Pytania i odpowiedzi – anatomia i fizjologia człowieka, szkola


  1. Jak dzieli się układ nerwowy?

Pod względem anatomicznym:

  1. Centralny układ nerwowy - mózg i rdzeń kręgowy

  2. Obwodowy układ nerwowy - nerwy mięśni szkieletowych i innych narządów

Pod względem funkcjonalnym:

kontakt ze środowiskiem

świadomości, reguluje działanie narządów wewnętrznych

  1. Funkcja skóry

- ochronna - chroni organizm przed urazami mechanicznymi i substancjami chemicznymi oraz przed działaniem promieni słonecznych (melanina)

- termoregulacyjna - bierze udział w regulacji temperatury ciała

- wydalnicza - usuwane są niewielkie ilości soli, mocznika, dwutlenku węgla

- obronna - pot i mikroorganizmy żyjące na powierzchni są barierą dla drobnoustrojów

- pośrednicząca - odbiera bodźce ze środowiska i przekazuje je do układu nerwowego

  1. Co to jest daltonizm?

Jest to choroba genetyczna polegająca na nierozróżnianiu barwy czerwonej i zielonej. Czasami ślepota na kolory dotyczy również innych barw. Dotyka przeważnie mężczyzn, ponieważ związana jest z chromosomem płciowym X. Kobiety cierpią na daltonizm bardzo rzadko, częściej są nosicielkami.

  1. Budowa komórki nerwowej

Komórka nerwowa, czyli neuron to podstawowa jednostka budująca tkankę nerwową, odpowiadającą za przewodzenie w organizmie informacji. Informacje przewodzone są w postaci impulsów elektrycznych. W budowie neuronu można wyróżnić ciało komórki oraz dwa rodzaje wypustek: liczne, cienkie dendryty oraz pojedynczy, gruby akson, zwany też neurytem. Dendryty są krótkie i porozgałęziane, doprowadzają impulsy nerwowe do ciała komórki. Akson jest długi, otoczony mielinową osłonką i przekazuje informacje od ciała komórki do dendrytów komórki następnej. Osłonka mielinowa jest izolatorem, toteż impulsy przemieszczają się skokowo po przewężeniach w osłonce, co znacznie zwiększa szybkość przepływu bodźca. Charakterystyczne dla tkanki nerwowej jest to, że przepływ impulsów zawsze odbywa się tylko w jedną stronę - od dendrytów, przez ciało komórki do aksonu. Komórki nerwowe nie mają zdolności regeneracyjnych, dlatego m.in. po ciężkich uszkodzeniach może dochodzić do trwałego paraliżu pewnych części ciała.

  1. Budowa skóry

Skóra składa się z trzech warstw: naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej.

Naskórek na powierzchni budują martwe, zrogowaciałe komórki, złuszczające się stopniowo. Stanowią one pożywkę dla różnego rodzaju organizmów, np. rybika, znajdowanego czasami w łazience. Głębiej w naskórku znajduje się warstwa rozrodcza - żywe komórki, dzielące się, odpowiadające za regenerację naskórka. Skóra właściwa to najgrubsza warstwa, zbudowana z tkani łącznej. W niej znajdują się cebulki włosów wraz z mięśniami stroszącymi, gruczoły łojowe i potowe, naczynia krwionośne oraz receptory nerwowe. Tkankę podskórną budują komórki tłuszczowe. Pełni ona funkcję zapasową oraz izolacyjną.

  1. Krótkowzroczność - na czym polega i jak ją korygować?

Krótkowzroczność jest jedną z najczęstszych wad wzroku. Zdrowe oko skupia promienie świetlne na siatkówce, gdzie powstaje obraz. Oko krótkowzroczne skupia promienie przed siatkówką, przez co obraz widzianego z daleka przedmiotu jest nieostry. Obrazy przedmiotów widzianych z bliska są prawidłowe. W celu skorygowania tej wady stosuje się okulary lub soczewki kontaktowe o ujemnych wartościach dioptrii - wklęsłe, o właściwościach rozpraszających. Możliwy jest również zabieg chirurgiczny, korygujący prawidłowość widzenia na stałe.

  1. Przepływ informacji w układzie nerwowym

Bodźce w układzie nerwowym przekazywane są zawsze w jednym kierunku: od dendrytów, przez ciało komórki, wzdłuż aksonu do następnej komórki. W obrębie komórki nerwowej bodziec ma postać impulsu elektrycznego. W synapsie między komórkami informacja elektryczna zmienia się w chemiczną (neuroprzekaźniki), a w kolejnej komórce ponownie przekształca się w impuls elektryczny.

  1. Budowa skóry właściwej

Skóra właściwa zbudowana jest z tkani łącznej zasadniczej. W jej obrębie znajdują się cebulki włosów wraz z mięśniami stroszącymi oraz gruczoły potowe i łojowe. Ponadto w skórze biegnie sieć krwionośnych naczyń włosowatych oraz zakończeń nerwowych i receptorów.

  1. Dalekowzroczność - na czym polega i jak ją korygować?

Dalekowzroczność (nadwzroczność) to druga po krótkowzroczności z najczęstszych wad wzroku. Polega na skupianiu promieni świetlnych za siatkówką, w wyniku czego obraz przedmiotu widzianego z bliska jest nieostry, natomiast widzianego z daleka - prawidłowy. Wada ta jest spowodowana zbyt krótką gałą oczną lub zbyt słabą zdolnością soczewki do akomodacji. Dalekowzroczność zwykle pogłębia się z wiekiem, ponieważ aparat nastawczy oka (głównie mięsień rzęskowy), odpowiadający za akomodację, traci stopniowo elastyczność. Wadę tę koryguje się za pomocą szkieł lub soczewek o właściwościach skupiających - są to soczewki wypukłe, o dodatnich wartościach dioptrii. Dalekowzroczność nie korygowana w młodym wieku może prowadzić do powstania tzw. zeza akomodacyjnego.

  1. Co to jest łuk odruchowy?

Łuk odruchowy to podstawowa jednostka funkcjonalna układu nerwowego, stanowiąca reakcję na bodziec. Składają się na niego następujące elementy:

- receptor - bodziec jest odbierany przez układ nerwowy

- neuron czuciowy - bodziec jest przekazywany do ośrodkowego układu nerwowego

- ośrodek nerwowy w mózgu lub rdzeniu kręgowym - bodziec jest przetwarzany

- neuron ruchowy - z ośrodka przekazywana jest informacja o reakcji na bodziec

- efektor - tu następuje reakcja na bodziec

Łuk odruchowy może być mniej lub bardziej złożony, w zależności od liczby neuronów pomiędzy receptorem a efektorem. Mogą też występować dodatkowe neurony pośredniczące.

  1. Budowa naskórka

Naskórek składa się z dwóch warstw. Zewnętrzna jest martwa, stanowią ją zrogowaciałe komórki, złuszczające się stopniowo. Warstwa głębsza to warstwa rozrodcza, składa się z komórek dzielących się często, odpowiedzialnych za odbudowę naskórka.

  1. Co to jest gruczoł dokrewny?

Gruczoły dokrewne, zwane też gruczołami wydzielania wewnętrznego, wydzielają substancje bezpośrednio do krwi. Nie posiadają one przewodów wyprowadzających, jak np. gruczoły ślinowe. Wydzielane przez nie substancje za pośrednictwem krwi są transportowane są do narządów docelowych.

  1. Półkule mózgowe - budowa i funkcje

Półkule mózgowe to największa część mózgu. Można tu wyróżnić następujące obszary:

- płat czołowy

- płaty ciemieniowe (2)

- płaty skroniowe (2)

- płat potyliczny

Na podstawie licznych badań anatomicznych i fizjologicznych ustalono, że w poszczególnych częściach mózgu znajdują się ośrodki nerwowe odpowiedzialne za różnego rodzaju czynności. Płat czołowy odpowiada za czynności ruchowe oraz psychiczne. Uszkodzenie mózgu w tym obszarze może spowodować niedowład lub paraliż kończyn, a czasami zdarzają się również zaburzenia osobowości. W płatach ciemieniowych znajdują się ośrodki czuciowe. Uszkodzenie tego obszaru może skutkować m.in. niedoczulicą przeciwstronną. W płacie potylicznym znajdują się ośrodki wzrokowe, a w płatach skroniowych ośrodki słuchowe. Zaburzenia w funkcjonowaniu tych obszarów mogą być przyczyną upośledzenia zmysłów wzroku lub słuchu.

Półkule mózgowe pokryte są korą mózgową. Jej uszkodzenie może wywołać - oprócz zaburzeń związanych z czynnościami konkretnego płata - nadmierną aktywność komórek sąsiadujących z miejscem uszkodzonym. Taki stan może prowadzić do występowania napadów padaczki.

  1. Funkcja gruczołów potowych i łojowych

Gruczoły łojowe leżą w skórze właściwej, w sąsiedztwie włosów i uchodzą do mieszka włosowego. Ich wydzielina - łój - pełni rolę natłuszczającą skórę i włosy, przez co zapewnia ochronę. Gruczoły potowe uchodzą na powierzchnię skóry. Większość zawartości potu to woda oraz NaCl. Pot ma lekko kwaśny odczyn, przez co jest barierą dla drobnoustrojów, a ponadto jest ważnym elementem termoregulacji. Oprócz gruczołów potowych rozsianych w skórze, występują również gruczoły potowe typu apokrynowego, umiejscowione w pachwinach, dołach pachowych i w okolicach genitaliów. Ich wydzielina zawiera specyficzne substancje wonne, decydujące o indywidualnym zapachu każdego osobnika oraz o zapachu charakterystycznym dla gatunku czy rasy.

  1. Co to są hormony?

Hormony to substancje wydzielane przez specyficzne gruczoły, regulujące czynności komórek organizmu. Hormony nie są ani budulcem, ani źródłem energii - ich jedyną funkcją jest koordynacja czynności fizjologicznych całego organizmu. Od prawidłowego ich działania zależy utrzymanie homeostazy organizmu.

  1. Mechanizm obronny oka

Oko jest bardzo wrażliwym narządem, dlatego posiada różne mechanizmy chroniące je przez urazami czy zanieczyszczeniami. Każde mrugnięcie powiekami to przemycie i nawilżenie oka. Odruchowe zaciskanie powiek w reakcji na silne światło lub zanieczyszczenia w powietrzu to również mechanizm obronny. Rzęsy stanowią swego rodzaju filtry, zatrzymujące zanieczyszczenia, a brwi chronią oczy przed potem spływającym z czoła. W przypadku, gdy obce ciało dostanie się do oka, produkowane są w dużej ilości łzy. Powstają one w gruczołach łzowych w zewnętrznych kącikach oczu, a następnie spływają kanalikiem łzowym do kącików wewnętrznych. Łzy wypłukują zanieczyszczenia z oka.

  1. Na czym polega odruch bezwarunkowy?

Odruch bezwarunkowy to pierwotna, wrodzona reakcja na bodziec, będąca prostym wynikiem pobudzenia receptorów nerwowych. Zachodzi bez udziału kory mózgowej, a więc bez naszej świadomości. Przykładem może być wydzielanie śliny na widok pokarmu.

  1. Funkcje skóry właściwej

- wytwarza włosy - ochrona przed zimnem

- wytwarza łój - elastyczność, natłuszczenie, bakteriobójczość

- wytwarza pot - parowanie jest ważnym elementem termoregulacji

- wydalanie - niewielkie ilości mocznika i soli mineralnych

- termoregulacja - zabezpiecza organizm przed utratą ciepła

- wymiana gazowa - ok. 1% całej wymiany gazowej

- narząd zmysłowy - liczne zakończenia nerwowe i receptory

  1. Na czym polega nadrzędna rola przysadki mózgowej?

Przysadka mózgowa jest niewielkim organem, wielkości ziarnka grochu, o masie ok. 0,5g. Leży u podstawy mózgu i jest z nim połączona przez tzw. lejek. Przysadka zbudowana jest z trzech części: płatu przedniego, środkowego i tylnego. Część przednia i środkowa mają charakter gruczołowy, wytwarzają hormony wpływające na czynności wydzielnicze innych gruczołów dokrewnych. Część tylna przysadki jest zbudowana z tkanki nerwowej i nie wytwarza hormonów. Przysadka jest ogniwem łączącym układ nerwowy z układem wydzielania wewnętrznego, przez co sprawuje kontrolę nad procesami fizjologicznym sterowanymi hormonalnie. Kontrola taka jest niezbędna do tego, by w organizmie zachowana była równowaga.

  1. Na czym polega odruch warunkowy?

Odruchy warunkowe to reakcje nerwowe, będące odpowiedzią na bodziec. Reakcje te - w przeciwieństwie do odruchów bezwarunkowych - są nabyte, wyuczone i zachodzą za pośrednictwem kory mózgowej i mogą mieć bardzo skomplikowany charakter.

  1. Co to jest stres i jakie jest jego podłoże?

Z psychologicznego punktu widzenia stres określa się jako ogólny stan pobudzenia i mobilizacji całego organizmu w odpowiedzi na silny bodziec fizyczny lub psychiczny, nazywany stresorem. Medycyna określa stres jako zespół nieswoistych reakcji w całym organizmie, pojawiający się w odpowiedzi na jakiś czynnik.

W przebiegu reakcji stresowej występują trzy fazy: faza alarmowa, faza adaptacji i faza wyczerpania. W stadium alarmowym odczuwany jest czynnik stresowy oraz pojawia się uczucie zagrożenia i bezsilności. Stopniowo jednak autonomiczny układ nerwowy wyzwala reakcje pozwalające na opanowanie stresu i organizm ulega adaptacji. Jeśli jednak stresor działa bardzo długo lub gdy jest bardzo silny, organizm nie jest w stanie mu sprostać i dochodzi do wyczerpania. To nieprzystosowanie może prowadzić do rozwoju różnych chorób, np. chorób układu krążenia, reumatyzmu, zaburzeń układu pokarmowego, zaburzeń metabolizmu czy alergii.

Elementami odpowiedzialnymi za reakcje na stres są: układ nerwowy, przysadka mózgowa, tarczyca, nadnercza, nerki, wątroba, naczynia krwionośne, tkanka łączna, leukocyty.

  1. Jak działa hormon wzrostu?

Hormon wzrostu (somatotropina) jest wydzielany przez przysadkę mózgową. Hormon ten stymuluje wzrost kości u dzieci, a ponadto wpływa na gospodarkę białkami, lipidami i węglowodanami - pobudza przyswajanie przez komórki substancji budulcowych i energetycznych oraz wzmaga syntezę białka.

Nadmierne wydzielanie somatotropiny w okresie dzieciństwa prowadzi do gigantyzmu, przejawiającego się wzrostem powyżej 200cm u mężczyzn i powyżej 190cm u kobiet. Natomiast nadmiar tego hormonu u ludzi dorosłych powoduje akromegalię, która polega na rozrośnięciu kości dłoni i stóp orz twarzy - charakterystyczna jest masywna żuchwa oraz "grube" rysy twarzy. Niedobór hormonu wzrostu w dzieciństwie powoduje karłowatość przysadkową.

  1. Funkcjonowanie autonomicznego układu nerwowego

Autonomiczny układ nerwowy tworzą nerwy odchodzące od rdzenia kręgowego i biegnące do narządów wewnętrznych i zewnętrznych ciała. Układ ten działa niezależnie od naszej woli i świadomości. Na układ autonomiczny składają się dwa podukłady: współczulny (sympatyczny) i przywspółczulny (parasympatyczny). Działają one przeciwstawnie wobec siebie.

  1. Metody zwalczania stresu

Stres nie musi zawsze oznaczać bólu głowy i innych przykrych dla nas reakcji. Przy odrobinie woli i zastosowaniu odpowiedniej taktyki, można całkowicie wyeliminować stres ze swojego życia, a jeśli nawet nie, to znacznie złagodzić jego skutki. W tym celu należy dobrze poznać samego siebie, swój organizm i reakcje na czynniki stresowe. Bardzo ważny jest styl życia - należy dbać o prawidłowe odżywianie się, zapewniać sobie odpowiednią ilość ruchu oraz zachować zdrowe proporcje między wypoczynkiem a pracą umysłową.

Oto kilka reguł, które mogą pomóc w panowaniu nad stresem:

  1. działaj zawsze zgodnie ze swoją osobowością, a nigdy wbrew sobie

  2. staraj się panować nad tym, co się dzieje i przewidywać, co może się zdarzyć

  3. realnie oceniaj szanse powodzenia każdego przedsięwzięcia

  4. zachowuj dystans, aby móc lepiej ocenić sytuację

  5. nie trać poczucia humoru

  6. pamiętaj, że nie wszystko da się zrobić i nie wszystko powinno się robić

  7. nie ulegaj złudzeniom i wygórowanym ambicjom, aby unikać walki z wiatrakami

  8. w potrzebie korzystaj z pomocy innych

  1. Budowa światłoczułej części oka

Część światłoczuła oka to siatkówka. Znajduje się w tylnej części oka i składa się z trzech warstw. Warstwę położoną najbardziej wewnątrz oka tworzą komórki fotoreceptorowe: czopki i pręciki. Są one połączone z komórkami nerwowymi, które tworzą pozostałe warstwy i przekazują sygnał z oka do mózgu. Największe zagęszczenie czopków jest w tzw. plamce żółtej i w tym miejscu znajduje się obszar najostrzejszego widzenia.

  1. Funkcjonowanie szyszynki

Szyszynka jest drobnym gruczołem, leżącym w obrębie mózgu, nad móżdżkiem. Wydziela ona hormon, zwany melatoniną i odgrywa dużą rolę w życiu zwierząt. Nie poznano jeszcze znaczenia szyszynki w organizmie człowieka. Nad zwierzętami prowadzono wiele badań w celu wyjaśnienie roli i funkcjonowania tego gruczołu. U żab, u których wykryto melatoninę, skóra silnie jaśnieje, co jest efektem przeciwstawnym dla działania melanotropiny, wydzielanej przez przysadkę mózgową. W laboratorium odkryto również, że u szczurów i chomików podana melatonina powoduje zatrzymanie wszelkich czynności gruczołów płciowych. Melatonina jest wydzielana naturalnie w dużych ilościach w warunkach ciemności, natomiast na świetle jej ilość znacznie spada. Tłumaczyłoby to zachowania godowe zwierząt - jesienią i zimą, kiedy dzień jest krótki, melatonina hamuje czynności gonad. Wiosną natomiast dzień jest już długi, ilość melatoniny maleje i gonady podejmują aktywność, co jest znakiem do rozpoczęcia godów. Jest to reakcja fotoperiodyczna, łącząca działanie gruczołów oraz narządu wzroku, który jest receptorem światła.

  1. Budowa centralnego układu nerwowego

Centralny układ nerwowy tworzy mózg, zamknięty w czaszce oraz rdzeń kręgowy, biegnący w kręgosłupie.

  1. Budowa siatkówki oka

Siatkówka jest światłoczułą błoną w tylnej części oka, na której powstaje obraz widzianych przedmiotów. Komórki fotoreceptorowe, tworzące siatkówkę to czopki i pręciki. Pręciki występują najgęściej w peryferyjnych częściach siatkówki. Odpowiadają za widzenie czarno-białe, są wrażliwe na natężenie światła. Czopki odpowiadają za ostrość widzenia oraz za widzenie barw. Są trzy rodzaje czopków, różniące się barwnikami, które reagują na różne rodzaje światła: czerwone, niebieskie i zielone. Największe zagęszczenie czopków jest w okolicy centralnej, w tzw. plamce żółtej.

  1. Funkcjonowanie tarczycy

Tarczyca to jeden z największych hormonów wydzielania wewnętrznego, waży 15-30g. Położona jest na przedniej części szyi, w torebce łącznotkankowej. Jest to narząd bardzo silnie ukrwiony - przez 1 gram tkanki w ciągu 1 minuty przepływa około 5 litrów krwi, czyli tyle, ile zawiera organizm człowieka. W jej budowie można wyróżnić dwa symetryczne płaty: prawy i lewy, oddzielone cieśnią z tkanki gruczołowej. Płaty tarczycy zbudowane są z płacików, które z kolei składają się z wielu małych pęcherzyków, w których gromadzona są hormony. Wokół pęcherzyków znajdują się tzw. komórki C, pełniące inną funkcję. Hormony tarczycy to tyroksyna (T4) i trójjodotyronina (T3). Są one odpowiedzialne za regulację procesów metabolicznych we wszystkich tkankach i narządach ciała. W swojej budowie mają znaczną zawartość jodu - tyroksyna ok. 65% masy, a trójjodotyronina ok. 59%. Jod pobierany jest z pokarmu oraz z powietrza (ma postać lotną). Jod jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania tarczycy i całego organizmu. Czynności tarczycy, jako gruczołu wydzielania wewnętrznego, pozostają pod kontrolą przysadki mózgowej oraz podwzgórza.

  1. Rola układu nerwowego

Układ nerwowy składa się z układu centralnego (mózg i rdzeń kręgowy) oraz obwodowego (nerwy). Poza tym wyróżnia się układ autonomiczny, a w jego obrębie część współczulna i przywspółczulną. Układ nerwowy tworzą komórki nerwowe (neurony) oraz komórki glejowe i wyściółkowe. Jednostką anatomiczną i funkcjonalną układu nerwowego jest neuron, pojedyncza komórka zdolna do odbierania, przetwarzania i przekazywania bodźców.

  1. Funkcja soczewki w oku

Soczewka oka leży za rogówką i komorą przednią, a przed ciałem szklistym. Ma kształt dwuwypukły, dzięki czemu skupia promienie świetle, co pozwala na tworzenie obrazu n siatkówce. Soczewka jest obsługiwana przez mięśnie i dzięki swej elastyczności może zmieniać krzywiznę w pewnym zakresie. Te zmiany krzywizny to akomodacja. Pozwala to na zmianą ostrości widzenia w zależności od tego, czy patrzy się na przedmioty położone blisko czy daleko.

  1. Funkcjonowanie grasicy

Grasica jest narządem zbudowanym z tkanki limfatycznej, leżącym na wysokości mostka w klatce piersiowej. Jest to główny narząd limfatyczny, decydujący o prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego w pełnym jego zakresie, czyli chodzi tu zarówno o rozpoznawanie własnych komórek, jak i o zwalczanie komórek obcych. W grasicy bowiem dojrzewają limfocyty, produkowane w szpiku kostnym. Ponadto grasica wydziela hormony, wpływające na działania układu neurohormonalnego (oś podwzgórze-przysadka i gruczoły dokrewne). Funkcjonowanie grasicy stanowi więc zintegrowanie trzech ważnych układów organizmu: nerwowego, dokrewnego i odpornościowego. Z tego względu uważa się, że wpływa ona na prawidłowy przebieg podstawowych procesów życiowych, jak wzrost, zdolności rozrodcze i metabolizm.

  1. Budowa rdzenia kręgowego

Rdzeń kręgowy składa się z istoty szarej i białej. Na przekroju poprzecznym istota szara widoczna jest w centrum rdzenia, tworząc kształt litery H. Istota biała znajduje się na zewnątrz. W części szarej znajdują się nerwowe ośrodki rdzeniowe, odpowiedzialne za wiele funkcjo odruchowych, np. wydalanie moczu i kału, odruchy płciowe czy nieświadome ruchy kończyn. Istota biała pełni funkcję przekazującą impulsy nerwowe. Z rdzenia wychodzi 31 par nerwów rdzeniowych, biegnących do różnych narządów. Są to nerwy zarówno układu somatycznego, jak i autonomicznego.

  1. Budowa ucha środkowego

Ucho środkowe składa się z jamy bębenkowej, trzech kosteczek słuchowych oraz trąbki Eustachiusza. Od zewnątrz jama bębenkowa zamknięta jest błoną bębenkową. Do błony od strony wewnętrznej przylega pierwsza z kosteczek słuchowych. Drgania wywołane falami dźwiękowym przenoszone są przez błonę na kolejne kosteczki - młoteczek, kowadełko i strzemiączko. Drgania ulegają stopniowemu wzmocnieniu i docierają do błony okienka owalnego, stanowiącego wejścia do ucha wewnętrznego. Ucho środkowe jest połączone z gardłem poprzez trąbkę Eustachiusza, która umożliwia wyrównywanie ciśnienia w uchu podczas przełykania.

  1. Funkcjonowanie nadnerczy

Nadnercza to niewielkie gruczoły, położone na górnej części nerek. Składają się z wewnętrznego rdzenia i zewnętrznej kory. Obie te części pełnią funkcje wewnątrzwydzielnicze. Kora nadnerczy wytwarza kortykosteroidy - hormony sterydowe regulujące gospodarkę wodną organizmu. Ich wydzielanie pozostaje pod kontrolą adrenokortykotropiny z przysadki mózgowej. Rdzeń nadnerczy wydziela adrenalinę, hormon walki i ucieczki, będący również neuroprzekaźnikiem. Wydzielanie adrenaliny jest bezpośrednio regulowane przez układ nerwowy.

  1. Nerwy czaszkowe i ich funkcje

Jest 12 par nerwów czaszkowych. Są to nerwy czuciowe, ruchowe i czuciowo-ruchowe.

I. Węchowy - unerwia nabłonek węchowy w jamie nosowej

II. Wzrokowy - unerwia fotoreceptory w siatkówce oka

III. Okoruchowy - unerwia mięśnie odpowiadające za akomodację soczewki oraz za zwężanie źrenicy

IV. Bloczkowy - unerwia mięśnie poruszające gałką oczną

V. Trójdzielny - unerwia m.in. zęby i skórę twarzy oraz niektóre mięśnie aktywne podczas żucia

VI. Odwodzący gałki ocznej - unerwia mięśnie poruszające gałką oczną

VII. Twarzowy - unerwia część kubków smakowych na języku (przednia część), mięśnie mimiczne twarzy oraz ślinianki: podżuchwowe i podjęzykowe

VIII. Słuchowy - unerwia narządy słuchu i równowagi w uchu wewnętrznym: ślimak i kanały półkoliste

IX. Językowo-gardłowy - unerwia kubki smakowe w tylnej części języka, ślinianki przyuszne oraz błonę śluzową gardła i mięśnie aktywne podczas przełykania

X. Błędny - jedyny nerw czaszkowy schodzący poniżej głowy; unerwia liczne narządy wewnętrzne: płuca, żołądek, krtań, aortę; jest elementem układu przywspółczulnego

XI. Dodatkowy - unerwia niektóre mięśnie szyi i grzbietu

XII. Podjęzykowy - unerwia język

  1. Budowa ucha wewnętrznego

Ucho wewnętrzne jest narządem słuchu i równowagi. Nazywane inaczej błędnikiem, dzieli się na błędnik kostny i leżący wewnątrz niego błędnik błoniasty. Część kostna składa się z przedsionka, trzech kanałów półkolistych i ślimaka. Ślimak jest spiralnie zwiniętym przewodem, tworzącym 2,5 skręta wokół kostnego wrzecionka. Górna część przewodu ślimakowego łączy się z błoną okienka owalnego, a część dolna z błoną okienka okrągłego. W ślimaku znajduje się właściwy narząd słuchu: narząd spiralny Cortiego, który stanowią komórki wyposażone we włoski, wrażliwe na drgania perylimfy wypełniającej przewody słuchowe. Kanały półkoliste są ułożone prostopadle do siebie, w trzech płaszczyznach. Wewnątrz nich znajdują się przewody półkoliste, wypełnione perylimfą. Ruchy tego płynu podczas zmiany położenia ciała są odczuwane przez narząd równowagi w przewodach półkolistych.

  1. Funkcjonowanie trzustki

Trzustka jest organem o masie 60-125 gramów, leży za żołądkiem. W jej budowie wyróżnia się głowę, trzon i ogon. Składa się z wielu zrazików. Trzustka pełni dwojaką funkcję: zewnątrzwydzielniczą i wewnątrzwydzielniczą. Większość masy tego organu to komórki produkujące sok trawienny, zawierający enzymy hydrolityczne (funkcja zewnątrzwydzielniczą).Dziennie produkowane jest 1200-1500 ml trzustkowego soku trawiennego, który pełni znaczącą funkcję w trawieniu białek, węglowodanów i lipidów w dwunastnicy. Oprócz enzymów trzustka wytwarza również hormony: insulinę i glukagon, działające przeciwstawnie do ciebie w procesach regulacji poziomu glukozy we krwi.

  1. Budowa i funkcja międzymózgowia

Międzymózgowie to niewielka część mózgu, składająca się ze wzgórza, podwzgórza i nadwzgórza. Nadwzgórze przekształca się w szyszynkę. Wzgórze pełni funkcję przekaźnikową i koordynującą dla funkcjonowanie przodo- i tyłomózgowia. Mieści się tutaj też główny podkorowy ośrodek czucia. Podwzgórze zawiera m.in. ośrodek głodu i sytości oraz steruje popędem płciowym i odpowiada za instynkt macierzyński. Ponadto podwzgórze pełni nadrzędną rolę w regulacji wydzielania hormonów przez przysadkę mózgową.

  1. Droga dźwięku przez narząd słuchu

Fale dźwiękowe wywołują drgania powietrza, które są przenoszone na błonę bębenkową, zamykającą wejście do ucha środkowego. Następnie za pośrednictwem trzech kosteczek słuchowych - młoteczka, kowadełka i strzemiączka - drgania przekazywane są na błonę okienka prowadzącego do przedsionka w uchu wewnętrznym. Tam znajduje się narząd spiralny Cortiego, który jest właściwym narządem słuchu - tutaj następuje zamiana sygnału mechanicznego w postaci drgań na impuls nerwowy, biegnący do mózgu. Natężenie dźwięków mierzy się w decybelach (dB). Próg słyszalności, czyli najcichszy dźwięk słyszalny dla człowieka wynosi 0 dB. Próg bólu, czyli dźwięk tak głośny, że uszkadza narząd słuchu, wynosi ok. 140 dB. Zakres słyszalności człowieka to 20-20000 Hz. Młodzi ludzie odbierają dźwięki w pełnym zakresie, wraz z wiekiem zakres ten się zmniejsza. Najlepiej słyszalne dźwięki mają częstotliwość 1000-3000 Hz.

  1. Jądra - budowa i funkcjonowanie

Jądra to męskie gruczoły płciowe, parzyste, leżące w worku mosznowym. W rozwoju zarodkowym powstają w jamie brzusznej, a następnie przesuwają się poza obręb ciała, do moszny. Proces ten nosi nazwę zstępowania jąder. U słoni zstępowanie nie zachodzi i jądra przez całe życie pozostają wewnątrz jamy brzusznej. Jądra zbudowane są z wielu zrazików, oddzielonych od siebie przegrodami z tkanki łącznej. Zraziki wypełnione są krętymi kanalikami nasiennymi, w których ścianach znajdują się komórki plemnikotwórcze oraz komórki podporowe Sertoliego, pełniące funkcję odżywczą dla rozwijających się gamet. Plemniki z kanalików wędrują do najądrzy, gdzie dojrzewają i są magazynowane. Między kanalikami nasiennymi leżą komórki śródmiąższowe Leydiga, wytwarzające testosteron - główny męski hormon płciowy, odpowiedzialny za rozwój męskich cech płciowych. Z tego względu jądra oprócz tego, że wytwarzają gamety, pełnią również rolę gruczołów dokrewnych.

  1. Budowa i funkcja kresomózgowia

Kresomózgowie to największa część mózgu. Dzieli się na dwie półkule, połączone tzw., spoidłem wielkim. Obie półkule pokryte są silnie pofałdowaną korą mózgową. Ze względu na funkcjonowanie, w kresomózgowiu wyróżnia się następujące obszary (płaty): płat czołowy, płaty ciemieniowe, płaty skroniowe i płat potyliczny. W płacie czołowym znajdują się nerwowe ośrodku odpowiadające ze ruch mięśni. W płatach ciemieniowych zlokalizowane się ośrodki czuciowe. Płaty skroniowe odpowiadają za słuch, pamięć i mowę, a płat potyliczny mieści ośrodek wzroku.

Pozostałe części mózgu również pełnią istotne funkcje. Są to: