II ROK PSYCHOLOGII - Wyklady propedeutyka 4-6, zdrowie, Psychologia zdrowia i jakości życia


OSTATNI - 7 - WYKŁAD Z PROPEDEUTYKI PSYCHOLOGII ZDROWIA I JAKOŚCI ŻYCIA ODBĘDZIE SIĘ 22.01 O GODZ. 16.00 W AULI WYDZIAŁU PEDAGOGIKI I PSYCHOLOGII. NA WYKŁAD ZAPROSZENI SĄ ZARÓWNO STUDENCI TRYBU STACJONARNEGO JAK I WIECZOROWEGO.

NA WYKŁADZIE PT. PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIA PSYCHOLOGII ZDROWIA I JAKOŚCI ŻYCIA:

  1. PRZEDSTAWIONY ZOSTANIE ZARYS PROGRAMU PROFILU ZAWODOWEGO.

  2. PSYCHOLOGOWIE PRAKTYCY OPOWIEDZĄ O MOŻLIWOŚCIACH. ZAWODOWYCH, JAKIE MAJĄ STUDENCI KOŃCZĄCY PROFIL ZAWODOWY.

  3. PRZEDSTAWIONE ZOSTANĄ OBSZARY PRACY NAUKOWO-BADAWCZEJ, W JAKIE WŁĄCZANI SĄ STUDENCI PROFILU.

Wykład 4

  1. STRES A ZDROWIE I JAKOŚĆ ŻYCIA

    1. Paradygmat patogenetyczny.

    2. Współczesne rozumienie stresu.

    3. Stresory jako potencjalne źródło stresu (siła i zasięg; czas oddziaływania; kontrolowalność).

    4. Reakcje na stres (emocjonalne; fizjologiczne; behawioralne; motywacyjne).

    5. Współczesna konceptualizacja radzenia sobie (definicja radzenia sobie; funkcje radzenia sobie; radzenie sobie jako proces, strategia i styl).

    6. Psychiczne konsekwencje stresu (ostra reakcja na stres; zaburzenia stresowe pourazowe, zaburzenia adaptacyjne).

    7. Stres a spadek odporności (wpływ hormonów glikokortykoidowych na układ odpornościowy; układ immunologiczny a nowotwory)

    8. O stresie inaczej. Czy stres może stać się sprzymierzeńcem w osiąganiu zdrowia i dobrostanu (stres a krótkotrwały wzrost odporności; przejawy zjawisk psychoneuroimmunologicznych: efekt placebo, uczenie się odpowiedzi immunologicznej.

Paradygmat patogenetyczny

Co jest przyczyną choroby i na skutek jakich czynników przejawia się u człowieka konkretna choroba lub zaburzenie?

Wieloczynnikowa etiopatogeneza zaburzeń

(patogenetyczne; genetyczne; konstytucjonalne);

(braki zasobów do zaspokajania potrzeb; przeszkody i utrudnienia; szkodliwe bodźce lub układy bodźców; formy uczenia szkodliwych nawyków w toku socjalizacji);

(traktowane jako wypadkowa interakcji cech indywidualnych, sytuacyjnych i środowiskowych);

STRES
potocznie i historycznie

STRES JAKO BODZIEC

STRES JAKO REAKCJA

współczesne rozumienie stresu

Stresem jest „określona relacja między osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi”

(R. Lazarus, S. Folkman)

STRES JAKO RELACJA

Definicja relacyjno - poznawcza

Współczesne rozumienie stresu jest relacyjno-poznawcze, ponieważ

Reakcje na stres

niepokój, napięcie, złość, przygnębienie, apatia, drażliwość;

bóle głowy, zaburzenia żołądkowo-jelitowe;

nadaktywność, impulsywność, zaburzenia łaknienia, konflikty interpersonalne, izolacja społeczna

utrata zapału, entuzjazmu, obojętność, zniechęcenie.

Kryteria podziału stresorów
(potencjalnych źródeł stresu)

1. SIŁA I ZASIĘG:

(duża siła oddziaływania i uniwersalizm)

atakują najbardziej podstawowe wartości

stawiają niezwykle wysokie wymagania

są niespodziewane

pozostawiają po sobie ślad

2. CZAS ODDZIAŁYWANIA STRESORA:

3. KONTROLOWALNOŚĆ STRESORA:

Ocena stresu

sprzyjająco - pozytywna, neutralna lub stresowa.

krzywda - strata , zagrożenie, wyzwanie

Ocena sytuacji stresowej nosi miano oceny pierwotnej.

RADZENIE SOBIE
według Lazarusa i Folkman

„stale zmieniające się (dynamiczne) poznawcze i behawioralne wysiłki mające na celu opanowanie określonych zewnętrznych i wewnętrznych wymagań, ocenianych przez osobę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby”

FUNKCJE RADZENIA SOBIE

Obie funkcje mogą być realizowane zarówno przez poznawcze, jak i behawioralne radzenie sobie.

Relacje pomiędzy funkcjami radzenia sobie

Różne sposoby rozumienia pojęcia „radzenie sobie”

Psychiczne konsekwencje stresu wg klasyfikacji ICD 10

W klasyfikacji DSM-IV ostre zaburzenia stresowe;

W klasyfikacji DSM - IV zespół stresu pourazowego;

W klasyfikacji DSM - IV rozpoznanie tożsame: zaburzenia adaptacyjne;

Ostra reakcja na stres

występuje zazwyczaj natychmiast po zadziałaniu stresu fizycznego i/lub psychicznego, na ogół przemija w ciągu kilku godzin lub dni (ma charakter oszołomienia, któremu towarzyszy silny lęk, zawężenie pola świadomości, zaburzenia orientacji; może mieć jednak obraz analogiczny do innych zaburzeń nerwicowych, zdarzają się fugi i amnezje);

Zaburzenia stresowe pourazowe

występują z opóźnieniem (do 6 miesięcy wg ICD-10), charakteryzują się przeżywaniem sytuacji stresowej w natrętnie powracających wspomnieniach, reminiscencjach, koszmarach sennych.

Zaburzenia adaptacyjne

zespoły zaburzeń czynnościowych rozwijające się w sytuacjach znaczących zmian życiowych np. osamotnienia po śmierci, konieczności zmiany pracy, bezrobocia; mogą trwać od kilku miesięcy do kilku lat.

Somatyczne konsekwencje stresu

Koncepcja zmian życiowych Holmesa i Rahe'a (1970)

43 wydarzenia życiowe uszeregowane pod względem możliwych konsekwencji zdrowotnych z przypisanymi punktami (jednostkami zmian życiowych) od 11 do 100.

ŚMIERĆ WSPÓŁMAŁŻONKA - 100; ROZWÓD - 73; UTRATA PRACY - 47; CIĄŻA - 40; ZMIANA OBOWIĄZKÓW W PRACY - 29; URLOP - 13

Ryzyko poważnej choroby autorzy koncepcji przewidywali u tych osób, które zgromadziły w minionych 2 latach ok. 300 punktów

Pytania o wpływ stresu na zdrowie

Bo w stresie zmniejsza się przepływ krwi w obrębie przewodu pokarmowego;

Bo w stresie nasilają się procesy krzepnięcia krwi, co prowadzić może do zakrzepu wewnątrz tętnicy i całkowitej niedrożności, a w przypadku zaawansowanej miażdżycy doprowadzić do niedokrwienia mięśnia sercowego

Bo w stresie ma miejsce zmniejszenie produkcji białych krwinek

W reakcji stresowej biorą udział dwa układy:

W efekcie pobudzenia wydzielane są adrenalina i noradrenalina

W efekcie pobudzenia wydzielane są hormony glikokokotykoidowe (np. kortyzol)

Efekty pobudzenia układu współczulnego w stresie krótkotrwałym

Inne konsekwencje stresu krótkotrwałego

Wpływ hormonów glikokortykoidowych na układ odpornościowy

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

wysoce skomplikowany i zorganizowany system, którego celem jest obrona organizmu przed czynnikami chorobotwórczymi, bakteriami, wirusami, grzybami, pasożytami, toksynami i komórkami rakowymi. Komórki układu odpornościowego są rozproszone po całym organizmie.

Układ immunologiczny jest powiązany z ośrodkowym układem nerwowym i układem hormonalnym. Nauka o powiązaniach pomiędzy tymi układami to: PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA.

Rodzaje reakcji immunologicznych

Reakcje nieswoiste

nie pozwalają na przedostanie się do ustroju potencjalnie szkodliwych obiektów, a jeśli tak już się stanie zajmują się ich niszczeniem, gdy te znajdą się wewnątrz organizmu. Odbywa się to bez precyzyjnego rozpoznawania rodzaju ciała obcego;

Reakcje swoiste

tzw. odporność nabyta, pozwala z wielką precyzją odróżnić materiał tworzący własny organizm od obcego. Obcą substancję, która w kontakcie z układem odpornościowym wyzwala swoistą odpowiedź immunologiczną, nazywa się antygenem. Umiejętność sprawnego odróżnienia siebie od nie-siebie pozwala układowi immunologicznemu atakować obce cząstki nie szkodząc prawidłowym komórkom własnego organizmu.

Rodzaje reakcji swoistych

Jeżeli antygenem jest komórka nowotworowa, może ona zostać zniszczona przez komórki zwane naturalnymi zabójcami tzw. komórki NK (natural killer), które nie są ani komórkami typu B ani typu T.

Stres a odporność - dane z badań

Stres krótkotrwały

Umiarkowanie stresująca aktywność, np. publiczne wystąpienie, zazwyczaj zwiększa stężenie noradrenaliny we krwi o 50%, natomiast adrenaliny o 100%.

U ochotników poddawanych działaniu krótkoterminowego stresora doświadczalnego dochodzi do przejściowego zwiększenia liczby supresorowych limfocytów T oraz wzmożenia aktywności naturalnych niszczycieli.

Krótkotrwały wzrost poziomu adrenaliny i noradrenaliny, charakterystyczny dla pobudzenia układu współczulnego może korzystnie wpływać na odporność.

Idealna reakcja stresowa powinna charakteryzować się szybkim lecz krótkotrwałym wzrostem stężenia adrenaliny i noradrenaliny, bez podwyższenia poziomu kortyzolu.

Stres przewlekły

Układ immunologiczny a nowotwory

1. hiperadaptozy (zwiększenia tolerancji na zbyt duże wydzielanie korytzolu)

2. zwiększenia poziomu lipidów (trójglicerydów i wolnych kwasów tłuszczowych), a w konsekwencji zmniejszenia liczby komórek T i spadku aktywności makrofagów.

Przejawy zjawisk immunologicznych

Przypadek Pana Wrighta - Klopfer, 1957

(doświadczenie Adera i Cohena)

Literatura obowiązkowa:

Heszen-Niejodek, I (2000). Teoria stresu psychologicznego i radzenia sobie. W: Strelau J. (Red.) Psychologia. Podręcznik akademicki t.3. Gdańsk: GWP ss. 465-492.

Heszen I. Sęk, H. (2007). Psychologia zdrowia. Warszawa: PWN ss. 184-195 [ r.11: 11.3, 11.4].

Sheridan C.L., Radmacher S.A. (1998): Psychologia zdrowia. Wyzwanie dla biomedycznego modelu zdrowia. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia PTP. ss.93-126 [ r. 4: Psychobiologiczne mechanizmy zdrowia i choroby].

Literatura uzupełniająca:

Ader R. (1990). Psychoneroimmunologia. Nowiny Psychologiczne, 1-2, s. 142-150.

Cohen N. (1990). Immunologia dla nieimmunologów. Nowiny Psychologiczne, 1-2, s. 128-140.

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD 10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. (red. Pużyński S., Wciórka J.), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 1998.

Makowska H., Poprawa R. (2001): Radzenie sobie ze stresem w procesie budowania zdrowia. W: Dolińska-Zygmunt G. (Red.) Podstawy psychologii zdrowia. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Martin P. (2000). Umysł, który szkodzi. Mózg, zachowanie, odporność i choroba. Poznań, Dom Wydawniczy Rebis.

Wrześniewski, K. (1996). Style a strategie radzenia sobie ze stresem. Problemy pomiaru. W: I. Heszen-Niejodek, Z. Ratajczak (Red.). Człowiek w sytuacji stresu: problemy teoretyczne i metodologiczne. Katowice: Wyd. UŚ

Wykład 5

  1. ZASOBY A ZDROWIE I JAKOŚĆ ŻYCIA

1.1. Definicja zasobów. Rodzaje zasobów (jednostkowe, społeczne, środowiskowe, kulturowe.

1.2. Charakterystyka wybranych zasobów i omówienie ich związków ze zdrowiem i jakością życia.

1.2.1. Poczucie koherencji;

1.2.2. Poczucie własnej skuteczności

1.2.3. Poczucie kontroli

1.2.4. Optymizm (dyspozycyjny, atrybucyjny, nierealistyczny)

Paradygmat salutogenetyczny

Komplementarny do paradygmatu patogenetycznego;

Podstawowe pytanie wyznaczające kierunek orientacji salutogenetycznej zostało postawione przez A. Antonovsky'ego: dlaczego ludzie, mimo, że podlegają oddziaływaniom wielu stresorów (patogenów) zachowują zdrowie, a w wypadku jego załamania szybko do zdrowia powracają? Jest to pytanie o przyczyny zdrowia.

Zdrowie to proces równoważenia wymagań i zasobów, proces skutecznego radzenia sobie ze stresem; można go ująć na kontinuum od zdrowia idealnego do stanu głębokiej choroby zagrażającej życiu.

Antonovsky zakłada, że normalnym stanem funkcjonowania człowieka jest dynamiczny stan braku równowagi.

Homeostaza dynamiczna

„Jest jak spacer człowieka po linie: stara się on nie tracić równowagi nawet wtedy, gdy zmienia ubranie, czy bierze do ręki jakiś przedmiot, by go następnie odrzucić…

bywa, że zaczyna tracić równowagę, lecz ją odzyskuje, czasem obsuwa mu się noga, łapie więc za linę i podciąga się z powrotem do pozycji stojącej; innym razem spada na siatkę ochronną i znów się wdrapuje na linę, niekiedy spada i tłucze się dotkliwie lub ulega kalectwu, czasem się zabija…

niektórym udaje się po licznych upadkach dotrzeć wreszcie do końca liny - cóż to za wspaniałe podniecające przeżycie, nawet, jeśli jest smutno, że to już koniec drogi….”

Utrzymaniu zdrowia służy stres wydarzeń życiowych, gdyż ma on potencjalnie dwuwartościowy charakter -

może pełnić korzystną rolę rozwojową mobilizując i wyzwalając energię,

może też obciążać procesy radzenia sobie, a przy braku zasobów i kompetencji zaradczych prowadzić do załamania zdrowia.

Do załamania zdrowia dochodzi wówczas, gdy człowiekowi brak sił i energii do sprostania wymaganiom, jakie otoczenie nakłada na niego.

ZASOBY

„relatywnie stałe czynniki osobowe i społeczne, które wpływają na to, jak jednostki próbują opanować kryzysy życiowe i transakcje”

„potencjały zdrowia”, czynniki zapobiegające patologii, chroniące zdrowie i wspomagające procesy zdrowienia w sytuacji choroby;

Rodzaje zasobów
wg Heszen, Sęk, 2007

Poczucie koherencji
(SOC -
sense of coherence)

„globalna orientacja jednostki, wyrażająca stopień jej ogólnego, trwałego, choć dynamicznego poczucia pewności, że:

(Antonovsky, za: Mroziak, 1994).

Komponenty poczucia koherencji:

Źródła poczucia koherencji

Granice

Poczucie koherencji nie wiąże się z postrzeganiem całego świata w ogóle jako zrozumiałego, sterowalnego i sensownego, ale z postrzeganiem obszarów istotnych dla człowieka (w obrębie wytyczonych granic).

Granice powinny zawierać następujące obszary funkcjonowania:

własne życie emocjonalne;

relacje z najbliższym otoczeniem;

główny przedmiot działalności życiowej człowieka;

zagadnienia egzystencjalne (śmierć, osamotnienie, porażki).

Poczucie koherencji w badaniach
Poczucie koherencji a ocena stresu.

Próba weryfikacji modelu Antonovsky'ego została przeprowadzona przez T. Pasikowskiego (2000).

Wykazał on, że SOC wpływa na proces radzenia sobie poprzez swoje komponenty.

Osoby o silnym poczuciu koherencji rzadziej oceniają sytuację stresową jako zagrażającą i jako stratę, a częściej jako wyzwanie.

Tendencję do oceny sytuacji jako zagrożenia obniża poczucie zrozumiałości, a spostrzeganie stresu w kategorii wyzwań jest maksymalizowane przez poczucie sensowności.

Poczucie koherencji w badaniach
Poczucie koherencji a zachowania zdrowotne

Poczucie koherencji koreluje z deklarowaną tendencją do zachowań prozdrowotnych, takich jak zdrowa dieta, aktywność ruchowa, zachowania profilaktyczne i relaksacyjne.

POCZUCIE WŁASNEJ SKUTECZNOŚCI

Poczucie własnej skuteczności to przekonania człowieka dotyczące możliwości sprostania danemu zadaniu.

Takie przekonania wpływają na wybór konkretnych działań i na wysiłek człowieka włożony w przezwyciężenie trudności.

Poczucie skuteczności jest mechanizmem pośredniczącym pomiędzy zachowaniem a posiadaną wiedzą. Adekwatne oszacowanie poczucia własnej skuteczności odgrywa istotną rolę w samoregulacji zachowania.

Poczucie samoskuteczności może być analizowane jako ogólna dyspozycja jednostki (tzw. uogólnione poczucie własnej skuteczności), jak również odnosić się do konkretnej sytuacji lub działań i może być różne w różnych sytuacjach i działaniach.

Wymiary poczucia samoskuteczności

Źródła poczucia własnej skuteczności

Poczucie skuteczności a zdrowie i jakość życia

Wysokie poczucie własnej skuteczności:

Niska samoskuteczność powoduje:

POCZUCIE KONTROLI

uogólnione przekonanie (zgeneralizowane oczekiwanie) jednostki dotyczące stopnia, w jakim może ona kontrolować rzeczywistość; względnie stała cecha osobowości, dyspozycja do określonego reagowania.

Ludzie różnią się między sobą umiejscowieniem kontroli wzmocnień:

Poczucie kontroli a stres i zdrowie

Optymizm

Optymizm dyspozycyjny

układ uogólnionych, pozytywnych oczekiwań człowieka wobec przyszłości; oczekiwania te mają charakter ogólny, rozproszony, niezależny od kontekstu sytuacyjnego i względnie trwały

Osoby, które cechuje optymizm podejmują więcej starań, aby rozwiązać stojące przed nimi problemy, koncentrują się na wysiłkach zmierzających do pokonania trudności. Mimo, że akceptują realia stresujących sytuacji (bardziej niż pesymiści), to cechuje je większa wytrwałość w działaniach.

Z kolei w obliczu porażki w przeciwieństwie do pesymistów, nie załamują się, starając się wyciągnąć z niej korzyści dla własnego rozwoju i traktują ją jako wyzwanie do wzmożenia własnych wysiłków w dążeniu do celu.

Optymizm funkcjonalny polega nie tylko na oczekiwaniu sukcesu lecz odzwierciedla posiadanie zasobów osobistych, które umożliwiają radzenie sobie z codziennymi stresorami.

Optymizm obronny odnosi się do zagrażających zdarzeń i polega na przejawianiu nierealistycznego nastawienia wobec problemu, przypisywaniu sobie mniejszej podatności na zachorowanie itp., co pozostaje bez związku z sytuacją.

Optymizm obronny nosi znamiona optymizmu nierealistycznego.

Optymizm nierealistyczny (Neil Weinstein)

dotyczy błędów poznawczych popełnianych wówczas, gdy ludzie porównując się z innymi, szacują własną szansę na wystąpienie negatywnego zdarzenia. Błędy te mają specyficzną charakterystykę:

Konsekwencje optymizmu nierealistycznego

Optymizm atrybucyjny

specyficzny, podmiotowy styl wyjaśniania zdarzeń (sukcesów i niepowodzeń).

Trzy istotne dla stylu wyjaśniania wymiary to za Seligmanem:

OPTYMIZM WIĄŻE SIĘ Z OCENĄ PORAŻEK JAKO CHWILOWYCH, O OGRANICZONYM ZASIĘGU (NIEWIELKIM WPŁYWIE NA ŻYCIE JEDNOSTKI) I NIEZAWINIONYCH PRZEZ PODMIOT. OCENIE SUKCESÓW PRZYPISYWANE SĄ PRZECIWNE ATRYBUCJE.

Optymizm dyspozycyjny a optymizm atrybucyjny

Optymizm atrybucyjny wiąże się z występowaniem pozytywnych oczekiwań w konkretnych sytuacjach życiowych i jest efektem uczenia się jednostki.

Optymizm dyspozycyjny dotyczy oczekiwań szerszych, mniej skonkretyzowanych będąc efektem zadatków biologicznych i kulturowego zaplecza rozwoju jednostki.

Optymizm a zdrowie i jakość życia

Niezależnie od przyjętej konceptualizacji optymizmu (atrybucyjny vs dyspozycyjny), wyniki badań wskazują, że optymistom żyje się lepiej; nawet, w obliczu porażek i trudności życiowych dłużej zachowują dobre samopoczucie i zdrowie, a kiedy zachorują to ich leczenie przebiega sprawniej i mają szansę szybkiego wyzdrowienia.

Literatura obowiązkowa:

Heszen I. Sęk, H. (2007). Psychologia zdrowia. Warszawa: PWN ss. 19-89 oraz 184-195 [rr. 1-5; r.11: 11.3, 11.4].

Poprawa R. (2001). Zasoby osobiste w radzeniu sobie ze stresem. W: G. Dolińska-Zygmunt (red.) Podstawy psychologii zdrowia. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego; ss.103-141.

Literatura uzupełniająca:

Antonovsky, A. (1995). Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak sobie radzić ze stresem i nie zachorować. Warszawa: Fundacja IPN, s. 71-90.

Mroziak, B. (1994). A. Antonovsky'ego koncepcja salutogenezy i poczucia koherencji (SOC). Nowiny Psychologiczne, 1, 1-16.

Pasikowski T. (2000). Stres i zdrowie. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.

Peterson C. (2000). The future of optimism. American Psychologist, 1.

Schwarzer R. (1997). Poczucie własnej skuteczności w podejmowaniu i kontynuacji zachowań zdrowotnych. Dotychczasowe podejścia teoretyczne i nowy model. W: I. Heszen-Niejodek, H. Sęk (red.) Psychologia zdrowia. Warszawa: PWN.

Seligman M.E.P. (1993). Optymizmu można się nauczyć. Jak zmienić swoje myślenie i swoje życie. Poznań: Wydawnictwo Media Rodzina of Poznań.

Sęk H., Pasikowski T. [Red.] (2001). Zdrowie - stres - zasoby. O znaczeniu poczucia koherencji dla zdrowia. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.

Stach R. (2006). Optymizm. Badania nad optymizmem jako mechanizmem adaptacyjnym. Kraków: Wyd. UJ.

Zakrzewski J. (1987). Poczucie skuteczności a samoregulacja zachowania. Przegląd Psychologiczny, 30, 3 , s. 661-677.

Wykład 6
Zdrowie a dobrostan i jakość życia

I. Zdrowie w modelu biomedycznym, holistyczno-funkcjonalnym i społeczno-ekologicznym (Heszen, Sęk, 2007)

II. Definicje zdrowia: zdrowie jako wartość: autoteliczna vs instrumentalna; zdrowie negatywne; zdrowie pozytywne: zdrowie jako stan; zdrowie jako właściwość/dyspozycja; zdrowie jako proces (Heszen-Sęk, 2007).

III. Charakterystyki zdrowia (problemy definicyjne):

IV. Zdrowie a dobrostan i jakość życia.

I.

1. Zdrowie w modelu biomedycznym

Punktem wyjścia do rozważań o zdrowiu był dualizm kartezjański, zgodnie z którym ciało i psychika traktowane były jako odrębne sfery.

Zdrowie ujmowane w kategoriach braku choroby i dysfunkcji (tym samym zdrowie i choroba stanowiły odrębne kategorie).

Zdrowie zależy od wyposażenia genetycznego i struktury organizmu.

2. Zdrowie w modelu holistyczno-funkcjonalnym
Punktem wyjścia rozważań o zdrowiu w modelu H-F są założenia teorii systemowych, zgodnie z którymi człowiek jest częścią większej całości i pozostaje pod wpływem wzajemnych relacji człowiek-środowisko.

Stąd zdrowie ujmowane jest jako proces zmierzający do zachowania dynamicznej równowagi i integracji między oddziaływującymi na siebie wzajemnie systemami: somatycznym, psychicznym, społecznym i środowiskowym.

Proces ten, obejmując wzajemne relacje struktur funkcjonalnych człowieka i jego relacje ze środowiskiem, dokonuje się w obliczu nieustannych (wewnętrznych i zewnętrznych) wymagań, jakim człowiek musi sprostać (wykorzystując posiadane zasoby - indywidualne i środowiskowe). Umiejętność (zdolność) sprostania tym wymaganiom decyduje o pozycji człowieka na kontinuum zdrowie - choroba.

3. Zdrowie w modelu społeczno-ekologicznym

Bazuje na złożeniu systemowych powiązań pomiędzy człowiekiem i jego otoczeniem.

Człowiek ujmowany jest całościowo, jako system funkcjonujący biologicznie, umysłowo i duchowo i ujmowany jest jako integralna część większych systemów rodzinnego, środowiskowego, kulturowego

Zdrowie w tym modelu rozumiane jest jako proces dynamicznej równowagi systemów (np. potrzeby człowieka vs wymagania jakim musi sprostać). Proces ten spostrzegany jest przez człowieka i oceniany jako dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny.

W modelu tym zakłada się, że każda osoba ma własne pojęcie zdrowia, że może swojemu zdrowiu nadawać indywidualny sens i umieścić je w systemie swoich wartości

II.

Definicje zdrowia -
1. zdrowie jako brak choroby

Definiowanie zdrowia w kategorii braku choroby (dolegliwości, objawów, bólu, cierpienia) wiąże się z przyjęciem paradygmatu biomedycznego.

Jest to definicja niewystarczająca, redukcjonistyczna i do zakwestionowania z metodologicznego punktu widzenia (zdrowie definiowane jest poprzez wskazanie desygnatów nie wchodzących w zakres pojęciowy definiowanego konstruktu).

Tak definiowane zdrowie określane jest mianem

ZDROWIA NEGATYWNEGO.

2. zdrowie jako stan

Definicja ogłoszona w 1948 roku w Konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) ujmuje zdrowie jako pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny (a nie jedynie jako brak choroby lub kalectwa).

W definicji tej podkreślić należy przede wszystkim:

Definicja ta nie ustrzegła się krytyki, która:

3. zdrowie jako właściwość/potencjał

poddającą się zmianom zdolność człowieka zarówno do osiągania pełni własnych fizycznych, psychicznych i społecznych możliwości, jak i reagowania na wyzwania środowiska”

W tej definicji:

zdrowie określane jest w kategoriach rozwojowo-funkcjonalnych (jest zasobem, warunkującym wszechstronny rozwój i potencjałem aktualizującym się w obliczu wymagań)

4. zdrowie jako proces

Zdrowie to proces poszukiwania i utrzymywania równowagi w obliczu obciążeń, jakie wciąż otoczenie nakłada na organizm (Sęk, 1997);

W procesie tym dochodzi do wykorzystania potencjałów biologicznych, psychologicznych, społecznych i środowiskowych w celu sprostania wewnętrznym i zewnętrznym wymaganiom oraz osiągnięcia celów indywidualnych i społecznych bez chronicznego zaburzenia dynamicznej równowagi.

Definicja ujmuje zdrowie dynamicznie i interakcyjnie, bazuje na rozumieniu zdrowia zaproponowanym przez Antonovsky'ego.

Kontinuum zdrowie - choroba

Definiowanie zdrowia jako procesu wiąże się z przedstawianiem go na kontinuum, którego drugim biegunem jest choroba. Miejsce człowieka na tym kontinuum zmienia się w czasie.

5. zdrowie jako wartość

Analiza zdrowia w kategorii wartości obiektywizuje to pojęcie, lokuje na zewnątrz człowieka i pozwala je rozpatrywać jako cel ludzkiej aktywności. Zdrowie traktowane rozłącznie z chorobą stanowi wartość pozytywną, do której człowiek dąży.

Zdrowie może być wartością autoteliczną lub instrumentalną.

Zdrowie wartością autoteliczną czy instrumentalną?

W sferze deklaracji ludzie przypisują zdrowiu wysoką pozycję w hierarchii wartości, co wskazywałoby na to, że traktowane jest ono jako „rzecz” cenna sama w sobie, o którą warto się troszczyć i o którą warto zabiegać (wartość autoteliczna).

W zderzeniu z rzeczywistością okazuje się jednak, że traktują zdrowie jako ważne o tyle, o ile pozwala ono na realizację ważnych celów życiowych (wartość instrumentalna). Zdrowie samo w sobie staje się mniej atrakcyjne, niewarte specjalnych zabiegów, mało cenne. Działania na jego rzecz schodzą na dalszy plan, a ich miejsce zajmują zabiegi o inne wartości, np. rodzinę.

Wartość, jaką przypisujemy zdrowiu rośnie, gdy zostaje ono zagrożone

III.

1. Wymiary zdrowia
wymiar fizyczny


wymiar psychiczny

wymiar duchowy

- w głąb własnego „ja” (samorealizacja, samodoskonalenie, rozwój siebie);

- wykraczanie poza „ja”.

2. Zmienność zdrowia

WYMIAR FIZYCZNY
Perspektywa obiektywna - po osiągnięciu dojrzałości następuje ubytek zdrowia fizycznego, sprawność fizyczna maleje, wzrasta prawdopodobieństwo chorób somatycznych;

WYMIAR PSYCHICZNY
Ryzyko zaburzeń zdrowia psychicznego dotyczy bardziej określonych grup wiekowych niż ubytków postępujących z wiekiem (np. adhd dotyczy dzieci, zespoły otępienne dotykają częściej ludzi starszych, pierwszy rzut schizofrenii ma miejsce przed 45 rokiem życia).

WYMIAR SPOLECZNY
Wraz z wiekiem człowiek podejmuje nowe role społeczne, co ujmowane jest w kategoriach rozwoju zasobów zdrowia społecznego;

Wzrost indywidualnego doświadczenia i mądrości życiowej vs trudności z podążaniem za nowoczesnymi technologiami różnicują satysfakcję z pełnienia ról społecznych będącą jednym z wyznaczników zdrowia społecznego (kultura tradycjonalistyczne vs informatyczna).

WYMIAR DUCHOWY
Wiele badań wskazuje na przyrost zasobów zdrowia duchowego wraz z wiekiem (poczucia sensu życia, transcendencji);

  1. Relatywizm zdrowia

tzw. zdrowie obiektywne

tzw. zdrowie subiektywne

- zdrowie obiektywne vs subiektywne

Ocena zdrowia subiektywnego zazwyczaj koreluje ze zdrowiem obiektywnym, ale nie jest z nim tożsama.

a. uzasadnione zdrowie

b. uzasadniona choroba

c. paradoks zdrowia

d. paradoks choroby

Skąd się biorą rozbieżności pomiędzy zdrowiem obiektywnym i subiektywnym?

Obiektywna ocena zdrowia dokonywana przez lekarza jest tylko jednym z kryteriów wykorzystywanych przez człowieka do samooceny własnego zdrowia. Zjawisko to zostało po raz pierwszy opisane przez Herzlich, która na podstawie badań francuskiej klasy średniej wyodrębniła 3 typy potocznego myślenia o zdrowiu:

zdrowie w próżni - zdrowym jest się wtedy, gdy na zdrowie nie trzeba zwracać uwagi (okazjonalne zainteresowanie zdrowiem - wtedy gdy pojawią się oznaki choroby);

zdrowie jako rezerwy - zdrowie to wyposażenie biologiczne, które służy człowiekowi w walce z zagrożeniami;

zdrowie jako równowaga - całościowe doświadczanie dobrego przystosowania (nawet jeśli występują objawy choroby nie zaburzają poczucia zdrowia).

Brak choroby jest tylko jednym z kryteriów myślenia o własnym zdrowiu, a pojęcie zdrowia nie jest przeciwstawne chorobie

  1. Wielokryterialność zdrowia

IV. Zdrowie a dobrostan i jakość życia

Wg Wilsona i Clearego (1995) jakość życia uwarunkowana stanem zdrowia obejmuje:

Zdrowie nie jest również tym samym co dobrostan.

Jeśli przyjąć definicję dobrostanu zaproponowaną przez Dienera i wsp. (2005) zgodnie z którą dobrostan to poznawcza i emocjonalna ocena własnego życia obejmująca zarówno emocjonalne reakcje na zdarzenia, jak i sądy dotyczące spełnienia i zadowolenia zauważyć można iż pojęcia te odnoszą się do innych płaszczyzn funkcjonowania człowieka, są jednak ze sobą skorelowane. Niewątpliwie płaszczyzną łączącą zdrowie z dobrostanem jest płaszczyzna psychiczna (na rzecz takiej tezy przemawiają wyniki badań, zgodnie z którymi dobrostan koreluje ze zdrowiem subiektywnym, podczas gdy korelacje ze zdrowiem obiektywnym są słabsze).

Literatura obowiązkowa:

Heszen I. Sęk, H. (2007). Psychologia zdrowia. Warszawa: PWN ss. 19-89 oraz 184-195 [rr. 3,4].

Literatura uzupełniająca:

Diener, E., Lucas, R.E., Oishi, S. (2005). Dobrostan psychiczny. Nauka o szczęściu i zadowoleniu z życia. W: J. Czapiński (red.) Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka. Warszawa: PWN, ss.35-50.

Dziurowicz-Kozłowska A. (2002). Wokół pojęcia jakości życia. Psychologia Jakości Życia, 1(2), 77-99.

Heszen I. (2005). Zmienność wymiarów zdrowia na przestrzeni życia człowieka. W: D. Kubacka - Jasiecka, T.M. Ostrowski (red.) Psychologiczny wymiar zdrowia, kryzysu i choroby. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Sęk H. (1997). Psychologia wobec promocji zdrowia. W: Heszen-Niejodek I., Sęk H. (Red.) Psychologia zdrowia. Warszawa: PWN

Puchalski K. (1996). Kryteria zdrowia w świadomości potocznej. Promocja Zdrowia. Nauki Społeczne i Medycyna, 1-2, str. 53-69.

Sheridan C.L., Radmacher S.A. (1998). Psychologia zdrowia. Wyzwanie dla biomedycznego modelu zdrowia. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia PTP.

Słońska Z. (1994). Promocja zdrowia - zarys problematyki. Promocja Zdrowia. Nauki Społeczne i Medycyna, 1-2, 37-52.

Słońska Z., Misiunia M. (1993). Promocja zdrowia. Słownik podstawowych terminów. Warszawa: Zakład Promocji Zdrowia instytutu Kardiologii.

Wrześniewski (2006). Wybrane zagadnienia teoretyczne i metodologiczne pojęcia jakości życia. W: T.Pasikowski, H. Sęk (red.) Psychologia zdrowia: teoria metodologia, empiria. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
PROPEDEUTYKA PSYCHOLOGII ZDROWIA I JAKOŚCI ŻYCIA wyklad, psychologia UŚ, II rok, I semestr, Prop. ps
wykłady zdrowie, PSYCHOLOGIA II ROK, Psychologia zdrowia i jakości życia
zaj3 schwartz, psychologia UŚ, II rok, I semestr, Prop. psychologii zdrowia i jakości życia Sikora,
H. Sęk - Promocja zdrowia i prewencja z perspektywy psychologii, psychologia UŚ, II rok, I semestr,
02.Psychologia Zdrowia opracowanie(1), psychologia UŚ, II rok, I semestr, Prop. psychologii zdrowia
linley - dwa rozdziały, PSYCHOLOGIA II ROK, Psychologia zdrowia i jakości życia
zaj2 Nettle, psychologia UŚ, II rok, I semestr, Prop. psychologii zdrowia i jakości życia Sikora, Wo
Podstawowe przyczyny podejmowania psychoterapii wg Czubaly, PSYCHOLOGIA II ROK, Psychologia zdrowia
Psychologia ogólna do Psychologii zdrowia, Medycyna, II rok, Psychologia
psychoterapia - GRZESIUK, PSYCHOLOGIA II ROK, Psychologia zdrowia i jakości życia
syndrom pollyanny czy zakątek kłapouchego, psychologia UŚ, II rok, I semestr, Prop. psychologii zdro
psychologia zdrowia, psychologia UŚ, II rok, I semestr, Prop. psychologii zdrowia i jakości życia Si
zaj3 trzebińska, psychologia UŚ, II rok, I semestr, Prop. psychologii zdrowia i jakości życia Sikora
Formy i możliwości wsparcia (1), psychologia UŚ, II rok, I semestr, Prop. psychologii zdrowia i jako
Kratochvil, PSYCHOLOGIA II ROK, Psychologia zdrowia i jakości życia
zaj 11, psychologia UŚ, II rok, I semestr, Prop. psychologii zdrowia i jakości życia Sikora, Wojtyna
zaj2 czapiński, psychologia UŚ, II rok, I semestr, Prop. psychologii zdrowia i jakości życia Sikora,
zdrowie 5, psychologia UŚ, II rok, I semestr, Prop. psychologii zdrowia i jakości życia Sikora, Wojt

więcej podobnych podstron