1.Kontrola zmiennej niezależnej na przykładzie modelu eksperymentalnego

Metoda A - ustalenie stałej wartości kontrolowanej zmiennej w obu grupach porównawczych lub wyrównanie grup na etapie pretestu

Metoda B - dorób parami lub dobór wiązany (gdy jest więcej niż 2 grupy).

2.Porównaj: klasyfikacja, systematyzacja, typologia

Klasyfikacja - (1) podział osób, przedmiotów lub zjawisk na grupy według określonej zasady, (2) zaklasyfikowanie osoby, przedmiotu lub zjawiska do określonej grupy lub (3) ocena wyników osiągniętych przez ucznia lub sportowca i zestawienie ich z wynikami innych osób; też: lista powstała w wyniku takiego zestawienia.

Systematyzacja - porządkowanie czegoś według określonych zasad, by tworzyło jakiś system.

Typologia - (1) nauka o typach, badanie porównawcze typów w zakresie różnych nauk, (2) podział czegoś według określonych zasad lub (3) zbiór zasad umożliwiających grupowanie poszczególnych osób, przedmiotów, zjawisk itp. według określonych typów.

3.Główne zadania i zakres stosowalności współczesnych teorii testów

Głównym zadaniem teorii testów jest formalizacja zbioru pojęć służących opisowi pomiaru, wśród tych pojęć wyróżniamy:

1. pojęcia charakteryzujące „dobroć” pomiaru (jego trafność - przydatność do prognozy zachowań, rzetelność - dokładność pomiaru i homogeniczność - kontrola, czy poszczególne itemy badają to samo, co cały test)

2. pojęcia charakteryzujące formalną strukturę treści pomiaru (struktura czynnikowa i latentna - porównywanie wyników różnych narzędzi, co pozwala na późniejszą interpretację)

Zakres stosowalności teorii testów: wtedy, gdy niemożliwe jest sprawdzenie (czy nie ma braków, czy mierzy co co ma mierzyć) narzędzia za pomocą wielokrotnego pomiaru tego samego obiektu.

4.Pojęcie i założenia logicznej teorii języka

LTJ (logiczna teoria języka, logika formalna, logika w węższym znaczeniu) - centralnym zadaniem badawczym logicznej teorii języka (LTJ) jest systematyczna racjonalizacja pewnych czynności językowych, polegających na komunikacyjno - poznawczym użyciu języka. Racjonalizacja polega na dostarczeniu odpowiedzi na pytanie: jakiego rodzaju wiedza o języku jest wystarczająca i niezbędna do tego, aby podejmować w sposób całkowicie świadomy czynności językowe realizując pewne typowe dla nich cele? Jest to racjonalizacja systematyczna, czyli, że owa wiedza wystarczająca i niezbędna do świadomego podejmowania czynności językowych logika ujmuje w postaci pewnego systemu teoretycznego, pewnego układu twierdzeń, w postaci teorii, nie zaś jako zbiór nie powiązanych ze sobą, oddzielnych wskazówek określających sposób wykonywania każdej indywidualnej czynności z osobna.

5.Efekt oczekiwań interpersonalnych badacza (OIB)

Przez OIB - oczekiwania interpersonalne badacza rozumie się wpływ samego badacza na zachowanie osoby badanej i przebieg badania. Z początku badacz ma oczekiwania wstępne, wynikające z: jego osobowości, wiedzy, danych o osobie badanej posiadanych przez nawiązaniem kontaktu. Te oczekiwania mogą się zmieniać w trakcie kontaktu. Oczekiwania badacza wpływają na zachowanie się osoby badanej poprzez:

• stwarzany klimat (bardziej lub mniej życzliwe traktowanie)

• sprzężenie zwrotne (okazywanie większej uwagi)

• wkład (podejście „nauczycielskie, uwaga)

• wydajność (stwarzanie okazji do „wykazania się” przez badanego)

6.Motywacja osoby badanej

Należy rozróżnić osoby na „ochotników” i tych „z przymusu”. Ochotnicy wyróżniają się od reszty populacji następującymi cechami:

1. wyższym poziomem wykształcenia

2. wyższym statusem społeczno-ekonomicznym

3. wyższym II

4. wyższym poziomem zmiennej aprobaty społecznej

5. wyższym poziomem socjalizacji i dalej (mniejsze znaczenie):

6. zwiększoną tendencją do poszukiwania stymulacji

7. zwiększona tendencją do zachowań niekonwencjonalnych

8. płcią (e. ze stresem - mężczyźni, reszta - kobiety)

9. niższym poziomem autorytaryzmu

10. niższym poziomem konformizmu

11. wyznaniem (najczęściej Żydzi)

7.Racjonalizacja czynności i idealizacja świadomości

Racjonalizacja czynności - to takie ujęcie czynności, przy którym traktujemy ją jako wynik: dążności podmiotu czynności do realizacji celu oraz wiedzy tego podmiotu o znaczeniu czynności dla realizacji tego celu. Oznacza to, że zakładamy świadomość podmiotu co do czynności i celu.

Idealizacja świadomości - zakładanie, że świadomość podmiotu jest pełna, czyli obejmuje wszystkie elementy niezbędne dla dokonania racjonalizacji czynności czyli podmiot czynności jest w pełni świadomy swoich celów i zna skutki możliwych do podjęcia czynności, czyli dysponuje pełną wiedzą konieczną i wystarczającą dla zrealizowania swoich dążeń.

8.Schematy wnioskowania statystycznego

Dla weryfikacji hipotez:

1. Sformułowanie hipotezy zerowej i alternatywnej - gdzie H0 zakłada brak różnic między grupami, natomiast H1 mogą być 3 rodzaje.

2. Wybór statystyki testowej - czyli funkcji W = f(x1, x2, ..., xn) i wyznaczamy jej rozkład przy założeniu prawdziwości H0.

3. Określenie poziomu istotności ά - czyli prawdopodobieństwo popełnienia błędu I rodzaju, a więc odrzucenia H0, gdy jest ona prawdziwa. Poziom istotności powinien być mniejszy od 0.1.

4. Wyznaczenie obszaru krytycznego testu - to jest obszaru znajdującego się na krańcach rozkładu, pozwala na odrzucenie H0, jeśli wartość statystyczna testu znajdzie się w tym obszarze.

5. Obliczenie statystyki na podstawie próby - a więc opracowanie wyników próby sposób zgodny dla danego testu, dla większości testów (rozkład normalny, graniczny, T-Studenta) wg wzoru:

statystyka testowa W = (statystyka z próby - hipotetyczna wartość parametru) / odchylenie standardowe rozkładu

6. Podjęcie decyzji - porównanie obliczonej wartości statystyki z wartością krytyczną dla danego poziomu istotności.

Dla estymacji - stosowana jeśli nie znamy rozkładu populacji, estymacja może być punktowa (gdy szukamy konkretnej wartości uzyskanej z próby) lub przedziałowa (gdy szukamy tylko tzw. przedziału ufności).

9.Wynik prawdziwy: Gullixen, Lord i Novick

Wg Gulliksena - wynik prawdziwy jest zabsolutyzowany i zewnętrzny w stosunku do pomiaru.

Wg Lorda i Novicka - wynik prawdziwy jest wartością oczekiwaną rozkładu skłonności o charakterze relatywnym do narzędzia pomiaru.

10.Klasyfikacja hipotez wg Nowaka

Podział na zmienne zależne i niezależne (?)

11.Równoznaczność, pojęcie, znaczenie - logiczna charakterystyka

1. Równoznaczność - czyli to samo znaczenie dwóch zdań Z1 i Z2 w języku J zachodzi wtedy, gdy zachodzą dwa okresy warunkowe: Jeśli Z1 to Z2 i jeśli Z2 to Z1.

2. Pojęcie - to znaczenie jakiegoś terminu, a więc pojęcie P w języku J to znaczenie terminu T w tym języku.

3. Znaczenie - znaczenie wyrażenia W w języku J to taka własność wyrażenia W, która przysługuje wszystkim i tylko tym wyrażeniom w tym języku, które są równoznaczne z wyrażeniem W.

12.Hipotezy wg Madsena i podział

Hipoteza to sformułowanie symboliczne, dotyczące niezaobserwowanych i prawdopodobnie niemożliwych do zaobserwowania zależności funkcjonalnych.

Podział wg terminów składowych hipotez:

1. hipotezy teoretyczne - zawierają tylko terminy hipotetyczne

2. hipotezy częściowo empiryczne - zawierają jeden termin hipotetyczny (H) i jeden opisowy, hipotezy mogą przyjmować formę SH lub HR

Podział wg stopnia złożoności hipotez:

1. jednowymiarowe - dot. prostych zależności funkcjonalnych

2. wielowymiarowe - dot. skomplikowanych zależności funkcjonalnych, kilka zmiennych determinuje inną

13. Model Ex Post Facto - odmiana konfirmacyjna, charakterystyka metodologiczna, ocena istotności zmiennych, sposób zbierania danych

Model EPF jest jakby odwróceniem modelu E i polega na tym, że badacz mierzy wartości zmiennej zależnej, a następnie próbuje zidentyfikować zmienne niezależne, które wpłynęły na takie wartości zmiennej zależnej. Etapy postępowania w modelu EPF:

• operacjonalizacja zmiennej zależnej i dobór grup porównawczych

• określenie populacji

• operacjonalizacja hipotezy badawczej

• analiza danych

Wyróżnia się dwie odmiany tego modelu:

1. odmianę eksploracyjną (EPF-E) - stosowaną w przypadku rozwiązywania problemów istotnościowych (jakie zmienne niezależne wpłynęły na zależną Y)

2. odmianę konfirmacyjną (EPF-K) - stosowaną w celu sprawdzenia hipotezy: czy zmienna niezależna X wpłynęła na zmienną zależną Y

14.Teorie wg Madsena

Teoria dla Madsena stanowi odpowiednik tekstu lub opracowania naukowego, a więc takiego, który jest informacyjny i usystematyzowany, zawiera stwierdzenia opisowe, wyjaśniające i metateoretyczne. Części składowe tego tekstu = teorii Madsen nazywa poziomami abstrakcji lub warstwami. Są to:

1. warstwa opisowa - w zależności od poziomu uogólnienia opisy te są nazywane danymi lub prawami;

2. warstwa wyjaśniająca (hipoteczna) - zawiera wyjaśnienia, a więc sformułowanie przyczynowego lub funkcjonalnego związku pomiędzy kilkoma faktami;

3. metawarstwa - to cała reszta, w której zawierają się twierdzenia: metodologiczne, metateoretczne oraz filozoficzne.

15. Zasady klasyfikacji modeli badawczych

Modele badawcze dzielimy ze względu na:

1. kryterium manipulacji zmienną niezależną (podejścia)

2. kryterium jednoczesności oddziaływania zmiennych na siebie i pomiaru skutków tego oddziaływania

Podejście eksperymentalne	Podejście nie-eksperymentalne
Model eksperymentalny	Model quasi-eksperymentalny	Model Ex Post Facto	Model wielokrotnej regresji
Model polegający na tym, że: 1. Manipulujemy zmienną niezależną główną z zachowaniem zasady randomizacji 2. Kontrolujemy pozostałe zmienne niezależne 3. Mierzymy zmiany zmiennej zależnej w zależności od przyjmowanych dla grup wartości zmiennej niezależnej głównej.	Model polegający na tym, że: 1. Manipulujemy zmienną niezależną główną ale bez zachowania zasady randomizacji (kontrolujemy zmienną niezależną główną poprzez przydzielanie osób do grup ze względu na wartości tej zmiennej) 2. Kontrolujemy pozostałe zmienne niezależne 3. Mierzymy zmiany zmie­nnej zależnej w zależności od przyjmowanych dla grup wartości zmiennej niezależnej głównej.	Model polegający na tym, że: 1. Gromadzimy dane. 2. Mierzymy wartości zmiennej zależnej i wg niej porządkujemy te dane. 3. Poszukujemy i dokonujemy pomiaru zmiennych zależnych.	Model polegający na tym, że: 1. Najpierw mierzymy zmienną zależną i wybraną niezależną 2. Szukamy związku pomiędzy zmiennymi (czy niezależna wpłynęła na zależną, w jakim stopniu i jaki jest charakter tych zależności)

16. Aksjomaty teoretyczne Gullixena, Lorda i Novicka

Wg Gullixena do aksjomatów należą:

1. wartość oczekiwana błędu = 0

2. błąd pomiaru i wynik prawdziwy są nieskorelowane

3. błędy w dwóch kolejnych próbach są nieskorelowane

Wg Lorda i Novicka mamy dwa aksjomaty:

1. rozkład skłonności każdej osoby ma wariancję skończoną

2. wynik prawdziwy jest względnie stały i niezależny od faktu mierzenia.

17. Reguły dedukcyjne

Reguły dedukcyjne należą do reguł składniowych (syntaktycznych). Wyróżniamy wśród nich:

• r. aksjomatyczne - nakazują bezwarunkowo uznawać za prawdziwe pewne ustalone zdania, określając je jako tezy

• r. inferencyjne - nakazujące uznawać pewne zdania, w sytuacji, gdy uznane już zostały za prawdziwe określone zdania (zwykłe) inne; (jakie zdania są tezami, jeśli tezami są pewne zdania inne)

18. Ocena istotności zmiennych w EX Post Facto

Dla oceny, czy zmienna X jest istotna dla Y, stosuje się test chi-kwadrat lub porównania frekwencyjne. Natomiast dla oceny, w jakim stopniu zmienna X wpłynęła na Y, używa się współczynnika korelacji punktowo-czteropolowej, współczynnika O-Kendalla lub lambda Goldmana i Kruskala.

19. Klasyfikacja nauki, kryteria klasyfikacji nauk

Nauka (poznanie naukowe) to taki rodzaj działalności, który polega na kontrolowaniu prawdziwości twierdzeń i hipotez. Klasyfikacja nauk bazuje na rodzaju tej kontroli oraz na przedmiocie zainteresowań danej dziedziny nauki:

1. nauki formalne - polegają na dowodzeniu, uprzywilejowane są aksjomaty

2. nauki empiryczne - polegają na sprawdzaniu, tu uprzywilejowane są zdania obserwacyjne

- nauki przyrodnicze (prawa naturalne)

- nauki humanistyczne (z założeniem o racjonalności)

- nauki społeczne (prawa społeczne, historyczne i ekonomiczne)

psychologia jako dziedzina z pogranicza trzech ww.

20. Podział epistemologiczny w/g Madsena

Jest oparty na języku danych i na kategorii terminów hipotetycznych stosowanych w danej teorii

1. teorie czysto opisowe - teksty bez warstwy hipotetycznej ani wyraźnej metawarstwy, tu: t. o. behawioralne, fenomenologiczne, fizjologiczne;

2. teorie wyjaśniające - teksty zawierające warstwę hipotetyczną i metawarstwę, tu: t. w. fizjologiczne, neutralne, mentalistyczne;

3. teorie interpretacyjne - teorie, które nie wyjaśniają ani przewidują zachowania przy użyciu wyjaśnień, intuicyjne.

21. Społeczno-naukowe przesłanki formułowania problemów badawczych

Przesłanki społeczne - potrzeba zmieniania i ulepszania otaczającego nas świata, a więc motywacja praktyczna, pochodząca ze źródeł społecznych, w tym:

• same sytuacje społeczne

• wartości badacza

• system klasowych nierówności

• konflikty w zakładzie przemysłowym

• aspiracje młodzieży wiejskiej

Przesłanki naukowo-poznawcze - tutaj zawierają się następujące motywacje:

• ciekawość

• świadomość istnienia „białych plam”

• istnienie dwóch sprzecznych hipotez lub konkurencyjnych teorii

• „odkrycie metodologiczne”

22. Zdania fikcjonalne

Zdania fikcjonalne to takie zdania języka J, które nie komunikują żadnego faktu z wagi na wiedzę W. Zdania te dzielimy na:

1. zdania kontradyktoryczne- zdania fałszywe w każdym modelu języka z uwagi na wiedzę W (kontrtezy) np. „Dotknęła go twarda ręka losu”

2. niekontradyktoryczne zdania kontrempiryczne- zdania syntetyczne języka niezgodne z wiedzą W, w związku z tym fałszywe w modelu M- z uwagi na wiedzę W (niezgodne z naszą zwykłą wiedzą) np. „skamieniał z przerażenia”

3. fikcjonalne zdania niekontrempiryczne- zdania zawierające terminy jednostkowe, których denotacjami nie są przedmioty fizyczne, w związku z tym nie posiadają w ogóle odniesienia przedmiotowego np. „Wokulski mieszkał w Warszawie

23. IRT + definicje i założenia

IRT - model wyniku zadania testowego, to model (wraz z CFA - modelem konfirmacyjnej analizy czynnikowej) pozwalający na określanie relacji pomiędzy zmienną latentną (nieobserwowalną) a pozycjami testu. Centralnym konceptem modelu jest krzywa charakterystyczna pozycji testowej ICC, a kształt tej krzywej zależy od dyskryminatywności pozycji testowej.

24. Język sformalizowany a potoczny

Język potoczny - naturalny, etniczny, powstał w sposób niezaplanowany, ma charakter dynamiczny i twórczy, nie ma zaś jakiegoś konkretnego sposobu reguł formowania, a jego wyrażenia nieraz charakteryzuje wieloznaczność.

Język sformalizowany - powstaje w sposób z góry zaplanowany, z wyraźnie wyrażonymi regułami, w którym poszczególne kategorie gramatyczne wyrażeń rozpoznawalne są na podstawie formalnych cech tych wyrażeń.

25. Zmienne instrumentalne w MR

1. jedna zmienna dwukategorialna - kodowanie przy zastosowaniu kodu 0-1 dla grup, a następnie liczenie wsp. regresji i korelacji;

2. jedna zmienna wielokategorialna - kodowanie 0-1 (gdzie 1 ma wybrana grupa, cała reszta ma 0) lub kodowanie quasi-eksperymentalne (wybrana grupa 1, ostania grupa -1, reszta 0), kodowanie ortogonalne (skonstruowanie nowych zmiennych instrumentalnych, pomiędzy którymi wsp. korelacji wynosi 0)

3. dwie zmienne wielokategorialne - zamiana tych zmiennych w nowe, poprzez mnożenie wszystkich wektorów instrumentalnych z X1 przez wektory (po kolei) z X2, potem j.w.,

26. Zmienna pośrednicząca i konstrukt hipotetyczny, porównanie zmiennych pośredniczących z konstruktami hipotetycznymi

Zmienna pośrednicząca - to twierdzenie wyjaśniające nie zawierające znaczeń dodatkowych

Konstrukt hipotetyczny - to twierdzenie wyjaśniające, zawierające znaczenia dodatkowe, tu:

a) k. h. o fizjologicznym znaczeniu dodatkowym (procesy organiczne)

b) k. h. o mentalistycznym znaczeniu dodatkowym (procesy mentalistyczne)

c) k. h. o mentalnym znaczeniu dodatkowym (procesy neutralne)

Zmienne hipotetyczne - twierdzenia wyjaśniające z niejasnym znaczeniem dodatkowym, również termin wspólny dla powyższych.

27. Ogólny schemat poznania naukowego

Poznanie naukowe = proces badawczy




28. Moc rozdzielcza wskaźników

Moc rozdzielcza wskaźnika polega na tym, aby wskaźnik był w maksymalnym stopniu skorelowany z indicatum, oraz na zasadzie maksymalizacji prawdopodobieństwa zajścia indicatum (aby do grupy wyróżnionej przez wskaźnik znalazły się „wszystkie” osoby posiadające indicatum i żadna jej nie posiadająca). Moc rozdzielcza wyraża się przez wzór:

MR = Riw

i zawiera w dwóch rodzajach: mocy odrzucenia i mocy zawierania. Moc odrzucenia polega na tym, żeby w grupie nie znalazł się ani jeden element, który nie zawiera indicatum i zapisuje się go wedle wzoru:

MO = N (iw) / N (w)

Z kolei moc zawierania polega na tym, żeby w grupie znalazły się wszystkie elementu posiadające indicatum i zapisuje się go wedle wzoru:

MZ = N(~i~w) / N (~w)

29. Trafność teoretyczna testów psychologicznych

Przez trafność testu rozumiemy odpowiedź na pytanie, czy test na pewno mierzy to, co ma mierzyć. Jest ona powiązana z rzetelnością testu. Trafność teoretyczna, jest takim rodzajem trafności testu, który wykazuje stopień, w jakim jednostka posiada jakąś cechę lub właściwość ujawnianą na podstawie badania danym testem. Sposoby sprawdzania tej trafności:

1. metoda sprawdzania różnic międzygrupowych (wykazywanie różnic miedzy tymi grupami, miedzy którymi różnice te powinny występować zgodnie z założeniami testu)

2. metoda analizy macierzy korelacji i analizy czynnikowej (analiza korelacji między różnymi testami badającymi daną cechę)

3. metoda badania wewnętrznej struktury testu (stopień jednorodności, a więc związek między pozycjami testu)

4. metoda badania zmian nieprzypadkowych (stałość testu w powtórnym badaniu, czy raczej modyfikowanie i sprawdzanie, czy test je „wychwycił”)

5. metoda badania procesu rozwiązywania testu (analiza procesu rozwiązywania testu przez badanych, co pozwala na poprawę jego konstrukcji, a więc też trafności)

30. Pojecie zmiennej + rodzaje

Zmienna - to każda cecha (właściwość), która przybiera różne wartości.

Podział zmiennych:

- ze względu na ilość wartości:

1. dychotomiczna - naturalnie posiada tylko dwie wartości

2. wielozmiennowa - posiadająca więcej niż 2 wartości

3. zdychotomizowana - posiadająca więcej niż 2 wartości, ale „zredukowana” do dwóch

- ze względu na rodzaj tych wartości:

1. ciągłe - zbiór wartości tworzy continuum (zawsze można znaleźć wartość pośrednią)

2. dyskretne - gdy wartości są nieprzechodnie, ograniczone do jakiegoś zbioru

- wg Stevensa:

1. nominalne - jakościowe, np. płeć

2. porządkowe - rangowe, z uporządkowaniem całkowitym lub częściowym, większość zmiennych psychologicznych

3. interwałowe - przedziałowe, z ustaleniem natężenia (o ile większy - mniejszy)

4. stosunkowe - ilorazowe, ustalają ile razy k jest większe od m.

- ze względu na zależne / niezależne:

1. zależna Y - która jest przedmiotem badania

2. niezależna X - od której zależy nasza zmienna zależna, dzieli się na:

- W - zmienne ważne dla zależnej

- Z - zmienne zakłócające

- K - zmienne kontrolowane

• N - zmienne niekontrolowane

31. Podstawowe kategorie gramatyczne i ich indeksy

Kategoria gramatyczna - to zbiór wszystkich wyrażeń, którymi można zastąpić dane wyrażenie w dowolnym zdaniu uzyskując nowe zdanie. Indeksem k. g. jest jej symbol. Kategorie gramatyczne:

3. - zdanie - wyłącznie zdania oznajmujące, oznaczamy je indeksem „z”

4. - termin jednostkowy - wszelkie imiona własne (np. Tatry, Mickiewicz) oraz opisy wskazujące jednoznacznie (np. ojciec Lecha Wałęsy); nazwa jednostkowego przedmiotu fizycznego (Giewont), abstrakcyjnego (liczba 36) lub fikcyjnego (lord Vader); oznaczamy go indeksem „t”

5. operator - może być spójnikiem lub kwantyfikatorem.

Wszystkie pozostałe kategorie gramatyczne dają się określić za pomocą kategorii zdań i terminów jednostkowych, dlatego ich indeksy są kombinacjami indeksów „z” i „t”. Np. predykat jednoargumentowy - wyrażenie, które wraz z terminem jednostkowym tworzy zdanie (np. „idzie szybko” przez dodanie t.j. „Piotr” daje zdanie „Piotr idzie szybko”); oznaczamy go z/t; predykat dwuargumentowy - wyrażenie, które wraz z dwoma terminami jednostkowymi tworzy zdanie (np. „jest ojcem” tworzy zdanie z t.j. „Piotr” i „Andrzej”- „Piotr jest ojcem Andrzeja”); oznaczamy go z/TT; funktor - wyrażenie, które wraz z terminem jednostkowym tworzy inny termin jednostkowy; np. „stolica” z t.j. „Polska” daje t.j. „stolica Polski”; oznaczamy go t/t; spójnik zdaniowy - wyrażenie, które wraz ze zdaniem tworzy nowe zdanie; np. spójnik „nie jest tak, że” ze zdaniem „Piotr idzie szybko” tworzy zdanie „Nie jest tak, że Piotr idzie szybko”; oznaczamy go z/z

32. Aspekty trafności testu psychologicznego

• aspekt zbieżny - aspekt zbieżny trafności testu psychologicznego (TZ) związany jest z jej ocenianiem na podstawie korelacji między nim a innym testem do mierzenia tej samej cechy. Najczęściej psychologowie zadowalają się wysoką trafnością w tym aspekcie, choć prowadzić to może do uproszczeń, przykładowo jeśli zapominają o badaniu drugiego aspektu albo nie oceniają zbieżności wyniku testowego z jakimś kryterium nietekstowym

• aspekt różnicowy - aspekt różnicowy trafności testu psychologicznego (TR) wiąże się z brakiem korelacji wyników w teście z wynikami testu do mierzenia cechy innej niż ta, którą mierzy dany test

33. Sposoby kontroli WSH

WSH, czyli Wskazówki Sugerujące Hipotezę to czynniki wpływające na zmienną zależną Y a zatem zakłócające trafność badania, które szczególnie wyraźnie zaakcentował Orne. Mówi on, że u badanych istnieje tendencja do potwierdzania hipotezy badaczy, dlatego też starają się oni ją odkryć na podstawie różnych nieświadomych dla badacza wskazówek widocznych w badaniu. Sprawdzanie, czy badani odkryli hipotezę badania odbywać może się poprzez zastosowanie następujących procedur kontroli WSH:

4. badanie posteksperymentalne - wywiad przeprowadzany po eksperymencie z jego uczestnikami, najlepiej przeprowadzany przez osobę inną niż ta, którą badanie prowadziła. Ma on na celu sprawdzenie, czy WSH przyczyniły się do jej odkrycia. Istnieje tu jednak niebezpieczeństwo wmówienia badanym WSH.

5. niby - eksperyment - polega na podzieleniu próby na dwie grupy, z których pierwsza doświadcza sytuacji eksperymentalnej, drugą zaś zapoznaje się ze scenariuszem i warunkami badania oraz sprzętem w nim wykorzystanym a następnie prosi o wyobrażenie sobie, że to one znajdują się w warunkach eksperymentalnych. Osoby te wypełniają potem kwestionariusz i jeśli ich wyniki są zbieżne z wynikami grupy eksperymentalnej to znaczy, że osoby poddane badaniom zapewne odgadły ich cel.

6. symulacja eksperymentalna - w procedurze tej badacz prowadzący badanie nie wie, że jego grupa eksperymentalna w rzeczywistości nie doświadcza działania zmiennych eksperymentalnych a jedynie symuluje ich doświadczanie. Umożliwia to oddzielenie efektu stronniczości badacza od efektu WSH. To, w jakim stopniu uczestnicy kopiują zachowanie osób faktycznie występujących w eksperymencie jest wskaźnikiem udziału WSH w determinowaniu zachowania się osób badanych.

7. do badania efektów WSH stosować można jeszcze nowe plany eksperymentalne zakładające wiele grup pomiarowych oraz wiele pomiarów w poszczególnych grupach (np. czterogrupowy plan Salomona)

34. W/g Kmity logika jest nauka humanistyczna ; dlaczego?

a) ponieważ przedmiotami badań działów logiki (LTJ i LTN) są czynności językowe oraz czynności badawcze, należące do grupy najdonioślejszych czynności kulturotwórczych stwierdzić można, że logika zajmuje się tym samym co wszelkie nauki humanistyczne: czynnościami ludzkimi współtworzącymi świat kultury

b) logika należy do humanistyki nie tylko ze względu na swój przedmiot bada, ale również - i przede wszystkim - ze względu na sposób ujmowania tego przedmiotu. Sposób ów przejawia się w zastosowaniu racjonalizacji, zaś zastosowanie racjonalizacji odróżnia nauki humanistyczne od przyrodniczych. Logika jest nauką humanistyczną uprawianą z najwyższą precyzją.

35. Jak buduje się wskaźniki w teście + pojęcie wskaźnika

Wskaźnik - zjawiska Z to takie obserwowalne zjawisko W, które pozwoli nam (w sposób bezwyjątkowy lub z dużym prawdopodobieństwem) określić, że zaszło zjawisko Z. W stosunku do cechy: cecha W jest wskaźnikiem posiadania cechy Z przez przedmiot P, jeśli na podstawie posiadania przez P cechy W można określić, że posiada on także cechę Z. Zjawisko (lub cecha), które jest „wskaźnikowane” nazywamy indicatum.

Wskaźniki konstruujemy poprzez wprowadzenie ich za pomocą zdania przyjmującego postać implikacji, równoważności lub zależności probabilistycznej. W dwóch pierwszych przypadkach zdanie wprowadzające wskaźnik jest twierdzeniem empirycznych - może być prawdziwe lub fałszywe w zależności od jego zgodności ze stanem faktycznym. W ostatnim przypadku danie to jest postulatem znaczeniowym - ustala sens indicatum za pomocą wskaźnika.

Rodzaje wskaźników ze względu na indicatum (wg Nowaka):

• empiryczne - mówimy o nich wtedy, gdy indicatum jest obserwowalne. Wtedy bowiem związek łączący wskaźnik W z indicatum ma charakter związku empirycznego. Wskaźniki empiryczne to takie wskaźniki przy pomocy których teza o zachodzeniu pewnej korelacji miedzy wskaźnikiem a zjawiskiem przezeń wskazywanym jest tezą empiryczną, rozstrzygalną na drodze obserwacyjnej.

• definicyjne- w niektórych przypadkach dobór wskaźników wiąże się z podaniem definicji indicatum. Wskaźnikiem jest tu definicja danego zjawiska wskazywanego

• inferencyjne - mówimy o nim wówczas gdy:

- wskaźnik W nie wchodzi do definicji

- indicatum Z nie jest obserwowalne, a o jego wystąpieniu wnioskujemy z tego, iż wystąpił wskaźnik W

36. Rodzaje reguł semantycznych

1. Reguły odniesienia przedmiotowego

- reguła ustalania uniwersum

- reguła denotowania

2. Reguły prawdziwości („nieanalitycznej”)

- proste (dla zdań atomicznych i generalnych)

- złożone (dla zdań egzystencjalnych i molekularnych)

37. Różne ujęcie metodologii

Metodologię można rozumieć na 3 sposoby:

1. jako dyscyplinę naukową - zajmującą się rekonstruowaniem społecznej świadomości metodologicznej, a więc badającą sposoby postępowania naukowców i rezultaty ich działania w celu określenia, które metody są skuteczne;

2. jako rezultat rekonstrukcji - a więc zwerbalizowany wynik rekonstrukcji procesu badawczego i poznania naukowego;

3. jako społeczną świadomość metodologiczną - czyli ogół reguł i dyrektyw metodologicznych, wyznaczających przebieg praktyki badawczej i określających standardy wiedzy naukowej.

Wśród typów metodologii wyróżniamy:

1) metodologia ogólna - o prawidłowościach rządzących procesem poznawczym, wspólnych dla wszystkich nauk (klasyfikowanie, definiowanie, wnioskowanie, wyjaśnianie itp.) i szczegółowa - dotyczy danej dyscypliny naukowej, zajmuje się procedurami poznawczymi właściwymi dla tej dyscypliny

2) metodologia opisowa - opis i rekonstrukcja istniejących w rzeczywistości celów i procedur badawczych. Rekonstrukcja i hierarchizacja celów, analiza środków ich osiągania i metodologia normatywna - jak powinno się dochodzić do poznania naukowego, jakie są źródła norm metodologicznych, „naukowe sumienie”, mówi nie tyle jak jest, ale jak powinno być
3) metodologia nauk formalnych (matematyki, logiki) i metodologia nauk empirycznych (psychologii, fizyki, biologii)

38. Teoria nauki wg Madsena + struktura

Wg Madsena „nauka” to społecznie zorganizowana działalność nastawiona na wytwarzanie informacji (= badania), jak i rezultaty tej działalności (= teorie).

39. Model quasi eksperymentalny

Model quasi-eksperymentalny to model podobny do modelu eksperymentalnego (a więc z manipulacją i kontrolą zmiennych niezależnych i pomiarem zmiennej zależnej) ale bez zasady randomizacji.

W modelu quasi-eksperymentalnym można też dokonywać tylko kontroli (bez manipulacji) zmiennych niezależnych. Dokonujemy tego poprzez przydzielanie osób do grup ze względu na posiadane wartości zmiennej niezależnej.

40. Klasyczny rachunek logiczny

KLR - klasyczny rachunek logiczny próbuje odpowiedzieć na pytanie: jakie schematy logiczne (wyrażenia zbudowane wyłącznie ze stałych logicznych i zmiennych zdaniowych lub predykatywnych) zdań są schematami tautologicznymi (tezami o takiej formie logicznej, że każde zdanie posiadające tę samą formę jest również tezą). KLR obejmuje:

1. rachunek zdań

2. rachunek kwantyfikatorów

41. Formy podziału teorii wg Madsena




1. wg systematycznej organizacji:

- szkice

- systemy wyjaśniające

- teorie dedukcyjne

2. wg ścisłości sposobu przedstawiania

- teorie czysto słowne - naukowe

- teorie częściowo symboliczne

- teorie matematyczne

3. wg właściwości epistemologicznych

- teorie czysto opisowe

- teorie wyjaśniające - mentalistyczne

- teorie interpretacyjne i intuicyjne - metatwierdzenia




42. Zadania i pojęcie logicznej teorii nauki + funkcje LTN

Logiczna teoria nauki (LTN) - jako dziedzina logiki ma za zadanie systematyczną racjonalizację czynności naukowo-badawczych, a więc dostarczenie odpowiedzi na pytanie” jakiego rodzaju wiedza o nauce jest niezbędna i wystarczająca do tego, by podejmować czynności badawcze z pełną świadomością metodologiczną? Wśród szczegółowych zadań LTN wyróżniamy:

• rozpoznawanie różnego typu czynności badawczych poprzez rozpoznawanie celów, sposobów przebiegu tych czynności oraz określanie podobieństw i różnic pomiędzy nimi;

• określanie podobieństw i różnic pomiędzy dyscyplinami naukowymi ze względu na charakterystyczne lub dominujące czynności badawcze;

• rozpoznawania zasad łączenia poszczególnych twierdzeń w jedną całość (system teoretyczny).

43. Podział na czynną i bierną znajomość metodologii

Znajomość bierna metodologii zawiera się w trzech kontekstach:

1. kontekst studiowania literatury ze zrozumieniem

2. kontekst poprawnego wykorzystania w praktyce rezultatów badawczych zaczerpniętych z literatury

3. kontekst umiejętnego formułowania pytań do specjalistów.

Znajomość czynna metodologii obejmuje cztery konteksty:

1. kontekst prowadzenia własnych badań empirycznych

2. kontekst integrowania rezultatów badawczych powstałych w różnych pracowniach

3. kontekst replikacji badań empirycznych

4. kontekst psychologiczny i etyczny badania empirycznego.

44. Kuhn - teoria rozwoju nauki

Rozwój nauki odbywa się poprzez rewolucję naukową. Na bazie paradygmatu powstają łamigłówki (problemy wynikające z paradygmatów), czasami są nierozwiązywalne i wtedy potrzebny jest nowy paradygmat,przy czym nie musi być w tym postępu, bo każdy nowy paradygmat wnosi coś innego.

45. Eksplikacje

Eksplikacja to rodzaj definicji, który służy do zmniejszania wieloznaczności, który polega na tworzeniu nowego (połączonego) znaczenia danego terminu. Etapy tworzenia eksplikacji:

1. wypisanie listy zdań, w których występuje wyrażenie W, a które będą kryterium adekwatności eksplikacji

2. wybór języka eksplikującego, zewnętrznego w stosunku do języków wyrażenia W

3. sformułowanie eksplikacji, w której definiendum (eksplikandum) jest identyczne z W, a definiens (eksplikans) jest wyrażeniem W1 języka eksplikującego

4. sprawdzenie adekwatności eksplikacji (czy wynikają z niej zdania z pkt 1)

46. Trafność wewnętrzna i zewnętrzna

Trafność wewnętrzna - odpowiada na pytanie, czy zmienna niezależna główna rzeczywiście zadziałała na zmienną zależną, a więc, czy:

• plan eksperymentalny był odpowiedni dla hipotezy

• wszystkie zmienne niezależne uboczne były kontrolowane

• manipulacja zmienną niezależną główną była efektywna

Trafność zewnętrzna - odpowiada na pytanie, dla jakiej populacji osób można odnieść wnioski wyprowadzone z badania eksperymentalnego.

47. Predykcja, postdykcja i retrodykcja

Predykcja - czynność związana z faktem szczegółowym następstwem logicznym dotyczącym tego, co dopiero ma wystąpić;

Postdykcja - czynność związana z faktem za pomocą następstwa logicznego dotyczącego stanu rzeczy wcześniejszego od czasu dokonania postdykcji, a warunki początkowe dotyczą faktu jeszcze wcześniejszego;

Retrodykcja - tu hipotetyczne następstwo logiczne dotyczy stanu rzeczy wcześniejszego zarówno od czasu dokonania retrodykcji, jak i od stanu początkowego.

48. Definicje równościowe i nierównościowe

1. Definicja równościowa - jest w niej tylko definiendum, jest spójna definicyjnie;

2. Definicja nierównościowa - może być indukcyjna lub warunkowa.

49. Relacje między procesem, modelem, planem, procedurami + opis




50. Trafność wewnętrzna i czynniki zakłócające planu eksperymentalnego

Trafność wewnętrzna - to nieodzowny warunek, bez którego nie można interpretować wyników eksperymentu, wyraża się przez pytanie: czy zmienna niezależna główna rzeczywiście wpłynęła na zmienną zależną? Warunki, które musi spełniać trafność wewnętrzna:

1. plan eksperymentalny odpowiedni dla hipotezy

2. kontrola wszystkich zmiennych niezależnych ubocznych

3. efektowna manipulacja zmienną niezależną główną, tzn. maksymalizacja wariancji cząstkowej wprowadzonej przez zmienną niezależną główną i minimalizacja „szumu” wprowadzanego przez inne zmienne niezależne.

Czynniki zakłócające:

• historia - zdarzenia wpływające na jednostkę między jednym a drugim badaniem,

• dojrzewanie - spontaniczny rozwój organizmu w trakcie trwania eksperymentu, np. rozwój intelektualny, starzenie się,

• testowanie - inferencyjny wpływ pomiaru początkowego zmiennej zależnej przed wprowadzeniem niezależnej,

• selekcja osób - stronniczość wynikająca z różnic w doborze osób do grup.

51. Klasyfikacja definicji + sposoby

Definicja nominalna - zdanie orzekające bądź ustanawiające równoznaczność dwóch wyrażeń

Definicja realna - zdanie opisujące własności przysługujące wszystkim elementom należącym do danego zbioru

Definicja operacyjna - zdanie wprowadzające (ustanawiające) wskaźnik i/lub opisujące czynności konieczne dla wywołania i/lub zaobserwowania danego zjawiska lub procesu




52. Cele poznania naukowego wewnętrzne + zewnętrzne

Cele poznania naukowego dzielimy na zewnętrzne i wewnętrzne (= cechy nauki).

Cele zewnętrzne:

1. Praktycyzm - a więc opis, wyjaśnianie i prognoza

2. Racjonalne przekształcanie rzeczywistości (nie w każdej nauce)

Cele wewnętrzne (podporządkowane celom zewnętrznym):

1. Ogólność

2. Prostota

3. Pewność

4. Zwartość informatywna

5. Ścisłość

53. Pojęcie i podstawowe odmiany modelu wielokrotnej regresji MR

Model MR - najczęściej stosowany w psychologii, jest wielozmiennowym modelem statystycznym, którego głównym warunkiem jest, aby zmienne niezależne były mierzone przynajmniej na poziomie interwałowym. Polega na mierzeniu przynajmniej dwóch zmiennych (zależnej i niezależnej), a następnie sprawdzaniu, czy zachodzi pomiędzy nimi jakaś zależność, a jeśli tak, to jaki ona ma kierunek i natężenie.

Podstawowe odmiany MR:

1. ze względu na ilość zmiennych niezależnych (lub zależnych)

- odmiana jednozmiennowa

- odmiana wielozmiennowa

2. ze względu na złożoność operacjonalizacji

- operacjonalizacja prosta

- operacjonalizacja wielowymiarowa

3. ze względu na zależności między zmiennymi X i Y:

- odmiana liniowa

- odmiana krzywoliniowa

54. Pytania źle postawione, zasadniczo nierozstrzygalne, praktycznie nierozstrzygalne

Pytanie źle postawione - inaczej o fałszywych założeniach, logicznie wadliwe, niewłaściwe;

Pytanie nierozstrzygalne - takie, w którym brak jest kryteriów wyboru odpowiedzi prawdziwych lub fałszywych, mogą być nierozstrzygalne:

• zasadniczo (teoretycznie)

• praktycznie

55. Przekształcenia homomorficzne i izomorficzne powodzenia

Homomorficzność - gdy każdemu elementowi ze zbioru A jest przyporządkowany jeden lub więcej elementów ze zbioru B;

Izomorficzność - gdy każdemu elementowi ze zbioru A jest przyporządkowany jeden i tylko jeden element ze zbioru B.

56. Pojęcie i rola randomizacji w badaniu eksperymentalnym

Randomizacja - polega na przydzielaniu osobom badanym poszczególnych wartości zmiennej niezależnej głównej w sposób losowy, a więc na losowym podziale na grupę eksperymentalną i kontrolną. Jest jednym z podstawowych wymogów, które musi spełniać model E.

57. Pojęcie i funkcje normalizacji testu psychologicznego

Normalizacja - procedura znajdywania funkcji pozwalającej na przekształcanie wyników surowych w teście na wyniki w jednej lub kilku skalach standardowych, może polegać na obliczaniu średnich, odchyleń standardowych dla różnych grup lub na transformacji wyników surowych na wyniki skal standardowych (stenowa, centylowa, tenowa, staninowa).

Funkcjami normalizacji jest umożliwienie zorientowania się co do miejsca badanej osoby w grupie lub porównywanie wyników różnych testów.

58. Moc predykatywna predykatorów teoretycznych

Moc predykatywna jest warunkiem sprawdzalności i niezbędności hipotez zawierających predykaty teoretyczne. Wiąże się z pojęciem przewidywania. W mocy predykatywnej chodzi o to, by znaleźć takie predykaty obserwacyjne, które gwarantują, że jeśli dana osoba znajdzie się w sytuacji S i wystąpią u niej cechy (zachowania) określone przez predykaty obserwacyjne U (warunki początkowe), to znaczy, że przejawia ona cechę (zachowanie) określone przez predykat teoretyczny T. Jednak warunki początkowe nie mogą być równoznaczne z predykatem teoretycznym, musi on oznaczać „coś więcej”.

59. Optymalne cele nauki wg Watkinsa

Dla Watkinsa cel adekwatny musi spełniać następujące warunki: spójność, osiągalność, bezstronność, możliwość stosowania jako kryterium przy ocenie rywalizujących teorii, zawieranie idei prawdy.

Jednak, aby cel był optymalny, musi także:

A. Maksymalizować prawdopodobieństwo

B1-B2. Zawierać „głębię i jedność” wyjaśnień (depth-cum-unity)

B3. Zwiększać zdolności prewidystyczne (poprzez wzrost kompetencji empirycznych)

60. Realizm psychologiczny i realizm życiowy

Realizm dotyczy eksperymentu, który nigdy nie jest „idealny”.

Realizm psychologiczny - polega na tym, aby osoba badana „wczuła się w rolę”, określa on także utożsamianie warunków eksperymentalnych z życiowymi;

Realizm życiowy - określa podobieństwo sytuacji eksperymentalnej do realiów życiowych.

61. Pojęcie, struktura i funkcjonowanie świadomości metodologicznej

Świadomość metodologiczna - to to system kulturowych reguł wyznaczających dozwolone sposoby uprawiania praktyki badawczej w ramach dyscyplin naukowych oraz określających standardy dla wyników tych badań. Są to więc reguły (zwykle zwerbalizowane, ale niekoniecznie) przestrzegane przez wszystkich badaczy, niezależnie od tego, czy zostały przez kogoś zrelacjonowane i opisane. Reguły te nie są z góry zaplanowane i opisane; ich autorami są wszyscy uczestnicy procesu badawczego. Zgodnie ze stanowiskiem m.in. epistemologii historycznej o uprawomocnieniu reguł i norm świadomości metodologicznej decyduje efektywność stosowania tych norm, a konieczność ich stosowania dyktowana jest przez możliwość zaobserwowania błędów wynikających z niezastosowania reguł.

Świadomość metodologiczna może być:

1. społeczna - to społeczno-subiektywny kontekst praktyki naukowej, jedna z głównych dyrektyw tej praktyki, dzieli się na świadomość normatywną (hierarchizującą wartości poznawcze + normy moralne - J.B.) oraz dyrektywną (określającą sposób realizacji tych wartości, jt. metodologia w znaczeniu 3);

2. indywidualna - to posiadany przez jednostką, mniej lub bardziej uproszczony („zdeformowany” - Z.S.) fragment świadomość społecznej, inaczej: jest to zobiektywizowany system przekonań, wartości, idei, sądów „wypreparowanych” z osobistego doświadczenia jednostki.

62. Zagadnienie jednoznaczności reprezentacji jako jednego z podstawowych problemów teorii pomiaru

Zagadnienie jednoznaczności - ujawnia się po rozwiązaniu zagadnienia istnienia reprezentacji a więc po udowodnieniu istnienia i zbudowaniu odpowiedniej skali. Zagadnienie to odpowiada na pytanie, jak wiele swobody w przypisywaniu przedmiotom liczb pozostawia dobrana procedura, a więc czy są one jednoznaczne, czy też dowolnie dobierane. Zagadnienie jednoznaczności zajmuje się dopuszczalnym przekształceniem zbioru, tak, by po przekształceniu zbiór nadal reprezentował ten sam system empiryczny. Zbiór wszystkich dopuszczalnych przekształceń określa typ skali (skale wg Stevensa).

63. Trafność zewnętrzna planu eksperymentalnego i czynniki ją zakłócające - (problemy)

Trafność zewnętrzna wyraża się w zagadnieniu reprezentacyjności (generalizowności) wyników eksperymentu, a więc w pytaniu, na jaką populację można odnieść wyniki badania.

Czynniki zakłócające:

• reaktywne lub interakcyjne afekty testowania (np. uwrażliwiania osób badanych podczas przeprowadzania pomiaru początkowego, przed wprowadzenie zmiennej niezależnej)

• efekt interakcji stronniczej - wywołany niewłaściwym doborem osób do porównywanych grup.

64. Nomologiczno-dedukcyjny model wyjaśniania

W modelu nomologiczno-dedukcyjnym wyjaśnia się zdarzenie poprzez wykazanie, że zdania stwierdzające zajście tego zdarzenia wynikają z pewnych zdań ogólnych i ze zdań stwierdzających zajście zdarzeń opisanych przez poprzedniki tych zdań ogólnych. W modelu tym wyróżniamy następujące zmienne:

1. ekspalanandum - zmienna wyjaśniana (odpowiednik zmiennej zależnej Y), czyli twierdzenie lub zbiór twierdzeń opisujących zdarzenie lub stan rzeczy, który chcemy wyjaśnić;

2. ekspanans - zmienna wyjaśniająca (odpowiednik zmiennej X), to zespół twierdzeń wyjaśniających własność lub zdarzenie opisane w eksplanandum, zmienna ta powinna składać się z dwóch rodzajów twierdzeń:

- ze zdań ogólnych mających kształt okresu warunkowego, w których następnikiem jest zdanie stwierdzające zajście zdarzenia opisanego w eksplanandum;

- z pewnych zdań jednostkowych stwierdzających, iż zaszły zdarzenia oznaczone poprzednik zdań ogólnych.

65. OIOB

OIOB - oczekiwania interpersonalne osoby badanej, wpływają na kształt zachowania badacza i przebieg samego badania. Polegają na tym, że osoba badana konfrontuje informacje przedbadawcze (a więc swoje uprzednie doświadczenia z psychologami, wiedzę o instytucji,m dla której pracuje psycholog, obiegowe sądy na temat badań psychologicznych) z informacjami dotyczącymi samego badania (jego celu i hipotez, które osoba badana sama sobie formułuje). Potem, na podstawie owych informacji i samooceny tych części osobowości, które jej zdaniem mają być badane, wytwarza się u niej mniejszy lub większy lęk i chęć przekonania badacza do własnych hipotez.

66. Paradygmaty w naukach społecznych (?)

Paradygmat („miejsce, z którego się patrzy”) - to fundamentalny model czy układ odniesienia, który służy do porządkowania obserwacji i rozumowania, zwykle głęboko ukryte, zakładane z góry za oczywiste („tak już po prostu jest”) W naukach społecznych wyróżniamy następujące paradygmaty:

1. wczesny pozytywizm - społeczeństwo można badać w sposób naukowy

2. darwinizm społeczny - przetrwają najlepiej przystosowani

3. paradygmat konfliktu - Marks, zachowania społeczne jako ciągła walka o dominację

4. symboliczny interakcjonizm - Mead, interakcje dzięki użyciu języka i systemów symbolicznych

5. etnometodologia - Garfinkel, każdy człowiek „badaczem”, jego zachowanie efektem norm społecznych

6. funkcjonalizm strukturalny - teoria systemów społecznych, byt społeczny traktowany jako organizm

7. paradygmaty feministyczne - różnice miedzy płciami

8. racjonalna obiektywność - i odróżnianie jej od doświadczenia subiektywnego

67. Budowa/konstrukcje predykatów teoretycznych

Predykat teoretyczny - to jaki rodzaj terminu deskryptywnego, który denotuje cechy lub relacje niemożliwe do bezpośredniego zaobserwowania, zgodnie z warunkiem intersubiektywności. Wyróżniamy dwa rodzaje predykatów:

• I-szego rzędu - np. „x jest ekstrawertykiem”, „x doznaje uczucia strachu”.

• wyższych rzędów - odwołują się do przekształceń i terminów abstrakcyjnych, jak „osobowość”, „społeczeństwo”.

Aby predykat teoretyczny był sprawdzalny, musi posiadać moc predyktywną, a więc musi być powiązanych z predykatami obserwacyjnymi (np. „x się poci”, „x wykonuje szybkie ruchy”)

68. Metodologia modelu E (eksperymentalny)

Model E to taki model sprawdzania hipotez o zależnościach pomiędzy zmienny zależnymi i niezależnymi, który zakłada:

a) manipulację co najmniej jedną zmienną niezależną (główną) za pomocą wersji „wszystko albo nic” (1 - grupa eksperymentalna, 0 - grupa kontrola) lub wersji ANOVA z zachowaniem zasady randomizacji (przydzielania wartości zmiennej niezależnej, a więc doboru grup w sposób losowy);

b) kontrolę - pozostałych zmiennych niezależnych, uznanych za istotne przez badacza (np. przez metodę doboru parami);

c) obserwację / pomiar - zmian zmiennej zależnej wywołanych zamierzonymi przez badacza wpływami zmiennej niezależnej.

69. Indywidualizm i anty-indywidualizm - porównać

Indywidualizm metodologiczny zakłada istnienie celów czynności, a więc założonych z góry przez badacza, antycypowanych stanów rzeczy, do których dąży i ma możliwość je osiągnąć (zdaniem Poppera sama nauka nie ma celów, mają je tylko badacze). Możliwe jest więc istnienie i odzwierciedlenie zjawisk z zakresu świadomości społecznej także w świadomości indywidualnej.

Antyindywidualizm (np. epistemologia historyczna) zaś zakłada tylko funkcje, a więc zadania, które mają obiektywnie realizować określony element struktury (systemu relacyjnego). Nie dopuszcza możliwości, by zjawiska z zakresu świadomości społecznej dały się całkowicie odzwierciedlić w świadomości indywidualnej (choć wersja umiarkowana antyindywidualizmu dopuszcza pewnie niektóre zjawiska, które się odzwierciedlają). W wersji skrajnej antyindywidualizm neguje wręcz istnienie czegoś takiego jak świadomość indywidualna - ponieważ jest ona zawarta w świadomości społecznej.

70. Cele i pojecie nauki wg Poppersa i Lutkina

Poppers: nauka to rodzaj działalności racjonalnej. Sama w sobie nie posiada konkretnych celów, ale posiadają je różni badacze. Głównym celem nauki jest wyjaśnianie wszystkiego, co wg nas potrzebuje wyjaśnienia.

Lutkin: ?

71. Plan badawczy

Plan badawczy do dokładny scenariusz przebiegu badania, z uwzględnieniem wszystkich procedur, które zostaną wykorzystane.

72. Wyjaśnianie i wyjaśnienie... Rodzaje. Wyjaśnienie a wynikanie

1. Wyjaśnianie dedukcyjne - wyjaśnienie zjawiska poprzez pokazanie, że może być ono wyprowadzone z prawa ogólnego, wymaga: uniwersalnych generalizacji, ustalenia warunków w których są one prawdziwe, zdarzenia, które ma być wyjaśniane, reguł logiki formalnej;

2. Wyjaśnianie indukcyjne (parabilistyczne) - nigdy nie jest do końca pewne, wynika z uogólnień parabilistycznych, uogólnienia te wyrażają stosunek arytmetyczny jednego zjawiska do drugiego lub wyrażają określone tendencje (które były już w przeszłości i prawdopodobnie się powtórzą).

3. Wynikanie - w LTJ zachodzi wtedy, gdy w języku J możemy powiedzieć o zdaniach Z i Z', że: jeśli Z, to Z'.

73. Mnogościowa konstrukcja zmiennej

1. Jest dany zbiór przedmiotów U (np. osób)

2. Zbiór U jest częściowo uporządkowany przez relację S (np. relację „bycia bardziej inteligentnym od”), która jest przeciwsymetryczna i przechodnia, ale nie jest spójna.

3. Między przedmiotami, między którymi nie zachodzi relacja S, zachodzi relacja nieodróżnialności Q pod względem S.

xQy wtedy i tylko wtedy, gdy nie jest tak że xSy i nie jest tak, że ySx
(po ludzku: x jest nieodróżnialne pod względem inteligencji od y wtedy i tylko wtedy, gdy x nie jest inteligentniejszy od y i y nie jest inteligentniejszy od x)

4. Relacja Q jest zwrotna, symetryczna i przechodnia w U - jest relacją równościową.

Relacja Q dzieli zbiór U na klasy abstrakcji, czyli podzbiory elementów, między którymi zachodzi relacja nieodróżnialności. [x]_Q (klasa abstrakcji ze względu na relację Q wyznaczona przez element x = bycie równym x pod względem Q). Zbiór U = zbiór homogenicznych klas abstrakcji.

3. A - zbiór klas abstrakcji od relacji Q

4. Na zbiorze A dana jest relacja wyprzedzania generalnego S' (mówiąc po ludzku - relacja porządkująca).

5. Z_i i Z_j - klasy abstrakcji

6. ZiS' Z_j wtedy i tylko wtedy, gdy dla każdego x ze zbioru Z_i i dla każdego y ze zbioru Z_j jest: xS'y.

(dla normalnych ludzi: klasa Z_i jest klasą elementów o wyższym poziomie np. inteligencji niż Z_j wtedy, gdy każdy element Z_i ma wyższy poziom inteligencji od każdego elementu Z_j)

7. Jest dany podzbiór liczb rzeczywistych R uporządkowany przez relację mniejszości (<)

8. Funkcja określona na zbiorze elementów U i przybierająca wartości w zbiorze R = funkcja skalująca zbiór U. Spełnia ona warunek:
   dla dowolnych x, y ze zbioru U: jeśli x i y należą do Z_i, to s(x)=s(y).

9. Zmienna ilościowa jest rodziną klas abstrakcji A uporządkowaną przez relację wyprzedzania generalnego S' wtedy i tylko wtedy, gdy istnieje taki podzbiór liczb rzeczywistych R uporządkowany przez relację mniejszości < oraz funkcja skalująca s, że dla każdego x należącego do zbioru Z_i i dla każdego y należącego do Z_j zachodzi:
   s(x) < s(y) wtedy i tylko wtedy, gdy Z_i S'Z_j

Klasy abstrakcji składające się na zbiór A - wartości zmiennej

Elementy podzbioru R - miary zmiennej

10. Zmienna jakościowa = rodzina klas abstrakcji od jakiejś relacji równościowej (np. relacji „przynależności do tej samej klasy społecznej”). Nie jest ona uporządkowana.

74. Zasady doboru próby badawczej

1. dobór celowy - to dobór polegający na celowym wybieraniu osób do próby, albo samodzielnie, albo bazując na opiniach ekspertów; np. dobór osób chorych na konkretne zaburzenie psychicznie z populacji wszystkich pacjentów kliniki. Nie jest to jednak próba reprezentacyjna, co oznacza, że wyników badań nie można odnosić do populacji.

2. dobór ochotników - bardziej „losowy” od doboru celowego, ale także nie spełnia wymogów reprezentacyjności próby. Ochotnicy mogą różnić się od ogółu populacji np. strukturą osobowości, co oznacza, że w tym przypadku wnioski także należy wyprowadzać z największą ostrożnością.

3. dobór losowy - najlepszy, a także niezbyt trudny do zastosowania (wg Brzezińskiego). Polega na ustaleniu operatu losowania, czyli spisu wszystkich jednostek populacji. Potem ustalamy liczbę k (oczywiście odpowiednią do operatu) i losujemy z operatu co k-tą jednostkę - osobę do próby.

75. Reguły prawdziwości zdań

Prawdziwość zdania można sprawdzić metodą 0-1, ale też metodą wprost (zdanie prawdziwe, bo przesłanki prawdziwe) i nie-wprost (zaprzeczenie wniosku daje sprzeczność z założeniami), używając reguł prawdziwości. Należą do nich:

• reguła odrywania

• reguła dołączania

• reguła dołączania (lub odrywania) kwantyfikatora (ogólnego lub szczegółowego)

76. Warunki prawidłowej hipotezy

1. adekwatna odpowiedź na problem

2. najprostsza odpowiedź na problem (łatwo sprawdzalna)

3. odpowiednie sformułowanie (by było łatwo odebrać lub odrzucić)

4. bez szerokich generalizacji

77. Postępowanie badawcze i postępowanie diagnostyczne -podobieństwa i różnice

Etap	Postępowanie badawcze	Postępowanie diagnostyczne
Konceptualizacja	Rozpoznanie i zwerbalizowanie problemu badawczego, sformułowanie wstępnej hipotezy, tu może być także ukazanie okoliczności podjęcia problemu	Wstępne rozpoznanie i ocena problemy, zwykle nieprawidłowości, uzasadnienie podjęcia problemu, wskazanie standardów, do którego będzie porównywany przedmiot postępowania
Konkretyzacja	Umiejscowienie problemu i hipotezy w jakimś kontekście teoretycznym, określenie założeń i sformułowanie hipotez szczegółowych	Sformułowanie pytań i hipotez szczegółowych, dotyczących genezy i mechanizmu zjawiska z uwzględnieniem zakresu wniosków
Operacjonalizacja	Określenie kryteriów empirycznej stosowalności i ilościowego ujmowania dla terminów nieobserwacyjnych (jako zmiennych) zawartych w hipotezach szczegółowych	Zaplanowanie (lub wybór odpowiedniego wzoru) postępowania oraz dobór odpowiednich metod
Konfrontacja	Wybór modeli gromadzenia doświadczenia z treścią implikacji empirycznych hipotez i modeli analizy danych (zastosowanie modeli statystycznych)	Zebranie danych i analiza wyników w kontekście ich zgodności z postawionymi hipotezami
Aplikacja	Sformułowanie wniosków na temat prawdziwości sprawdzanych hipotez oraz wskazanie dopuszczalnego zakresu odniesienia rezultatów badań do: - przyjętych założeń i hipotez - możliwości formułowania kolejnych problemów, tj. wysuwania postulatów badawczych - formułowania dyrektyw praktycznego działania	Sformułowanie diagnozy i postulatów dotyczących dalszego trybu postępowania oraz reguł współpracy z innymi specjalistami czy też instytucjami

78. Porównanie procesów badawczych wg Brzezińskiego, Spendla i kogoś jeszcze (taka tabelka z wykładów)

Bunge 1959

Brzeziński, 1978

Brzeziński, 1987

Brzeziński, 1991

Babbie, 2003

Nachmias, 2001

Spendel, 2000

Ujęcie problemu

Pytania o zależności

Pytania o zależności

Sformułowanie problemu i hipotezy

Zainteresowania - idea - teoria

Problem

Konceptualizacja

Zbudowanie modelu teoretycznego

Pytania i hipotezy istotnościowe

Pytania i hipotezy istotnościowe

Określenie obrazu przestrzeni zmiennych

Konceptualizacja pojęć

Hipoteza

Konkretyzacja

Wyprowadzenie szczegółowych konsekwencji

Hipotezy o zależnościach

Operacjonalizacja

Operacjonalizacja zmiennych

Operacjonalizacja

Pomiar

Operacjonalizacja

Hipotezy o zależnościach

Sprawdzenie hipotez

Sprawdzanie hipotez o zależnościach

Sprawdzanie hipotez o zależnościach

Wybór modelu badawczego

Wybór metod badawczych

Plan badawczy

Konfrontacja

Dobór próby

Dobór próby

Zbieranie danych

Zbieranie danych

Wybór modelu statystycznego

Przetwarzanie danych

Analiza danych

Akceptacja lub odrzucenie hipotezy

Analiza danych

Ocena, interpretacja i generalizacja wyników

Wprowadzenie do teorii wniosków

Generalizacja rezultatów badania empirycznego

Generalizacja

Uogólnianie

Aplikacja 1* i 2*

-

-

-

Odbiór rezultatu badawczego

-

Aplikacja 3*

Podjęcie działania praktycznego

79. Eksperyment klasyczny wg. Milla a eksperyment statystyczny Fishera

1. Eksperyment deterministyczny Milla - opiera się na deterministycznym widzeniu świata, zgodny z kanonami indukcji Milla, a więc z kanonem:

- jedynej różnicy - osobniki z grup są identyczne za wyjątkiem jednej różnicy (np. wyciętego kawałka mózgu),

- jedynej zgodności - oznacza, że jako przyczynę faktu uznaje się ten czynnik, który występuje u wszystkich osób z grupy, a całą resztę traktuje się jako zmienne towarzyszące,

- zmian towarzyszących - przyjmowanie, że jeśli systematycznie zmienianemu czynnikowi towarzyszą systematyczne zmiany zjawiska, to zjawisko to zależy od tego czynnika;

2. Eksperyment statystyczny Fischera - opiera się na stworzonych przez Fischera zasadach:

- identyczności grup - uzyskiwanej za pomocą randomizacji lub doboru parami;

- bodźca eksperymentalnego - możliwości operowania bodźcem przez badacza (występuje w grupie eksperymentalnej lub kontrolnej),

- zmian zmiennej zależnej - porównaniu wartości zmiennej w grupach po zastosowaniu bodźca.

80. Jak konstruujemy wskaźniki w opracowaniu skal narzędzi badawczych w określaniu wyników

Przy użyciu testów psychologicznych, kwestionariuszy czy innych narzędzi zawierających skale, wskaźnikiem jest zsumowany wynik ilościowy tej skali. Wskaźniki te konstruuje się za pomocą następującej procedury:

1. ustalenie założeń dotyczących zmiennej i narzędzia badawczego (iż ma ono skalę)

2. ustalenie operacyjnej funkcji skalującej (która przyporządkowuje liczby przedmiotom, a więc zamienia przedmioty na zbiór na skali) i relacji nierozróżnialności (która dzieli przedmioty na klasy abstrakcji)

Jeśli mielibyśmy narzędzie idealne, to funkcja operacyjna byłaby funkcją jedno-jednoznaczną (a więc zbiory na skalach są identyczne jak zbiory przedmiotów). Im bardziej zbliżone są te dwa zbiory, tym większa jest „moc dyskryminatywna” narzędzia.

812. Plany eksperymentalne - różne odmiany

1. Plan z grupą kontrolną, pomiarem początkowym i końcowym - manipulacja jedną zmienną niezależną dwuwartościową, bez kontroli pozostałych zmiennych niezależnych

2. Plan z grupą kontrolną, bez pomiaru początkowego - manipulacja jedną zmienną niezależną dwuwartościową, z kontrolą pozostałych zmiennych niezależnych

3. Plan czterogrupowy Solomona - manipulacja jedną zmienną niezależną dwuwartościową, z kontrolą pozostałych zmiennych niezależnych (w dwóch grupach z pomiarem początkowym, z dwóch - bez)

4. Plany zwielokrotnione z grupą kontrolną, z pomiarem początkowym lub bez niego - jak w planie 1 i 2

5. Plany jednoczynnikowe - manipulacja dowolną liczbą zmiennych niezależnych wielowartościowych, z kontrolą pozostałych zmiennych niezależnych

6. Plan wieloczynnikowy - j.w, w tym: plan trzyczynnikowy (kwadrat łaciński) i czteroczynnikowy (kwadrat grecko-łaciński)

82. Model semantyczny i standardowy

Model semantyczny - to taki system relacyjny dziedziny języka J, w którym:

• uniwersum jest identyczne z uniwersum ustalonym dla J

• charakterystyka obejmuje wszystkie denotacje terminów pierwotnych J

• wszystkie tezy J (tautologie, aksjomaty i ich konsekwencje) są prawdziwe

Model standardowy (empiryczny) - to taki model semantyczny, w którym:

• uniwersum ma charakter fizykalny (charakterystykę czasoprzestrzenną)

• imiona własne posiadają standardowe (ustalone) denotacje

• wszystkie zdania należące do wiedzy W (na bazie której powstał model) są prawdziwe

83. Kategorie ontologiczne mnogościowe

1. kategorie ontologiczne (kategorie przedmiotów) [ontologia = ogólna nauka o bycie]

2. semantyka logiczna wykorzystuje kategorie ontologiczne wyodrębnione w teorii mnogości - bo kategorie ontologiczne teorii mnogości najlepiej odpowiadają kategoriom gramatycznym wyrażeń językowych [teoria mnogości należy do matematyki]

3. podstawowe teoriomnogościowe kategorie ontologiczne:

1. obiekt indywidualny

2. zbiór obiektów indywidualnych

3. relacja między obiektami indywidualnymi

4. zbiór lub relacja wyższego rzędu

5. system relacyjny (struktura)

4. „zbiór” - 2 główne znaczenia:

1. sens kolektywny (agregat): „zbiór obiektów indywidualnych” = zespół fizycznych elementów tworzących pewną fizyczną całość”

2. sens dystrybutywny: „zbiór obiektów indywidualnych” = „ogół tych wszystkich obiektów indywidualnych, które posiadają pewną cechę wspólną (spełniających pewien predykat jednoargumentowy)” [w teorii mnogości zbiór jest pojmowany w tym sensie!]

5. związek między cechą a predykatem: przedmiot a posiada cechę f wtedy i tylko wtedy, gdy a spełnia predykat f(x)

6. relacje są pewnego rodzaju zbiorami:

1. zbiór w szerszym sensie jest relacją (zbiór par uporządkowanych, trójek uporządkowanych, itp.)

2. zbiór w węższym sensie jest odpowiednikiem cechy

7. suma zbiorów X i Y = zbiór wszystkich i tylko tych przedmiotów, które należą do zbioru X lub zbioru Y (inaczej: do sumy zbiorów X i Y należy każdy taki i tylko taki przedmiot, który należy do X lub Y)

8. iloczyn zbiorów X i Y = zbiór tych wszystkich i tylko tych przedmiotów, które należą zarazem do zbioru X oraz do zbioru Y (inaczej: do iloczynu zbiorów X i Y należy każdy i tylko taki przedmiot, który należy zarówno do X, jak i do Y)

9. inkluzja (zbiór X zawiera się w zbiorze Y) = gdy każdy element zbioru X jest także elementem zbioru Y

10. zbiór X jest identyczny ze zbiorem pełnym = gdy każdy spośród rozważanych przedmiotów należy do zbioru X

11. zbiór X jest identyczny ze zbiorem pustym = gdy żaden przedmiot do niego nie należy

12. zbiór X jest identyczny z dopełnieniem zbioru X = gdy jest on zbiorem tych wszystkich przedmiotów ze zbioru pełnego, które nie należą do zbioru X

13. RELACJA

14. SYSTEM RELACYJNY (STRUKTURA) = układ elementów, które tworzą pewien zbiór U (uniwersum). Poszczególne elementy należą do zbiorów X1, X2…, zachodzą między nimi relacje R1, R2…

84. Warunek wystarczający a warunek niezbędny, konieczny (krytyczny)

Warunek wystarczający - dla „jeśli A to B”, to A jest warunkiem wystarczającym dla B

Warunek konieczny - dla „jeśli A to B”, to B jest warunkiem koniecznym dla A

85. Rodzaje błędów standardowych

1. błąd bliskości - zbyt duża bliskość cech w przestrzeni i czasie

2. błąd kontrastu - przypisywanie cech przeciwnych do cech posiadanych

3. błąd łagodności - ocenianie zbyt łagodne lub zbyt surowe

4. błąd tendencji centralnej - unikanie kategorii skrajnych

5. efekt halo - uleganie własnym wrażeniem odnośnie badanej

86. Hipotezy badawcze

Hipoteza badawcza ma dwa znaczenia:

1) w znaczeniu szerszym - jest to każde stwierdzenie syntetyczne, które można odrzucić;

2) w znaczeniu węższym - to zdanie o nieznanej wartości logicznej, jedna z możliwych, najbardziej prawdopodobna odpowiedź właściwa na pytanie badawcze.

Hipotezy dzielą się na:

1) diagnostyczne - dotyczące wartości zmiennych

2) badawcze - dotyczące relacji między zmiennymi

87. Podział nauk wg Groblera

Podzielił on nauki ze względu na dominujący sposób wyjaśniania na:




1. nauki dedukcyjne (wyjaśniające przez dowód)

2. nauki przyrodnicze np. fizyka, chemia, geologia (wyjaśnianie przyczynowe)

3. nauki o życiu (wyjaśnianie przyczynowe i funkcjonalne)

4. nauki społeczne (wyjaśnianie funkcjonalne i intencjonalne)

5. nauki o zachowaniu (wyjaśnianie intencjonalne i przyczynowe)

6. dyscypliny pogranicza (np. biochemia, pedagogika)

7. nauki interdyscplinarne (będące „poza” typologią, łączące w sobie kilka dziedzin)

8. psychologia jako nauka wymykająca się podziałowi




90. Obieg informacji między sferą praktyki a teorią

(w wykresie jest błąd - strzałka od filtru metodologicznego powinna iść DO filtru prakseologicznego)
- filtr ideologiczny - wynaturzenie procesu naukowego, w idealnym świecie nie powinno go być (decyduje, czy badania są zgodne z panującą ideologią)
- pominięcie któregokolwiek z kroków 1-6 dyskwalifikuje badanie naukowe


91. Podstawowe typy relacji

Relacja dwuczłonowa między przedmiotami indywidualnymi - zbiór uporządkowanych par obiektów indywidualnych spełniających pewien predykat dwuargumentowy; między przedmiotem +alfa+ oraz przedmiotem +beta+ zachodzi relacja dwuczłonowa f wtedy i tylko wtedy, gdy para uporządkowana <+alfa+, +beta+> spełnia dwuargumentowy predykat „f (x, y)”. Przykład:

Między Kochanowskim i Horacym zachodzi relacja wzorowania się (na), gdyż para uporządkowana <Kochanowski, Horacy> spełnia dwuargumentowy predykat „x wzorował się na y”. Relacje mogą być dwuczłonowe, trójczłonowe, czteroczłonowe itd. Relacje pierwszego rzędu - relacje między przedmiotami indywidualnymi. Relacje wyższego rzędu - relacje między zbiorami lub relacje między relacjami.

Rodzaje relacji:

a) zwrotna: R jest relacją zwrotną w zbiorze X, gdy każdy element zbioru X pozostaje w relacji R do siebie samego (np. relacja bycia rówieśnikiem - każdy człowiek jest swoim rówieśnikiem)

b) przeciwzwrotna: gdy żaden element zbioru X nie pozostaje w relacji R do siebie samego (np. relacja „bycia wyższym od”)

c) niezwrotna: gdy nie każdy element zbioru X pozostaje w relacji R do siebie samego - ale niektóre pozostają (np. relacja oceny postępowania - ktoś ocenia swoje postępowanie, ktoś inny nie)

d) symetryczna: relacja R jest symetryczna w zbiorze X wtedy i tylko wtedy, gdy zachodząc między dowolnymi elementami tego zbioru x i y , zachodzi także między y i x. Np. relacja bycia rówieśnikiem, relacja pokrewieństwa.

e) przeciwsymetryczna: gdy relacja R zachodzi między elementami x i y, ale nie zachodzi nigdy między y i x. Np. relacja starszeństwa (gdy x jest starszy od y, to y nigdy nie jest starszy od x)
f) niesymetryczna: R jest relacją niesymetryczną, wtedy i tylko wte

g) przechodnia: jeśli relacja R zachodzi między elementami x i y oraz y i z, to zachodzi również między x i z.

h) spójna (w zbiorze X): zachodzi między wszystkimi elementami zbioru X

i) relacja R jest funkcją określoną na zbiorze X i biorącą wartości ze zbioru Y wtedy i tylko wtedy, gdy każdemu elementowi ze zbioru X odpowiada - z uwagi na tę relację - jeden i tylko jeden element ze zbioru Y. Oznacza się ją: F(x) = y. Np. funkcja określona na zbiorze dzieł literackich o jednym autorze i biorąca wartości ze zbioru autorów: F(„Lalka”) = Bolesław Prus.

j) konwers relacji: „odwrotność” relacji - np. relacja starszeństwa jest konwersem relacji bycia młodszym, relacja mniejszości jest konwersem relacji większości itd. Konwers oznacza się:

k) funkcja jedno-jednoznaczna określona na zbiorze X i biorąca wartości ze zbioru Y: wtedy i tylko wtedy, gdy R jest funkcją określoną na X i biorącą wartości ze zbioru Y, a jej konwers jest funkcją określoną na Y i biorącą wartości z X.

92. Operacjonalizacja wg Hornowskiej

Operacjonalizacja - procedura konstruowania sensu empirycznego terminów teoretycznych, która ma umożliwić badaczowi odpowiedzi na pytania:

a) Do jakich aspektów świata rzeczywistego odnosi się problem badawczy?

b) Jak dalece wybrane wielkości i istniejące między nimi powiązania dostępne są obserwacji?

c) W jakim zakresie wybrane przez badacza obserwacje dostarczą mu informacji o wyjściowym problemie badawczym?

Z grubsza: 1) konstruowanie obrazu (wielkości) zmiennej teoretycznej (czynnika) oraz 2) dobieranie do niego wskaźników (zmiennej, jako zoperacjonalizowanego obrazu wielkości)

Czynnik - pojęcie o charakterze ontologicznym, które odnosi się do opisywanej przez badacza rzeczywistości; mówi o tym, jaka jest badana rzeczywistość. Rodzina klas abstrakcji od relacji równościowej określonej w zbiorze obiektów U - czynnik nominalny. Jeśli rodzina ta uporządkowana jest przez relację generalnego uporządkowania - czynnik porządkowy. Czynnik = zmienna teoretyczna w rozumieniu Brzezińskiego.

Wielkość (obraz zmiennej teoretycznej) - pojęcie epistemologiczne, zdaje sprawę z tego, w jaki sposób badaz postrzega rzeczywistość, którą analizuje. Obraz czynnika ustalonym na gruncie określonej wiedzy badacza.
Zmienna (wskaźnik) - przyjęty przez badacza sposób przejawiania się wielkości na poziomie manifestacji (obserwacji)

Etapy operacjonalizacji:

1) Rekonstrukcja czynnika teoretycznego; konstrukcja wielkości (obrazu czynnika)
2) Konceptualizacja wielkości, dobieranie wskaźników; konstruowanie zmiennej, konstruowanie indeksu - zagregowanej miary, utworzonej z dwóch i więcej wskaźników, wielkości

3) dobór narzędzia pomiarowego i pomiar zmiennej

93. Pojęcie znaczenia w teorii pomiaru i jego paralele z LTJ (podobno wg. Coombsa)

Zdanie, w którym występują wartości liczbowe jest formalnie znaczące wtedy i tylko wtedy, gdy jego prawdziwość (lub fałszywość) nie zmienia się przy dopuszczalnych przekształceniach na skali. Zależy od modelu pomiarowego, w którym otrzymano wartości liczbowe.

Jak można usprawiedliwić przyporządkowanie przedmiotom liczb, jeśli nie jest ono powiązane z jakimś twierdzeniem o istnieniu?

a) przewidywanie - wskaźniki liczbowe są wykorzystywane, by przewidywać wartości pewnej zmiennej zależnej za pomocą wartości zmiennych niezależnych

b) opis - w pewnych sytuacjach liczby przyporządkowane obiektom traktowane są jako opisowe wskaźniki statystyczne dotyczące danej próbki lub populacji

c) przyporządkowania bezpośrednie - skale liczbowe uzyskiwane są nie za pośrednictwem relacji reprezentowania, lecz tworzone bezpośrednio przez osoby badane, które działają zgodnie z określoną instrukcją

94. Eksperymentalny model badawczy a eksperyment w znaczeniu potocznym

Brzeziński sugeruje, że te pojęcia są równoznaczne. Ważne, że model eksperymentalny jest metodą, która wymaga dokładnego zaplanowania całego toku postępowania badawczego oraz spełnienia określonych założeń. Z kolei potoczne rozumienie pojęcia eksperyment oznacza zbiór działań wzbudzających w obiektach materialnych określone reakcje i zjawiska w warunkach pozwalających kontrolować wszelkie istotne czynniki, które poddaje się dokładnej obserwacji. Model eksperymentalny jest techniką przeprowadzania eksperymentu.

95. LPO ( lęk przed ocena)

Zmienna podmiotowa, charakteryzująca nastawienie osoby badanej w sytuacji wystawienia jej na potencjalną krytykę innych osób /badacza. LPO blokuje spontaniczność zachowania się osoby badanej w sytuacji badawczej Może on stać się podstawą tendencyjnego postrzegania intencji badacza. Zrodzony w ten sposób brak zaufania do badacza może przesądzić o niekorzystnym rozwoju interakcji badacz - osoba badana. Badacze postrzegani jako surowi i nie ujawniający swoich zamiarów mogą wywołać u badanego zachowania oporne. Wysoki poziom LPO sprzyja wystąpieniu OIB, a wyeliminowanie LPO blokuje OIB.

2 metody badania wpływu LPO na wyniki badania psych.

- metoda powtórnego przeprowadzenia badania wg zmienionego scenariusza - polega na powtórnym przeprowadzeniu badania, ale według zmienionego scenariusza. Zmiany wprowadzone do scenariusza mają na celu wyeliminowanie tych elementów procedury badawczej, które mogą być czynnikami wywołującymi u badanych LPO. Jeżeli po przekonstruowaniu badania okaże się, ze prowadzi ono do takich samych rezultatów, prawdopodobne jest, ze w danym badaniu u osób badanych nie wystąpił lęk przed oceną (przynajmniej w tych fazach, które zostały przez badacza skorygowane)

- metoda manipulowania pobudzeniem emocjonalnym - cechą charakterystyczną tej metody jest to, że podaje się instrukcje „lękotwórcze” w sposób wyraźny i bezpośredni. Jeśli chcemy u osób wywołać LPO, najlepiej uczynić to przez wprowadzenie instrukcji, w której u osób badanych wystąpiłyby elementy zagrożenia pozytywnego obraz samego siebie.

96. Klasyfikacje pytań badawczych

Pytania badawcze klasyfikuje się (podobnie jak hipotezy) ze względu na treść na:

1. Pytania diagnostyczne - dotyczące wartości zmiennych

- jaką wartość przyjmuje zmienna zależna Y, gdy zmienna niezależna X ma wartość v(X)=m?

- jaką wartość przyjmuje zmienna niezależna X, gdy zmienna zależna Y ma wartość v(Y)=w?

- jaką wartość przyjmuje zmienna zależna Y w populacji P?

2. Pytania badawcze - dotyczące zależności między zmiennymi

- pytania istotnościowe - esencjalne (jakie zmienne niezależne są istotne dla zmiennej Y?), stratyfikujące (które zmienne niezależne są bardziej, a które mniej istotne dla zmiennej zależnej Y?), strukturalizujące (czy zmienne niezależne wchodzą ze sobą w interakcje?)

- pytania kierunkowe - in. zależnościowe, jaką postać (kierunek, funkcję) ma związek łączący zmienną zależną Y ze zmienną niezależną X?

97. Proces badawczy jako analiza wariancji

Proces badawczy to całokształt czynności służących wysunięciu i sprawdzeniu hipotezy o rodzaju zależności zachodzącej miedzy zmiennymi (a więc pytania / hipotezy kierunkowe). Wariancja jest miarą zróżnicowania, wyróżniamy wariancje: międzygrupową, wewnętrzgrupową, całkowitą. Kowariancja jest miarą zasobu zmienności wspólnej.

Kontrola zmienności - to kontrola zróżnicowania zmiennej Y wyjaśnianego (przewidywanego) przez zróżnicowanie zmiennej X. Kontrola ta może być mierzona przez: wielkość wariancji międzygrupowej lub zasób zmienności wspólnej.

W zależności od przyjętego modelu za punkt wyjścia można przyjąć:

• kowariancję - w badaniu korelacyjnym

• wariancję zmiennej X - w badaniach eksperymentalnych i quasi-eksperymentalnych

• wariancje zmiennej Y - w badaniu EPF

98. Relacje między metodologią a logiką

Logika - zajmuje się badaniem ogólnych praw, według których przebiegają wszelkie poprawne rozumowania, w szczególności wnioskowania. Logika, jako dyscyplina naukowa, nie tylko opisuje jak faktycznie przebiegają rozumowania, ale także formułuje twierdzenia normatywne, mówiące o tym, jak rozumowania powinny przebiegać.

Metodologia nauk jest jednym z 3 głównych działów logiki obok semiotyki i logiki formalnej.

99. Rodzaje i założenia zdań pytających.

• Pytania rozstrzygnięcia (do rozstrzygnięcia, typu „czy”) - dwu- i wieloczłonowe

• Pytania dopełnienia (do uzupełnienia, typu „który”) - dana: funkcja zdaniowa

• Pytania proste (odpowiedź jednozdaniowa) i złożone (odpowiedź wielozdaniowa), otwarte (brak schematu

odpowiedzi i określenia ilości zdań odpowiedzi) i zamknięte (odwrotność otwartych)

 Otwarte pytania badawcze należy sprowadzić do skończonego zbioru pytań zamkniętych („dojrzałość

sformułowania problemu”)

100. Metodologia jako nauka. Relacja. Relacje pomiędzy metodologią a nauką

Metodologia (1) jest nauką o metodologii (3), a jej rezultaty badawcze są metodologią (2)

METODOLOGIA (1 - nauka)

Dyscyplina naukowa

Zajmuje się rekonstruowaniem i systematyzowaniem społecznej świadomości metodologicznej, tj.

„uporządkowanym odczytywaniem” reguł badawczych z przebiegu i rezultatów praktyki badawczej uczonych

Naukowy status metodologii




• Dział filozofii (epistemologia)

• Dyscyplina formalna - dziedzina logiki

• Nauka humanistyczna

• Nauka społeczna




METODOLOGIA (2 - wytwór)

Rezultat rekonstrukcji

Efekt systematycznej rekonstrukcji, racjonalizacji i werbalizacji społecznej świadomości metodologicznej

(czasami tylko fragment „dyrektywalny”)

Zwerbalizowane rekonstrukcje mogą różnić się zakresem (por. metodologia ogólna lub szczegółowa) i/lub sposobem ich

prezentowania (por. metodologia opisowa lub normatywna)

METODOLOGIA (3 - przedmiot)

Społeczna świadomość metodologiczna

Ogół reguł badawczych (norm i dyrektyw metodologicznych), regulujących przebieg praktyki naukowej i

określających standardy naukowości wiedzy (czasami tylko fragment dyrektywalny).

101. Co to jest nauka - omów stanowiska

Nauka - to kulturowo-społecznie regulowany system podejmowanych czynności badawczych, rezultatów tych czynności oraz standardów dotyczących tych rezultatów.

Może być rozpatrywana jako:

• typ praktyki społecznej - proces badawczych (system czynności badawczych)

• forma świadomości społecznej - zbiór założeń i rezultatów badań

• instytucja naukowa - zespół norm dotyczących organizacji praktyki naukowej i placówek naukowych opartych na tych normach

• społeczna świadomość metodologiczna - system reguł wykonywania czynności badawczych, a więc zbiór zasad dot. prowadzenia badań i budowania teorii

102. Scharakteryzuj zdanie pytające

4. klasyfikacja Ajdukiewicza

a) pytania rozstrzygnięcia - rozpoczynają się partykułą pytajną „czy”, możliwa odpowiedź na nie to tak/nie. Po „czy” występuje zdanie oznajmujące, które ujawnia alternatywy
b) pytania dopełnienia - nie ujawniają alternatyw, podają ogólny schemat odpowiedzi. Odpowiedzią na pytanie dopełnienia jest funkcja zdaniowa - w odpowiednie miejsce wstawia się odpowiedź (Po ilu stronach Kmity zaczynasz płakać? Zaczynam płakać po ... stronach Kmity.)

5. Klasyfikacja Belnapa - oparta na trzech kryteriach: sposób prezentacji alternatyw, żądanie wyboru, roszczenie zupełności. Z każdym kryterium związane są określone wady.

Typy pytań:
2.1 Pytanie typu „czy” o jednej alternatywie - pytanie o dowolnej liczbie alternatyw, żądające wyboru jednej (jedynej) prawdziwej - maksymalne roszczenie zupełności, wybór jednej alternatywy oznacza jednocześnie, że wszystkie pozostałe są błędne. Np. Czy książka Kmity jest beznadziejna? Tak, książka Kmity jest beznadziejna
2.2 Pytanie typu „który” o jednej alternatywie - takie samo żądanie wyboru i roszczenie zupełności, jak w 2.1, ale podaje alternatywy do wyboru. Np. Które z poniższych książek są nudne: Kmita, Sherlock Holmes? Kmita jest nudną książką.
2.3 Pytanie typu „czy” o pełnej liczbie alternatyw - prezentuje alternatywy, w odpowiedzi trzeba podać wszystkie prawdziwe odpowiedzi, jednocześnie zaprzeczając pozostałym. Np. Czy wymienieni ludzie byli prezydentami USA: Ronald Reagan, Thomas Jefferson, Reggie Miller, Władimir Putin? Ronald Reagan i Thomas Jefferson byli prezydentami USA, a Reggie Miller i Władimir Putin nie byli prezydentami USA.
2.4 Pytanie typu „który” o pełnej liczbie alternatyw - różni się od poprzedniego sposobem prezentacji alternatyw. Maksymalne roszczenie zupełności. Np. Kto jest egzaminatorem przedmiotu metodologia ze statystyką na UŚ? Egzaminatorem tego przedmiotu na UŚ jest dr hab. Zbigniew Spendel i jest to jedyny egzaminator tego przedmiotu na UŚ.
2.5 Pytanie typu „czy” o nierozłącznej liczbie alternatyw - minimalne roszczenie zupełności, żądanie wyboru wymaga, żeby podać jedną z prawdziwych alternatyw. Np. Czy Montreal Canadiens wygrali Puchar Stanley'a? Tak, Montreal Canadiens wygrali Puchar Stanley'a.
2.6 Pytanie typu „który” o nierozłącznej liczbie alternatyw - różni się od poprzedniego sposobem prezentowania alternatyw. Np. Który z włoskich samochodów jest produkowany przez Fiata? Panda jest produkowany przez Fiata.

103. Współpraca badacza z badanym

a) Orne - osoba badana chce przede wszystkim pomóc badaczowi, mieć opinię „dobrej osoby badanej”

b) Riecken - osoba badana dąży przede wszystkim do jak najlepszej oceny własnego „ja”

c) Sigall, Aronson, Van Hoose - współpraca z badaczem jest wtórna wobec oceny własnego „ja”. Jeśli osoba badana uzna, że współpraca z badanym przyniesie jej szkodę (np. zaświadczy o jej niskim poziomie inteligencji), to będzie przede wszystkim starała się osiągnąć wysoki wynik, a nie pomagać badaczowi.

104. Dedukcyjne formy języka

Dwa rodzaje:

a) reguły aksjomatyczne - nakazują bezwarunkowo uznawać za prawdziwe pewne ustalone zdania, określając je jako tezy

b) reguły inferencyjne - wszystkie pozostałe, nakazują uznawać pewne zdania, w sytuacji, gdy za prawdziwe uznano już pewne (zazwyczaj) inne zdania

Zdania wyodrębnione jako tezy na podstawie reguł a) - aksjomaty języka.

Każda teza języka J jest:

a) aksjomatem języka J albo

b) bezpośrednią lub pośrednią konsekwencją inferencyjną aksjomatów języka J

Zdanie, którego nie uznaje się za prawdziwe tylko przy nieznajomości słów języka J - teza.

Zaprzeczenie tezy - kontrteza

105. Rodzaje nieadekwatności w definicjach sprawozdawczych

a) błędy niezgodności zakresów (błędy nieadekwatności)
- definicja za szeroka: zakres definiensa nadrzędny względem zakresu definiendum
- definicja za wąska: zakres definiensa podrzędny względem zakresu definiendum
- za szeroka i za wąska: zakresy krzyżują się („Ołówek jest to przyrząd do pisania w metalowej oprawce”)
- błąd wykluczania się zakresów: szczególny przypadek - błąd przesunięcia kategorialnego (zakresy definiendum i definiensa należą do różnych kategorii ontologicznych)

Poza tym warto wiedzieć o takich błędach
b) błędne koło bezpośrednie (idem per idem) - wyrażenie definiowane występuje tak w
definiendum, jak i w definiensie („Potomek osobnika a jest to dziecko osobnika a lub potomek dziecka osobnika a.”)
c) błędne koło pośrednie - w ciągu kilku definicji, wyrażenie definiowane w pierwszej pojawia sie w definiensie ostatniej („Ciężar ciała to ta jego cecha, która jest mu wspólna ze wszystkimi ciałami równoważącymi sie z nim na wadze rzetelnej. Waga rzetelna to waga, która pozostaje w równowadze przy obciążeniu obu jej szalek równymi ciężarami.”)
d) błąd definiowania nieznane przez nieznane (ignotum per ignotum) - tłumacząc znaczenie terminu odbiorcy nieznanego, używa do tego celu wyrażeń, których znaczenia są odbiorcy również nieznane.

106. Argumenty za i przeciw podziałowi na psychologie akademicka i stosowaną

PRZECIW:
- rozczłonkowanie psychologii
- dezintegracja
- finansowanie wyłącznie badań bezpośrednio użytecznych
- empirycy znają skutek, nie znając przyczyn - teoretycy znają obie (to Arystoteles powiedział, mnie to trochę śmierdzi wygodną obroną własnego siedzenia)
- poszczególne „psychologie” często są odmienne od siebie tylko pozornie
- psychologia praktyczna powinna wdrażać założenia psychologii teoretycznej w konkretnych sytuacjach
- sięganie po wyjaśnienia pozanaukowe
- mieszanie autentycznego zapotrzebowania na wyjaśnienia naukowe z zapotrzebowaniem ideologicznym
ZA:
- psycholog praktyczny stoi bliżej problemu, niż teoretyczny, a więc ma cenniejszą wiedzę
- psychologia teoretyczna jest oderwana od rzeczywistości
Zdaniem Brzezińskiego oba argumenty za są MITAMI

107. Zmienne niespecyficzne zagregowane

Niespecyficzne zmienne zagregowane (NZZ)

• Zmienne (poniekąd) „drugiego rzędu” (wtórne)

• „AGREGAT” wartości zmiennych pierwotnych + „ETYKIETA” („zastępcza”)

- wartości NZZ są skupiskami współwystępujących ze sobą przeciętnych (lub nawet nieznanych!) wartości wielu zmiennych „pierwszego rzędu”, charakterystycznych dla pewnej podpopulacji

- „etykieta” jest nazwą jednej z tzw. zmiennych socjodemograficznych (np. wiek, płeć, wykształcenie, miejsce zamieszkania itp.), wartości której posłużyły do wyodrębnienia ww. podpopulacji

• NZZ - definicja sformalizowana: wytyczne

• Nieuporządkowana lub uporządkowana rodzina teoriomnogościowych iloczynów klas abstrakcji

• Owe klasy abstrakcji to wartości zmiennych niższego rzędu (pierwotnych) w pewnej podpopulacji

• Dwa elementy są nieodróżnialne ze względu na wartość zmiennej-etykiety  są (rzekomo!) nieodróżnialne ze względu na wartości innych zmiennych (tj. zmiennych pierwotnych)

• NZZ - definicja sformalizowana: wnioski

Zazwyczaj nieuporządkowana rodzina teoriomnogościowych iloczynów klas abstrakcji utworzonych w z wartości (klas abstrakcji) zmiennych niższego rzędu za pomocą relacji nieodróżnialności, mająca pełnić funkcję zmiennej niezależnej

109. Definicje, charakterystyka formalna i charakterystyka pojęciowa zdań

110. Teoria testów. Pojęcie losowości wyniku testowego i jej źródła

111. Zmienna niezależna a zmienna zal. w modelu eksperymentalnym, ocena istotności wpływu niezależnej na zależną (Ω² ?)

112. Logiczna teoria języka - erotetyka

113. Problem badawczy i jego rodzaje + pojecie optymalnej sytuacji problemu badawczego

114. Analiza porównawcza i weryfikacja jako sposób kontrolowania hipotez niestatystycznych, sprawdzanie hipotez niestatystycznych

115. Cele i funkcje poznania naukowego - rozróżnienie natury terminologicznej - Kmita

116. Plan badawczy na przykładzie eksperymentalnego

117. Zasady wyboru optymalnego testu istotności różnic lub optymalnej miary siły związku między zmiennymi.

118. Istota i rodzaje praw naukowych + struktura dowodu naukowego

119. Praktyka i teoria wg Siemianowskiego

• Podział na psychologię teoretyczną i stosowaną jest nie do utrzymania

• Można by go było respektować, gdyby istniała chociaż jedna dyscyplina empiryczna spełniająca 1 z dwóch warunków:

1. „nie zawierająca żadnego twierdzenia mogącego stanowić podstawę naukowego wyjaśniania znanych faktów lub przewidywania faktów nieznanych

2. umożliwiająca wyjaśnienie i przewidywanie, ale bez dostarczania żadnych informacji użytecznych w działaniach praktycznych”

• stanowisko Siemianowskiego dotyczące nauk empirycznych:

1. naczelnym zadaniem nauk empirycznych jest dostarczanie wyjaśnień faktów, regularności oraz prawidłowości empirycznych

2. problemy formułowane na gruncie nauk to problemy badawcze (odpowiedź na pytanie: dlaczego?)

3. podstawowe zdania formułowane w tych naukach to prawa empiryczne stanowiące podstawę naukowego wyjaśnienia

4. prawa empiryczne podlegają sprawdzeniu

5. informacje występujące w formułowanych przez badaczy przewidywaniach wykorzystywane są przy rozwiązywaniu praktycznych problemów decyzyjnych.

120. Pomiar i jego rola w poznaniu naukowym

121. Psychologia a model nauk praktycznych

122. Aksjomaty i aksjomatyczne systemy dedukcyjne (podać ich cechy)

123. Zjawisko reprezentacyjności w teorii pomiarów

124. Pojęcie dyskryminatywności narzędzia badawczego

125. Porównanie wyjaśniania faktów szczegółowych oraz prawdziwości

126. Pytania fikcyjne

127. Podstawowe odmiany reakcji - -Kmita

128. Nieformalne podejście w teorii testów

129. Co to jest wg Kuhna empiryzm metodologiczny

130. Rygoryzm a anarchizm metodologiczny

131. Zamiana zmiennych jednościowych w modelu regresyjnym

132. Coś z prawami idealizacyjnymi, idealizm

133. Pozametodologiczne wyznaczniki przebiegu procesu badawczego

134. Porównanie sprawdzania i weryfikacji hipotez

135. Pojecie psychologii z perspektywy teorii pomiarów i testów

Przedmiotem pomiaru są różne stopnie własności obiektów, czyli cechy modalne, przyjmujące pewne wartości natężenia cechy. Podstawowym problemem jest błąd pomiaru wynikający z wnioskowania na podstawie wartości zaobserwowanych o wartościach mierzonych.

Psychologia jako przedmiot pomiaru traktuje wartości cech psychologicznych człowieka. Pytanie, czy można mówić, że cechy te realnie istnieją? Ludzie zachowują się tak, jakby te cechy istniały, a najbardziej przekonywający jest fakt, że różni ludzie zachowują się w taki sposób, jakby te cechy występowały u nich z różnym nasileniem. Teoria testów zajmuje się więc tylko cechami modalnymi, możliwymi do zmierzenia i na podstawie których można wysuwać statystyczne prognozy zachowania się.

Cecha w psychologii oznacza zbiór zachowań, które mają tendencję do współwystępowania i współzmienności, a szczególnie psychologia chce badać cechy, które mają charakter wyjaśniający - noszą one nazwę konstruktów lub pojęć teoretycznych. Wyjaśnienie ma charakter hipotez/y, a jego celem jest stworzenie przesłanek budowy prognoz.

Cechy, badane w psychologii, charakteryzują się często nadwyżką znaczeń - tzn., że jednej nazwie cechy może odpowiadać kilka różniących się między sobą zbiorów zachowań i wszystkie są poprawne. Nadwyżka znaczeń powoduje, że można konstruować wiele definicji danej cechy i w rezultacie stosować różne narzędzia pomiaru.

136. Znaczenie a odniesienie przedmiotowe. Analiza porównawcza

1

MODEL

reguły

ŚWIADOMOSĆ METODOLOGICZNA

PROCES

PLAN

PROCEDURY

PRAKTYKA NAUKOWA

Określają sposoby wykonywania

Elementy struktury

PRZEWIDYWANIA

TEORIE

FAKTY

FAKTY

dedukcja

świat konstrukcji

teoretycznych

świat faktów

empirycznych

sprawdzanie

budowanie teorii

---