.,

→ ust. o podatku rolnym z 15.11.1984r.,

→ ust. o lasach z 28.09.1991r.,

→ ust. o podatku od spadków i darowizn z 28.07.1983r.,

→ ust. o grach losowych i zakładach wzajemnych z 29.07.1992r.,

→ ust. o podatkach i opłatach lokalnych z 12.01.1991r. (obejmuje podatek od nieruchomości, od środków transportowych, od posiadania psów, opłatę targową, miejscową i administracyjną),→ ust. o opłacie skarbowej z 31.01.1989r.

Prawo celne → Kodeks celny ust. z 09.01.1997 r.

Prawo finansowe ubezpieczeń gospodarczych i finansowych

→ Kodeks cywilny ust. z 28.04.1964r.,

→ ust. o działalności ubezpieczeniowej z 128.07.1990r.,

→ ust. o pracowniczych programach emerytalnych z 22.08.1997r.,

→ ust. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym z 06.02.1997r.,

Prawo finansowe jednostek samorządu terytorialnego

→ ust. o finansach publicznych z 26.11.1998r.,

→ ust. o finansowaniu gmin z 10.12.1993r.,

→ ust. o samorządzie terytorialnym z 08.03.1990r.,

→ ust. o samorządzie gminnym z 08.03.1990r.,

→ Konstytucja RP (Rozdz. VII art. 163 - 172),

→ ust. o samorządzie powiatowym z 05.06.1998r.

→ ust. o samorządzie województwa z 05.06.1998r.,

→ ust. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego z 26.11.1998r.

Prawo walutowe i dewizowe

→ ust. prawo dewizowe z 18.12.1997r.

→ ust. o denominacji złotego z 07.07.1994r.

→ ust. o zmianie systemu pieniężnego z 28.10.1950r.

→ zarz. Prez. NBP w sprawie zatrzymywania fałszywych znaków pieniężnych z 31.01.1989r.

Prawo finansowe podmiotów gospodarczych

→ Kodeks spółek handlowych z

→ ust. o rachunkowości z 29.09.1994r.

→ ust. prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi z 21.08.1997r.( 97 r. )

→ ust. o działalności gospodarczej z 23.12.1988r.

→ ust. o przedsiębiorstwach państwowych z 25.09.1981r.

Prawo bankowe

→ ust. prawo bankowe z 29.08.1997r.

→ ust. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym z 14.12.1994r.

→ ust. o Narodowym Banku Polskim z 29.08.1997r

11. Źródła prawa finansowego:

• Konstytucja - Źródłem podstawowym prawa finansów publicznych jest Konstytucja RP. W rozdz. dot. wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela K. stanowi, że każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych w tym podatków - określonych w ustawie. Konstytucja poświęca temu problemowi rozdział „Finanse publiczne”. Uregulowania w nim zawarte stanowią konkretyzację powyższego zapisu oraz dot. kwestii gromadzenia i wydatkowania środków finansowych na cele publiczne, ust. budżetowej oraz NBP.

• Ustawy - m.in.: ust. o finansach publicznych, o dochodach w latach 1999 - 2000, ust. o podatku dochodowym od osób fizycznych, ust. prawo bankowe, ust. o NBP, ust. Kodeks celny itd.

• Ratyfikowane umowy międzynarodowe - przede wszystkim dot. podatków (zapobieganie podwójnemu opodatkowaniu, ceł,

Rozporządzenia dotyczące postępowań szczególnych - - przede wszystkim: rozporządzenia: zwłaszcza Ministra Finansów.

Wpływ na prawo finansów wywierają także: poglądy przedstawicieli nauki (doktryna) oraz orzeczenia sądowe (judykatura).

• Akty prawa miejscowego

12. Normy prawa finansowego

Norma prawna - (łac. reguła, przepis, podziałka ) → rodzaj reguły postępowania, czyli wypowiedzi wskazującej komuś jak powinien postępować w określonej sytuacji, obowiązującej na tej podstawie, że została ustanowiona lub uznana przez państwo /kompetentny organ państwa.

Współcześnie → n.p. mają przeważnie sformalizowaną postać przepisów prawnych. Norma prawna nie jest równoznaczna z przepisem prawnym → który będąc jednostką redakcyjną aktu normatywnego, zawiera jedynie elementy, z których odtwarza się (wykładnia prawa) odpowiednie reguły postępowania. Dopiero na podstawie całego zespołu przepisów prawnych, ustala się jakie normy prawne obowiązują w danym systemie prawa.

Norma finansowa składa się z 3 części:

1. HIPOTEZA →

• powołanie się na akt normatywny (źródło prawa, z którego wynika obowiązywanie normy prawnej),

• powołanie się na stan faktyczny uzasadniający dyspozycję normy,

• wskazanie adresata normy prawnej → normy indywidualne i normy generalne)

2. DYSPOZYCJA → wyznacza adresatowi sposób zachowania się.

• Przedmiot normy → określone zachowanie, stanowiące uprawnienie jednego podmiotu a zobowiązanie drugiego, może być ono szczegółowo określone, co do miejsca i sposobu jego wykonania;

• Podmioty normy → czynny ( uprawniony ) i bierny ( zobowiązany ).

3. SANKCJA → z reguły, są to dolegliwości karne lub materialne (konsekwencje naruszenia dyspozycji w warunkach wskazanych w hipotezie).

13.Podział norm finansowych.

Ustrojowe - określają organizację, kompetencje oraz formy prawne ich realizacji przez organy władzy. Zaliczamy do nich norm z ustawy o finansach publicznych, ustawa ordynacji podatkowej.

Materialne - tworzą one uprawnienia i obowiązki podmiotów stosunków prawnych, np. ustawy powołujące podatki - tzw. Prawo podatkowe materialne.

Proceduralne - określają reguły postępowanie przy stosowaniu norm materialnych, np. ustawa ordynacji podatkowej, ustawa o prawie bankowyn.

14.Uprawnienia i obowiązki finansowo - prawne

W dyspozycji normy prawa finansowego są określone uprawnienia i obowiązki finansowo-prawne. Powstanie, zmiana lub wygaśnięcie uprawnień i obowiązków jest uzależnione od faktów, z którymi prawo finansowe określa się mianem faktów prawnych. Klasyfikacja faktów prawnych jest przeprowadzona w różny sposób, gdyż możliwości wpływu poszczególnych faktów na powstanie, zmianę bądź wygasanie uprawnień i obowiązków w różnych gałęziach prawa nie są jednakowe. Ze względu na to czy fakty prawne są wywołane świadomie, w celu osiągnięcia określonych skutków prawnych, czy też zachodzą wywołując je w sposób niezamierzony lub uboczny, najważniejszy jest podział faktów prawnych na:

• Zdarzenia - są faktami prawnymi niezależnymi od woli ludzi, nie wynikających z ich świadomego zachowania się. Prawo przedmiotowe może łączyć z nimi różne skutki prawne bądź też pozostać wobec nich obojętne, np. śmierć - w prawie cywilnym i prawie podatkowym.

• Zachowania - są to fakty prawne zależne od woli ludzkiej, przejawiające się zarówno w działaniach zgodnych z prawem jak i bezprawnych. Wśród zachowań zgodnych z prawem trzeba wyróżnić te, których celem jest wywołanie określonych skutków prawnych, oraz takie, które wywołują te skutki w sposób niezamierzony i uboczny.

Uprawnienia i obowiązki finansowo - prawne ustalane są zawsze ze względu na publiczną działalność finansową. Dlatego też odnoszą się do wszystkich sfer tej działalności. Wyróżnia się uprawnienie i obowiązki: budżetowe, podatkowe, walutowe, dewizowe, bankowe. Uprawnienia i obowiązki można podzielić na:

• Podstawowe - ze względu na podstawowe uprawnienia i obowiązki norma prawa ustanowiła daną osobę lub jednostkę organizacyjną podmiotem prawa finansowego. Powstają one w związku z gromadzeniem, posiadaniem albo przekazywaniem środków pieniężnych.

• Instrumentalne - zaliczamy te, które służą podmiotom prawa finansowego do właściwego ukształtowania i doprowadzenia do realizacji uprawnień i obowiązków podstawowych. Należałoby wyróżnić ponadto uprawnienia i obowiązki o charakterze materialnym i proceduralnym.

15.Podmioty prawa finansowego - osoby lub jednostki organizacyjne objęte uprawnieniami bądź obowiązkami finansowo-prawnymi.

Wyróżniamy podmioty:

- czynne - podmioty uprawnione, organy państwa i jednostek samorządu terytorialnego i podstawowym podmiotem czynnym jest Skarb Państwa.

- bierne - podmioty zobowiązane, osoby fizyczne i jednostki organizacyjne.

16. Stosunki finansowo - prawne

Charakteryzują się 3 cechami:

- majątkowy charakter stosunków finansowo - prawnych wynika z prawnej definicji finansów publicznych

- nie równorzędność prawna podmiotów finansowych

- nie równorzędność interesów podmiotów finansowych - interes państwa niepokryta się z interesem osób fizycznych lub prawnych.

Przedmiotem stosunków finansowo - prawnych są uprawnienia i obowiązki finansowo- prawne. Konkretyzacja uprawnień i obowiązków finansowych następuje przy postępowaniu finansowym.

17. Budżet Państwa - Budżet państwa - jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów:

- organów: władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa,

- sądów i trybunałów ,

- administracji rządowej.

Należy on do planów o charakterze dyrektywnym, tzn. plan ten zawiera zespół zadań adresowanych do organów finansowych, na które nakłada (i na innych wykonawców) obowiązek zrealizowania dochodów w zaplanowanej wysokości, a także dokonania wydatków określonych w planie. Budżet Państwa - jest planem dochodów i wydatków PAŃSTWA oraz władzy samorządowej (budżet gmin). Dochody budżetowe są pobierane przez różne organy, zarówno CENTRALNE jak i LOKALNE ORGANY (gminy). Wynika to z podziału kompetencji między organami państwowymi. BP → jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego (01.01.-31.12.) - oznacza to ROK BUDŻETOWY. Budżet państwa, plan finansowy państwa, zestawienie prognozowanych na następny rok budżetowy dochodów i wydatków rządowych, sporządzone przez rząd (projekt budżetu) i zatwierdzone (po wprowadzeniu ewentualnych poprawek) przez parlament, najczęściej w formie ustawy budżetowej. Budżet państwa jest podstawowym instrumentem określania i realizacji polityki gospodarczej i społecznej rządu, a konieczność zatwierdzenia projektu przez parlament zapewnia parlamentarną kontrolę nad poczynaniami rządu. Identyfikuje on źródła dochodów i prognozowane ich kwoty oraz sposób ich rozdysponowania. Głównymi dochodami budżetu państwa są: wpływy z podatków, opłat, ceł oraz dochody z majątku skarbu państwa. Podstawowe wydatki związane są z: utrzymaniem administracji państwowej, wymiaru sprawiedliwości, armii, policji, służb dyplomatycznych, finansowaniem sfery socjalnej i kultury, utrzymaniem i rozwojem infrastruktury, działaniami interwencyjnymi w gospodarce. Budżet państwa może być zrównoważony (gdy kwoty dochodów i wydatków są sobie równe) lub niezrównoważony. W tym drugim przypadku może mieć miejsce deficyt budżetowy lub nadwyżka budżetowa. Budżet państwa musi zawierać także określenie sposobów pokrycia deficytu lub rozdysponowania nadwyżki. Charakter i wewnętrzna struktura budżetu państwa jest wyrazem kompromisu pomiędzy ścierającymi się interesami gospodarczymi i politycznymi. Co ustala ustawa budżetowa:

1.Dochody BP wg ważniejszych źródeł, części i działów klasyfikacji budżetowej;

2.Wydatki BP;

3.Deficyt BP oraz źródła jego pokrycia;

4.Limity zatrudnienia w administracji rządowej;

5.przychody i rozchody BP;

6.zestawienie przychodów i wydatków zb, gp jb i śs;

7.plany finansowe państwowych funduszy celowych;

8.wykaz programów wieloletnich;

9.wykaz inwestycji wieloletnich;

10.zestawienie dotacji dla państwowych operacji i fundacji z udziałem Skarbu Państwa (SP);

11.zakres i kwoty dotacji przedmiotowych;

12.wykaz jednostek otrzymujących dotacje podmiotowe i kwoty dotacji.

Suma wydatków - stanowi limit wydatków BP. Ustawa budżetowa - może - ustalać plany finansowe innych jednostek sektora rządowego. Ustawa budżetowa - nie może - zawierać przepisów zmieniających inne ustawy. Z czego się składa uzasadnienie projektu ustawy budżetowej:

1. głównych celów polityki społecznej i gospodarczej

2. założeń makroekonomicznych na planowany rok budżetowy i na 2 kolejne lata dotyczących:

• kształtowania się PBK

• państwowego długu publicznego oraz długu SP

• poziomu cen towarów i usług konsumpcyjnych.

18. System budżetowy - Zespół norm prawnych, regulujących organizację finansowych organów państwa i instytucji objętych gospodarką budżetową oraz zasady pobierania dochodów pieniężnych, na rzecz budżetu państwa a także - zasady ich wydatkowania.

19. Gospodarka budżetowa - z znaczeniu wąskim to pobieranie dochodów i dokonywanie wydatków. W znaczeniu szerokim to planowanie budżetu, gromadzenie dochodów, dokonywanie wydatków i kontrola wykonywania budżetu. Jakie procesy składają się na gospodarkę budżetową:

1. Planowanie budżetowe,

2. Gromadzenie dochodów budżetowych,

3. Dokonywanie wydatków budżetowych,

4. Kontrola przestrzegania dyscypliny finansowej (budżetowej).

20. Zasady budżetowe:

- zasada uprzedniości -

- zasada zupełności

- zasada jedności

- zasada specjalizacji

- zasada ogólności

- zasada jawności

21. Rodzaje i funkcje budżetu.

Funkcje:

1. rozdzielcza - gromadzenie, podział i wydatkowanie zasobów pieniężnych ponoszonych przez państwo na sfinansowanie wydatków; polega na przejmowaniu na rzecz budżetu, część zasobów pieniężnych od podmiotów gospodarczych i ludności oraz na przydzielaniu określanych części tych zasobów innym jednostkom. W wyniku redystrybucji dochodów BP następuje przeniesienie części zasobów pomiędzy:

- różnymi działami gospodarki narodowej,

- różnymi regionami kraju,

- różnymi grupami ludności,

- różnymi państwami (pożyczki zagraniczne).

2. kontrolna - ściśle związana z f . rozdzielczą, gdyż proces gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych jest kontrolowany pod kątem oceny celowości, legalności i efektywności gospodarki budżetowej.

22. Rodzaje kontroli budżetowej.

Podstawowym celem kontroli jest dostarczanie informacji o wypadkach nieprawidłowości w trakcie przebiegu procesów gospodarczych.

1. Kontrola ex ante (wstępna), czyli k. planu budżetowego → jej zadaniem jest przeciwdziałaniem nieracjonalnym i nieefektywnym zamierzeniom.

2. Kontrola w toku wykonania planu budżetowego (bieżąca) → polega na wykorzystaniu operacji budżetowych np. kształtowania się wpłat podatkowych, jako sygnałów o bieżącym przebiegu procesów rzeczowych. (Szybkość wyników kontroli).

3. Kontrola ex post (następna), tzw. sprawozdawcza - dotycząca oceny prawidłowości wykonania planu budżetowego. W Polsce najbardziej rozbudowany jest ten rodzaj kontroli.

Kontrolę przeprowadza: NIK, MF, US oraz organy kontroli finansowej (policja skarbowa).

23. Charakter kryteriów klasyfikacji budżetowej.

Klasyfikacja budżetowa jest to sposób grupowania jednorodnych dochodów i wydatków budżetowych.

Klasyfikacja jest grupowaniem wg. ustalonych kryteriów, spośród których jako podstawowe należy wymienić kryteria:

1. podmiotowe - podział „resortowy” - każda część odpowiada poszczególnym organom administracji rządowej , np. „Budżet Ministerstwa i Opieki Społecznej”

2. przedmiotowo - funkcjonalne - podział wg źródła pochodzenia oraz podział wydatków - wg celów przeznaczenia środków. Dochody i wydatki podlegają podziałowi na działy i rozdziały, np.: dział: szkolnictwo zawodowe, rozdział: szkoły zasadnicze, technika, licea zawodowe.

3. rodzajowe - kryterium określające jakie kwoty wydatkowano na poszczególne rodzaje zadań. Uzupełnia klasyfikację przedmiotowo - funkcjonalną (uszczegóławia). Klasyfikacja rodzajowa - obejmuje paragrafy i pozycje.

24. Wydatki budżetowe - rodzaje

• wydatki na realizację zadań wykonywanych przez organy władzy publicznej, administrację rządową, sądy i trybunały

• subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego

• dotacje celowe na zadania z zakresu administracji rządowej oraz inne.

• Wydatki na zadania zlecone jednostką samorządu terytorialnego przez ustawę

• Dofinansowanie zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego

• Dotacje na zadania określone ustawami

• Współfinansowanie programów realizowanych ze środków zagranicznych

Podział wydatków budżetowych:

I klasyfikacja:

Wydatki dzielimy na:

1. bieżące:

- subwencje ogólne dla jednostki samorządu terytorialnego

- dotacje

- świadczenie na rzecz osób fizycznych w tym głównie wynagrodzenia

- zakupy towarów i usług

- inne zadania - wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych.

Subwencje - są to transfery z budżetu, są to transfery bezzwrotne. Jest przeznaczona na cele ogólne, jest przekazywana jednostkom samorządu terytorialnego

Dotacje - są to transfery z budżetu, są to transfery bezzwrotne. Mają służyć ściśle określonym celom i w przypadkach ich niewykonania na określony cel muszą być zwrócone. Są przekazywane wielu podmiotom: przedsiębiorstwu, funduszom celnym, jednostką samorządu terytorialnego. Rodzaje dotacji:

- dotacje celowe - przeznaczone na określony cel ( zazwyczaj na cele inwestycyjne)

- dotacje podmiotowe - dofinansowanie działalności konkretnego podmiotu

- dotacje przedmiotowe - dopłaty do określonych wyrobów lub usług.

2. na obsługę długu Skarbu Państwa-składają się na nie:

- wydatki z tytułu oprocentowania

- oprocentowanie od zaciągniętych kredytów i pożyczek

- spłaty związane udzielanymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami

3. majątkowe

- na zakup i objęcie akcji i kapitałów w spółkach handlowych

- inwestycyjne ( główne inwestycje jednostek budżetowych lub finansowanie ewentualnie dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji np. jednostki samorządu terytorialnego mogą tu być podmiotem)

II klasyfikacja

Wydatki:

• Sztywne - budżet państwa musi je ponosić, zaliczmy do nich:

- wydatki związane z funkcjonowaniem administracji państwowej i realizowaniem funkcji państwa

- wydatki na finansowanie lub dofinansowanie podmiotów, które świadczą usługi na potrzeby zbiorowe społeczeństwa np. oświata

- subwencja ogólna dla jednostek samorządu terytorialnego

- wydatki na obsługę długu skarbu państwa

- wydatki na finansowanie lub dofinansowanie podmiotów, które świadczą usługi społeczne

• Gospodarcze - wydatki na funkcjonowanie gospodarki, restrukturyzację gospodarki i inwestycje.

25. Dochody budżetu państwa - wszelkie wpłaty dokonywane na rzecz BP pochodzące od przedsiębiorstw państwowych, sektora prywatnego, ludności lub z zagranicy. Rozróżniamy:

1. Dochody rzeczywiste → pochodzą od jednostek spoza systemu budżetowego, m.in.: od podmiotów gospodarczych i osób fizycznych → kształtują wielkość budżetu państwa.

2. Dochody rozliczeniowe → (zwane „przelewami wewnątrzbudżetowymi”) - polegają na przesuwaniu dochodów budżetowych między budżetem państwa a budżetami lokalnymi gmin, np.: subwencja ogólna - przyznana na rzecz budżetu gminy z budżetu państwa.

Katalog dochodów budżetu państwa.

1.podatki - dochody o charakterze : zasadniczym, bezzwrotnym, nieodpłatnym, przymusowym (1996r. - udział podatków w budżecie państwa - ponad 84 %, w 1997r. - 83,5 % a w 1998 r. - 91%),

opłaty - (dotychczas ich znaczenie w dochodach państwa - mało istotne) - jednostronnie określone, bezzwrotne i odpłatne świadczenie pieniężne, o charakterze ogólnym, pobierane od osób fizycznych i prawnych przez państwo lub instytucję świadczącą usługi na podstawie obowiązujących aktów prawnych,

podatki i opłaty - te, które na mocy odrębnych ustaw nie stanowią dochodów jst. funduszów celowych oraz innych podmiotów sektora finansów publicznych,

2.cła → jest to przymusowe, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie pieniężne, pobierane przez państwo od przywozu, wywozu i przewozu towarów przez obszar celny danego kraju: 1996r. - 6,6%; 97r. - 6,4%; 98r. - 6,6%; 99r. - 4,9% ),

3.wpłaty - z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek SP,

4.dywidendy

5.wpłaty z zysku NBP

6.wpłaty nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych pjb,

7.dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe (o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej),

8. dochody z najmu i dzierżawy (oraz innych umów o podobnym charakterze) składników majątku SP (o ile......),

9.opłaty od poręczeń i gwarancji udzielanych przez SP,

10. odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jb (o ile......),

11.odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym BP,

12.odsetki od udzielanych z BP pożyczek krajowych i zagranicznych,

13.grzywny, mandaty i inne kary pieniężne (o ile....),

14.spadki, zapisy i darowizny na rzecz SP,

15. inne dochody publiczne, obligacje, bony skarbowe, pożyczki.

26. Podział dochodów:

- dochody zasadnicze, bezzwrotne, przymusowe, nieodpłatne należą do nich: podatki cła, wpłaty z zysku NBP, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych. Podmioty muszą je zapłacić - przymusowość. Są to zasadnicze dochody - stanowią większość dochodów budżetu państwa. Państwo otrzymuje je na własność - bezzwrotne, nieodpłatne. Państwo nie ma obowiązku świadczyć na rzecz podmiotów w zamian za te dochody.

- dochody uboczne, dobrowolne, zwrotne, odpłatne należą do nich: pożyczki, kredyty. Państwo musi je zwrócić, nikt nie musi udzielać państwu kredytu lub pożyczki - dobrowolne. Uboczne - stanowią mały odsetek dochodów budżetu. Odpłatne - państwo zwraca je razem z odsetkami tzn. ponosi koszty tych dochodów.

27. Procedura budżetowa - jest związana z powstaniem budżetu. Składa się z czterech etapów:

1. Opracowanie projektu budżetu - jest to proces budżetu najistotniejszy jest określenie potrzeb i zestawienie ich z możliwościami finansowymi. W pierwszej kolejności określa się wydatki publiczne, następnie dochody, wielkość deficytu. Wydatki są często niezależne od decyzji rządu i parlamentu. Dochody są w znacznej mierze uzależnione od rządu. Minister finansów przedstawia Radzie Ministrów założenia do projektu budżetu na następny rok. Dotyczące podstaw wielkości makroekonomicznych państwa (inflacja), założenia powinny być zgodne z założeniami polityki społeczno-gospodarczej państwa i polityki pieniężnej NBP. Przedstawienie prac ministra finansów i Rady ministrów projektu budżetowego:

- tworzenie projektu - kierownicy jednostek centralnych przedstawiają swoje budżety, wojewodowie przedstawiają budżety swoich województw i MF ma możliwość ich korekty. Konsoliduje je w jeden budżet. Istnieją instytucje, których budżety zostają dołączone bez zmian: TK,SN,.NSA, NIK.

- uchwalenie budżetu prze RM - RM powinna uchwalić do 30 września roku poprzedniego rok budżetowy. Zdarza się, że z innych ważnych przyczyn RM może później zatwierdzić projekt budżetu, zgodnie z art. 222 Konstytucji. Jeśli uchwala to przesyła projekt do Sejmu.

2. Uchwalenie budżetu - ustawa jest czytana w 3 czytaniach. W pierwszym czytaniu na posiedzeniu sejmu premier lub minister finansów przedstawia ogólne założenia projektu, następnie pytania posłów i odpowiedzi. Projekt budżetu trafia do Komisji Finansów Publicznych. Podczas drugiego czytania zostaje przedstawiony projekt budżetu wraz z wnioskami komisji. Głosowanie nad poprawkami. Jeśli jest dużo poprawek trafia z powrotem do komisji. Podczas trzeciego czytania odbywa się głosowanie nad uchwaleniem ustawy budżetowej. Następnie uchwalony projekt Marszałek Sejmowy przekazuje do Senatu. Przesłana do Senatu, Senat ma 20 dni na rozpatrzenie tej ustawy, jeśli tego nie zrobi tego tzn. że przyjął ustawę bez poprawek. Jeżeli Senat wniesie poprawki do ustawy jest ona przesłana do Sejmu, który głosuje nad odrzuceniem poprawek. Odrzuca poprawki bezwzględną większością głosów. Tak uchwalona ustawa jest przesyłana do Prezydenta. Prezydent nie ma prawa weta, ma 7 dni na podpisanie ustawy, może też kierować ustawy do Trybunału Konstytucyjnego, który ma dwa miesiące na podjęcie decyzji. Od czasu przesłania projektu do Sejmu do podpisania przez Prezydenta nie może minąć więcej niż 4 - miesiące. Jeżeli trwa dłużej to prezydent może rozwiązać parlament. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje tylko rządowi.

3. Wykonanie budżetu - wykonaniem budżetu kieruje Rada ministrów natomiast minister finansów sprawuje ogólny nadzór nad wykonaniem budżetu. Nad całością czuwa Minister Finansów, Finansów poszczególne części budżetu wykonują dysponęci budżetu. Zasady budżetowe → to pewne postulaty, które mają zapewnić prawidłowe tworzenie i wykonywanie budżetu.Wykonywanie budżetu → to druga faza procedury budżetowej, która polega na uzyskiwaniu dochodów i dokonywaniu wydatków. Ogólny nadzór nad wykonywaniem bp sprawuje Rada Ministrów. Natomiast ogólna kontrola realizacji dochodów i wydatków budżetu oraz dbanie o zachowanie równowagi budżetowej - należy do - Ministra Finansów. Wykonawcami budżetu są:

- poszczególni ministrowie i wojewodowie oraz podległe im jednostki, które gromadzą dochody i dokonują wydatków,

- banki sprawujące obsługę budżetu, wśród których największą rolę odgrywa NBP.

Rezerwy budżetowe:

- rezerwa ogólna - wynosi 1% planowanych dochodów może być wykorzystywana na finansowanie nieprzewidzianych wydatków. Rezerwą ogólną dysponuje Rada Ministrów i może ona upoważnić premiera lub ministra finansów do dyspozycji rezerwą ogólną do określonych kwot.

- rezerwa celowa - mogą przekroczyć 5% planowanych dochodów i są przeznaczone na określone cele zawarte w ustawie budżetowej dysponuje nimi minister finansów. Podział rezerwy celowej następuje na mocy decyzji ministra finansów w porozumieniu z konkretnym dysponentem.

Zmiana w budżecie w trakcie wykonywania budżetu:

- przenoszenie wydatków - przenoszenie z jednego celu na inny. Nie zwiększają się wydatki, a zamienia się struktura. Może to robić tylko minister finansów. Dla poszczególnych budżetów inni ministrowie i wojewodowie.

- dodatkowe wydatki - pula wydatków zwiększona. Muszą istnieć źródła pokrycia dodatkowych wydatków. Zwiększać może Rada Ministrów i niekiedy minister finansów.

- dysponowanie rezerwa

4. Sprawozdawczość i kontrola wykonania budżetu. Kontrola wykonania budżetu → sprawowana jest przez Sejm, już w trakcie roku budżetowego, bowiem MF ma obowiązek przedstawienia Komisji Finansów Publicznych oraz NIK w terminie do 10 września informacji o przebiegu wykonania budżetu państwa za I półrocze. Właściwa kontrola ma jednak miejsce po zakończeniu roku budżetowego. Rada Ministrów - w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego -ma obowiązek przedłożyć Sejmowi sprawozdanie, z wykonania ustawy budżetowej. W ciągu 90 dni - Sejm, po zapoznaniu się z opinią NIK - podejmuje uchwałę o udzieleniu bądź odmowie udzielenia - rządowi absolutorium. RM - kieruje wykonaniem bp, sprawuje ogólny NADZÓR nad wykonaniem budżetu państwa, MF - sprawuje ogólną KONTROLĘ realizacji dochodów i wydatków bp oraz dbanie o zachowanie równowagi budżetowej (kontroluje poziom deficytu).

28.Deficyt budżetowy - ujemna różnica między dochodami i wydatkami budżetu państwa w roku budżetowym (dochody niższe od wydatków) kiedy dochody wyższe od wydatków - nadwyżka budżetowa. Istnieje deficyt budżetowy musi zostać pokryty przez państwo.

Źródła pokrycia deficytu budżetowego.

- emisja skarbowych papierów wartościowych

- pożyczki i kredyty

- dochody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa

- nadwyżka budżetowa z lat ubiegłych

Klasyfikacja deficytu budżetowego:

I klasyfikacja

Deficyt dzielimy na:

1. Rzeczywisty - faktyczna różnica między dochodami a wydatkami. Jest sumą deficytu strukturalnego i cyklicznego.

2. Strukturalny - wielkość symulowana, powstająca w warunkach kiedy wydatki i dochody budżetowe są realizowane przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji.

3. Cykliczny - jest rezultatem cyklu koniunkturalnego wpływającego na poziom dochodów i wydatków.

Jeśli w państwie jest deficyt strukturalny to w państwie konieczność jest reform.

II Klasyfikacja

Deficyt dzielimy na:

1. pierwotny - jest odpowiednikiem deficytu rzeczywistego.

2. oficjalny - jest to pierwotny powiększony o koszty obsługi długu publicznego.

29. Dług publiczny - skumulowane zobowiązania finansowe sektora publicznego w stosunku do podmiotów krajowych i zagranicznych wynikających na ogół z zaciągniętych pożyczek. Są to wszelkie zobowiązania powstałe w przeszłości, aż po dzień dzisiejszy. Rozpatrywany przez całą przeszłość. Jeżeli państwo nie posiada innych zobowiązań jak deficyt budżetowy to dług publiczny jest sumą deficytów.

Większość długu publicznego stanowi dług Skarbu Państwa. Jeżeli istnieje deficyt budżetowy to musi on zostać pokryty. Nie może zaistnieć sytuacja gdy będą większe niż dochody.

Klasyfikacja długu publicznego:

I dług publiczny dzielimy:

1. aktywny -(produktywny) - przyrost aktywów tzn. wiąże się on z przepływem środków finansowych państwa.

2. Pasywny -( martwy) - nie wiąże się z wpływami do budżetu państwa. Skutkuje koniecznością spłaty wraz z odsetkami.

II dług dzielimy na:

1. brutto - zobowiązania władzy publicznej ze względem podmiotów krajowych i zagranicznych znajdujących się poza sektorem publicznym (osoby fizyczne i podmioty gospodarcze)

2. netto - pomniejszenie wielkości brutto o należności od podmiotów z innych sektorów (podatki, cła, opłaty)

III dług dzielimy z punktu widzenia kredytobiorcy:

1. centralny

2. rządowy

3. Skarbu Państwa

4. lokalny (samorządowy)

IV dług dzielimy z punktu widzenia kredytodawcy:

1. krajowy

2. zagraniczny

V dług dzielimy z punktu widzenia rynku na którym jest zaciągany:

1. krajowy - zadłużenie krajowe

2. zagraniczny - zadłużenie zagraniczne

VI dług dzielimy ze względu na okres zapadalności składników długu.

Zadłużenie:

1. krótkoterminowa - zapadalność do roku

2. średnioterminowa - zapadalność od roku do 5 lat

3. długoterminowa - zapadalność powyżej 5 lat

VII dług ze względu na sposób oprocentowania składników długu:

Oprocentowanie:

1. stałe - stała przez cały okres emisji

2. zmienna - uzależniona od wskaźników ekonomicznych np. stóp procentowych

VIII dług ze względu na sposób obliczania długu

1. według wartości nominalnej - według wartości wypłacanej w dniu wykupu instrumentu, od której nalicza się odsetki bądź odlicza dyskonto. Każdy instrument ma swoją wartość nominalną - 100zł lub wielokrotność.

2. według wartości materiałowej - wyraża aktualną wartość zobowiązań. Wraz z naliczonymi na dany dzień odsetkami i dyskontem.

3. według wartości kapitałowej - oznacza faktyczną kwotę pożyczoną na rynku.

4. według wartości kasowej - odzwierciedla saldo przepływu kwot pożyczonych na rynku według rzeczywistych zapisów na rachunkach dłużniczych.

Przyczyny powstania długu publicznego:

1. Realizowana doktryna ekonomiczna, która świadomie zakłada utrzymywanie zadłużenia. Interwencjonalizm - ingerencja w gospodarkę.

2. nawarstwienie się deficytów budżetowych gdy istnieją wzmożone wydatki budżetowe (transformacja, klęski żywiołowe)

3. Konieczność obsługi istniejących już zobowiązań

4. realizacja pewnych celów przez państwo (inwestycje)

5. Publiczne poręczenia i gwarancje finansowe

6. Nie wywiązywanie się państwa ze swoich zobowiązań względem ludności bądź podmiotów gospodarczych (odszkodowania)

30. Oddziaływanie zjawisk deficytu budżetowego i długu publicznego.

1. Negatywne:

- powodują powstanie kosztów obsługi długu, co zmusza do obniżenia w przyszłości innych wydatków

- mają ujemny wpływ na wskaźniki ekonomiczne ze względu na inflację i stopy procentowe, a w konsekwencji na aktywność gospodarczą . Wzrost inflacji, stóp procentowych.

- wywołuje groźbę pułapki zadłużenia oraz wypieranie z rynku sektora prywatnego. Pułapka zadłużenia - nowe zobowiązania dla obsługi poprzedniego.

2. pozytywne:

- dzięki pożyczkom sektor publiczny kreuje większy popyt konsumpcyjny i inwestycyjny. Występuje gdy środki z pożyczek są przekazywane na roboty publiczne.

- pozwalają na realizację zamówień rozwojowych przekraczające bieżące wpływy budżetowe.

- umożliwiają realizację zamówień socjalnych stabilizujących społeczne warunki rozwoju.

31. Źródła zadłużenia krajowego.

1. odnosi się do sytuacji sprzed 1990 roku - przed zamianami ustrojowymi. Krajowy dług publiczny istniał wtedy w formie tzw. Inflacyjnego nawisu pieniądza, który powstał dzięki dodatkowym emisjom pieniądza na potrzeby budżetu. Inflacja nawis pieniądza przed 1990 rokiem nie istniały deficyty budżetowe, deficyt pokryła emisjom pieniądz przez NBP - i był to tzw. Pieniądz pusty tzn. nie miał pokrycia w towarach. Taka sytuacja zawsze prowadzi do inflacji. Związany z tym spadek wartości pieniądza stworzył inflację nawis pieniądza.

2. od 1991 roku głównym źródłem przyrostu długu są deficyty budżetowe

3. dług krajowy powiększył się w efekcie spłat zadłużenia zagranicznego na co środki są pozyskiwane z rynku krajowego. Zamiana - konwersja zadłużenia zagranicznego na zadłużenie krajowe.

4. emisje specyficznych, specjalnych tzw. Pasywnych instrumentów. Ich emisja służyła restrukturyzacji gospodarki bądź uregulowaniu wcześniejszych zobowiązań budżetu państwa.

32. Struktura zadłużenia krajowego.

1. aktywne papiery wartościowe - które są emitowane przez ministra finansów i służą pokryciu deficytu budżetowego. Zaspakajają potrzeby pożyczkowe budżetu państwa i związane są z napływem środków do budżetu. Rodzaje:

• Bony skarbowe - instrument krótkoterminowy emitowany na 1 -52 tygodni lub na 1-6 dni. Sprzedaż bonów prowadzi Minister finansów, na przetargach organizowanych przez niego. Przetargi inwestorzy składają oferty (ilość bonów i cena za jaką chcą je nabyć). Minister finansów wybiera najkorzystniejsze oferty. Przetargi odbywają się co tydzień w każdy poniedziałek. Aby nabyć bony trzeba zainwestować minimum 100 tyś złotych.

• Obligacje skarbowe - instrumenty długoterminowe emitowane co najmniej na 1 rok. Wyróżniamy dwie grupy:

• Hurtowe - przeznaczone dla inwestorów instytucjonalnych. Formalnie może je nabyć dowolna osoba, minimum wartości oferty 1 mln. Zł. Są sprzedawane na przetargach w sposób analogiczny jak przetargi bonów. Odbywają się przetargi raz lub dwa w miesiącu. Zaliczamy do nich:

• 2-letnia zero kuponowa - nie posiada odsetk, sprzedawca jest tylko z dyskontem, różni się tym że ona jest 2-letnia, a bony są roczne.

• 5-letnie stało kuponowe - oprocentowanie jest stałe, a odsetki są wypłacane co rok.

• 10-letnia zmienno procentowa - na 10 lat, odsetki wypłacane co roku, oprocentowanie zmienne, oparte na rentowności bonów 52 tygodniowych.

• 10-letnia stało kuponowa - emisja na 10 lat, odsetki co roku, oprocentowanie stałe.

• Detaliczne - przeznaczone dla osób fizycznych, sprzedawane są w biurach maklerskich, większości banków, jedna obligacja kosztuje przeciętnie 100zł. Zaliczmy do nich:

• 3-letnia zmienno procentowana - emisja na 3 lata, odsetki wypłacone co 3 miesiące, oprocentowanie zmienne, oparte na rentowności bonów 13 tygodniowych

• 2-letnia stało procentowa - emisja na 2 lata, odsetki wypłacane przy wykupie, w drugim roku są kapitalizowane, oprocentowanie 10%.

• 4-letnia indeksowana - jej oprocentowanie jest oparte na inflacji, oprocentowanie jest równe rocznej stopie inflacji plus stałą marża. Emitowane na 4 lata, odsetki przy wykupie, w 2,3,4 są kapitalizowane. Są to obligacje oszczędnościowe. Sprzedawane po 100zł przeznaczone dla osób fizycznych i nie są notowane na rynku wtórnym (giełdzie)

• 5-letnia stało procentowa - emisja na 5 lat, odsetki wypłacane co roku, oprocentowanie stałe.

2.pasywne skarbowe papiery wartościowe - punktem wyjścia jest zadłużenie Skarbu Państwa poza deficytem budżetowym i państwo aby wywiązać się z tych zobowiązań i aby uprościć system spłat zamienia ten dług na tzw. Pasywne obligacje, które otrzymują wierzyciele i jest to już proste dla państwa je obsługiwać i później wykupić w ten sposób został zamieniony dłuż służby zdrowia względem NBP, długi banków.

3. pozostały dług krajowy - zadłużenia państwa poza deficytem, które nie zostało zamienione na obligacje np. zadłużenie względem otwartych funduszy emerytalnych.

33. Źródła zadłużenia zagranicznego

• polityka gospodarcza w latach 70-tych - kredyty przyznane Polsce przez państwa zachodnie, kredyty wzięte przez E. Gierka. Te kredyty zostały przyznane Polsce przez:

1. klub paryski - zrzeszenie państw i agend rządowych pochodzących z Europy Zachodniej, Japonii i Stanów Zjednoczonych

2. klub londyński - zrzeszenie instytucji finansowych głównie banków które pochodzą z europy zachodniej, Japonii i Stanów Zjednoczonych.

Pułapka zadłużenia w jaką Polska wpadła na przełomie lat 70-tych i 80-tych bierzemy kolejne zobowiązania aby spłacić wcześniejsze. W połowie lat 80 Polska przestała spłacać kredyty z lat 70 tych z powodu braku środków. Po zmianie ustrojowej od 1990 roku przystąpiono do restrukturyzacji długu zagranicznego. Rozpoczęły się negocjacje z wierzycielami zagranicznymi, których celem było umorzenie jak największej części długu i rozłożenie w czasie pozostałej części. Polska podpisała dwie umowy (91 i 94) z klubami, Z 1994 umowa była umową ostateczną i w jej wyniku Polsce został umorzony dług w 50% według wartości bieżącej netto. Było to umorzenie minimalne. Od początku lat 90 Polska na bieżąco obsługuje dług zagraniczny, zostanie on całkowicie spłacony do około 2025 roku, przy czym kumulacje spłat przypadają na lata 2004-2009 i będą to kwoty rzędu 6-10 miliardów dolarów rocznych.

34. Struktura zadłużenia zagranicznego.

1. kredyty w klubie paryskim - stanowią prawie 75 % zadłużenia zagranicznego, są spłacane na bieżąco.

2. obligacje BRAEDY'ego - są to obligacje, które zostały wyemitowane w miejsce kredytów z klubu londyńskiego. Są notowane na giełdzie w Luksemburgu. Jest ich sześć rodzajów. Polska na bieżąco je obsługuje odsetki od nich są wypłacane dwa racy w roku. Korzyści z zamiany - jeżeli są notowane na giełdzie to Polska w każdym czasie może je wykupić i będzie mniejszy dług w przyszłości (było to już przeprowadzone). Robi się to gdy jest niski kurs obligacji. Te obligacje dotyczą średnio 15 %zadłużenia zagranicznego.

75%+15% = 90% całego zadłużenia zagranicznego

3.kredyty wzięte w latach 90-tych, pochodzące z międzynarodowych instytucji finansowych: Bank Światowy, Europejski, Inwestycyjny.

4. klasyczne emisje obligacji na międzynarodowym rynku kapitałowym:

• euroobligacje - przeznaczone na cały świat

• typu Yankec - emitowane na rynku USA

Dotychczas Polska emitowała sześć rodzajów emisji zagranicznych, 4 euroobligacje i 2 typy Yankec.

35. Prawo finansowe jednostek samorządu terytorialnego.

Rozdział 7 Konstytucji o samorządzie terytorialnym. Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. Inne jednostki samorządu regionalnego albo lokalnego i regionalnego określa ustawa. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego. Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej. Zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej są wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego jako zadania własne. Jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb państwa, ustawa może zlecić jednostkom samorządu terytorialnego wykonywanie innych zadań publicznych. Ustawa określa tryb przekazywania i sposób wykonywania zadań zleconych. Spory kompetencyjne między organami samorządu terytorialnego i administracji rządowej rozstrzygają sądy administracyjne. Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa. Źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego są określone w ustawie. Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych. Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie. Działalność jednostek samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności. W sprawach finansowych tym organem są Regionalne Izby Obrachunkowe w pozostałych sprawach premier i wojewodowie. Regionalne Izby Obrachunkowe zostały powołane na mocy ustawy z dnia 7 października 1992 roku o regionalnych izbach obrachunkowych i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 grudnia 1992 roku. Powołanych zostało 17 regionalnych izb (po reformie administracyjnej od początku 1999 roku funkcjonuje 16). Izba obrachunkowa, regionalny organ kontrolny powołany do kontroli gospodarki finansowej gmin, związków międzygminnych, innych komunalnych osób prawnych i sejmików samorządowych. Izby sprawują nadzór nad działalnością komunalną w zakresie spraw budżetowych oraz prowadzą działalność informacyjną i szkoleniową w zakresie spraw budżetowych. W Polsce działa 17 Regionalnych Izb Obrachunkowych. Organami izby są:

1) kolegium izby, w którego skład wchodzą: prezes izby, jego zastępca oraz pozostali członkowie kolegium,

2) komisja orzekająca w sprawach o naruszenie dyscypliny budżetowej, której zasady postępowania określają odrębne przepisy.

36. Zakres działania gminy (zadania - podstawowe)

a. wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym nie zastrzeżonych dla innych jednostek.

b. zadaniem własnym gminy jest zagospodarowanie potrzeb zbiorowych mieszkańców gminy: wodociągi, drogi, pomoc społeczna, kultura, porządek publiczny.

c. Może też wykonywać zadania zlecone przez administrację rządową wiążące się z obowiązkiem przyznania jej na ten cel środków z budżetu państwa.

37. Zakres działania powiatu (zadania - specjalistyczne)

Powiat wykonuje zadania publiczne określone ustawami o charakterze ponad gminnym np. edukacja, ochrona zdrowia, pomoc społeczna, sport i kultura, ochrona środowiska, przeciwdziałanie bezrobocie.

38. Zakres działania województwa (zadania - tylko specjalistyczne)

Województwo wykonuje zadania określone ustawami o charakterze wojewódzkim w tym realizuje politykę regionalną, która ma główne znaczenie w kontekście integracji UE, np. edukacja, ochrona zdrowia, bezpieczeństwo publiczne.

39. Zadania jednostek samorządu terytorialnego:

- własne - podstawowy rodzaj zadań, środki na ich realizację mają pochodzić z dochodów jednostek

- zlecone ustawami - ustawa zleca konkretne zadania jednostką, muszą na nie zostać przydzielone środki.

- zlecone przez organy rządowe - Rada Ministrów zleca konkretne zadania jednostce, muszą być przydzielone środki na ich realizację.

- przyjęte - w drodze porozumień lub umów między państwem a jednostką iż dane zadanie będzie wykonywane przez jednostkę

- realizowane wspólnie przez jednostki samorządu terytorialnego - jeżeli jakieś zadania dotyczą kilku jednostek - mogą je realizować wspólnie.

40. Dochody jednostek samorządu terytorialnego:

1. Dochody gminy:

• wpływ z następujących podatków:

- od spadków i darowizn

- od czynności cywilnoprawnych

- rolny

- leśny

- od nieruchomości

- od środków transportowych

- od posiadania psów

- od działalności osób fizycznych opłacony w formie karty podatkowej

• wpływy z następujących podatków:

• opłata skarbowa

• opłata eksploatacyjna

• opłaty lokalne (targowa, administracyjna, klimatyczna)

• udział w podatkach będących źródłem dochodów państwa

Gminy posiadają 27,6% udziału we wpływach podatkowych z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie gminy. Wyjątki to tzw. Gminy górnicze, które posiadają 32,8% udziału. Oraz 5 % wpływów z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych, mających siedzibę na terenie gminy.

• Wpłaty od jednostek budżetu, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych gminy.

• Dochody z majątku gminy

• Odsetki od środków finansowych gminy zgromadzonych na rachunkach bankowych.

• Subwencje ogólne

• Dotacje celowe i inne

2. Dochody powiatu

1. 1% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie powiatu

2. wpływy od jednostek budżetu, zakładów budżetu i gospodarstw pomocniczych powiatu

3. dochody z majątku powiatu

4. odsetki od środków finansowych powiatu zgromadzonych na rachunkach bankowych

5. subwencje ogólne

6. dotacje celowe i inne

3. Dochody województwa

• Udział w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa jest to 1,5% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie województwa

• Udział w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa jest to 0,5% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych mających siedzibę na terenie województwa

• Wpływy jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych województwa

• Dochody z majątku

• Odsetki od środków finansowych województwa zgromadzonych na rachunkach bankowych

• Subwencje ogólne

• Dotacje celowe i inne

41. Porównanie dochodów jednostek samorządu terytorialnego:

GMINA POWIAT WOJEWÓDZTWO

Tak Nie Nie PODATKI

Tak Nie Nie OPŁATY

27,6% 1% 1,5% UDZIAŁ w PDOF

5% Nie 0,5% UDZIAŁ w POP

42. Dochody własne, subwencje ogólne i dotacje celowe.

GMINA POWIAT WOJEWÓDZTWO

55% 5% 20% Dochody własne

35% 45% 35% Subwencje ogólne

10% 50% 45% Dotacje celowe

43. Subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego.

Subwencja, subsydium, specyficzny rodzaj dotacji z budżetu państwa lub środków pozabudżetowych, której adresatem jest niepaństwowy podmiot gospodarczy, np. prywatne przedsiębiorstwo, organizacja społeczna, jednostka samorządowa i in., jeśli realizuje on zadania zlecone lub popierane przez państwo. Jest to transfer z budżetu, środek bezzwrotny. Przeznaczone są na cele ogólne.

1. Subwencje ogólna dla gminy:

Składa się z trzech części:

- podstawowa - wynosi ona 1% dochodów budżetu państwa i wpłat gminy. Dzieli się ją na:

• Rezerwa

• Część wyrównawcza

• Pozostała kwota jest rozliczana między wszystkie gminy proporcjonalnie do liczby mieszkańców

- rekompensująca - kwota utraconych dochodów przez gminy w związku z ulgami i zwolnieniami w podatkach stanowiących dochód gminy.

- oświatowa - wynosi ona 12,8 % planowanych dochodów budżetowych wszystkich jednostek

1. Subwencje ogólne dla powiatu

- część oświatowa - wynosi ona 12,8 % planowanych dochodów budżetowych wszystkich jednostek

- część drogowa - otrzymują je powiat i województwo, wynosi ona 18 % wpływów z podatku akcyzowego od paliw silnikowych np. wydziela się z tej subwencji 10% na inwestycje

- część wyrównawcza - przeznaczona jest dla powiatu w zależności od liczby mieszkańców w powiecie. Tę część otrzymują wszystkie powiaty, oprócz najbogatszego: warszawskiego. Im powiat jest mniej zamożny tym wyższa jest część wyrównawcza subwencji, im więcej osób tym większa subwencja.

2. Subwencje ogólne dla województwa

- część oświatowa - wynosi ona 12,8 % planowanych dochodów budżetowych wszystkich jednostek

- część drogowa - otrzymują je powiat i województwo, wynosi ona 18 % wpływów z podatku akcyzowego od paliw silnikowych np. wydziela się z tej subwencji 10% na inwestycje

- część wyrównawcza - przeznaczona jest dla województwa w zależności od liczby mieszkańców w województwie. Tę część otrzymują wszystkie województwa.. Im województwo jest mniej zamożny tym wyższa jest część wyrównawcza subwencji, im więcej osób tym większa subwencja.

44. Dotacje celowe

Dotacja, wyposażenie, subwencja, subsydium, okresowa lub stała pomoc finansowa budżetu państwa zasilająca państwowe jednostki gospodarcze i instytucje w środki pieniężne, a więc tworząca lub powiększająca ich dochody w celu pokrycia wydatków bieżących lub poszerzenia działalności zgodnie z dążeniem podmiotu dotującego.

Z punktu widzenia budżetu - dotacja jest wydatkiem transferowym, bezzwrotnym, nieoprocentowanym, nie związanym z żadnym wzajemnym świadczeniem. Specyficzną formą dotacji jest subwencja (subsydium). Służą realizacji konkretnych zadań i są przeznaczane dla różnych podmiotów w tym jednostkom samorządu terytorialnego. Jednostki samorządu terytorialnego mogą otrzymać:

- dotacje na zadania zlecone ustawami i przez administrację

- dotacje na dofinansowanie bądź finansowanie zadań własnych jednostek

- dotacje na realizację konkretnych zadań głównych inwestycyjnych.

Dotacji celowych udziela się na:

1. realizację wieloletnich programów rozwoju województwa, o których mowa w odrębnych przepisach

2. dofinansowanie inwestycji realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego jako zadania własne, przy czym łączna wysokość dotacji przyznawanych w kolejnych latach na dofinansowanie inwestycji realizowanej przez jednostki samorządu terytorialnego - nie może przekroczyć 50,0% wartości kosztorysowej inwestycji. System dotowania jednostek budżetu terytorialnego budzi pewne kontrowersje z uwagi na brak zobiektyzowanych zasad określania kosztów wykonywania zadań publicznych. Brakuje kodyfikacji norm i kryteriów udzielania dotacji celowych w polskim systemie finansów publicznych. Istnieje duża swoboda działania dysponentów publicznych środków finansowych.

Zasady postępowania są następujące:

1. jednostka samorządu terytorialnego, otrzymująca dotację na dofinansowanie inwestycji, obowiązana jest złożyć w województwie w terminie 30 dni od zakończenia roku budżetowego informację zawierającą:

• wykaz inwestycji realizowanych z udziałem dotacji

• wartości kosztorysowe tych inwestycji

• kwoty dotacji i kwoty z środków z budżetu jednostek samorządu terytorialnego przekazane w ciągu roku na dofinansowanie poszczególnych inwestycji

• jednostka samorządu terytorialnego, która nie przeznaczy w danym roku na finansowanie dotowanej inwestycji środków z budżetu jednostka samorządu terytorialnego w pełnej kwocie, obowiązana jest zwrócić dotację przyznaną w danym roku, w części proporcjonalnej do poniesionych wydatków, w terminie nie później niż do końca roku następującego po roku, w którym otrzymała dotację

• dotacje nie wykorzystane w roku budżetowym zgodnie z przeznaczeniem podlegają zwrotowi do budżetu państwa

45. Wydatki jednostek samorządu terytorialnego:

1. wydatki na zadania własne

2. na zadania zlecone ustawami

3. na zadania zlecone przez administrację rządową

4. na zadania przyjęte w drodze porozumień lun umów

5. na zadania realizowane wspólnie przez jednostki

46. Budżet jednostek samorządu terytorialnego

Budżet jednostek samorządu terytorialnego to uchwała budżetowa na rok budżetowy, która jest rocznym planem finansowym:

1. dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki

2. przychodów i wydatków:

• zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych i środków specjalnych

• funduszy celowych jednostek samorządu terytorialnego

Budżet uchwalany w formie uchwały budżetowej, uchwałą tę podejmuje organ uchwałodawczy jednostki: Rada gminy, rada powiatu, sejmik wojewódzki.

Elementy, które musi zawierać każda uchwała budżetowa jednostek samorządu terytorialnego.

1. prognozowane dochody jednostek samorządu terytorialnego według ważniejszych źródeł i działów klasyfikacji

2. wydatki budżetu jednostek samorządu terytorialnego w podziale na działy i rozdziały klasyfikacji wydatków z wyodrębnieniem:

• wydatków bieżących, a w szczególności: wynagrodzeń i ich pochodnych, dotacji, wydatków na obsługę długu jednostek samorządu terytorialnego, wydatków z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez jednostki samorządu terytorialnego, wydatków majątkowych

• źródła pokrycia deficytu lub przeznaczenie nadwyżki budżetu jednostek samorządu terytorialnego

• wydatki związane z wieloletnimi programami inwestycyjnymi

• plany przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych i środków specjalnych

• plany przychodów i wydatków funduszy celowych

• upoważnienia dla zarządu jednostek samorządu terytorialnego do zaciągania długów oraz do spłat zobowiązań jednostek samorządu terytorialnego

• zakres i kwoty dotacji przedmiotowych

• dochody i wydatki związane z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej i innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego ustawami

• dotacje

dochody i wydatki związane z realizacją zadań wspólnych realizowanych w drodze umów lub porozumień między jednostkami samorządu terytorialnego, w budżecie jednostki samorządu terytorialnego, której powierzono realizację tych zadań.

Nadwyżka budżetu jednostek samorządu terytorialnego - to różnica między dochodami a wydatkami budżetu jednostek samorządu terytorialnego w sytuacji, gdy dochody są wyższe od wydatków. Deficyt jednostek samorządu terytorialnego - to dochody mniejsze od wydatków. Deficyt budżetu jednostek samorządu terytorialnego może być pokryty przychodami pochodzącymi z:

1. sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanych jednostek samorządu terytorialnego (deficyt budżetu państwa - sprzedaż skarbowych papierów wartościowych)

2. kredytów zaciągniętych w bankach krajowych (deficyt budżetu państwa - również w bankach zagranicznych)

3. prywatyzacji majątku jednostek samorządu terytorialnego (deficyt budżetu państwa - prywatyzacja majątku Skarbu Państwa)

4. pożyczek (deficyt budżetu państwa - tak samo)

5. nadwyżki budżetu jednostek samorządu terytorialnego z lat ubiegłych (deficyt budżetu państwa - tak samo)

6. wolnych środków jako nadwyżki środków pieniężnych na rachunku bieżącym budżetu jednostek samorządu terytorialnego wynikającej z rozliczeń kredytów i pożyczek z lat ubiegłych ( deficyt budżetu państwa - brak tego)

Rezerwy Celowe - na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej nie może być dokonany w okresie opracowywania budżetu, przy czym suma Rezerw Celowych nie może przekroczyć 5% wydatków budżetu.

Rezerwy Ogólne - nie wyższe niż 1% wydatków budżetu.

47. Uchwała budżetowa - opracowanie i uchwalenie

Opracowaniem projektu uchwały:

1. Zarząd przygotowuje projekt uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami oraz zmiany tej uchwały.

2. Zarząd opracowuje informację o stanie mienia komunalnego zawierającą:

• dane dotyczące praw własności przysługujących jednostkom samorządu terytorialnego

• dane dotyczące innych ( niż własność ) praw majątkowych np.: użytkowanie wieczyste, udziały w spółkach, akcjach...

• dane o zmianach w stanie mienia komunalnego

• dane o dochodach z tytułu wykonywania praw własności i innych praw majątkowych

• inne dane i zdarzenia mające wpływ na stan mienia komunalnego

• Przedstawia projekt uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami:

• RIO - celem zaopiniowania

• Organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego ( np. rada gminy ) najpóźniej do 15.11 roku poprzedzającego rok budżetowy.

Opinię RIO zarząd obowiązany jest przedstawić - przed uchwaleniem budżetu - organowi stanowiącemu.

Zarząd przedstawia projekt uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami:

• RIO - celem zaopiniowania

• Organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego ( np. rada gminy ) najpóźniej do 15.11 roku poprzedzającego rok budżetowy.

Opinię RIO zarząd obowiązany jest przedstawić - przed uchwaleniem budżetu - organowi stanowiącemu.

RIO przedstawia opinie w sprawach:

• możliwości sfinansowania deficytu przedstawionego przez jednostki samorządu terytorialnego

• prawidłowości załączonej do budżetu prognozy kwoty długu jednostek samorządu terytorialnego ze szczególnym uwzględnieniem zapewnienia przestrzegania przepisów ustawy dotyczących uchwalania i wykonywania budżetów lat następnych

• projektu budżetu ( do 15.11 )

W przypadku nie uchwalenia uchwały budżetowej w terminie do 31.03- RIO -do 30.04. roku budżetowego ustala budżet jednostek samorządu terytorialnego w zakresie obowiązkowych zadań własnych oraz zadań zleconych

48. Wykonanie budżetu jednostek samorządu terytorialnego

Planów finansowych przez jednostki podległe zarządowi jednostki samorządu terytorialnego.

W terminie:

• 7 dni od dnia przekazania projektu uchwały budżetowej organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego, zarząd jednostki samorządu terytorialnego przekazuję podległym jednostkom informacje niezbędne do opracowania projektów ich planów finansowych

• 30 dni od dnia otrzymania danych, nie później niż do 22.12., opracowywane są projekty planów finansowych

• 21 dni od dnia uchwalenia uchwały budżetowej zarząd jednostki samorządu terytorialnego:

1. opracowuje układ wykonawczy budżetu jednostki samorządu terytorialnego

2. przekazuje podległym jednostkom informacje o ostatecznych kwotach dochodów i wydatków tych jednostek oraz wysokości dotacji i wpłat do budżetu

3. opracowuje plan finansowy zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego ustawami

Zarząd jednostki samorządu terytorialnego:

1. sprawuje ogólny nadzór nad realizacją dochodów i wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego (określonych uchwałą budżetową)

2. odprowadza pobrane dochody na rachunek dochodów budżetu

3. przedstawia informację o przebiegu wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego (zawierające zestawienie dochodów i wydatków wynikające z zamknięć rachunków budżetowych jednostki samorządu terytorialnego) organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego oraz RIO (do 31 marca następującego roku)

Zarząd jednostki samorządu terytorialnego może:

1. dokonywać zmian w planie dochodów i wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego, związanych:

• z wprowadzanymi w ciągu roku budżetowego zmianami kwot dotacji celowych przekazywanych z budżetu państwa oraz z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego

• z przenoszeniem wydatków z rezerw budżetowych zgodnie z planowanym przeznaczeniem wydatków

• ze zmianami w planie dochodów jednostki samorządu terytorialnego, wynikającymi ze zmian kwot subwencji w wyniku podziału rezerw

• podjąć decyzję o blokowaniu planowanych wydatków budżetowych, w przypadku stwierdzenia:

• niegospodarności w określonych jednostkach

• opóźnień w realizacji zadań

• nadmiaru posiadanych środków

• naruszenia zasad gospodarki finansowej

• inicjować czynności prawne polegające na zaciąganiu kredytów i pożyczek oraz udzielaniu pożyczek, poręczeń i gwarancji oraz emisji papierów wartościowych

Terminie i komu przekazywana jest odpowiednio informacja o przebiegu wykonania budżetu za I i II półrocze roku kalendarzowego.

• informacja o przebiegu wykonania budżetu za I półrocze przedstawiona jest do 31 sierpnia organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego oraz RIO

• sprawozdanie roczne z wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego (zawierające zestawienie dochodów i wydatków wynikające z zamknięć rachunków budżetów jednostki samorządu terytorialnego) do 31 marca organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego oraz RIO.

49. Uchwała budżetowa a ustawa budżetowa - podobieństwa i różnice.

Podobieństwa:

1. są podstawą gospodarki finansowej

2. określają limity wydatków na okres roku budżetowego

Różnice:

Uchwała

1. jest podstawą gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego

2. określa limity na wieloletnie programy inwestycyjne

3. określa zadania wynikające z programów wojewódzkich zawartych między Radą Ministrów a samorządem województwa ( w załączniku do uchwały budżetowej)

Ustawa

1. jest podstawą gospodarki finansowej państwa

2. nie określa limitów na wieloletnie programy inwestycyjne (jest wykaz programów wieloletnich)

3. dotacje celowe dla jednostek samorządu terytorialnego na realizację zadań z zakresu administracji rządowej i zadań zleconych ustawami

GOSPODARKA FINANSOWA GMINY

Budżet gminy to podstawowy plan finansowy obejmujący jej dochody i wydatki, uchwalany w formie uchwały budżetowej przez radę gminy (organ stanowiący) na rok kalendarzowy. Projekt budżetu przygotowuje zarząd gminy.

Terminy proceduralne dla uchwalenia budżetu gminy.

a. do 15 listopada roku poprzedzającego budżet - zarząd przedkłada radzie gminy - projekt budżetu wraz z informacją o stanie mienia komunalnego i objaśnieniami; zarząd przesyła projekt RIO do zaopiniowania

b. do 31 grudnia roku poprzedzającego rok budżetowy - uchwalany jest budżet

c. do 31 marca roku budżetowego (najpóźniej) - podstawą gospodarki budżetowej jest projekt budżetu przedłożony radzie gminy (do czasu uchwaleni budżetu przez radę gminy).

d. Do 30 kwietnia roku budżetowego - jeśli budżet nie zostanie uchwalony w tym terminie - RIO ustala budżet gminy w zakresie obowiązkowych zadań własnych oraz zadań zleconych. W tym czasie, podstawą gospodarki budżetowej jest projekt budżetu.

Dochodami gminy są:

• podatki, opłaty i inne wpływy

• dochody z majątku gminy

• subwencja ogólna z budżetu państwa

Dochodami gminy mogą być:

• dotacje celowe na realizację zadań zleconych oraz na dofinansowanie zadań własnych

• wpływy z samoopodatkowania mieszkańców

• spadki, zapisy i darowizny

• inne dochody

Planowanie wydatków:

1. Źródła pokrycia niedoboru budżetu określa się w uchwale budżetowej - jeżeli planowane wydatki budżetu przewyższają planowane dochody

2. Źródła dochodów, z których zostaną pokryte bieżące wydatki - zostają wskazane w uchwałach rady gminy (zapadających bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy jej składu)

3. Za prawidłową gospodarkę finansową gminy odpowiada zarząd.

Realizowana jest zasada jawności budżetowej - porównanie gminy i powiatu.

Gmina:

- gospodarka finansowa gminy jest jawna

- wójt lub burmistrz niezwłocznie ogłasza uchwałę budżetową i sprawozdanie z jej wykonania zarząd informuje mieszkańców gminy o założeniach projektu budżetu, kierunkach polityki społecznej i gospodarczej oraz wykorzystaniu środków budżetowych

- kontrolę gospodarki finansowej gmin i związków sprawują RIO.

Powiat:

- jawność debaty budżetowej

- opublikowanie uchwały budżetowej oraz sprawozdań z wykonania budżetu powiatu

- przedstawienie pełnego wykazu kwot dotacji celowych udzielanych z budżetu powiatu.

Prawo finansowe ubezpieczeń

1.Ubezpieczenie społeczne - mają na celu zabezpieczenie obywateli przed niedostatkiem spowodowanym utratą zdolności do pracy na skutek wieku, choroby, inwalidztwa. Zabezpieczenie społeczne to pojęcie najbardziej ogólne dzieli się na :

• Ubezpieczenia społeczne - mają charakter powszechny, dotyczą wszystkich osób: pracowników ich rodzin, bezrobotnych, uczących się,

• Pomoc społeczna (opieka społeczna) - ma charakter indywidualny, aby być nią objętym trzeba spełniać określone warunki materialne.

Źródłem finansowania ubezpieczeń społecznych są składki - podstawowe źródło ubezpieczeń społecznych. Mogą istnieć źródła dodatkowe np. dotacje budżetowe.

Źródłem finansowania opieki społecznej są głównie wpływy z budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Mogą istnieć źródła dodatkowe - wpływy od osób prywatnych.

2.Rodzaje systemu ubezpieczeń społecznych

Wyróżniamy trzy rodzaje ubezpieczeń:

• Repartycyjny - oparty na płaceniu międzypokoleniowym. Składki wpłacane przez osoby pracujące są w całości przeznaczane na wypłatę bieżących ubezpieczeń społecznych w tym głównie emerytur i rent. Wadą tego systemu jest jego wrażliwość na proces starzenia się społeczeństwa oraz na wzrost bezrobocia. Jego zaletą jest odporność na niekorzystne zjawiska ekonomiczne głównie na inflację. Istniał w Polsce do 1999 roku.

• Kapitałowy - składki wpłaca się na własne konto w funduszu emerytalnym. Są one inwertowane czyli pomnażane, jest ich kwota i są źródłem późniejszej wypłaty świadczeń głównie emerytur i rent dla ubezpieczonego. Wady to wrażliwość na wiek, zjawiska ekonomiczne głównie inflacja. Zalety to odporność na proces starzenia się społeczeństwa i wzrost bezrobocia.

• Mieszany - część składki jest przeznaczona na bieżącą wypłatę emerytur i rent, a pozostała jest inwestowana i z niej wypłacane są w czasie późniejszym świadczenia dla ubezpieczonego. Jego celem jest uniknięcie wad systemu, a przynajmniej ich zminimalizowanie. W Polsce od 1990 roku.

3.Cele przebudowy systemu ubezpieczeń.

• Socjalne:

- wzrost średniej emerytury

- zapewnienie równowagi wydatków społecznych

- opieka zdrowotna

- edukacja

• Ekonomiczno-finansowe:

- ograniczenie dotacji z budżetu państwa

- zmniejszenie wysokości składki

- stymulowanie rozwoju rynku kapitałowego przez pojawienie się nowej instytucji - funduszy emerytalnych

• Polityczne:

- konieczność reformy

- utrzymanie budżetu w przyszłości

4.Nowy system ubezpieczeń społecznych

Przyjrzyjmy się odmiennym regulacją nowego mieszanego systemu emerytalnego repartycyjno-kapitałowego. Pozytywnym aspektem jest zdyweryfikowanie przyszłych źródeł dochodu, a wynika to z następującej trój-filarowego modelu ubezpieczeń społecznych.

Pierwszy filar ma charakter powszechny, obowiązkowy pozostaje on nadal oparty o repartycyjność z tą różnicą, że obecnie wpłacane składki zostaną zaindeksowane na naszym indywidualnym koncie, a ZUS ma obowiązek informować nas o stanie naszego konta . Nie zmienia to oczywiście faktu natychmiastowej wypłaty na świadczenie dla emerytów i rencistów. Obiecująca jest możliwość obserwacji narastania odkładanych pieniędzy na emeryturę. W ramach pierwszego filaru nastąpiły zmiany organizacyjne w ZUS i sposobie dzielenia na różne fundusze, tym jednak nie będziemy się zajmować.

Drugi filar stanowią otwarte fundusze emerytalne (OFE) z gwarancjami skarbu państwa, finansowane z kapitalizowanych oszczędności wpłaconych na własne konto za pośrednictwem ZUS-u.

Trzeci filar to dodatkowe dobrowolne ubezpieczenie, które powstaje w wyniku skierowania oszczędności pracownika do pracowniczych programów emerytalnych (PPE), towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, firm ubezpieczeniowych bądź funduszy inwestycyjnych.

Filar pierwszy pozostał przy zasadzie repartycyjnej, a filar drugi i trzeci oparte są na zasadzie kapitałowej co oznacza, że środki odprowadzone na nasz rachunek w OFE lub funduszu inwestycyjnym po pobraniu opłaty są inwestowane najczęściej na rynku kapitałowym. Dzięki stałemu zasilaniu naszego konta oraz “pracy” naszego kapitału na rynku, reinwestycji zysków wzrost oszczędności następuje bardzo dynamicznie. Skutkiem powstania Otwartych Funduszy Emerytalnych będzie niewątpliwie polepszenie sytuacji gospodarczej Polski w długim okresie. Fundusze, którymi będą dysponować OFE częściowo zostaną ulokowane na rynku kapitałowym, a to pozwoli na rozwój między innymi Giełdy Papierów Wartościowych. Wzrost sumy gromadzonych oszczędności powinien przynieść wzrost wydatków inwestycyjnych i tym samym doprowadzić do wzrostu gospodarczego Polski mierzonego w procencie przyrostu PKB. Ciekawym rozwiązaniem jest wyłączenie poza ubezpieczenia społeczne ubezpieczenia zdrowotnego. Kwestię tą reguluje odrębna ustawa, gdzie zastrzeżono objęcie opieką zdrowotną osoby opłacające skladkę z tytułu ubezpieczenia zdrowotnego. Dotychczasowy system opierał się na jednej kompleksowej składce z tytułu ubezpieczeń społecznych opłacanej przez pracodawcę co zabezpieczało nas na wypadek wszystkich ryzyk ubezpieczeniowych tj. choroby, macierzyństwa, starości, śmierci żywiciela i niezdolności do pracy, a na dodatek uprawniało do bezpłatnego uzyskiwania świadczeń medycznych. W nowym systemie dokonuje się podziału ubezpieczeń wg czterech podstawowych ryzyk:

1)ubezpieczenie emerytalne;

2)ubezpieczenie rentowe;

3)ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa “ubezpieczenie chorobowe”;

4)ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych “ubezpieczenie wypadkowe”;

Określa się ich charakter dobrowolny lub obowiązkowy, lub niedostępny. Reasumując, opłacanie składki na ubezpieczenie społeczne nie uprawnia nas do korzystania z usług medycznych. W przewidzianych prawem przypadkach będziemy mogli dokonać wyboru czy chcemy płacić dodatkową składkę czy nie.Obywatele mają wybór to od ich decyzji w młodości będzie zależała emerytura lub renta. Niezaradnym państwo zapewni minimalną kwotę pozwalającą na egzystencję. Nowy system uzależnia wysokość przyszłego świadczenia m.in. od wysokości otrzymanego wynagrodzenia. Jeśli do świadomości obywateli dotrze informacja, że taka zależność występuje to prawdopodobnie można się spodziewać zmniejszenia liczby oszustw związanych ze sztucznym zaniżaniem wynagrodzeń. Powyżej określonego poziomu zarobków pracownik może zażądać wypłaty od pracodawcy części składek wykraczających poza określony limit. W ten sposób na przykład po kilku miesiącach otrzymywać będzie wyższe wynagrodzenie podlegające podatkowi od osób fizycznych. Dla takich osób posiadających nadwyżki finansowe jest trzeci filar, ale nie tylko dla nich. Oto inne korzystne uregulowania ustawy. Oszczędności gromadzone w OFE podlegają dziedziczeniu, a te “zgromadzone” w ZUS przepadają. Nie ograniczono sztywnego wieku emerytalnego, natomiast ustalono minimalny wiek emerytalny dla kobiet 60 lat, dla mężczyzn 65 lat. Jest to trochę paradoksalne zważywszy na sprawę równouprawnienia i uwzględnienia długości życia kobiet średnio o dziesięć lat dłużej niż mężczyzn. Osiągnięcie wyżej wymienionych pułapów wiekowych nie oznacza odejścia na emeryturę, pracownik może odejść lecz nie musi. Jemu opłaca się pracować dłużej by otrzymywać znacznie zwiększoną emeryturę.

5. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

Kasa RolniczegoUbezpieczenia Społecznego (KRUS) istnieje w systemie administracji publicznej od 1991 r., od chwili, gdy Parlament III RP powołał ją na mocy ustawy z 20 grudnia 1990 roku (Dz. U. z 1998 r. Nr 7 poz. 25 ze zm.) jako samodzielną instytucję odpowiedzialną za realizację wyodrębnionego z ZUS, kompleksowego systemu ubezpieczenia społecznego rolników. System ten ostatecznie usankcjonował prawo do zabezpieczenia społecznego znacznej części ludności wiejskiej, którą jako odrębną grupę społeczno-zawodową długo pomijano w programach działań socjalnych naszego państwa.

Na dzień wejścia w życie ustawy, tj. 1.01.1991 r. z mocy tej ustawy ubezpieczeniem społecznym rolników było objętych ok. 1,75 mln indywidualnych rolników i członków ich rodzin, natomiast ok. 1,5 mln osób uzyskało z KRUS świadczenia emerytalno-rentowe. Obecne dysproporcje pomiędzy ubezpieczonymi i świadczeniobiorcami Kasy znacznie zmalały - ubezpieczeniu społecznemu rolników podlega nieco ponad 1,47 mln osób (stan z II połowy 2001 r.), za które obowiązkową składkę kwartalną opłaca ok. 1,05 mln płatników, natomiast emeryturę lub rentę pobiera w KRUS prawie 1,9 mln świadczeniobiorców.

Zobowiązanie Kasy do uporządkowania i realizacji - rozproszonych wcześniej - zadań w dziedzinie obsługi ubezpieczenia rolników, a także do prowadzenia w ramach nowego ubezpieczenia rolniczego działalności prewencyjnej, rehabilitacyjnej czy odrębnego systemu orzecznictwa lekarskiego, inicjowanie ubezpieczeń wzajemnych, oznaczało zasadniczy przełom w systemie ubezpieczeń społecznych. Na nowo powstałej instytucji spoczął bowiem obowiązek realizowania całkowicie nowatorskich zadań, jakich w kilkudziesięcioletniej historii ubezpieczeń społecznych nie podejmowała i dotąd nie realizuje żadna tego typu instytucja w kraju.

W ubezpieczeniu społecznym rolników wyodrębniono dwa podstawowe rodzaje ubezpieczenia:
ubezpieczenie emerytalno-rentowe, finansowane w przeważającej części z dotacji budżetowej, uzupełnionej dochodami ze składek ubezpieczonych rolników; ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie, w którym realizacja świadczeń niemal całkowicie zależna jest od płaconych przez rolników składek, gromadzonych w wyodrębnionym i mającym osobowość prawną Funduszu Składkowym Ubezpieczenia Społecznego Rolników. W takim kształcie prawnym ubezpieczenie to jest klasycznym przykładem instytucji samopomocowej, opartej o ideę solidarności grupowej.

Do podstawowych zadań KRUS wynikających z ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników należą:

 obsługa ubezpieczonych rolników i świadczeniobiorców Kasy (emerytów i rencistów) w sprawach dotyczących obejmowania ubezpieczeniem społecznym rolników i opłacania składek na to ubezpieczenie;

 przyznawania i wypłaty świadczeń emerytalno-rentowych oraz wypadkowych, chorobowych i macierzyńskich oraz świadczeń pozaubezpieczeniowych, wypłacanych w zbiegu ze świadczeniami z ubezpieczenia społecznego rolników;

 realizacja własnego, dwuinstancyjnego systemu orzecznictwa lekarskiego w postępowaniu dowodowym dla ustalenia prawa ubezpieczonych do świadczeń rentowych i oszkodowawczych, których przyznanie wymaga medycznej oceny stanu zdrowia lub oceny następstw wypadku w związku z pracą rolniczą. Orzeczenia wydają w pierwszej instancji lekarze rzeczoznawcy, w drugiej instancji komisje lekarskie Kasy;

 działalność prewencyjna na rzecz zapobiegania wypadkom przy pracy rolniczej i chorobom zawodowym, a w szczególności:
- upowszechnianie wiedzy o tych zagrożeniach i znajomości zasad bhp wśród dorosłych i dzieci,
- analiza przyczyn i okoliczności powstawania wypadków przy pracy rolniczej i chorób zawodowych,
- prowadzenie szkoleń w zakresie znajomości zagrożeń i zasad bezpiecznej pracy w gospodarstwie rolnym,
- podejmowanie starań o właściwą produkcję i dystrybucję bezpiecznych technicznych środków produkcji dla rolników, ubrań roboczych i ochronnych,

 prowadzenie nieodpłatnej, dobrowolnej rehabilitacji leczniczej dla osób uprawnionych do świadczeń w KRUS, zagrożonych niezdolnością do pracy lub wykazujących długotrwałą niezdolność do wykonywania pracy zawodowej w gospodarstwie rolnym. Rehabilitację tę prowadzą Centra i Ośrodki KRUS oraz sanatoria współpracujące z Kasą. W okresie wakacyjnym Kasa prowadzi także turnusy rehabilitacyjne dla dzieci rolników;

 wspieranie ubezpieczeń wzajemnych;

 obsługa ubezpieczonych rolników i ich domowników oraz emerytów i rencistów w systemie powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Spełnianie wobec Kas Chorych roli płatnika składek za ww. grupy ubezpieczonych.

6. Reforma ubezpieczeń zdrowotnych

Cel wprowadzonej reformy opieki zdrowotnej

Za główny cel reformy należy uznać poprawienie poziomu bezpieczeństwa zdrowotnego obywateli oraz:

• poprawę stanu zdrowia społeczeństwa,

• realizację konstytucyjnych uprawnień obywateli w zakresie opieki zdrowotnej,

• zapewnienie podmiotowej roli pacjenta w systemie,

• wyrównanie dysproporcji w dostępie do świadczeń zdrowotnych,

• poprawę efektywności finansowania opieki zdrowotnej,

• poprawę warunków pracy pracowników ochrony zdrowia.

Aby zrealizować te cele podjęto działania, które przekształciły system budżetowy w system ubezpieczeń powszechnych z elementami finansowania budżetowego i związały go z prowadzonymi równolegle innymi reformami systemowymi Państwa.

Charakterystyczne cechy powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego

        Do charakterystycznych cech powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego można zaliczyć przede wszystkim:

• instytucjonalny rozdział płatnika i świadczeniodawcy (Kasy Chorych nie mogą świadczyć usług zdrowotnych oraz nie mogą być właścicielami podmiotów świadczących takie usługi),

• objęcie obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego prawie wszystkich obywateli (zasada powszechności). Osoby, które nie są ubezpieczone z mocy prawa, mogą się ubezpieczyć dobrowolnie. Koszty leczenia osób nie objętych ubezpieczeniem, których nie stać na ich ponoszenie, są finansowane ze środków pomocy społecznej.

• formalne zapewnienie ubezpieczonym bezpłatnego dostępu do niemal wszystkich rodzajów usług zdrowotnych. Wyłączeniu podlegają tylko nieliczne świadczenia, na przykład niektóre zabiegi z zakresu chirurgii plastycznej. Ponadto zgodnie z przyjętymi rozwiązaniami ubezpieczony musi ponosić część kosztów otrzymywanych świadczeń zdrowotnych dotyczących np. diagnostyki, stomatologii, lecznictwa uzdrowiskowego (tzw. udział własny).

• zasadę solidaryzmu społecznego, która polega na tym, że ubezpieczeni niezależnie od posiadanych dochodów oraz stanu zdrowia mają możliwość uzyskania świadczeń zdrowotnych na tym samym poziomie (zasada ta obowiązywała także przy budżetowym finansowaniu ochrony zdrowia, choć oczywiście w tym przypadku środki pochodziły z podatków, a nie ze składek).

• powszechną samodzielność zakładów opieki zdrowotnej, które posiadają obecnie osobowość prawną, prowadzą własną politykę kadrową i płacową, a także własną samodzielną gospodarkę finansową,

• kontraktowanie świadczeń zdrowotnych - Kasy Chorych po przeprowadzeniu konkursu ofert zawierają umowy ze świadczeniodawcami. W umowach określane są prawa, obowiązki i odpowiedzialność świadczeniodawców oraz Kas Chorych, w tym dotyczące: zakresu świadczeń zdrowotnych ich jakości i dostępności, sposobu finansowania świadczeniodawców oraz wielkości przeznaczonych dla nich środków finansowych. Postanowienia umowne mają zabezpieczać przede wszystkim interesy ubezpieczonych zapewniając im odpowiedni dostęp do usług zdrowotnych o odpowiedniej jakości.

• wprowadzenie instytucji lekarza rodzinnego (często jest nim lekarz podstawowej opieki zdrowotnej) będącego przewodnikiem pacjenta po systemie ochrony zdrowia. Do obowiązków lekarza podstawowej opieki zdrowotnej/rodzinnego należy realizowanie opieki zdrowotnej dla ubezpieczonych, którzy wpisali się na listę jego podopiecznych. W przypadkach uzasadnionych względami medycznymi pacjent jest kierowany na badania diagnostyczne do lekarzy specjalistów, do szpitala lub na leczenie uzdrowiskowe i inne,

• stworzenie podstaw do konkurencji między świadczeniodawcami - zniesiona została rejonizacja, ubezpieczeni uzyskali prawo korzystania ze świadczeń wybranego przez siebie podmiotu (posiadającego umowę z Kasą Chorych),

• stworzenie podstaw do konkurencji pomiędzy Kasami Chorych - poczynając od 2000 r. ubezpieczeni mają prawo wyboru Kasy Chorych, do której chcą należeć.

7.Działalność ubezpieczeniowa - wykonywanie czynności ubezpieczeniowych związanych z oferowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych.

8.Podział ubezpieczeń

I kryterium - przedmiotowe

• ubezpieczenia majątkowe - przedmiotem ubezpieczenia są pojedyncze przedmioty majątkowe lub cały majątek, np. nieruchomość. Cecha tego ubezpieczenia jest fakt, że w przypadku zajścia zdarzenia losowego, wypłata świadczenia stanowi odszkodowanie za rzeczywiste straty majątkowe,

• ubezpieczenia osobowe - ubezpieczamy osobę lub grupę osób, cecha ich jest fakt, że jest ono wypłacane w razie wypadku ubezpieczonego. Celem ich jest zabezpieczenie w razie zajścia konkretnego zdarzenia losowego.

II kryterium - sposób powstania stosunku ubezpieczeniowego

• umowne - czyli dobrowolne, większość funkcjonujących ubezpieczeń, są zawierane na drodze dowolnej umowy między zakładem ubezpieczeniowym i klientem.

• obowiązkowe - ich zawarcie jest konieczne, wymaga tego ustawa np. OC. Są one zawierane w drodze umowy.

III kryterium - stopień indywidualizacji ryzyka

• indywidualne - ubezpieczona jest jedna osoba

• grupowe - ubezpieczona jest grupa ludzi.

IV kryterium - podział ustawowy

• na życie - zaliczamy do nich:

- rentowe na życie

- posagowe

- na życie związane z funduszem inwestycyjnym

- chorobowe i wypadkowe

• pozostałe ubezpieczenia - osobowe i majątkowe, jeżeli mogą być prowadzone przez instytucje ubezpieczeniowe.

9. Strony stosunku ubezpieczonego

Ubezpieczycie - zakład ubezpieczeń, który podejmuje się wypłaty odszkodowania w wyniku powstania szkody bądź wypłaty świadczeń na rzecz ubezpieczającego z funduszu powstałego ze zbioru składek. inaczej zakład ubezpieczeń, towarzystwo ubezpieczeniowe, asekurator. Patrz towarzystwo ubezpieczeniowe.

Ubezpieczający - osoba fizyczna lub prawna, która zawiera ubezpieczenie w zakładzie ubezpieczeń, płaci składki i otrzymuje odszkodowanie lub świadczenie w wyniku szkody lub zdarzenia. strona (podmiot) umowy ubezpieczenia, na wniosek której udzielana jest ochrona ubezpieczeniowa i która za tę ochronę zobowiązana jest do opłacenia składki.

Ubezpieczony - osoba fizyczna lub prawna, która została ubezpieczona przez ubezpieczającego od ryzyka w zakładzie ubezpieczeń, uprawniona do odbioru świadczenia lub odszkodowania. w ubezpieczeniach obowiązkowych - strona (podmiot) ubezpieczenia, której udzielana jest ochrona ubezpieczeniowa i która opłaca składkę.
W ubezpieczeniach dobrowolnych oznacza osobę, której majątek lub ona sama (a dokładniej jej życie, zdrowie lub zdolność do pracy) są objęte ochroną ubezpieczeniową. W takim znaczeniu jest on najczęściej osobą uprawnioną do świadczeń.
Dla przykładu w ubezpieczeniach grupowych na życie zakład pracy może być ubezpieczającym (opłacającym składki), a pracownik ubezpieczonym.

10. Podstawowe zasady działalności ubezpieczeniowej

• dwie kategorie ubezpieczycieli:

a) zakłady ubezpieczeń w formie S.A.- podmioty nakierowane na uzyskanie jak największej liczby klientów, zawarcia jak najwięcej umów. Ich podstawowym celem jest zysk. Klientem może być dowolna osoba 90%.

b) towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych - są formą zamkniętą i przeznaczoną dla konkretnych grup społecznych bądź zawodowych, które chcą zorganizować dla siebie ochronę ubezpieczeniową. Członkowie ubezpieczają się wzajemnie. Zapewniają mały obrót ubezpieczeniowy o zasięgu lokalnym 10%.

• Zakaz prowadzenia przez jednego ubezpieczyciela jednocześnie ubezpieczeń na życie i pozostałych ubezpieczeń majątkowo-osobowych. Służy bezpieczeństwu z punktu widzenia ubezpieczonych. Ubezpieczyciel, który prowadzi ubezpieczenia w różnych branżach może przesuwać środki pieniężne pomiędzy tymi branżami w celu osiągnięcia ogólnej równowagi finansowej. Przy ubezpieczeniach na życie składka płacona jest regularnie, świadczenie po kilkudziesięciu latach. Natomiast przy pozostałych ubezpieczeniach składka jest również płacona regularnie, ale świadczenie jest wypłacane raz.

• Zakład ubezpieczeń nie może zajmować się bezpośrednio inną działalnością gospodarczą poza działalnością ubezpieczeniową i z nią związaną - konsekwencje podatkowe. Zasada ta nie jest stosowana do działalności akwizycyjnej na rzecz otwartych funduszy emerytalnych, prowadzonej przez zakład ubezpieczeń na podstawie przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych.

• Zakład ubezpieczeń nie może prowadzić jednocześnie działalności w dziale ubezpieczeń na życie i w dziale pozostałych ubezpieczeń osobowych oraz ubezpieczeń majątkowych.

• Zakład ubezpieczeń może prowadzić działalność ubezpieczeniową wyłącznie w formie spółki akcyjnej lub towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych.

• Kapitał akcyjny spółki nie może być niższy niż najwyższa minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego wymaganego dla grup ubezpieczeń, w których zakład ubezpieczeń prowadzi działalność.

• Kapitał akcyjny, o którym mowa w ust. 1, wnoszony jest w gotówce i opłacany w całości przed zarejestrowaniem spółki.

• Statut spółki akcyjnej i jego zmiany przed jej zarejestrowaniem wymagają zatwierdzenia Ministra Finansów.

• Podmiot, który nabył akcje lub prawa , jest obowiązany: - powiadomić Ministra Finansów w ciągu 7 dni od dnia nabycia akcji lub praw z akcji zakładu ubezpieczeń w ilości zapewniającej przekroczenie 10% ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu;

• uzyskać zgodę Ministra Finansów na nabycie akcji lub praw zakładu ubezpieczeń zapewniających przekroczenie odpowiednio 25%, 50% i 75% ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu.

11. Koncepcja nadzoru finansowego i system ochrony ubezpieczonych.

Koncepcja nadzoru finansowego ogranicza ingerencję organów nadzoru jednocześnie gwarantują daleko posuniętą swobodę działania ubezpieczycieli. Nadzór - określenie wymogów faktu powinien podporządkować się ubezpieczycie, aby mógł otrzymać zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej. Organ nadzoru może badać bieżącą sytuację finansową ubezpieczyciela, zgodność jego działalności z prawem. Ma kompetencje ekonomiczne, nie ma kompetencji administracyjnych, nic nie narzuca ubezpieczycielom.

Ochrona ubezpieczonych - służy Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny i chroni on ubezpieczonych przed ewentualną możliwością braku otrzymania odszkodowania lub świadczenia.

12. Dopuszczenie na rynek polski podmiotów zagranicznych.

Mają pełną swobodę wejścia podmiotów zagranicznych na polski rynek ubezpieczeń. Te nowe warunki podjęcia działalności. USTAWA z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej.  Działalność ubezpieczeniowa bezpośrednia i reasekuracyjna, zwana dalej «działalnością ubezpieczeniową», może być prowadzona wyłącznie za zezwoleniem Ministra Finansów. Wprowadza się ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne.  Ochronę ubezpieczeniową ustanawia się na podstawie umowy zawieranej pomiędzy zakładem ubezpieczeń a ubezpieczającym. Ubezpieczeniami obowiązkowymi są:

  1)  ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów,

  2)  ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych,

  3)  ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego,

  4)  inne ubezpieczenia przewidziane na mocy obowiązujących ustaw lub ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych.

Ubezpieczeniami obowiązkowymi są:

  1)  ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów,

  2)  ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych,

  3)  ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego,

  4)  inne ubezpieczenia przewidziane na mocy obowiązujących ustaw lub ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych.

Odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia majątkowego nie może być wyższe od poniesionej szkody, chyba że umowa stanowi inaczej.

Towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych

Zakład ubezpieczeń, który ubezpiecza swoich członków na zasadzie wzajemności, jest towarzystwem ubezpieczeń wzajemnych, zwanym dalej «towarzystwem». Towarzystwo uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania do rejestru towarzystw ubezpieczeń wzajemnych. Rejestr towarzystw prowadzi Sąd Rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy.  Rejestr jest jawny i dostępny dla osób trzecich. Minister Sprawiedliwości, w drodze rozporządzenia, określa zasady i tryb postępowania w sprawach rejestru towarzystw, dane podlegające wpisowi do rejestru, sposób jego prowadzenia oraz szczegółowe zasady udostępniania rejestru do wglądu.

13. Warunki podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej

Minister Finansów, po wyrażeniu opinii przez organ nadzoru, wydaje na wniosek zainteresowanego zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej. Wniosek, o którym mowa w ust. 1, zawiera:

  1)  nazwę, siedzibę, obszar i rzeczowy zakres działania zakładu ubezpieczeń,

  2)  określenie wysokości kapitału akcyjnego albo kapitału zakładowego,

  3)  określenie założycieli zakładu ubezpieczeń,

  4)  formę organizacyjną działalności,

  5)  określenie wysokości funduszu organizacyjnego przeznaczonego na utworzenie administracji zakładu ubezpieczeń i zorganizowanie sieci przedstawicielstw,

  6)  imiona i nazwiska osób przewidzianych na członków zarządu i rady nadzorczej oraz osoby wykonującej czynności w dziedzinie matematyki ubezpieczeniowej, finansowej i statystyki (aktuariusza), jeżeli obowiązek wykonywania przez tę osobę przypisanych jej czynności wynika z ustawy.

3. Do wniosku o wydanie zezwolenia dołącza się:

  1)  plan działalności,

  2)  dowód posiadania środków własnych wolnych od obciążeń w wysokości równej zakładanemu kapitałowi akcyjnemu (zakładowemu) i funduszowi organizacyjnemu wraz z oświadczeniem o przeznaczeniu ich na pokrycie kapitału akcyjnego (zakładowego) i funduszu organizacyjnego,

  3)  dane o kwalifikacjach osób, o których mowa w ust. 2 pkt 6,

  4)  statut zakładu ubezpieczeń,

  5)  ogólne warunki ubezpieczenia określone we wniosku.

Zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej nie może być wydane, jeżeli zachodzi co najmniej jedna z okoliczności:

  1)  wniosek oraz dołączone do niego dokumenty nie spełniają warunków określonych w art. 30 i 31,

  2)  w skład zarządu nie wchodzą co najmniej dwie osoby posiadające wykształcenie i doświadczenie zawodowe niezbędne do zarządzania zakładem ubezpieczeń,

  3)  założyciele lub członkowie zarządu byli karani za przestępstwo umyślne przeciwko mieniu, dokumentom lub za przestępstwo karno-skarbowe,

  4)  założyciele nie dają rękojmi prowadzenia spraw zakładu ubezpieczeń w sposób należycie zabezpieczający interes ubezpieczonych,

  5)  założyciele nie udowodnią posiadania środków własnych wolnych od obciążeń w wysokości odpowiadającej kapitałowi akcyjnemu (zakładowemu), o którym mowa w art. 30 ust. 2 pkt 2, i funduszowi organizacyjnemu, o którym mowa w art. 30 ust. 2 pkt 5,

5. plan działalności nie zapewnia trwałej zdolności zakładu ubezpieczeń do wykonywania zobowiązań,

6. zagrożony jest ważny interes gospodarczy państwa.

Minister Finansów, na wniosek organu nadzoru, może cofnąć zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie jednej lub kilku grup ubezpieczeń albo jednego lub kilku rodzajów ubezpieczeń, jeżeli:

  1)  zakład ubezpieczeń przestał spełniać warunki wymagane do uzyskania zezwolenia,

  2)  zakład ubezpieczeń prowadzi działalność z naruszeniem przepisów prawa lub statutu,

  3)  zakład ubezpieczeń nie zrealizuje w przewidzianym terminie krótkoterminowego planu wypłacalności, o którym mowa w art. 48 ust. 1 pkt 2 lit. b),

  4)  z przeprowadzonej kontroli działalności lub stanu majątkowego zakładu ubezpieczeń wynika, że dalsza jego działalność narażałaby na niebezpieczeństwo interesy ubezpieczonych,

  5)  zakład ubezpieczeń złoży odpowiedni wniosek; wniosek obejmuje niezbędne dane o zabezpieczeniu interesów ubezpieczonych.

Cofnięcie zezwolenia powoduje, że zakład ubezpieczeń nie może zawierać umów ubezpieczeniowych, umowy już zawarte nie mogą być przedłużane, a suma ubezpieczenia nie może być podwyższana. Minister Finansów może nałożyć ograniczenia swobody gospodarki finansowej zakładu ubezpieczeń lub przekazać zarząd majątkiem zakładu ubezpieczeń wyznaczonej osobie.

2. Organ nadzoru określa, w drodze decyzji, tryb, czas i sposób sprawowania zarządu.

3. Cofnięcie zezwolenia w zakresie całej działalności oznacza w przypadku towarzystw ubezpieczeń wzajemnych decyzję o likwidacji towarzystwa.

14. Pośrednictwo ubezpieczeniowe

Pośrednictwo ubezpieczeniowe polega na wykonywaniu czynności faktycznych lub prawnych związanych z zawarciem lub wykonywaniem umów ubezpieczenia albo reasekuracji. Zakład ubezpieczeń może korzystać z pośrednictwa ubezpieczeniowego. Pośrednictwo ubezpieczeniowe wykonywane jest wyłącznie przez agentów ubezpieczeniowych lub brokerów ubezpieczeniowych. Pośrednictwo ubezpieczeniowe w zakresie reasekuracji wykonywane jest wyłącznie przez brokerów reasekuracyjnych. Agentem ubezpieczeniowym w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna lub podmiot gospodarczy nie mający osobowości prawnej, upoważniony przez zakład ubezpieczeń do stałego zawierania umów ubezpieczenia w imieniu i na rzecz tego zakładu lub pośredniczenia przy zawieraniu umów. Działalność brokerska polega na zawieraniu i wykonywaniu umów ubezpieczenia w imieniu ubezpieczającego lub na pośredniczeniu przy zawieraniu umów ubezpieczenia na rzecz ubezpieczonego. Działalność brokerska może być prowadzona wyłącznie za zezwoleniem organu nadzoru. Działalność brokerska może być prowadzona przez osoby fizyczne lub prawne. Agent ubezpieczeniowy i broker przy wykonywaniu czynności zawodowych obowiązany jest działać zgodnie z przepisami prawa i zasadami uczciwego obrotu.

15. Warunki podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej przez spółki z udziałem kapitału zagranicznego i zakładów ubezpieczeń zagranicznych.

Podejmowanie i prowadzenie działalności ubezpieczeniowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez spółki z udziałem kapitału zagranicznego i zagraniczne zakłady ubezpieczeń wymaga zezwolenia Ministra Finansów. Nabywanie i obejmowanie akcji zakładów ubezpieczeń przez podmioty zagraniczne określają przepisy o spółkach z udziałem zagranicznym, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej. Zezwolenia Ministra Finansów wymaga nabycie lub objęcie udziałów lub akcji albo nabycie praw z udziałów lub akcji w liczbie przekraczającej wysokości określone w art. 11d ust. 1 pkt 2 przez podmiot zagraniczny w działającej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej spółce, jeżeli spółka ta jest akcjonariuszem zakładu ubezpieczeń w wysokości co najmniej 15% akcji.  Minister Finansów, po zasięgnięciu opinii organu nadzoru, może wydać zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej przez spółkę z udziałem kapitału zagranicznego, jeżeli spółka spełnia warunki wymagane od polskich zakładów ubezpieczeń. Minister Finansów może odmówić wydania zezwolenia na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej przez spółkę z udziałem kapitału zagranicznego, jeżeli spółka nie spełnia wymagań określonych w art. 33 dla polskich zakładów ubezpieczeń Nabycie przez podmiot zagraniczny akcji lub praw z akcji zapewniających przekroczenie odpowiednio 25%, 33%, 50%, 60% i 75% głosów na walnym zgromadzeniu wymaga zgody Ministra Finansów. Odmowa zgody może nastąpić jedynie z przyczyn wskazanych w art. 39 ust. 3. Do wniosku o wydanie zezwolenia, o którym mowa w ust. 1, dołącza się:

  1)  aktualny wyciąg z rejestru handlowego,

  2)  dokumenty przedstawiające sytuację prawną i finansową wnioskodawcy.

Fundusze ubezpieczeniowe, tworzone z tytułu zawieranych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej umów ubezpieczenia, oraz środki własne są lokowane w Polsce bez prawa ich transferu za granicę, na zasadach określonych w rozdziale 6. Zagraniczny zakład ubezpieczeń może prowadzić działalność ubezpieczeniową w Polsce jedynie za pośrednictwem ustanowionego przez siebie głównego przedstawiciela, mającego stałe miejsce zamieszkania w Polsce. Ustanowienie głównego przedstawiciela podlega wpisaniu do rejestru handlowego. Główny przedstawiciel jest obowiązany przechowywać wszelkie dokumenty dotyczące działalności, o której mowa w ust. 1, w swej siedzibie w Polsce. Minister Finansów, po uzyskaniu opinii organu nadzoru, wydaje na wniosek zainteresowanego zagranicznego zakładu ubezpieczeń zezwolenie na prowadzenie działalności, Zmiana rzeczowego lub terytorialnego zakresu działania wymaga zezwolenia Ministra Finansów. W celu uzyskania zezwolenia zakład ubezpieczeń składa Ministrowi Finansów:

  1)  wniosek o wydanie zezwolenia zawierający dane, o których mowa w art. 30 ust. 2 i 3 oraz w art. 31,

  2)  zaświadczenie organu nadzorczego kraju, w którym zagraniczny zakład ubezpieczeń ma swoją siedzibę, o posiadaniu zezwolenia na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej, przy czym zaświadczenie to powinno dokładnie określać grupę ubezpieczeń prowadzonych przez zagraniczny zakład ubezpieczeń,

  3)  bilans oraz rachunek zysków i strat trzech ostatnich lat działalności,

  4)  dowód posiadania środków własnych w wysokości co najmniej 50% minimum kapitału gwarancyjnego, o którym mowa w art. 46 ust. 1 pkt 3,

  5)  dowód, że polskie zakłady ubezpieczeń mogą podjąć działalność ubezpieczeniową na terenie kraju pochodzenia zagranicznego zakładu ubezpieczeń,

  6)  dane o kwalifikacjach osoby proponowanej na głównego przedstawiciela

Zagraniczny zakład ubezpieczeń jest obowiązany do posiadania środków własnych w wysokości marginesu wypłacalności, o którym mowa w art. 45, przy czym podstawą do obliczenia marginesu wypłacalności jest działalność głównego przedstawiciela. Zagraniczny zakład ubezpieczeń jest obowiązany do wpłacenia kaucji z tytułu zabezpieczenia przyszłych zobowiązań zakładu ubezpieczeń. Kaucja wynosi 25% minimalnego kapitału gwarancyjnego, o którym mowa w art. 46 ust. 1 pkt 3, i jest zaliczana na poczet posiadanych środków własnych. Środki własne zagranicznego zakładu ubezpieczeń, o których mowa w ust. 3 pkt 4 i ust. 4, są lokowane w Polsce. Minister Finansów, na wniosek organu nadzoru, może cofnąć zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej przez zagraniczny zakład ubezpieczeń, jeżeli:

  1)  zagraniczny zakład ubezpieczeń utracił zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w kraju będącym jego siedzibą, a także w przypadkach określonych w art.35,

  2)  za cofnięciem zezwolenia przemawiają ważne względy ochrony interesów państwa.

Zezwolenie nie może być wydane zagranicznemu zakładowi ubezpieczeń prowadzącemu jednocześnie działalność w dziale ubezpieczeń na życie i w dziale pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych. Podmiot zagraniczny, po opłaceniu należnego podatku, ma prawo zakupić bez odrębnego zezwolenia w banku upoważnionym na podstawie przepisów prawa dewizowego waluty obce za kwoty wypłacone przez zakład ubezpieczeń z tytułu udziału w zysku na podstawie imiennego zaświadczenia wystawionego przez podmiot uprawniony do badania rocznego sprawozdania finansowego (bilansu) zakładu ubezpieczeń, który dokonał tego badania.

16. Gospodarka Finansowa Zakładu Ubezpieczeń

1.Środki własne - Zakład ubezpieczeń jest obowiązany posiadać środki własne w wysokości nie niższej niż margines wypłacalności. Wartość środków własnych stanowiących pokrycie marginesu wypłacalności zakładu ubezpieczeń, oblicza się jako sumę algebraiczną:  

 1)  opłaconą część kapitału akcyjnego (zakładowego) - wielkość dodatnia,

  2)  kapitał zapasowy - wielkość dodatnia,

  3)  kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny - wielkość dodatnia,

  4)  kapitał rezerwowy pozostały - wielkość dodatnia,

  5)  wartości niematerialne i prawne - wielkość ujemna,

  6)  nie podzielony wynik finansowy z lat ubiegłych: zysk - wielkość dodatnia, strata - wielkość ujemna,

  7)  wynik finansowy netto okresu sprawozdawczego: zysk - wielkość dodatnia, strata - wielkość ujemna,

  8)  połowę należnych wpłat na poczet kapitału akcyjnego w przypadku spółek akcyjnych - wartość dodatnia,

  9)  połowę należnych wpłat na poczet kapitału zakładowego, jeżeli co najmniej 25% kapitału zostało opłacone, w przypadku towarzystw ubezpieczeń wzajemnych - wartość dodatnia.

Do środków własnych zakładu ubezpieczeń prowadzącego działalność w formie towarzystwa, w dziale pozostałych ubezpieczeń osobowych i ubezpieczeń majątkowych, zalicza się:

  1)  środki określone w ust. 1,

  2)  środki w wysokości 50% nie wpłaconych dopłat, których towarzystwo może zażądać od ubezpieczonych na podstawie statutu; wartość tych środków nie może przekroczyć 50% obliczonego marginesu wypłacalności oraz 50% środków, o których mowa w ust.1.

2. Kapitał gwarancyjny - Kapitał gwarancyjny wynosi trzecią część marginesu wypłacalności, jednak nie mniej niż minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego dla każdej grupy ubezpieczeń oraz dla działalności reasekuracyjnej. Minimalne wartości kapitału gwarancyjnego:

- spółka akcyjna:

a) przy ubezpieczeniach na życie 800 tyś EURO

b) przy pozostałych ubezpieczeń 200 tyś - 400 tyś EURO

- towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych

a) ubezpieczenie na życie 600 tyś EURO

b) ubezpieczenia pozostałe 150-300 tyś EURO

3. Margines wypłacalności - oblicza się indywidualnie dla konkretnego zakładu ubezpieczeń. Wielkość zależy od rodzaju ubezpieczenia i wysokości pobieranych składek.

Minister Finansów, w drodze rozporządzenia, określa:

  1)  (skreślony),

  2)  sposób wyliczenia i wysokość marginesu wypłacalności,

  3)  minimalną wysokość kapitału gwarancyjnego dla każdego rodzaju ubezpieczeń oraz dla działalności reasekuracyjnej

Zakład ubezpieczeń przedstawia organowi nadzoru razem z bilansem rocznym wyliczenie marginesu wypłacalności oraz dowód posiadania środków własnych w wysokości marginesu wypłacalności. Zakład ubezpieczeń jest obowiązany przedstawiać organowi nadzoru kwartalne i roczne sprawozdania finansowe podpisane przez zarząd, w przypadku ubezpieczeń na życie również przez aktuariusza, a w przypadku pozostałych ubezpieczeń majątkowych i osobowych - dołączyć opinię aktuariusza. Minister Finansów określa, w drodze rozporządzenia, zasady sporządzania kwartalnych i rocznych sprawozdań finansowych przedstawianych organowi nadzoru, formę tych sprawozdań oraz sposób potwierdzania przez zarząd zgodności tych sprawozdań ze stanem faktycznym. Zakład ubezpieczeń tworzy:

  1)  kapitał zapasowy lub rezerwowy,

  2)  rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe.

Zakład ubezpieczeń może tworzyć w ciężar kosztów:

  1)  fundusz prewencyjny przeznaczony na finansowanie działalności zapobiegawczej, w wysokości nie przekraczającej 1% składki na udziale własnym,

  2)  fundusze i rezerwy specjalne przewidziane w statucie.

Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe na udziale własnym zwane są funduszem ubezpieczeniowym. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe są przeznaczone na pokrycie bieżących i przyszłych zobowiązań jakie mogą wyniknąć z zawartych umów ubezpieczenia. Na rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe składają się:

  1)  rezerwa składek,

  2)  rezerwa na ryzyka niewygasłe,

  3)  rezerwa na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia, w tym rezerwa na skapitalizowaną wartość rent,

  4)  rezerwa na wyrównanie szkodowości (ryzyka),

  5)  rezerwa w dziale ubezpieczeń na życie,

  6)  rezerwa w dziale ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty (inwestycyjne) ponosi ubezpieczający,

  7)  rezerwa na premie i rabaty (bonifikaty) dla ubezpieczonych,

  8)  pozostałe rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe określone w statucie

17. Tworzy się Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny, zwany dalej "Funduszem". Do zadań Funduszu należy wypłacanie odszkodowań i świadczeń z tytułu ubezpieczenia obowiązkowego:

 1)  za szkodę na osobie, gdy szkoda wyrządzona została w okolicznościach uzasadniających odpowiedzialność cywilną:

a)    posiadacza pojazdu lub kierującego pojazdem mechanicznym, a nie ustalono ich tożsamości i nie zidentyfikowano pojazdu,

b)    rolnika, a nie ustalono jego tożsamości,

  2)  za szkodę na mieniu i osobie, gdy:

a)    posiadacz zidentyfikowanego pojazdu mechanicznego, którego ruchem szkodę tę wyrządzono, nie był ubezpieczony ubezpieczeniem obowiązkowym,

b)    rolnik lub osoba pracująca w jego gospodarstwie rolnym wyrządzili szkodę pozostającą w związku z prowadzeniem gospodarstwa rolnego, a rolnik nie miał ubezpieczenia obowiązkowego

W przypadku ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń do zadań Funduszu należy również zaspokajanie roszczeń osób uprawnionych z tytułu:

  1)  umów ubezpieczenia

  2)  umów ubezpieczenia na życie w wysokości 50% wierzytelności, nie więcej jednak niż kwota będąca równowartością w złotych 30 000 ECU, według średniego kursu Narodowego Banku Polskiego, zgodnie z tabelą kursową ogłaszaną przez Narodowy Bank Polski, obowiązującą w dniu ogłoszenia upadłości.

Fundusz nie wypłaca odszkodowań z tytułu ubezpieczenia, o którym mowa w art. 4 pkt 1, za szkody spowodowane ruchem pojazdów będących w posiadaniu osób zagranicznych; nie dotyczy to poszkodowanych obywateli polskich. Wypłaty z Funduszu, o których mowa w ust. 2, na rzecz osób zagranicznych, w rozumieniu przepisów prawa dewizowego, dokonywane są na zasadzie wzajemności co do zasady i zakresu.  Fundusz ma osobowość prawną. Siedzibą Funduszu jest miasto stołeczne Warszawa. Dochodami Funduszu są:

  1)  wpłaty zakładów ubezpieczeń prowadzących działalność w zakresie ubezpieczeń, o których mowa w art. 4 pkt 1 i 3,

  2)  dochody z lokat środków Funduszu dokonywanych według zasad określonych w art. 61-64,

  3)  wpływy z tytułu opłat, przewidzianych w art. 90e ust. 1, z zastrzeżeniem art. 90e ust. 3,

  4)  wpłaty zakładów ubezpieczeń prowadzących ubezpieczenia w dziale I (ubezpieczenia na życie) w przypadku ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń prowadzącego działalność ubezpieczeniową w tym zakresie.

Minister Finansów określa, w drodze rozporządzenia, wysokość procentu składki wnoszonej przez zakłady ubezpieczeń na rzecz Funduszu oraz terminy wpłat oddzielnie dla ubezpieczeń określonych w dziale I i II.  Fundusz jest obowiązany, w ciągu 3 miesięcy od zakończenia roku obrotowego, sporządzić oraz przedstawić organowi nadzoru bilans na ostatni dzień roku obrotowego oraz sprawozdanie z działalności Funduszu w tym okresie. razie ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń, Fundusz obowiązany jest do składania sprawozdania z działalności na koniec każdego kwartału. Organami Funduszu są: Zgromadzenie Członków, Rada Funduszu i Zarząd. Statut Funduszu określa organizację, sposób działania oraz zasady gospodarki finansowej, a w szczególności:

  1)  sposób powołania, organizację oraz kadencję organów Funduszu,

  2)  zakres kompetencji organów Funduszu,

  3)  prawa i obowiązki członków oraz sposób głosowania,

  4)  zasady działania Funduszu,

  5)  zasady prowadzenia gospodarki finansowej,

  6)  zasady uchwalania zmian statutu,

7. udział w organach Funduszu przedstawicieli zakładów ubezpieczeń prowadzących ubezpieczenia w dziale I (ubezpieczenia na życie) w przypadku ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń prowadzącego ubezpieczenia w tym dziale.

18. Lokowanie środków przez zakłady ubezpieczeń

Zakład ubezpieczeń obowiązany jest lokować swoje środki w taki sposób, aby uwzględniając rodzaj ubezpieczeń i strukturę prowadzonych ubezpieczeń osiągnąć jak największy stopień bezpieczeństwa i rentowności przy jednoczesnym zachowaniu płynności środków. Zakład ubezpieczeń jest obowiązany, z zastrzeżeniem ust. 3, lokować środki stanowiące pokrycie funduszu ubezpieczeniowego w kraju wyłącznie w:

  1)  bonach skarbowych,

  2)  obligacjach Skarbu Państwa,

  3)  innych papierach wartościowych emitowanych lub gwarantowanych przez państwo, depozytach skarbowych, pożyczkach udzielanych Skarbowi Państwa i pożyczkach gwarantowanych przez Skarb Państwa,

  4)  obligacjach gmin,

  5)  obligacjach emitowanych przez inne podmioty niż określone w pkt 2-4,

  6)  pożyczkach zabezpieczonych hipotecznie,

  7)  nieruchomościach (z wyłączeniem nieruchomości rolnych),

  8)  akcjach dopuszczonych do publicznego obrotu,

  9)  udziałach i akcjach w krajowych spółkach prawa handlowego nie dopuszczonych do publicznego obrotu,

  10) depozytach bankowych,

  11) pożyczkach pod zastaw praw wynikających z umowy ubezpieczenia na życie,

  12) funduszach powierniczych.

18. Nadzór ubezpieczeń

Tworzy się Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń jako centralny organ administracji państwowej.

Państwowym Urzędem Nadzoru Ubezpieczeń kieruje Prezes, którego powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów, na wniosek Ministra Finansów.  Wiceprezesa Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń powołuje i odwołuje Minister Finansów na wniosek Prezesa Państwowego Urzędu Nadzoru

Ubezpieczeń. Zadaniem nadzoru jest ochrona interesów osoby ubezpieczonej i zapobieganie sytuacji, w której zakład ubezpieczeń nie będzie w stanie wypłacać ubezpieczonemu należnego świadczenia. Nadzór nad działalnością zakładów ubezpieczeń i pośredników ubezpieczeniowych polega w szczególności na:

  1)  podejmowaniu działań mających na celu zapewnienie prawidłowego funkcjonowania rynku ubezpieczeń i ochronę ubezpieczonych,

  2)  wydawaniu zezwoleń na prowadzenie działalności brokerskiej i agencyjnej,

  3)  kontroli prowadzenia działalności przez zakłady ubezpieczeń i brokerów,

  4)  podejmowaniu innych działań przewidzianych w ustawie.

Organ nadzoru współdziała z organami administracji rządowej i innymi instytucjami w zakresie kształtowania polityki gospodarczej państwa dotyczącej ubezpieczeń. Do postępowania przed organem nadzoru stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Na decyzję organu nadzoru służy skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Organ nadzoru może przeprowadzić w każdym czasie kontrolę działalności i stanu majątkowego zakładu ubezpieczeń. Przy przeprowadzaniu kontroli organ nadzoru może korzystać z usług podmiotów uprawnionych do badania sprawozdań finansowych. Organ nadzoru może żądać od zakładów ubezpieczeń wyjaśnień i informacji dotyczących zakładu ubezpieczeń i jego gospodarki finansowej oraz zarządzić przekazywanie wymaganych danych. Organ nadzoru może wydawać zalecenia mające na celu usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości i dostosowanie działalności zakładu ubezpieczeń do przepisów prawa. W razie niewykonywania zaleceń, o których mowa w ust. 4, prowadzenia działalności z naruszeniem przepisów prawa, statutu, odmowy udzielenia wyjaśnień i informacji, o których mowa w ust. 3, organ nadzoru

może:

  1)  nakładać na członków zarządu zakładu ubezpieczeń lub prokurentów kary pieniężne do wysokości trzykrotnego miesięcznego wynagrodzenia brutto tej osoby, wyliczonego na podstawie wynagrodzenia za ostatnie 3 miesiące przed nałożeniem kary,

  2)  nakładać na zakład ubezpieczeń kary pieniężne do wysokości 0,5% zbioru składki brutto za rok poprzedni,

  3)  występować do właściwego organu zakładu ubezpieczeń z wnioskiem o odwołanie członka zarządu lub prokurenta,

  4)  występować z wnioskiem do właściwego organu zakładu ubezpieczeń o zawieszenie w czynnościach członków zarządu zakładu ubezpieczeń do czasu rozpatrzenia wniosku o ich odwołanie.

 W razie ogłaszania przez zakład ubezpieczeń, w formie reklamy lub za pomocą formularzy, informacji niezgodnych ze stanem faktycznym lub mających na celu wprowadzenie w błąd, organ nadzoru może:

  1)  zakazać zakładowi ubezpieczeń prowadzenia reklamy w określony sposób lub używania druków o określonej treści,

  2)  dokonać sprostowania na koszt zakładu ubezpieczeń,

  3)  nałożyć karę pieniężną oraz podjąć inne czynności, o których mowa w ust. 5.

Prawo walutowe

1. System walutowy - ustalona przez państwo forma organizacji, porządku pieniężnego określająca

obowiązującą w kraju jednostkę pieniężną jej stosunek do złota bądź walut innych państw, rodzaje znaków pieniężnych, instytucję uprawnioną do emisji znaków pieniężnych, zasadę rozliczeń pieniężnych w kraju i stosunek z zagranicą. Instytucją uprawnioną do emisji znaków pieniężnych jest NBP.

2. Znaki pieniężne - to banknot oraz bilon, które są prawnym środkiem płatniczym w Polsce. NBP określa wzory i wartość nominalna banknotów oraz bilonów (wagę, stopę, termin wprowadzenia do obiegu). NBP decyduje o wycofaniu środków pieniężnych z obiegu o postępowaniu z uszkodzonymi środkami płatniczymi i fałszywymi, które ulegają zatrzymaniu bez możliwości ich zwrotu. Środki uszkodzone podlegają wymianie.

3. Kurs walutowy, cena waluty danego kraju za granicą. Kurs walutowy jest ogłaszany przez bank centralny i wyrażany w liczbie jednostek waluty własnej odpowiadającej jednostce waluty obcej. Ponadto osobno podawany jest kurs kupna i sprzedaży danej waluty. Jeżeli kurs walutowy jest ustalany administracyjnie przez władze danego kraju, mówimy o kursie walutowym sztywnym, który może jedynie ulegać niewielkim wahaniom w określonych granicach.

Dzielimy na :

• Kurs sztywny - stosunek, w jakim jedna waluta jest wymienialna na inną, wahający się pod wpływem zmian popytu na daną walutę w stosunku do jej podaży. Wielkość tych zmian nie może być większa niż przedział z góry określany przez władze. Kurs waluty ustalony przez bank centralny w stosunku do złota bądź do innych walut. Do 1989 roku kurs polskiej waluty był ustalony na bazie złota. Priorytet waluty odpowiadał 20 setnych gram złota. Od lat 1990 walutę polską uzasadniono od tzw. „koszyka walut”. Wchodziły do niego waluty wymienialne w odpowiednich proporcjach: 45% $, 35% DM, 10%Ł, 5%Ł szwajcarskich.

• Kurs płynny - Płynny kurs walutowy, zmienny kurs walutowy, stosunek wymienialności walut, waha się pod wpływem zmian popytu na daną walutę w stosunku do jej podaży, wielkość tych zmian nie jest z góry określana przez władze. 14.04.2000 roku wprowadzony płynny kurs walutowy - występuje gdy kurs jest określony na bazie podaży i popytu na walutę. Cena określona przez rynek.

4. Wymienialność waluty, gwarantowana prawem możliwość swobodnej wymiany (kupna-sprzedaży) waluty krajowej na walutę obcą i odwrotnie. Jest ona warunkiem swobodnego przepływu towarów, usług, kapitału i siły roboczej pomiędzy krajami. Rozróżnia się wymienialność waluty pełną i ograniczoną. Pełna wymienialność oznacza, że każdy posiadacz waluty, bez względu na obywatelstwo i cel transakcji, ma w danym kraju prawo do jej wymiany na inną. Ograniczona wymienialność daje prawo wymiany alternatywnie bankom zagranicznym i cudzoziemcom (wymienialność zewnętrzna) lub bankom krajowym, krajowym osobom fizycznym i prawnym (wymienialność wewnętrzna). Ograniczenia mogą dotyczyć także transakcji określonego rodzaju - np. kapitałowych. Zakres wymienialności waluty związany jest z charakterem polityki handlowej państwa - im większe są ograniczenia w handlu zagranicznym, tym mniejsza jest swoboda wymienialności. Utrzymanie wymienialności waluty w dłuższej perspektywie wymaga od władz gospodarczych państwa m.in.: kontroli kursów walutowych, bilansu płatniczego (unikanie długookresowych deficytów), inflacji, a także utrzymywania odpowiednich rezerw walutowych.

5. Denominacja - Denominacja pieniądza, ekwiwalentna wymiana pieniądza w państwie na banknoty o niższych nominałach. Obniżenie - w przyjętej proporcji - nominalnej wartości wszystkich znaków pieniężnych, będące elementem reformy walutowej, zmierzającej do stabilizacji pieniądza. Jej konieczność jest zazwyczaj rezultatem długotrwałej wysokiej inflacji. Denominacja polega na automatycznym "odcięciu zer". Towarzyszy jej wymiana znaków pieniężnych, przy czym przez pewien czas (2-3 lata) mogą pozostawać w obiegu "stare" i "nowe" znaki pieniężne. W Polsce ostatnia denominacja pieniądza miała miejsce 1 I 1995. Została dokonana w stosunku 1:10000.

Prawo dewizowe

1. Prawo dewizowe - zespół norm prawnych regulujących dokonywanie obrotów pieniężnych z zagranicą oraz posiadanie i dysponowanie zagraniczną walutą, dewizami i kruszcami. Ustawa reguluje:

• zasady obrotu dewizowego, \

• nadzwyczajne ograniczenia w wypadku zaistnienia zagrożeń stabilności i integralności systemu finansowego Rzeczypospolitej Polskiej oraz

• zasady kontroli dewizowej, a także

• właściwość organów w tych sprawach.

2. Wartość dewizowa - Wartości dewizowe:

• zagraniczne środki płatnicze - waluty obce i dewizy,

• złoto i platynę w stanie nie przerobionym oraz w postaci sztab, monet bitych po 1850 r., półfabrykatów, z wyjątkiem stosowanych w technice dentystycznej, a także wyroby ze złota i platyny zazwyczaj nie wytwarzane z tych kruszców (złoto dewizowe i platyna dewizowa),

• nominowane w walutach obcych papiery wartościowe nie będące zagranicznymi środkami płatniczymi,

3.Rezydent:

• osoba fizyczna mająca miejsce zamieszkania w kraju oraz

• osoba prawna mająca siedzibę w kraju, a także

• inny podmiot mający siedzibę w kraju, posiadający zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu,

• polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne polskie przedstawicielstwa oraz misje specjalne korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych.

4. Nie rezydent:

• osoba fizyczna nie mającą miejsca zamieszkania w kraju oraz

• osoba prawna nie mająca siedziby w kraju, a także

• inny podmiot nie mający siedziby w kraju, posiadający zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu,

• osoba fizyczna, prawna lub inny podmiot posiadający miejsce zamieszkania w kraju w zakresie, w jakim prowadzi ona działalność za granicą poprzez swoje przedsiębiorstwo, oddział lub przedstawicielstwo mające siedzibę za granicą,

• mające siedzibę w kraju oddziały i przedstawicielstwa osób i podmiotów zagranicznych, utworzone na podstawie umów międzynarodowych zawartych przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej, chyba że umowy te stanowią inaczej,

• obce przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne, misje specjalne i organizacje międzynarodowe oraz inne obce przedstawicielstwa korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych na mocy umów, ustaw lub powszechnie ustalonych zwyczajów międzynarodowych,

5. Obrót dewizowy:

a) czynność prawna lub inne zdarzenie stanowiące, powodujące lub mogące powodować:

- płatność środkami stanowiącymi wartości dewizowe bądź przeniesienie własności wartości dewizowych albo przeniesienie prawa majątkowego oraz przejęcie lub przystąpienie do długu, których przedmiotem świadczenia są wartości dewizowe,

- płatność krajowymi środkami płatniczymi bądź przeniesienie własności takich środków albo przeniesienie prawa majątkowego oraz przejęcie lub przystąpienie do długu, których przedmiotem świadczenia są krajowe środki płatnicze, o ile zdarzenia te mają miejsce w stosunkach między rezydentem i nie rezydentem,

b) transfer wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych.

6. Obrót dewizowy z zagranicą:

- obrót dewizowy między rezydentem i nierezydentem,

- transfer wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych, a także

- obrót dewizowy dokonywany przez nierezydenta w kraju i rezydenta za granicą.

7. Obrót bieżący - obrót dewizowy z zagranicą, którego przedmiotem są:

- umowy o nabywanie towarów (z wyłączeniem wartości dewizowych i krajowych środków płatniczych), świadczenie usług oraz nabywanie lub ustanawianie praw na dobrach niematerialnych,

- przychody z prowadzenia przedsiębiorstwa, z uczestnictwa w zysku spółki, z tytułu odsetek od pożyczek i kredytów oraz od kwot zdeponowanych na rachunkach,

- świadczenia na utrzymanie członków rodziny należących do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 1997 r. Nr 16, poz. 89, Nr 137, poz. 926 i Nr 139, poz. 932),

- emerytury, świadczenia o charakterze rentowym, świadczenia społeczne oraz alimenty,

- nagrody oraz wygrane w konkursach lub grach losowych, organizowanych na podstawie przepisów kraju, w którym są one organizowane.

Prawo bankowe

1. Bank - Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie

zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

2. Przedsiębiorstwo bankowe - przedsiębiorstwo handlowe, którego głównym przedmiotem

działalności były czynności bankowe.

3. Prawo bankowe, dział prawa finansowego regulujący organizację, zakres funkcjonowania i działalność banków (m.in. w zakresie obiegu pieniężnego, udzielania kredytów, obrotu dewizami), a także normujący rolę banku centralnego oraz zadania nadzoru bankowego. Wszystkie banki działają na podstawie ustawy z 1997.

4. Systemy bankowe:

- systemy jednobankowy (monopolowy) - jednostopniowy system bankowy na czele NBP. Występuje gdy NBP ma kompetencje banków komercyjnych czyli może udzielać kredytów i przyjmować lokaty bankowe od osób fizycznych i prawnych. Ten system istniał do lat 90-tych.

- system dwubankowy (dwustopniowy) - składa się z NBP, który sprawuje nadzór nad bankami komercyjnymi i realizuje politykę pieniężną państw. Nie ma kompetencji do udzielania kredytów osób fizycznych i prawnych oraz przyjmowania od nich lokat. Drugim szczeblem systemu są banki komercyjne, których podstawowym zadaniem jest udzielanie kredytów podmiotom gospodarczym i gospodarstwom domowym i przyjmowanie od nich lokat. Jest to zastrzeżenie tylko dla banków komercyjnych.

5. Podział banków:

I ze względu na podmiot własności:

- państwowe

- prywatne

II ze względu na formy organizacyjne:

- państwowe

- w formie spółki akcyjnej

- spółdzielcze

III z punktu widzenia zadań banku:

- emisyjny - bank centralny

- handlowe

- rozwojowe

IV ze względu na terytorium działalności:

- krajowe

- regionalne

- lokalne

6. Bank państwowy

Bank państwowy może być utworzony przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia, na wniosek Ministra Skarbu Państwa zaopiniowany przez Komisję Nadzoru Bankowego. W tym samym trybie następuje likwidacja banku państwowego. Rozporządzenie Rady Ministrów o utworzeniu banku państwowego określa nazwę, siedzibę, przedmiot i zakres działania banku, jego fundusze statutowe, w tym środki wydzielone z majątku Skarbu Państwa, które stają się majątkiem banku. Bank państwowy nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw państwowych

Organy banku państwowego i wykonywane przez nie zadania.

1. Organami banku państwowego są:

• rada nadzorcza i

• zarząd.

2. Członkowie zarządów lub rad nadzorczych nie mogą zajmować się działalnością konkurencyjną. W szczególności nie mogą być członkami zarządu lub rady nadzorczej innego banku, chyba że bank państwowy jest akcjonariuszem tego banku.

3. Radę nadzorczą powołuje się na okres 3 lat spośród osób posiadających odpowiednie kwalifikacje z zakresu finansów. Przewodniczącego rady nadzorczej powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek Ministra Skarbu Państwa.

4. Członkowie rady są powoływani przez Ministra Skarbu Państwa spośród osób nie będących członkami zarządu tego banku. Odwołanie członków rady następuje w takim samym trybie, w jakim zostali powołani.

5. Prezesa zarządu banku państwowego powołuje i odwołuje, po zasięgnięciu opinii Komisji Nadzoru Bankowego, rada nadzorcza banku. Wiceprezesów i pozostałych członków zarządu powołuje i odwołuje rada nadzorcza banku, na wniosek prezesa zarządu.

6. Rada nadzorcza:

• sprawuje nadzór nad działalnością banku państwowego,

• zatwierdza przedstawione przez Zarząd sprawozdanie finansowe oraz podział zysku i sposób pokrycia strat, a także

• przyjmuje sprawozdania z działalności banku,

• udziela zarządowi banku zaleceń oraz

• może zawieszać w czynnościach członków zarządu banku,

• uchyla uchwałę zarządu banku w razie stwierdzenia jej niezgodności z przepisami prawa lub statutem banku.

7. Zarząd banku rozpatruje sprawy dotyczące działalności banku oraz podejmuje w tych sprawach uchwały, których wykonanie zapewnia prezes zarządu banku.

8. Prezes zarządu banku państwowego reprezentuje bank, przewodniczy zarządowi banku oraz organizuje działalność banku.

9. Szczegółowy zakres działania rady nadzorczej i zarządu oraz osoby uprawnione do reprezentowania banku określa statut banku państwowego.

7. Bank spółdzielczy

Bank spółdzielczy może być utworzony, z zachowaniem trybu określonego przepisami ustawy - Prawo spółdzielcze, na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego, wydanego w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych na wniosek założycieli, z uwzględnieniem przepisów ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających (Dz. U. Nr 119, poz. 1252 i z 2001 r. Nr 111, poz. 1195); przepisy art. 30-38 stosuje się odpowiednio.  Statut banku spółdzielczego pod rygorem nieważności powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego.

8. Bank w formie spółki akcyjnej

Bank w formie spółki akcyjnej może być utworzony na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego. Do utworzenia i działalności banku, o którym mowa w ust. 1, stosuje się przepisy Kodeksu spółek handlowych w zakresie, w jakim nie pozostają one w sprzeczności z przepisami ustawy. Funkcję organu nadzoru pełni rada nadzorcza, składająca się co najmniej z 5 osób wybieranych przez walne zgromadzenie akcjonariuszy. Bank obowiązany jest informować Komisję Nadzoru Bankowego o składzie rady nadzorczej. Zarząd banku składa się co najmniej z 3 osób. Rada nadzorcza informuje Komisję Nadzoru Bankowego o pozostałych osobach ze składu zarządu banku i o zmianach w składzie zarządu. Bank w formie spółki akcyjnej może być utworzony również przez osoby zagraniczne albo z udziałem osób zagranicznych. Wkłady pieniężne osób zagranicznych do kapitału założycielskiego banku są wnoszone w złotych. Osoba zamierzająca bezpośrednio lub pośrednio objąć lub nabyć akcje banku obowiązana jest wystąpić każdorazowo z wnioskiem o wydanie przez Komisję Nadzoru Bankowego zezwolenia na wykonywanie prawa głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy banku, jeżeli w wyniku objęcia lub nabycia akcji uzyskałaby prawo do wykonywania ponad 10%, 20%, 25%, 33%, 50%, 66% i 75% głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy banku. Obowiązek uzyskania zezwolenia, o którym mowa w ust. 1, dotyczy także osoby, która po uzyskaniu zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego na wykonywanie prawa głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy banku na poziomie określonym w zezwoleniu, w wyniku zbycia akcji lub z innej przyczyny, utraciła prawo do wykonywania prawa głosu na tym poziomie. Komisja Nadzoru Bankowego udzielając zezwolenia może określić w jego treści warunek, że nieprzekroczenie określonego progu liczby głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy banku w terminie wskazanym w zezwoleniu powoduje jego wygaśnięcie. Osoba, która objęła lub nabyła akcje banku, jest obowiązana niezwłocznie powiadomić o tym bank, którego akcje nabyła lub objęła, jeżeli stanowią one wraz z akcjami objętymi lub nabytymi wcześniej pakiet uprawniający do wykonywania ponad 5% głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy banku. Bank przesyła Komisji Nadzoru Bankowego powiadomienie w terminie 14 dni od daty jego otrzymania. Komisja Nadzoru Bankowego może odmówić udzielenia zezwolenia, jeżeli wpływ osoby zamierzającej objąć lub nabyć akcje może okazać się niekorzystny dla ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem lub gdy środki przeznaczone na nabycie akcji pochodzą z pożyczki, kredytu lub źródeł nieudokumentowanych, lub gdy przepisy prawa obowiązujące w miejscu siedziby lub zamieszkania tej osoby uniemożliwiają Komisji Nadzoru Bankowego wykonywanie efektywnego nadzoru. Osoba zamierzająca zbyć pakiet akcji:

  1)  uprawniający do wykonywania ponad 10% głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy banku,

  2)  w wyniku zbycia którego pozostały w jej posiadaniu pakiet akcji będzie uprawniał do wykonywania mniej niż 10%, 20%, 25%, 33%, 50%, 66% i 75% głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy banku - obowiązana jest powiadomić o swoim zamiarze Komisję Nadzoru Bankowego

Akcje banków są akcjami imiennymi, z wyjątkiem akcji dopuszczonych do obrotu publicznego. W okresie roku, licząc od daty wpisania banku do rejestru przedsiębiorców, zbycie akcji imiennych przez akcjonariuszy wymaga zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego.  W razie uchylenia decyzji wyrażającej zgodę na wprowadzenie akcji banku do obrotu publicznego, akcje banku na okaziciela podlegają zamianie na akcje imienne. Zamianie na akcje imienne podlegają również akcje banku na okaziciela, które nie są przedmiotem publicznego obrotu papierami wartościowymi. Podmiot zagraniczny jako akcjonariusz banku ma prawo, po opłaceniu należnych podatków i opłat, do zakupu waluty obcej w banku upoważnionym do jej skupu i przekazania jej za granicę bez odrębnego zezwolenia dewizowego za:

  1)  kwoty uzyskane z tytułu uczestnictwa w zysku banku na podstawie zaświadczenia wydanego przez bank po zatwierdzeniu, zgodnie z odrębnymi przepisami, sprawozdania finansowego spółki,

  2)  kwoty uzyskane ze sprzedaży albo umorzenia akcji banku, objętych lub nabytych zgodnie z art. 25,

  3)  należne mu kwoty w razie likwidacji banku,

  4)  kwoty uzyskane jako odszkodowanie, z tytułu wywłaszczenia lub zastosowania innych środków wywołujących skutki równoznaczne z wywłaszczeniem.

9. Postępowanie przy tworzeniu banków

Utworzenie banku może nastąpić, jeżeli:

  1)  zostało zapewnione wyposażenie banku w:

a)    fundusze własne, których wielkość powinna być dostosowana do rodzaju czynności bankowych przewidzianych do wykonywania i rozmiaru zamierzonej działalności, z tym że jeden założyciel oraz grupa założycieli, pozostających w stosunku dominacji i zależności, może wnieść wkład pieniężny w kwocie nieprzekraczającej połowy kapitału założycielskiego,

b)    pomieszczenia posiadające odpowiednie urządzenia techniczne, należycie zabezpieczające przechowywane w banku wartości, z uwzględnieniem zakresu i rodzaju prowadzonej działalności bankowej,

  2)  założyciele oraz osoby przewidziane do objęcia w banku stanowisk członków zarządu dają rękojmię ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem,

  3)  co najmniej dwie osoby przewidziane do objęcia w banku stanowisk członków zarządu posiadają wykształcenie i doświadczenie zawodowe niezbędne do kierowania bankiem, a w przypadku obywateli innych państw również potwierdzoną znajomość języka polskiego,

  4)  przedstawiony przez założycieli plan działalności banku na okres co najmniej trzyletni wskazuje, że działalność ta będzie bezpieczna dla środków pieniężnych gromadzonych w banku.

Część kapitału założycielskiego może być wniesiona w formie wkładów niepieniężnych w postaci wyposażenia i nieruchomości, jeśli będą one bezpośrednio przydatne w prowadzeniu działalności bankowej, z tym że kapitał założycielski wnoszony w formie pieniężnej nie może być niższy od kwoty określonej w art. 32 ust. 1, a wartość wnoszonych wkładów niepieniężnych nie może przekraczać 15% kapitału założycielskiego. Kapitał założycielski banku nie może pochodzić z pożyczki lub kredytu, lub źródeł nieudokumentowanych.

1. Wniosek do Komisji Nadzoru Bankowego o wydanie zezwolenia na utworzenie banku powinien zawierać:

  1)  określenie nazwy i siedziby banku,

  2)  określenie czynności bankowych, do których wykonywania bank ma być upoważniony, oraz dane o przedmiocie i zakresie zamierzonej działalności,

  3)  dane dotyczące:

a)    założycieli i osób przewidzianych do objęcia w banku stanowisk członków zarządu,

b)    kapitału założycielskiego.

2. Do wniosku załącza się:

  1)  projekt statutu banku,

  2)  program działalności i plan finansowy banku na okres co najmniej trzyletni,

  3)  dokumenty dotyczące założycieli i ich sytuacji finansowej, wymagane przez Komisję Nadzoru Bankowego,

  4)  opinię właściwych władz nadzorczych kraju siedziby wnioskodawcy, jeżeli założycielem jest bank zagraniczny.

3. Projekt statutu banku określa w szczególności:

  1)  jego nazwę, która powinna zawierać wyraz "bank" i odróżniać się od nazwy innych banków oraz wskazywać, czy jest to bank państwowy, bank w formie spółki akcyjnej czy bank spółdzielczy,

  2)  siedzibę banku, przedmiot działania i zakres jego działalności,

  3)  organy i organizację banku oraz zasady składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych,

  4)  zasady sprawowania kontroli wewnętrznej,

  5)  fundusze własne oraz zasady gospodarki finansowej.

W zezwoleniu na utworzenie banku Komisja Nadzoru Bankowego określa: nazwę banku, jego siedzibę, nazwy (nazwiska) założycieli i obejmowane przez nich akcje, wysokość kapitału założycielskiego, czynności bankowe, do których wykonywania bank jest upoważniony, oraz warunki, po których spełnieniu Komisja Nadzoru Bankowego zezwoli na rozpoczęcie przez bank działalności, a także zatwierdza projekt statutu banku. Statut banku powinien być zgodny z zezwoleniem na utworzenie banku. Zmiana statutu wymaga zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego, jeżeli dotyczy spraw, o których mowa w ust. 1, a także przedmiotu i terytorialnego zakresu działania banku, uprawnień do reprezentowania, wysokości kapitału lub uprzywilejowania akcji co do prawa głosu. Komisja Nadzoru Bankowego może być uczestnikiem w postępowaniu rejestrowym dotyczącym banku. Bank może rozpocząć działalność po uzyskaniu zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego. Z wnioskiem o wydanie zezwolenia na rozpoczęcie przez bank działalności występuje zarząd banku. Zezwolenie na rozpoczęcie przez bank działalności wydaje się po stwierdzeniu, że bank:

  1)  jest należycie przygotowany organizacyjnie do rozpoczęcia działalności,

  2)  zgromadził w całości kapitał założycielski,

  3)  dysponuje odpowiednimi warunkami do przechowywania środków pieniężnych i innych wartości, z uwzględnieniem zakresu i rodzaju prowadzonej działalności bankowej,

  4)  spełnia inne warunki określone w decyzji o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku.

Komisja Nadzoru Bankowego odmawia wydania zezwolenia na utworzenie banku lub na zmianę jego statutu, jeżeli nie zostały spełnione wymagania obowiązujące przy tworzeniu banków lub zamierzona działalność banku naruszałaby przepisy prawa, interesy klientów albo nie gwarantowałaby bezpieczeństwa gromadzonych w banku środków lub gdy przepisy prawa obowiązujące w miejscu siedziby lub zamieszkania założyciela lub jego powiązania z innymi podmiotami mogłyby uniemożliwić skuteczne sprawowanie nadzoru nad bankiem.

10. Bank Hipoteczny

 Bank hipoteczny jest tworzony wyłącznie w formie spółki akcyjnej. Statut banku hipotecznego określa jego nazwę, która zawiera dodatkowo wyrazy „bank hipoteczny”. Do zasad tworzenia, organizacji i działania banków hipotecznych nie uregulowanych w niniejszej ustawie stosuje się odpowiednio przepisy Prawa bankowego oraz przepisy o Narodowym Banku Polskim. Komisja Nadzoru Bankowego może określić, w drodze uchwały, szczegółowe zasady dotyczące wyposażenia banków hipotecznych w kapitał założycielski.  Do podstawowych czynności banku hipotecznego należy:

1) udzielanie kredytów zabezpieczonych hipoteką,

2) udzielanie kredytów niezabezpieczonych hipoteką, o których mowa w art. 3 ust. 2,

3) nabywanie wierzytelności innych banków z tytułu udzielonych przez nie kredytów zabezpieczonych hipoteką oraz wierzytelności z tytułu kredytów nie zabezpieczonych hipoteką, o których mowa w pkt 2,

4) emitowanie hipotecznych listów zastawnych, których podstawę stanowią wierzytelności banku hipotecznego z tytułu:

a) udzielonych kredytów zabezpieczonych hipoteką oraz

b) nabytych wierzytelności innych banków z tytułu udzielonych przez nie kredytów zabezpieczonych hipoteką,

5) emitowanie publicznych listów zastawnych, których podstawę stanowią:

a) wierzytelności banku hipotecznego z tytułu udzielonych kredytów niezabezpieczonych hipoteką, o których mowa w pkt 2,

b) nabyte przez bank hipoteczny wierzytelności innych banków z tytułu udzielonych przez nie kredytów niezabezpieczonych hipoteką, o których mowa w pkt 2.

 Poza czynnościami, o których mowa w art. 12, banki hipoteczne mogą wykonywać następujące czynności:

1) przyjmowanie lokat terminowych,

2) zaciąganie kredytów i pożyczek,

3) emitowanie obligacji,

4) przechowywanie papierów wartościowych,

5) nabywanie i obejmowanie akcji lub udziałów innych podmiotów, których forma prawna zapewnia ograniczenie odpowiedzialności banku hipotecznego do wysokości zainwestowanych środków, o ile służy to wykonywaniu czynności banku hipotecznego, przy czym ogólna wartość nabytych i objętych akcji i udziałów nie może przekroczyć 10% wysokości funduszy własnych banku hipotecznego,

6) prowadzenie rachunków bankowych służących obsłudze projektów inwestycyjnych realizowanych z wykorzystaniem kredytów udzielonych przez bank hipoteczny,

7) świadczenie usług konsultacyjno-doradczych związanych z rynkiem nieruchomości, w tym także w zakresie ustalania bankowo-hipotecznej wartości nieruchomości,

8) zarządzanie wierzytelnościami banku hipotecznego oraz innych banków, z tytułu kredytów, o których mowa w art. 12, jak również udzielanie tych kredytów w imieniu innych banków na podstawie zawartych z nimi umów.

Wolne środki pieniężne bank hipoteczny może przeznaczyć na:

1) lokaty w bankach posiadających fundusze własne w wysokości nie mniejszej niż równowartość w złotych kwoty 10 000 000 euro przeliczonej według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski,

2) nabycie wyemitowanych przez siebie listów zastawnych w celu ich zdeponowania pod nadzorem powiernika, o ile jest to związane z wypełnieniem przez bank hipoteczny wymogu, o którym mowa w art. 18 ustawy, lub w celu umorzenia,

3) nabycie papierów wartościowych emitowanych lub gwarantowanych przez podmioty, o których mowa w art. 3 ust. 2 pkt 1,

4) nabycie papierów wartościowych emitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego,

5) nabycie listów zastawnych emitowanych przez inne banki hipoteczne.

11. Rodzaje czynności bankowych

Czynnościami bankowymi są:

  1)  przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów,

  2)  prowadzenie innych rachunków bankowych,

  3)  udzielanie kredytów,

  4)  udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie akredytyw,

  5)  emitowanie bankowych papierów wartościowych,

  6)  przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,

  6a) wydawanie, rozliczanie i umarzanie pieniądza elektronicznego,

8. wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.

Inne czynności:

 1)  udzielanie pożyczek pieniężnych oraz pożyczek i kredytów konsumenckich w rozumieniu przepisów odrębnej ustawy,

  2)  operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty,

  3)  wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu,

  4)  terminowe operacje finansowe,

  5)  nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,

  6)  przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych,

  7)  wykonywanie czynności obrotu dewizowego,

  8)  udzielanie i potwierdzanie poręczeń,

  9)  wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych.

12. Kredyt

 Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Kredyt bankowy, rodzaj kredytu, w którym kredytodawcą jest bank. Cechą kredytu bankowego jest jego zwrotność, terminowość, oprocentowanie oraz zabezpieczenie. W praktyce bankowej wyróżnia się m.in.: ze względu na termin zwrotu kredytu - kredyty krótko-, średnio- i długoterminowe, ze względu na przeznaczenie - kredyty inwestycyjne i konsumpcyjne, ze względu na wysokość oprocentowania - kredyty oprocentowane i nie oprocentowane.

Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:

  1)  strony umowy,

  2)  kwotę i walutę kredytu,

  3)  cel, na który kredyt został udzielony,

  4)  zasady i termin spłaty kredytu,

  5)  wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany,

  6)  sposób zabezpieczenia spłaty kredytu,

  7)  zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu,

  8)  terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych,

  9)  wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje,

  10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Bank uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej kredytobiorcy. Przez zdolność kredytową rozumie się zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. Kredytobiorca jest obowiązany przedłożyć na żądanie banku dokumenty i informacje niezbędne do dokonania oceny tej zdolności. Osobie fizycznej, prawnej lub jednostce organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, o ile posiada zdolność prawną, które nie mają zdolności kredytowej, bank może udzielić kredytu pod warunkiem:

  1)  ustanowienia szczególnego sposobu zabezpieczenia spłaty kredytu,

  2)  przedstawienia niezależnie od zabezpieczenia spłaty kredytu programu naprawy gospodarki podmiotu, którego realizacja zapewni - według oceny banku - uzyskanie zdolności kredytowej w określonym czasie.

Kredytobiorca jest obowiązany umożliwić podejmowanie przez bank czynności związanych z oceną sytuacji finansowej i gospodarczej oraz kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu.

Zabezpieczenie kredytu, działania prawno-ekonomiczne zmierzające do zagwarantowania kredytodawcy możliwości skutecznej windykacji należności od kredytobiorcy, czemu służy stosowanie gwarancji ze strony innych instytucji finansowych lub poręczeń składanych przez podmioty bądź osoby budzące zaufanie kredytodawcy, a także ustanawianie zastawu hipotecznego (hipoteka) na nieruchomości lub zastawu bankowego na rzeczach ruchomych, których zakup jest finansowany z udzielanego kredytu.

Rodzaje zabezpieczeń osobistych:

1. Poręczenie - w prawie cywilnym - umowa między wierzycielem a osobą trzecią, poręczycielem (żyrant), na podstawie której zobowiązuje się on, w razie niewykonania lub nienależytego wypełnienia przez dłużnika głównego zobowiązania, przejąć to zobowiązanie (kodeks cywilny). Poręczenie ma charakter umowy konsensualnej, kauzalnej, akcesoryjnej, natomiast jej charakter jako umowy wzajemnej i subsydiarnej jest sporny w literaturze przedmiotu. Wyróżnić można poręczenie terminowe, bezterminowe, poręczenie za dług przyszły, generalne, rodzajowe, częściowe.

2. Gwarancje - Gwarancją bankową jest jednostronne zobowiązanie banku-gwaranta, że po spełnieniu przez podmiot uprawniony (beneficjenta gwarancji) określonych warunków zapłaty, które mogą być stwierdzone określonymi w tym zapewnieniu dokumentami, jakie beneficjent załączy do sporządzonego we wskazanej formie żądania zapłaty, bank ten wykona świadczenie pieniężne na rzecz beneficjenta gwarancji - bezpośrednio albo za pośrednictwem innego banku.

3. cesja wierzytelności - przelew wierzytelności, umowa, przez którą wierzyciel przenosi swoją wierzytelność na inną osobę. Cesja powinna być dokonana na piśmie, jednak wymogu tego nie stosuje się do cesji wierzytelności z dokumentu na okaziciela. Przedmiotem cesji może być każda wierzytelność, o ile nie sprzeciwia się właściwości zobowiązania bądź przepisom ustawy. Nabywca wstępuje w prawa wierzyciela z chwilą zawarcia umowy. Zgoda dłużnika nie jest wymagana do ważności dokonania cesji, jednak powinien on być o przelewie zawiadomiony, aby wiedział, komu ma świadczyć. Dłużnik bowiem może zwolnić się od zobowiązania, wykonując świadczenia wobec dawnego wierzyciela, do momentu kiedy nie dowie się o cesji lub nie otrzyma pisemnego zawiadomienia o przelewie od dawnego lub nowego wierzyciela. Szczególnym rodzajem cesji jest indos wekslowy (żyro), którego istota polega z jednej strony na przeniesieniu wszystkich praw z weksla na rzecz indostariusza, a z drugiej strony oznacza odpowiedzialność indosenta za przyjęcie i zapłatę weksla.

4. przystąpienie do długu - art. 366 -378 K.c. Osoba trzecia przystępuje do stosunku kredytowego w charakterze dłużnika solidarnego. Dochodzenie od przystępującego do długu może też nastąpić nie zależnie od dochodzenia roszczeń od kredytobiorcy.

5. Pełnomocnictwo - art. 95 - 109 Pełnomocnictwo na piśmie, w przypadku zabezpieczenia kredytu stosowane jest Pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem bankowym.

6. przejęcie długu - osoba trzecia przejmuje spłatę kredytu od kredytobiorca. Umowa zawarta na piśmie. Osoba trzecia staje się umownym kredytobiorcą.

7. weksel - Papier wartościowy, w którym wystawca (bądź wskazana przez niego osoba) zobowiązuje się do bezwarunkowego zapłacenia określonej sumy pieniężnej (sumy wekslowej) w oznaczonym terminie na rzecz remitenta (osoby, na rzecz lub zlecenie której ma zostać zrealizowana płatność).W zależności od osoby dłużnika wyróżnia się: weksel własny (sola), w którym do zapłaty zobowiązany jest wystawca weksla, i weksel ciągniony (weksel trasowany), w którym wystawca zleca wskazanej w wekslu osobie (trasatowi) zapłacenie określonej kwoty na rzecz osoby trzeciej (remitenta).W zależności od osoby remitenta rozróżnia się: weksel na zlecenie (upoważnia do przeniesienia w drodze indosu prawa do wierzytelności), weksel imienny (zawiera ścisłe określenie osoby remitenta) oraz weksel na okaziciela.

8. poręczenie wekslowe - AWAL, nakładany za osobę zobowiązaną wekslową, może go udzielić dowolna osoba oprócz wystawcy weksla, na danym wekslu dana osoba pisze poręczam zabezpieczeń podpisuje się. Jeżeli nie zostanie określona kwota to obejmuję całą sumę wekslową.

Rodzaje zabezpieczeń rzeczowych:

1) hipoteka - Hipoteka, forma zabezpieczenia wierzytelności, polegająca na ustanowieniu rzeczowego prawa na nieruchomości dłużnika na rzecz wierzyciela w postaci aktu notarialnego wpisanego do księgi wieczystej.

W przypadku niewywiązania się dłużnika ze zobowiązania wobec wierzyciela, ten ostatni ma prawo do przejęcia nieruchomości (lub jej części) na własność (wyłącznie na drodze egzekucji sądowej). Wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki.

2) zastaw - ruchomość (rzecz, przedmiot) przekazana wierzycielowi w celu zabezpieczenia zwrotu długu. Wierzyciel może odstąpić od fizycznego przejęcia w posiadanie zastawionej ruchomości i pozostawić ją u dłużnika wówczas, gdy jest ona narzędziem pracy dłużnika nieodzownym do gromadzenia środków na spłatę długu.Zastaw oznacza też ograniczone prawo rzeczowe, mające na celu zabezpieczenie wierzytelności na majątku dłużnika, polegające na możliwości zaspokojenia wierzytelności z rzeczy lub prawa, na którym został ustanowiony zastaw, bez względu na to, czyją własnością jest rzecz lub komu przysługuje prawo. Jest, obok hipoteki, najczęściej stosowanym w bankowej praktyce zabezpieczeniem spłaty kredytu o charakterze rzeczowym. W odróżnieniu od hipoteki, zastaw można ustanowić tylko na rzeczach ruchomych lub prawach zbywalnych.

3) przewłaszczenie na zabezpieczenie - przeniesienie te odbywa się na mocy umowy, musi w niej być zapis, że w przypadku spłacenia kredytu rzeczy, te stają się z powrotem własnością kredytobiorcy. Z zawarciem tej umowy związany jest bezpośrednio cesją praw. Do przewłaszczenia stosujemy k.c. dotyczące przeniesienia własności, przechowywania, użyczenia.

4) blokada środków na rachunku - jest dokonywana na piśmie zlecenia kredytobiorcy, który posiada w banku kredytującym swój rachunek bankowy.

5) potrącenie - Potrącenie, kompensacja, polega na wzajemnym umorzeniu dwóch wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej. Potrącenie następuje przez oświadczenie złożone drugiej stronie i jest dopuszczalne w przypadku, gdy:

1) dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami;

2) przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości, oznaczone tylko co do gatunku;

3) obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.

Potrąceniu nie podlegają: wierzytelności nie ulegające zajęciu, wierzytelności o dostarczanie środków utrzymania, wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych oraz wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne.

6) ubezpieczenie kredytu

7) kaucja - polega na złożeniu przez kredytobiorcę w banku jako zabezpieczenie środków pieniężnych w postaci gotówki bądź wkładów oszczędnościowych. Oszczędnościowych. Kaucja jest zawierana na mocy pisemnej umowy i konieczna jest złożenie w banku przedmiotu kaucji.

12. Pożyczka

Pożyczka, umowa, przez którą dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego

określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się

zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.

Pożyczka może mieć charakter umowy odpłatnej lub nieodpłatnej, jednak w przypadku braku

w umowie zastrzeżenia o wynagrodzeniu, uważa się, że pożyczka została udzielona nieodpłatnie.

Do umów pożyczek pieniężnych zawieranych przez bank stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące

zabezpieczenia spłaty i oprocentowania kredytu.

13. Porównanie pożyczki i kredytu

I Cechy wspólne:

• zbliżony cel ekonomiczny, chodzi o udostępnienie środków pieniężnych osobie trzeciej

• dwie strony zobowiązane, układ praw i obowiązków stron umowy

• swoboda wyrażenia woli co do samego faktu zawarcia umowy

II Cechy różne:

• inne źródło prawa regulującego każdą umowę ( pożyczka - k.c. 720-724 i kredyt - prawo bankowe)

• charakter świadczeń do których spełnienia zobowiązany jest zobowiązany jest udzielający:

P - pożyczkodawca zobowiązał się przenieść na pożyczkobiorcę własność określoną liczbą pieniędzy lub rzeczy oznaczonych co gatunku

K - kredytodawca zobowiązał się oddać do dyspozycji określony w umowie ilość środków pieniężnych

• przedmiot umów

P - środki pieniężne i rzeczy oznaczone co do gatunku

K - tylko środki pieniężne

• przeznaczenie

K - udziela na określony cel

P - jej wykorzystanie leży w gestii pożyczkobiorcy

• umowa

K - umowa zawsze odpłatna

P - może być nie odpłatna

• chwila zawarcia umowy

K - dochodzi do skutku z chwilą podpisania umowy

P - dochodzi do skutku przy wydaniu

• odmienne uregulowania kwestii przedterminowego rozwiązania umowy

K - istnieje możliwość wypowiedzenia umowy

P - istnieje możliwość odstąpienia od umowy

14. Nadzór Bankowy

Działalność banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków zagranicznych podlega nadzorowi sprawowanemu przez Komisję Nadzoru Bankowego w zakresie i na zasadach określonych w niniejszej ustawie i w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz. U. Nr 140, poz. 938). Stosownie do postanowień umowy międzynarodowej lub na zasadzie wzajemności nadzór nad działalnością oddziału lub przedstawicielstwa banku zagranicznego w kraju oraz oddziału lub przedstawicielstwa banku krajowego za granicą może być wykonywany w zakresie uzgodnionym z zagranicznym organem nadzoru bankowego. Komisja Nadzoru Bankowego może stosownie do postanowień umowy międzynarodowej lub na zasadach wzajemności udzielić informacji dotyczących banku organowi nadzoru bankowego innego kraju, jeżeli:

1) wskutek tego nie zostanie naruszony interes gospodarczy Państwa i tajemnica bankowa,

2) zapewnione jest wykorzystanie uzyskanych informacji tylko na potrzeby nadzoru bankowego,

3) zagwarantowany jest zakaz przekazywania uzyskanych informacji poza organ nadzoru bankowego.

4. Komisja Nadzoru Bankowego może udzielać Komisji Papierów Wartościowych i Giełd , Urzędowi Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi oraz Państwowemu Urzędowi Nadzoru Ubezpieczeniowego informacji niezbędnych tym organom do wykonywania ich zadań w zakresie nadzoru nad przestrzeganiem prawa i zasad uczciwego obrotu na rynku papierów wartościowych, w działalności funduszy emerytalnych i rynku ubezpieczeniowym. Zasady i tryb udzielania tych informacji określone są w porozumieniu Komisji Nadzoru Bankowego z wymienionymi organami nadzoru.

Celem nadzoru jest zapewnienie:

1) bezpieczeństwa środków pieniężnych gromadzonych na rachunkach bankowych,

2) zgodności działalności banków z przepisami niniejszej ustawy, ustawy o Narodowym Banku Polskim, statutem oraz decyzją o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku.

Czynności podejmowane w ramach nadzoru bankowego polegają w szczególności na:

1) badaniu wypłacalności, płynności płatniczej i wyników ekonomicznych osiąganych przez banki,

2) badaniu zgodności rozdzielanych kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych i poręczeń z obowiązującymi w tym zakresie przepisami,

3) badaniu zabezpieczenia i terminowości spłaty kredytów i pożyczek pieniężnych,

4) badaniu stosowanego oprocentowania kredytów i pożyczek oraz rachunków bankowych, o których mowa w art. 79 ust. 1 ,

5) dokonywaniu oceny sytuacji finansowej banków

Czynności kontrolne podejmowane przez inspektorów nadzoru bankowego wykonywane są po okazaniu upoważnienia wydanego przez Generalnego Inspektora Nadzoru Bankowego oraz legitymacji służbowej. Banki obowiązane są przekazywać do Komisji Nadzoru Bankowego zbadane jednostkowe i skonsolidowane sprawozdanie finansowe wraz z opinią i raportem biegłego rewidenta w ciągu 15 dni od dnia ich za twierdzenia oraz z odpisem uchwały bądź postanowienia organu zatwierdzającego o zatwierdzeniu sprawozdania finansowego. Komisja Nadzoru Bankowego może w ramach nadzoru zalecić bankowi w szczególności:

1) podjęcie środków koniecznych do przywrócenia płynności płatniczej lub osiągnięcia i przestrzegania norm, o których mowa w art. 137,

2) zwiększenie funduszy własnych,

3) zaniechanie określonych form reklamy.

W razie stwierdzenia, że bank nie realizuje zaleceń określonych w ust. 1 lub działalność banku jest wykonywana z naruszeniem prawa lub statutu albo stwarza zagrożenie dla interesów posiadaczy rachunków bankowych, Komisja Nadzoru Bankowego, po uprzednim upomnieniu na piśmie, może:

1) wystąpić do właściwego organu banku z wnioskiem o odwołanie prezesa, wiceprezesa lub innego członka zarządu banku bezpośrednio odpowiedzialnego za stwierdzone nieprawidłowości,

2) zawiesić w czynnościach członków zarządu, o których mowa w pkt 1, do czasu podjęcia uchwały w sprawie wniosku o ich odwołanie przez radę nadzorczą na najbliższym posiedzeniu; zawieszenie w czynnościach polega na wyłączeniu z podejmowania decyzji za bank w zakresie jego praw i obowiązków majątkowych,

3) ograniczyć zakres działalności banku,

4) uchylić zezwolenie na utworzenie banku i podjąć decyzję o likwidacji banku; art. 147 stosuje się odpowiednio.

15. Narodowy Bank Polski

Narodowy Bank Polski, NBP, bank centralny w Polsce, utworzony w 1945. Główne jego zadania dotyczą kreacji i emisji pieniądza oraz kontroli i kredytowania - na bazie kredytu refinansowego - banków komercyjnych. Do 1989 prowadził również działalność operacyjną w sferze kredytowania podmiotów gospodarczych i osób oraz gromadzenia lokat pieniężnych, którą przejęły wyłonione z NBP tzw. banki komercyjne. W 1993, po wyłonieniu ze struktury NBP Polskiego Banku Inwestycyjnego, całkowicie zaprzestał on działalności operacyjnej. Na czele NBP stoi prezes, powoływany na 6-letnią kadencję przez Sejm na wniosek prezydenta RP. W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa kluczową rolę. Pełni on trzy podstawowe funkcje, jako:

Bank emisyjny - jest jedyną instytucją mającą wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych, będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość emisji oraz moment wprowadzenia pieniądza gotówkowego do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje on obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

Bank banków - NBP organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcję banku banków, sprawuje on kontrolę nad działalnością banków komercyjnych, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. NBP odgrywa ponadto coraz większą rolę w zakresie nadzoru nad systemami płatności w Polsce.

Centralny bank państwa - Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.

Poza funkcjami nadzorczymi bank centralny pełni w stosunku do banków komercyjnych funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa banków i zgromadzonych w nich wkładów pieniężnych oraz zachowanie płynności w systemie bankowym. Narodowy Bank Polski występuje w tej funkcji również jako kredytodawca ostatniej instancji. W przypadku wystąpienia przejściowych kłopotów z płynnością bank komercyjny może otrzymać od banku centralnego pomoc finansową: albo w formie kredytu redyskontowego, albo kredytu lombardowego.

Podstawowymi organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP. Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, na 6-letnią kadencję. Jest on przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej, Zarządu NBP oraz Komisji Nadzoru Bankowego. Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP, powołanym na mocy ustawy o Narodowym Banku Polskim z dnia 29 sierpnia 1997 r. W jej skład wchodzi 9 członków - powoływanych po trzech przez Prezydenta, Sejm i Senat - oraz przewodniczący, którym jest Prezes NBP. Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej jest coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej oraz podstawowych zasad jej realizacji. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza ona plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności. Zarząd kieruje działalnością NBP, podejmując uchwały w sprawach nie zastrzeżonych w ustawie o NBP do wyłącznej kompetencji innych organów NBP. Jego podstawowym zadaniem jest realizacja uchwał Rady Polityki Pieniężnej, uchwalanie i realizowanie planu działalności NBP oraz wykonywanie zatwierdzonego przez RPP planu finansowego, a także realizacja zadań z zakresu polityki kursowej i systemu płatniczego.

Prawo działalności gospodarczej

1. Działalność gospodarcza -wykreowana przez system prawny każdego państwa forma organizacyjno-prawna umożliwiająca zespolenie podmiotów uczestniczących w procesie gospodarczym (właścicieli, zarządzających i pracowników) oraz materialnych czynników produkcji (środki i przedmioty pracy).

2. Spółka - Przez umowę spółki handlowej wspólnicy albo akcjonariusze zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów oraz, jeżeli umowa albo statut spółki tak stanowi, przez współdziałanie w inny określony sposób.

3. Podział Spółek

I podział:

- spółki cywilne -

- spółki handlowe - ( jawna, partnerska, komandytowa, z o.o., akcyjna, komandytowo - akcyjna)

II podziała

- spółki osobowe ( jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo - akcyjna)

- spółki kapitałowe ( z o.o., akcyjna)

4. Spółka komandytowa, spółka osobowa oparta na prawie handlowym, powstała w wyniku umowy zawartej w formie aktu notarialnego.

Spółka komandytowa stanowi w zasadzie formę pośrednią pomiędzy spółkami osobowymi a kapitałowymi. Przynajmniej jeden ze wspólników (komplementariusz) odpowiada wobec wierzycieli całym swoim majątkiem (jak w przypadku spółek osobowych), odpowiedzialność zaś przynajmniej jednego (komandytariusza) jest ograniczona do wysokości wniesionego wkładu (jak w przypadku spółek kapitałowych).

5.Spółka cywilna, spółka działająca na podstawie prawa cywilnego. Wspólnicy (minimum dwóch) spółki cywilnej zobowiązują się do dążenia do określonego, wspólnego celu gospodarczego. Wspólnicy tworzą kapitał spółki cywilnej z wniesionych przez siebie wkładów w postaci gotówki lub aportu, a później również dochodów spółki.

W spółce cywilnej nie istnieje możliwość odsprzedaży wkładu udziałowego osobom trzecim, a przyjęcie nowego wspólnika wiąże się ze zmianą w umowie spółki cywilnej. Za zobowiązania spółki cywilnej wszyscy wspólnicy odpowiadają zarówno majątkiem spółki, jak i każdy majątkiem osobistym.

Spółke cywilną można założyć na czas nieograniczony lub na czas ograniczony w celu wykonania jakiegoś pojedynczego przedsięwzięcia. Spółka cywilna nie ma osobowości prawnej.

6. Spółka akcyjna, według prawa polskiego spółka kapitałowa utworzona w rezultacie zgromadzenia przez wspólników kapitału akcyjnego w wysokości co najmniej 100 tys. zł, pokrytego gotówką bądź aportami, dzielącego się na akcje o równej wartości nominalnej.

Akcja stanowi podstawę nabycia praw wspólnika (akcjonariusza), może mieć charakter imienny lub na okaziciela, zwykły lub uprzywilejowany co do prawa głosu, dywidendy bądź podziału majątku w razie likwidacji spółki akcyjnej.

Utworzenie spółki akcyjnej wymaga ustanowienia jej statutu w formie aktu notarialnego. Spółka nabywa osobowość prawną z chwilą wpisania do rejestru handlowego i jako osoba prawna odpowiada za swoje zobowiązania całym swoim majątkiem. Akcjonariusze osobiście nie odpowiadają za zobowiązania spółki.

Władzami spółki akcyjnej są: zgromadzenie wspólników, zarząd oraz rada nadzorcza i komisja rewizyjna.

7. Spółka jawna, spółka działająca na podstawie prawa handlowego. Nie różni się w zasadzie od spółki cywilnej, konieczne jest natomiast jej zarejestrowanie w rejestrze handlowym oraz ścisłe przestrzeganie reguł oznaczenia firmy, czyli nazwy spółki. Firma spółki jawnej musi zawierać nazwiska wszystkich wspólników albo nazwisko i przynajmniej pierwszą literę imienia jednego lub kilku wspólników z dodatkiem wskazującym na tę spółkę.

Spółki jawne najczęściej zakładane są w celu prowadzenia działalności gospodarczej na większą skalę.

Ze względu na koszty związane z rejestracją spółki jawnej i jej podobieństwo do spółki cywilnej tego typu forma nie istnieje w zasadzie w życiu gospodarczym. Spółka jawna nie ma osobowości prawnej.

8. Spółka kapitałowa, rodzaj spółki, w której najważniejszym elementem jest majątek spółki (kapitał). Należy do nich spółka akcyjna i spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.

Od spółek osobowych wyróżnia je: zmienny kapitał i skład osobowy, posiadanie osobowości prawnej, skierowanie odpowiedzialności za zobowiązania spółki na samą spółkę, wyodrębnienie majątku spółki, prowadzenie spraw spółki pośrednio przez wspólników i ukształtowanie praw i obowiązków wspólników wobec spółki w sposób zróżnicowany.

9. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.), spółka działająca na podstawie prawa handlowego. W sp. z o.o. wspólnicy odpowiadają za zobowiązania przedsiębiorstwa jedynie do wysokości swoich wkładów, tzn. nie odpowiadają majątkiem osobistym, z jednym wyjątkiem - z majątku prywatnego udziałowca sp. z o.o. mogą być egzekwowane kwoty zadłużenia, jakie ma spółka z tytułu nie płaconych podatków. Prawo nie wyznacza ani dolnej, ani górnej granicy liczby wspólników, oznacza to, że udziałowcem może być jedna osoba fizyczna lub osoba prawna.

Spółka powstaje z chwilą wpisania do rejestru handlowego, nabywając jednocześnie osobowość prawną. Korzyścią, jaką spodziewa się osiągnąć wspólnik, jest, podobnie jak w spółce akcyjnej, dywidenda. Najważniejszymi organami spółki są zarząd oraz zgromadzenie wspólników. Ponadto umowa spółki może przewidywać powołanie komisji rewizyjnej lub rady nadzorczej (bądź obu jednocześnie), natomiast gdy liczba wspólników przekracza 50, jest obligatoryjny wymóg powołania któregoś z tych organów.

10. Spółka partnerska

Spółka partnerska jest spółką osobową, nie posiada zatem osobowości prawnej. Wyposażona jest jednakże w podmiotowość prawną - co oznacza, iż może we własnym imieniu nabywać prawa i zaciągać zobowiązania. W szczególności spółka może nabywać we własnym imieniu własność nieruchomości oraz inne prawa rzeczowe. Może także być stroną w sądzie (jako powód, lub pozwany). W literaturze podkreśla się szczególny charakter spółki partnerskiej, będącej odmianą (hybrydą) spółki jawnej. Brak osobowości prawnej spółki partnerskiej skutkuje między innymi tym, iż spółka taka nie jest opodatkowana podatkiem od osób prawnych. Spółkę partnerską tworzą wspólnicy (partnerzy) w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własna firmą. Spółka może być zawiązana w celu wykonywania więcej niż jednego wolnego zawodu, chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej (art. 86 k.s.h.).

11. Spółka komandytowo - akcyjna

Spółką komandytowo-akcyjną jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem . Statut w formie aktu notarialnego podpisany przez wszystkich kompelementariuszy; powinien zawierać

1) firmę i siedzibę spółki,

2) przedmiot działalności spółki,

3) czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,

4) oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego komplementariusza oraz ich wartość,

5) wysokość kapitału zakładowego, sposób jego zebrania, wartość nominalną akcji i ich liczbę ze wskazaniem, czy akcje są imienne, czy na okaziciela,

6) liczbę akcji poszczególnych rodzajów i związane z nimi uprawnienia, jeżeli mają być wprowadzone akcje różnych rodzajów,

7) nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) komplementariuszy oraz ich siedziby, adresy albo adresy do doręczeń,

8) organizację walnego zgromadzenia i rady nadzorczej, jeżeli ustawa lub statut przewiduje ustanowienie rady nadzorczej.

Do powstania spółki oprócz statutu jest złożenie przez akcjonariuszy oświadczeń o zgodzie na zawiązanie spółki i brzmienie statutu oraz o objęciu akcji (w formie aktu notarialnego)

12. Rodzaje umów:

Leasing jest rodzajem umowy, a znajduje zastosowanie głównie w prowadzeniu działalności gospodarczej. Jego istota polega na tym, że jedna ze stron umowy (leasingodawca, finansujący) zobowiązuje się do kupienia rzeczy od sprzedawcy i przekazania jej do używania drugiej stronie (leasingobiorca, korzystający). Ze swej strony leasingobiorca ma obowiązek płacenia w oznaczonych terminach opłaty za używanie rzeczy (rat leasingowych), która należy do leasingodawcy. Raty te są z góry ustalone i składają się z prowizji, która jest procentem wartości rzeczy, a także kosztów ryzyka i operacyjnych, zaś zysk finansującego stanowią odsetki. Leasingobiorca dokładnie określa, jakiej rzeczy potrzebuje, zazwyczaj także sam odbiera ją od sprzedawcy, więc ma możliwość zbadania czy spełnia jego wymagania. Umowa leasingu nie jest obecnie uregulowana w polskich przepisach prawnych, dlatego trudno mówić o jej jednolitym modelu. Można za to wyróżnić kilka rodzajów leasingu :

1. Leasing finansowy ma miejsce, gdy czas trwania umowy jest zarazem czasem bliskim okresowi całkowitego zużycia (amortyzacji) rzeczy. Często spotykaną w praktyce w tym rodzaju leasingu klauzulą jest opcja wykupu. Strony zobowiązują się do zawarcia umowy sprzedaży przedmiotu leasingu po zakończeniu umowy.

2. Leasing operacyjny występuje, gdy rzecz oddana jest na czas krótszy niż czas jej amortyzacji, może być zatem po zakończeniu umowy oddana w leasing następnej osobie.

3. Leasing pośredni oznacza, że umowa jest zawierana z przedsiębiorstwem wyspecjalizowanym w działalności leasingowej, nie będącym przy tym producentem rzeczy, które oddaje w leasing. Jeśli rzecz jest tak droga, że leasingodawcy nie stać na jej kupno, to on sam, a nie korzystający, zajmuje się uzyskanie kredytu na jej zakup i obsługą tego kredytu.

4. Leasing bezpośredni zachodzi, gdy finansującym jest sam producent rzeczy oddanej do korzystania.

5. Revolving leasing zawiera dodatkowo zobowiązanie finansującego do wymiany rzeczy, gdy ulegnie ona zużyciu.

6. Leasing zwrotny polega na tym, że właściciel rzeczy najpierw ją sprzedaje, a później tę samą rzecz bierze w leasing.

Leasing jest dobrym narzędziem kredytowania działalności przedsiębiorcy przez osobę trzecią. Jest to korzystne, gdyż środki finansowe, które miałyby być przeznaczone na zakup drogiej rzeczy potrzebnej dla prowadzenia działalności zostają w przedsiębiorstwie i mogą być pomnażane, a dodatkowo przedsiębiorca cały czas korzysta z przedmiotu leasingu. Przedmiotem leasingu są zatem często drogie maszyny i urządzenia potrzebne do produkcji. Jednak obecnie w Polsce najczęściej są to samochody. Niewątpliwą wadą leasingu jest to, że jest on w ogólnym rozrachunku droższy od umowy kredytu bankowego. Jednakże szczególnie korzystne jest zawieranie tej umowy, gdy przedsiębiorca zaczyna prowadzić działalność wymagającą dużych nakładów początkowych, a bank nie zgadza się na udzielenie kredytu ponieważ nie ma on wystarczająco dużego majątku na zabezpieczenie. Dla leasingodawcy zabezpieczeniem wierzytelności jest fakt, że przez cały czas trwania umowy jest on właścicielem przedmiotu leasingu i może go odebrać w razie zaprzestania spłaty rat. Ponosi zatem ryzyko niewypłacalności kontrahenta (wliczone w cenę rat), jednak nie tak wysokie jakie ponosiłby w tej sytuacji bank. Podstawową zaletą leasingu są korzyści podatkowe, jakich przysparza korzystającemu. I tak w przypadku leasingu finansowego przedmiot leasingu jest wpisany do ewidencji środków trwałych korzystającego. Stwarza to możliwość zaliczania kosztów zużycia tej rzeczy do kosztów uzyskania przychodu (dokonywanie odpisów amortyzacyjnych). Powoduje to zmniejszenie dochodu przedsiębiorstwa, który podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych, a w konsekwencji zmniejszenie kwoty tego podatku. Natomiast w przypadku leasingu operacyjnego rzecz pozostaje w ewidencji środków trwałych finansującego i to on może dokonywać z tego tytułu odpisów amortyzacyjnych, jednak korzystający może zaliczać do kosztów sumy płaconych przez siebie rat leasingowych. Nie jest możliwe obecnie zaliczanie do kosztów rat leasingowych i jednocześnie dokonywanie przez tę samą osobę odpisów amortyzacyjnych. Zastosowanie leasingu zwrotnego może być szczególnie duże, gdy przedsiębiorca posiada wprawdzie urządzenie, które może przynosić mu zyski, jednak jest ono drogie w eksploatacji i nie ma pieniędzy na jego uruchomienie. Sprzedaż pozwala uzyskać środki na uruchomienie produkcji przy użyciu urządzenia, które zostało oddane byłemu właścicielowi do używania.

Umowa factoringu jest rodzajem umowy nienazwanej. Oznacza to, że nie jest unormowana ustawowo. Jej treść w głównej mierze została ukształtowana w obrocie gospodarczym w państwach zachodnich, a warunki występujące w poszczególnych umowach mogą się między sobą różnić. Z factoringiem wiążą się trzy podmioty: przedsiębiorca, jego dłużnik oraz factor. Umowa factoringu dochodzi do skutku w następującej sytuacji : Przedsiębiorca zawiera umowę z innym podmiotem - przedmiotem umowy może być np. świadczenie usług, lub sprzedaż towaru. Z tego tytułu przedsiębiorcy przysługuje wierzytelność, którą dłużnik ma obowiązek spełnić w określonym terminie. Przedsiębiorca, zamiast czekać aż jego wierzytelność stanie się wymagalna, może „sprzedać” tą wierzytelność factorowi. Tym samym, uzyskuje on wcześniej swoją należność, jednakże pomniejszona o prowizję factora. Strony umowy. Stronami umowy factoringu są przedsiębiorca oraz factor. W polskich warunkach gospodarczych factoring skierowany jest głównie do dużych firm handlowych, sprzedających swoje towary poprzez sieci dystrybutorów lub do klientów posiadających należności u swoich kontrahentów - dużych firm handlowych. Factorem jest wyspecjalizowany podmiot - najczęściej bank komercyjny, która ma wyodrębniony dział zajmujący się factoringiem. Na podstawie umowy factoringu, na factora przechodzi cała wierzytelność, przysługująca przedsiębiorcy wobec dłużnika. Wraz z tą wierzytelnością, na factora przechodzą wszelkie prawa z nią związane. A więc po pierwsze prawo dochodzenia tej wierzytelności w momencie, gdy stanie się ona wymagalna, prawo do dalszego rozporządzania tą wierzytelnością (w przypadku factoringu właściwego), prawo do pobierania odsetek za opóźnienie lub kary umownej, istniejące zabezpieczenia tej wierzytelności. Obok tej podstawowej czynności, jaką jest przelew wierzytelności, przedmiotem factoringu jest szereg usług dodatkowych, które bank factoringowy ma wykonać na rzecz przedsiębiorcy. Do tych usług należeć może kierowanie upomnień do dłużników, prowadzenie ksiąg handlowych przedsiębiorcy, udzielanie zaliczek i kredytów. Przedsiębiorca będący stroną umowy, w zamian za przelew wierzytelności na factora uzyskuje pieniądze należne mu od kontrahenta, przed upływem okresu wymagalności długu. Kwota ta jest jednak pomniejszona o prowizję, stanowiącą dochód factora. Prowizja factora wynosi średnio 0,5 - 1,5 % wartości faktury brutto. Wysokość pobieranych opłat zależy przede wszystkim od długości okresu, jaki pozostał do dnia płatności danej wierzytelności i oceny możliwości uzyskania należności pieniężnej od dłużnika. Opłaty za pozostałe świadczenia stanowią najczęściej procentową wartość umowy. Umowa factoringu jest zawierana na piśmie. W praktyce jest to tzw. umowa adhezyjna, to znaczy, przedsiębiorca w praktyce nie ma wpływu na jej kształt, który jest zaproponowany przez bank. Może do tej umowy przystąpić lub nie. Nie jest wymagana zgoda dłużnika na zawarcie tej umowy. Dłużnik nie musi być także zawiadomiony o zawarciu umowy factoringowej. W praktyce jednak takie zawiadomienie ma duże znaczenie prawne. Jeśli bowiem dłużnik nie otrzymał w ogóle wiadomości o zawarciu umowy factoringu, a więc o tym, że jego wierzycielem nie jest już dłużej przedsiębiorca, z którym zawarł umowę, tylko bank factoringowy, to pozostaje on nadal uprawniony do spełnienia świadczenia na ręce przedsiębiorcy. Dłużnik nie może być w następstwie umowy factoringowej postawiony w gorszej sytuacji. Dlatego może względem banku factoringowego podnieść wszelkie zarzuty, które przysługiwały mu względem przedsiębiorcy. Jeżeli zatem z przedsiębiorcą zawarł umowę, zgodnie z którą należność została rozłożona na raty, to bank nie może żądać zapłaty jednorazowej. Dłużnik może skorzystać także z zarzutów, jakie przysługują mu osobiście względem banku factoringowego.

Rodzaje factoringu

• Factoring właściwy (pełny)

Główną cechą factoringu właściwego jest to, że od momentu zawarcia umowy, ryzyko wypłacalności dłużnika obarcza bank factoringowy. Dotąd ryzyko to obarczało samego przedsiębiorcę, teraz bank zaczyna odpowiadać za to, że dłużnik wykona ciążące na nim zobowiązanie. Możliwe jest także takie rozwiązanie, gdzie strony ustalają kwotę najniższą, do której bank przejmuje na siebie ryzyko wypłacalności dłużnika.

• Factoring niewłaściwy (niepełny)

W wypadku factoringu niewłaściwego ryzyko wypłacalności dłużnika nie przechodzi z przedsiębiorcy na bank factoringowy. W takim wypadku wierzytelność nie przechodzi definitywnie na bank factoringowy. W razie bowiem niewypłacalności dłużnika, wierzytelność powraca do przedsiębiorcy.

Oprócz tego podstawowego podziału wyróżnia sie także inne rodzaje factoringu, np.:

• factoring półotwarty

Ten rodzaj factoringu charakteryzuje sie tym, iz dłużnik nie jest zawiadomiony bezpośrednio przez swego wierzyciela o przejściu wierzytelności na factora, lecz to factor, poprzez wysłanie wezwania do zapłaty informuje dłużnika o przelewie wierzytelności.

• factoring eksportowy

Przy tym rodzaju factoringu, przedsiebiorca, którego dłużnik znajduje sie w drugim państwie, dokonuje przelewu wierzytelności przysługującej mu przeciwko dłuznka na factora, mającego siedzibę w państwie dłużnika.

Franchising

Franchising to system sprzedaży towarów, usług lub technologii, który jest oparty na ścisłej i ciągłej współpracy pomiędzy prawnie i finansowo odrębnymi i niezależnymi przedsiębiorstwami, Franchisodawcą i jego Indywidualnymi Franchisobiorcami. Istota tego systemu polega na tym, że Franchisodawca nadaje swoim Poszczególnym Franchisobiorcom prawo oraz nakłada na nich obowiązek prowadzenia działalności zgodnie z jego koncepcją. W ramach i na okres sporządzonej na piśmie umowy franchisingowej oraz w zamian za bezpośrednie lub pośrednie świadczenia finansowe uprawnienie to upoważnia Indywidualnego Franchisobiorcę do korzystania z nazwy handlowej Franchisobiorcy, jego znaku towarowego lub usługowego, know-how, metod prowadzenia działalności gospodarczej, wiedzy technicznej, systemu postępowania i innych praw własności intelektualnej lub przemysłowej, a także do korzystania ze stałej pomocy handlowej i technicznej Franchisodawcy. Bardzo precyzyjną definicję franchisingu przedstawia Polska Organizacja Franczyzodawców: "Dla celów odróżnienia prowadzonej działalności w oparciu o franczyzę od innych systemów dystrybucji oraz rozróżnienia franczyzodawców od innych przedsiębiorców przyjmuje się, że cechami wyróżniającymi franczyzę, oprócz cech wskazanych w Kodeksie Etyki Udzielania Franczyzy są m.in.:

1. trwały, kontraktowy stosunek umowny łączący franczyzodawcę i franczyzobiorcę, z którego wynika obowiązek franczyzodawcy przekazywania franczyzobiorcy „know-how” w sposób ciągły, przez cały okres obowiązywania umowy, i który nakłada na franczyzobiorcę obowiązek uiszczania na rzecz franczyzodawcy opłat franczyzowych, lub innych świadczeń, w sposób uzgodniony pomiędzy stronami,

2. niezależność gospodarcza, prawna oraz organizacyjna franczyzobiorcy względem franczyzodawcy (czego odzwierciedleniem na gruncie polskiego systemu prawnego jest m.in. w przypadku działalności w ramach franczyzy adresowanej do konsumentów - posiadanie własnych kas rejestrujących)."

Definicje franchisingu można mnożyć praktycznie bez końca, gdyż zarówno w zagranicznym jak i w polskim piśmiennictwie funkcjonuje ich wiele.[1] Żadnej z nich nie można jednak uznać za dominującą. Wydaje się, że rację ma A. Koch stwierdzając, że przy wyborze definicji decydujące powinno być to, czy uwzględniono w niej kryterium pozwalające odróżnić franchising od innych, podobnych technik powiązań kooperacyjnych.[2] W polskim piśmiennictwie najbardziej rozbudowaną definicję franchisingu zaproponował właśnie A. Koch, którego zdaniem, franchising jest metodą rozszerzania rynków zbytu określonego rodzaju aktywności gospodarczej poprzez zorganizowanie sieci jednolitych placówek, prowadzących tę aktywność na terenach oddalonych od siedziby organizatora sieci. Osoby trzecie prowadzą poszczególne punkty sieci na własny rachunek i we własnym imieniu. Organizator sieci udziela im odpłatnie zezwoleń na posługiwanie się znaną mu i sprawdzoną z sukcesem techniką działalności gospodarczej, zapewniając wszelką niezbędną pomoc przy jej wykorzystywaniu oraz na występowanie na zewnątrz pod oznaczeniami i emblematami, które w oczach odbiorców symbolizują renomę owej techniki działalności.

Można wyróżnić następujące rodzaje franchisingu

• Product distribution franchising - Product distribution franchising (franchising dystrybucji produktu) polega na tym, że franchisobiorca sprzedaje produkty franchisodawcy z wykorzystaniem jego marki i oznaczeń handlowych. Franchisobiorca jest do pewnego stopnia identyfikowany z produktem dostarczanym przez franchisodawcę-producenta (np. stacje benzynowe sprzedające paliwa dostarczane przez daną rafinerię; salony sprzedaży samochodów określonej marki; firmy rozlewające i rozprowadzające napoje orzeźwiające dostarczone przez ich producenta). Upraszczając zagadnienie można przyjąć, że product distribution franchising jest rozwiniętą formą dystrybucji produktów.Podział franchisingu na product distribution franchising i business format franchising uformowany został praktykę gospodarczego wykorzystania franchisingu w USA. Natomiast w Europie przyjęto podział na franchising produkcyjny, dystrybucyjny, usługowy i mieszany.

• Business format franchising - Franchising koncepcji działalności

W przypadku business format franchising (franchising koncepcji działalności) franchisobiorca korzysta nie tylko z produktów i oznaczeń handlowych franchisodawcy, ale z kompletnej koncepcji prowadzenia działalności gospodarczej opracowanej przez franchisobiorcę zawierającej zazwyczaj plan marketingowy, podręcznik operacyjny, standardy operacyjne i procedury kontroli jakości (np. restauracje szybkiej obsługi, salony fryzjerskie, warsztaty naprawy samochodów). W normalnych warunkach konsument nie jest w stanie odróżnić jednostek systemu franchisingowego prowadzonych przez franchisobiorców od punktów należących do franchisodawcy. Podział franchisingu na product distribution franchising i business format franchising uformowany został praktykę gospodarczego wykorzystania franchisingu w USA. Natomiast w Europie przyjęto podział na franchising produkcyjny, dystrybucyjny, usługowy i mieszany.

• Franchising produkcyjny - Franchising przemysłowy

Istota franchisingu produkcyjnego (przemysłowego) polega na tym, że franchisobiorca nie prowadzi wyłącznie działalności handlowej lub usługowej, lecz sam wytwarza określone towary według udostępnionej mu przez franchisodawcę technologii. Towary te są następnie sprzedawane z zastosowaniem znaku towarowego i innych charakterystycznych oznaczeń franchisodawcy. Precyzyjne rozgraniczenie elementów franchisingu produkcyjnego, dystrybucyjnego i usługowego natrafia niekiedy na poważne trudności. Jedną z głównych ich przyczyn jest duża płynność w kształtowaniu zakresów tych typów franchisingu. Nierzadkie są też sytuacje, w których zainteresowane podmioty świadomie dążą do nadania umowie treści mieszanej, łączącej w sobie elementy franchisingu produkcyjnego, dystrybucyjnego i usługowego. Franchisobiorca może, bowiem, zajmować się jednocześnie sprzedażą wytworzonych w ramach franchisingu towarów oraz świadczeniem związanych z nimi usług. Powoduje to, że stosunek franchisingu produkcyjnego może stanowić zarazem źródło franchisingu dystrybucyjnego lub usługowego.

• Franchising dystrybucyjny - Franchising handlowy

Franchising dystrybucyjny (handlowy) charakteryzuje się tym, że franchisobiorca ogranicza swą działalność do sprzedaży określonych towarów w prowadzonym przez siebie punkcie sprzedaży, który jest oznaczony symbolami franchisodawcy, wyposażony oraz urządzony według jego wskazówek. Zdarza się także, że towary są dostarczane klientom bezpośrednio do ich domów. W systemie takim franchisodawca pełni rolę centrum dystrybucyjnego wytwarzanych przez niego towarów, zaś rola franchisobiorców sprowadza się do sprzedaży tych towarów odbiorcom końcowym. Precyzyjne rozgraniczenie elementów franchisingu produkcyjnego, dystrybucyjnego i usługowego natrafia niekiedy na poważne trudności. Jedną z głównych ich przyczyn jest duża płynność w kształtowaniu zakresów tych typów franchisingu. Nierzadkie są też sytuacje, w których zainteresowane podmioty świadomie dążą do nadania umowie treści mieszanej, łączącej w sobie elementy franchisingu produkcyjnego, dystrybucyjnego i usługowego. Franchisobiorca może, bowiem, zajmować się jednocześnie sprzedażą wytworzonych w ramach franchisingu towarów oraz świadczeniem związanych z nimi usług. Powoduje to, że stosunek franchisingu produkcyjnego może stanowić zarazem źródło franchisingu dystrybucyjnego lub usługowego.

• Franchising usługowy - Franchising usługowy

Franchising usługowy ma miejsce wtedy, gdy franchisobiorca świadcząc usługi używa know-how, oznaczeń firmowych, znaku towarowego oraz innych nazw i oznaczeń handlowych franchisodawcy. Wynika z tego, że istota franchisingu usługowego jest w gruncie rzeczy taka sama jak franchisingu produkcyjnego i dystrybucyjnego. Odmienny jest jedynie przedmiot działalności prowadzonej przez franchisobiorcę. Do dziedzin, w których stosuje się franchising usługowy należą między innymi hotelarstwo, gastronomia, wynajmowanie i naprawa pojazdów mechanicznych oraz usługi fotograficzne i turystyczne. Precyzyjne rozgraniczenie elementów franchisingu produkcyjnego, dystrybucyjnego i usługowego natrafia niekiedy na poważne trudności. Jedną z głównych ich przyczyn jest duża płynność w kształtowaniu zakresów tych typów franchisingu. Nierzadkie są też sytuacje, w których zainteresowane podmioty świadomie dążą do nadania umowie treści mieszanej, łączącej w sobie elementy franchisingu produkcyjnego, dystrybucyjnego i usługowego. Franchisobiorca może zajmować się jednocześnie sprzedażą wytworzonych w ramach franchisingu towarów oraz świadczeniem związanych z nimi usług. Powoduje to, że stosunek franchisingu produkcyjnego może stanowić zarazem źródło franchisingu dystrybucyjnego lub usługowego.

• Franchising mieszany - Franchising mieszany

Na podstawie tych trzech form franchisingu: produkcyjnego, dystrybucyjnego i usługowego, doszło do tworzenia dalszych, które są ich pochodnymi. Najczęściej wymienia się tu franchising mieszany, który polega na tym, że franchisodawca jest producentem, a franchisobiorcy zajmują się dystrybucją jego towarów oraz świadczeniem usług związanych z ich zastosowaniem (np. firmy kosmetyczne organizujące sieć sklepów i gabinetów kosmetycznych). Jak widać z powyższego szczególną cechą franchisingu mieszanego jest dwutorowość działalności prowadzonej przez danego franchisobiorcę, gdyż obok działalności handlowej prowadzi on także działalność usługową.

• Franchising bezpośredni - Direct-unit franchising

W przypadku franchisingu bezpośredniego (direct-unit franchising) umowa franchisingowa jest zawierana bezpośrednio pomiędzy franchisodawcą i franchisobiorcą. Na jej podstawie tworzona jest tylko jedna placówka działająca na określonym umową obszarze. Franchising bezpośredni nie jest jednak efektywną formą współpracy w sytuacji, gdy system franchisingowy jest budowany na terenie odległym od siedziby franchisodawcy, ponieważ duża odległość powoduje, że bieżąca współpraca i nadzór nad franchisobiorcami są utrudnione. Ponadto wzrastają koszty rozwoju systemu ponoszone przez franchisodawcę, gdyż tworzenie kolejnych jednostek systemu wymaga jego każdorazowego włączenia się w ten proces. Niedogodności te można wyeliminować dzięki zastosowaniu franchisingu wielokrotnego lub subfranchisingu.

• Franchising wielokrotny - Area franchising, multiple-unit franchising

W ramach franchisingu wielokrotnego (area franchising, multiple-unit franchising) franchisobiorca (area developer) uzyskuje wyłączność na tworzenie na określonym terenie jednostek systemu franchisingowego. Ze swej strony zobowiązuje się on zazwyczaj do utworzenia określonej liczby jednostek systemu w wyznaczonym w umowie terminie. Umowa franchisingu wielokrotnego stanowi umowę ramową, w ramach której franchisodawca zawiera z franchisobiorcą indywidualne umowy na utworzenie i prowadzenie poszczególnych jednostek systemu. Należy podkreślić, że w związku z zawarciem umowy franchisingu wielokrotnego franchisobiorca nie uzyskuje uprawnienia do korzystania ze znaku towarowego i know-how franchisodawcy. Uprawnienie to jest mu udzielane w indywidualnych umowach dotyczących poszczególnych jednostek systemu. Ta odmiana franchisingu jest najchętniej stosowana przez franchisodawców, którzy chcą zachować pełną kontrolę charakterystyczną dla franchisingu bezpośredniego, ale równocześnie chcą uniknąć konieczności rekrutowania i szkolenia dużej liczby indywidualnych franchisobiorców.

• Subfranchising - Subfranchising

Na podstawie umowy kreującej stosunek subfranchisingu franchisodawca udziela franchisobiorcy (zwanego w tym wypadku master franchisobiorcą) wyłączności na korzystanie z jego pakietu franchisingowego w prowadzeniu działalności na danym terenie. Inaczej niż ma to miejsce w przypadku franchisingu wielokrotnego franchisobiorca przejmuje wiele z obowiązków franchisodawcy wynikających z pakietu franchisingowego. Uzyskuje on ponadto prawo do rekomendowania zmian w umowie franchisingowej i w pakiecie franchisingowym. Jednakże franchisodawca zachowuje pełną kontrolę nad systemem dzięki prawu do ostatecznego zatwierdzania zmian proponowanych przez master franchisobiorcę. Subfranchising jest wykorzystywany głównie do tworzenia systemów franchisingowych w krajach, w których warunki prowadzenia działalności gospodarczej różnią się istotnie od warunków w kraju siedziby franchisodawcy.

• Franchising konwersyjny - Conversion franchising

W przypadku franchisingu konwersyjnego (conversion franchising) franchisodawca włącza do swojego systemu franchisingowego podmioty gospodarcze działające w tej samej branży co on i przekształca je w swoich franchisobiorców. Ta forma franchisingu jest szczególnie często wykorzystywana przy rozszerzaniu działalności w takich dziedzinach jak agencje obrotu nieruchomościami czy hotelarstwo.

• Franchising międzynarodowy - Franchising międzynarodowy

Franchising międzynarodowy polega na tym, że franchisodawca rozszerza zakres działalności systemu franchisingowego poza terytorium swego kraju ojczystego. Taka metoda ekspansji gospodarczej jest stosowana przede wszystkim przez duże i znane koncerny, gdyż rynki zagraniczne oferują im nowe możliwości rozwoju. Przykładem może być tu np. błyskawiczna ekspansja amerykańskich restauracji szybkiej obsługi. Żadne inne rozwiązanie organizacyjne nie byłoby w stanie z taką siłą i w takim tempie jak franchising opanować wielu regionów świata odległych od siebie zarówno geograficznie, jak i kulturowo.

Forfaiting polega na zakupie przez Bank płatnych w przyszłości należności z tytułu eksportu towarów i usług, z wyłączeniem prawa regresu w stosunku do eksportera. Przedmiotem wykupu mogą być wierzytelności spełniające następujące warunki:

• wynikające z transakcji handlowych,

• definitywnie powstałe i dokładnie oznaczone,

• bezsporne, nieprzeterminowane i nie obciążone,

• zabezpieczone przez wiarygodne banki (posiadające przyznany przez DIF limit kredytowy) w formie: awalu bankowego na wekslu, akredytywy z odroczoną płatnością, gwarancji bankowej o zaakceptowanej przez BSK SA treści, weksla własnego wystawionego przez bank lub weksla trasowanego zaakceptowanego przez bank,

• terminem płatności krótszym niż 365 dni, liczonym od momentu wykupu,

• których zbywalność nie jest w żaden sposób ograniczona.

Korzyści

• umożliwia oferowanie odbiorcom korzystnych form płatności (płatność odroczona), co stwarza możliwość zwiększenia wolumenu sprzedaży i wejścia na nowe rynki zbytu,

• jest doskonałym narzędziem poprawy płynności finansowej eksportera, zmienia bowiem udzielony kredyt kupiecki na płatność gotówkową,

• uwalnia eksportera od ryzyka handlowego, politycznego, kursowego i ryzyka stopy procentowej,

• nie obciąża linii kredytowych eksportera, dostępny również dla eksporterów którzy wykorzystali już swój limit zadłużenia w banku (dłużnikiem Banku jest bank zabezpieczający),

• nie jest konieczna ocena sytuacji eksportera (ocena banku zabezpieczającego)

• prosta dokumentacja: weksel, akredytywa lub gwarancja, kopia kontraktu, dokumenty potwierdzające zrealizowanie dostawy/usługi (faktura, list przewozowy, protokół odbioru), cesja wierzytelności, potwierdzenia podpisów.

FORFAITING jest prostym technicznie, akceptowanym na całym świecie instrumentem finansowania handlu zagranicznego, polegającym na dyskontowaniu lub redyskontowaniu przez bank wierzytelności z tytułu transakcji handlowych.

Z forfaitingu mogą korzystać:

• osoby prawne,

• jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej

• osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą

Papier wartościowy, dokument uosabiający przysługujący jego posiadaczowi prawa majątkowe. Do najpopularniejszych papierów wartościowych zalicza się akcje, obligacje, bony skarbowe, bony oszczędnościowe, banknoty, czeki i weksle, a także jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych (w Polsce także świadectwa udziałowe programu NFI) i losy loteryjne.

Z punktu widzenia rodzaju praw majątkowych można je podzielić na papiery wartościowe reprezentujące współwłasność (akcje) albo wierzytelność (pozostałe). Charakter dochodu uzyskiwanego dzięki posiadaniu papierów wartościowych pozwala wyodrębnić papiery wartościowe przynoszące stały dochód (akcje uprzywilejowane, obligacje o kuponie zerowym lub stałej stopie oprocentowania, weksle) oraz papiery wartościowe przynoszące zmienny dochód (m.in. akcje zwykłe, obligacje o zmiennej stopie oprocentowania, jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych).

W zależności od sposobu przenoszenia praw własności rozróżnia się:

1) papiery wartościowe imienne - nazwisko (nazwa) właściciela umieszczona jest na papierze, a przeniesienie praw własności może odbyć się na drodze umowy notarialnej, często tylko za zgodą emitenta (wymaga też odnotowania w odpowiednim rejestrze) lub przez indos.

2) papiery wartościowe na okaziciela - przeniesienie praw własności odbywa się przez wręczenie ich innej osobie.

Papiery wartościowe mogą mieć określony okres funkcjonowania na rynku finansowym, po upływie którego podlegają obowiązkowo wykupowi przez emitenta (np. obligacje, bony skarbowe, weksle) lub umorzeniu (np. losy loteryjne). Mogą mieć też charakter bezterminowy i nie podlegać obowiązkowi wykupu (np. akcje, jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, banknoty).

Papiery wartościowe mają cenę nominalną, wypisaną na nich i stanowiącą podstawę praw majątkowych, oraz cenę emisyjną, którą należy za nie zapłacić w momencie zakupu na pierwotnym rynku papierów wartościowych. Cena emisyjna jest zazwyczaj wyższa lub równa cenie nominalnej (zależy to od decyzji emitenta lub od wyniku ofert cenowych w subskrypcji), czasem jednak może być też niższa (w przypadku obligacji o kuponie zerowym lub przetargowej sprzedaży bonów skarbowych).

Papiery wartościowe będące przedmiotem obrotu na rynku wtórnym mają także cenę rynkową, zależną od aktualnej relacji między popytem na nie i ich podażą. Emitentami papierów wartościowych mogą być przedsiębiorstwa, instytucje finansowe, organy samorządu terytorialnego i państwo, ich nabywcami mogą być wszystkie podmioty gospodarcze, choć ze względu na poziom ceny emisyjnej lub rynkowej nie każdy papier dostępny jest dla każdego nabywcy.

Akcja (z łaciny actio), dokument wystawiany posiadaczowi części kapitału spółki akcyjnej. Potwierdza jego prawa jako udziałowca, uprawnia do otrzymania dywidendy, a także daje prawo uczestnictwa w Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy i bierne prawo wyborcze do organów spółki.

Kapitał spółki bywa rozpisany na wiele podmiotów, dlatego podzielony jest na równe części - akcje, które mogą być wprowadzone na giełdę papierów wartościowych, gdzie ich kurs uzależniony jest od rynkowej gry popytu i podaży. Akcje imienne przypisane są do konkretnego właściciela, a własność akcji na okaziciela określona jest przez aktualnego ich posiadacza.

Ze względu na nierówność uprawnień wyróżnia się akcje zwykłe i uprzywilejowane. Akcje uprzywilejowane dają prawo do: wyższej dywidendy, uprzywilejowanego głosu na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy, nadzwyczajnych uprawnień przy podziale majątku spółki w wypadku jej likwidacji. Na giełdzie notuje się także akcje, których posiadacz nie ma prawa do dywidendy.

Akcje mogą być notowane na giełdzie w systemie jednolitego kursu dnia lub w systemie notowań ciągłych. Obecnie akcje występują najczęściej w tzw. formie zdematerializowanej, czyli jako zapis w komputerze. Akcja tradycyjna (papierowa) składa się z płaszcza - akcji właściwej, na którym określone jest prawo do części majątku spółki, z arkusza zawierającego 10-20 kuponów służącego do inkasowania dywidend oraz talonu uprawniającego do otrzymania nowego arkusza kuponowego. Ze względów bezpieczeństwa forma akcji papierowych jest coraz rzadziej stosowana.

Obligacja, papier wartościowy, najczęściej na okaziciela, będący dowodem udzielenia pożyczki przez nabywcę obligacji jej emitentowi. Emitentami obligacji mogą być: skarb państwa (obligacje skarbowe), związki samorządowe (obligacje gminne, municypalne, komunalne) lub duże przedsiębiorstwa (obligacje przedsiębiorstw).

Obligacja ma wartość nominalną, równą zazwyczaj kwocie pożyczki, oraz realną (kurs), jeśli jest przedmiotem obrotu giełdowego lub pozagiełdowego w okresie pomiędzy datą emisji a datą wykupu. Ta druga uzależniona jest od stopy oprocentowania oraz aktualnego popytu i podaży.

Posiadaczowi obligacji przysługuje z tytułu udzielonej pożyczki wynagrodzenie w postaci oprocentowania. W zależności od sposobu jego ustalania wyróżnia się:

1) obligacje o stałej stopie oprocentowania, emitowane najczęściej w warunkach braku inflacji, przy niskim i ustabilizowanym jej poziomie lub spadkowej tendencji,

2) obligacje o zmiennej stopie oprocentowania, emitowane w warunkach wzrostu stopy inflacji lub nieregularnych jej wahań,

3) obligacje o kuponie zerowym (odmiana obligacji o stałej stopie oprocentowania), emitowane po cenie niższej niż nominalna, a wykupywane po cenie nominalnej,

4) oraz obligacje zamienne, emitowane przez spółki akcyjne, które zamiast lub równolegle z oprocentowaniem dają posiadaczowi prawo do zamiany ich na akcje tej spółki wraz z upływem terminu wykupu (w Polsce obligacje tego typu emitowane były przez państwo z prawem zamiany na akcje prywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych).

Oprocentowanie może być wypłacane posiadaczowi obligacji jednorazowo w momencie ich wykupu lub sukcesywnie, np. co kwartał lub co pół roku (w przypadku obligacji wieloletnich lub bezterminowych).

W. Rz. Strona 43 Finanse w opracowaniu

---