1. Semantyka zespołów architektonicznych kultury minojskiej i mykeńskiej

w kontekście porównawczym.

Kultura minojska (kreteńska)

Początki kultury europejskiej miały miejsce na Krecie (kultura minojska). Jest to jedna z najstarszych kultur epoki brązu w obszarze Morza Śródziemnego, powstała na Krecie w około 3000 roku p.n.e.

Lata swojej świetności Kreta przeżywała w 2000 r. p.n.e. za panowania króla Minosa. W okresie największego rozkwitu, wybudowano tam wspaniałe pałace („cywilizacja pałaców”). Zespoły pałaców znajdujemy w Knossos, Palaikastro, Kato Zakros, Fajstos oraz Malii. Najbardziej wzniosłym był pałac króla Minosa w stolicy Knossos, zwany jeszcze Labiryntem Kreteńskim - świadczy on o niebywałym kunszcie budowniczym. Był to zespół budynków o skomplikowanej budowie architektonicznej (dostosowanej do ukształtowania terenu). Znajdowało się tam około 1400 pomieszczeń należących do władcy oraz przeznaczonych na urzędy. Tak jak inne pałace minojskie, była to sztuka w służbie władzy - reprezentowała potęgę władcy, dynastii. Budowla ta, była nie tylko siedzibą władcy, ale także centrum życia społecznego, politycznego i gospodarczego, a zarazem magazynem żywności i surowców. Charakterystycznym dla kultury kreteńskiej było to, że pałace nie były ufortyfikowywane (w odróżnieniu od pałaców mykeńskich), co wskazuje na okres względnego pokoju, a także na hegemonię tej kultury w tym rejonie.

Do wnętrza pałacu prowadziły dwa wejścia:

- od strony południowej - przez monumentalne schody, portyk i salę kolumnową.

- od strony północnej (starsze wejście) - przez labirynt korytarzy.

Pałac zawierał dwa poziomy (świadczą o tym częściowo zachowane klatki schodowe):

- dolny poziom składał się z licznych małych pomieszczeń oddzielonych wąskimi korytarzami. Pełniły funkcje magazynowe, gospodarcze i produkcyjne.

- kondygnacje rozdzielały płaskie stropy oparte na ścianach i kolumnach. Niezachowane zostały pomieszczenia umieszczone na wyższych poziomach.

W centrum budowli umieszczono dziedziniec do wyprawiania uroczystości. Przy nim zgrupowano pomieszczenia reprezentacyjne i kultowe:

- sala tronowa (element sztuki władzy) z tronem kamiennym.

- sanktuarium.

- megaron królowej.

- Sala Podwójnych Toporów, zwana „Labrys” (prywatne apartamenty króla, obusieczne topory były symbolem pałacu).

Ściany w komnatach pałacu były zdobione realistycznymi freskami. Głównym tematem malowideł była przyroda. Kolorystyka dzieł nie była naturalistyczna (np. Małpy były przedstawiane w kolorze niebieskim).

Pałac też zawierał łazienki, wodociągi, kanalizację, studnie świetlne. W ruinach odkryto również liczne zabytki: ceramiczne figurki, naczynia, tabliczki.

Budowla w Knossos związana jest z greckimi mitami o Minotaurze, Ariadnie, Dedalu i królu Minosie.

Do architektury minojskiej zaliczamy także grobowce. Minojczycy chowali zmarłych w różnego rodzaju grobach. Jednym z nich były konstrukcje w kształcie tolosu. Nie wiadomo, czy posiadały dachy. Służyły jako miejsce pochówku dla całej rodziny. Obok głównego pomieszczenia znajdowały się tam też inne mniejsze, czworokątne konstrukcje.

Innym typem grobowca był tzw. Grób izbowy. Były to prostokątne izby otoczone kolumnadami. Ich wnętrze było podzielone na wiele mniejszych pomieszczeń.

Mimo iż kultura kreteńska była bogatą i rozwijającą się cywilizacją, nagle około 1450 r.p.n.e. wyginęła. Przypuszcza się, że upadek „cywilizacji pałaców” nastąpił wskutek trzęsienia ziemi bądż wybuchu wulkanu, inna wersja twierdzi, że upadek nastąpił wskutek najazdów plemienia Achajów.

Kultura mykeńska

Po upadku kultury minojskiej prymat na Peloponezie przejęła kultura mykeńska. Achajami dowodził przywódca będący władcą miasta Myken (stąd też nazwa). Najsłynniejszym był Agamnemon - legendarny przywódca wojny trojańskiej. Mykeńczycy zajmowali się głównie inżynierią - stawiali mosty, wznosili pałace, mury obronne (czego nie było w kulturze minojskiej).

Mykeńska sztuka - określeniem tym nazywa się dzieła sztuki powstałe pod wpływem kultury mykeńskiej. Nazwa ta pochodzi od najważniejszego ośrodka tej kultury, jakim był pałac i miasto w Mykenach. Innymi ważnymi jej centrami były miasta Pylos, Tirynas.

Mykeńskie cytadele

Są to wielkie, obronne kompleksy mieszkalne i gospodarcze. Podobnie jak pałace minojskie były ośrodkami władzy politycznej i gospodarczej, a jednocześnie dominującymi centrami kultury i sztuki. W przeciwieństwie od Krety, siedziby władców w Mykenach były obronnymi zamkami, otoczonymi murami z ciosów. Najwybitniejsze dzieła ceramiki, rzeżby, architektury czy malarstwa sa właśnie związane z cytadelami.

- dostępu do cytadeli bronił skomplikowany system bram i podwórek

- najważniejszym pomieszczeniem był megaron

- podłogi w ważnych pomieszczeniach reprezentacyjnych wykłądano płytami kamiennymi

- znajdowały się tam też pomieszczenia gospodarcze, magazyny, łazienki i kapliczki.

Najważniejsze cytadele znajdowały się w Mykenach, Pylos i Tirynsie.

Megaron

Megaron składał się z 3 części: partyku, przedsionka i właściwej sali w formie prostokąta lub kwadratu. Na środku pomieszczenia zajdowało się palenisko, a wokół niego cztery kolumny podtrzymujące dach. Nad paleniskiem zostawiano otwór w dachu. Prócz paleniska znajdowano tam tron. Ściany były zdobione freskami. Ten typ budowli był wzorem budowania większości świątyń w starożytności.

Z architekturą wiążą się bezpośrednio freski mykeńskie. Podobnie jak cała sztuka mykeńska, malarstwo także było pod wpływem sztuki minojskiej. Jednak Mykeńczycy kładli większy nacisk na przedstawienie takich zajęć jak łowy czy wojna (bardziej wojowniczy naród). Malarstwo ścienne było sztuką dla elity, władców.

Grobowce mykeńskie

Z rozwojem społeczeństwa i umocnieniem się władzy królewskiej pojawiły się charakterystyczne monumentalne pochówki. Były dwóch rodzajów:

- komorowe (dromos+wejście+komora)

- tolosowe (dromos+wejście+tolos).

Zespół grobowców odnalezionych na terenie Myken nosi nazwę Nekropolii mykeńskiej. Znajdowały się na terenie cytadeli i były otoczone murami. Wszystkie groby były bogato wyposażone i przeznaczone dla władców i ich rodzi. Najbardziej znane grobowce z tej nekropolii to grób Agamnemona i Klitajmestry.

2.Akropolis Ateńska jako miejsce manifestacji idei państwowych (omówienie poszczególnych budowli, ich wystroju oraz zawartych w nim treści).

Akropolis („górne miasto”) - to położone w Atenach wapienne wzgórze o wysokości 90 m. Było to ufortyfikowane wzgórze, na którym już w czasach mykeńskich zbudowano cytadelę. W okresie póżniejszym Akropol stał się miejscem kultu. Świątynie zostały zniszczone podczas wojen perskich. Odbudowę zainicjował Perykles, powierzył to Fidiaszowi. W pracach uczestniczyli też inni architekci greccy: Iktinos, Mnesikles, Kallikrates. W nowej wersji powstał tam cały kompleks świątyń.

Akropol - wzgórze świątyń - główne budowle:

Propyleje

- reprezentacyjne wejście prowadzące na ateński Akropol

- miało dwie bramy (większą i mniejszą)

- stała się wzorcem dla podobnych konstrukcji w całym świecie greckim.

Pinakoteka

- galeria malarstwa sztalugowego i innych dzieł sztuki

- znajdowała się przy wejściu do Akropolu.

Świątynia Ateny Nike (Nike Apteros - Nike bez skrzydeł)

- znajduje się na wysuniętym cyplu wzgórza

- stoi tyłem do wchodzących, ukierunkowana na Partenon

- składa się z dwóch portyków i celli

- w celli umieszczony był posąg Ateny trzymającej w jednym ręku owoc granatu, a w drugim hełm

- ściany zdobił joński fryz ukazujący bitwę pod Platejami (zwycięstwo greków)

- jest to pomnik zwycięstwa nad Persami.

Posąg Ateny Promachos

- zbudowany przez Fidiasza

- prawdopodobnie liczył około 7 m wysokości

- wyobrażał uzbrojoną boginię, stojącą z tarczą trzymaną lewą ręką, a prawą wspartą na włóczni

- szczyt włóczni Ateny połyskujący w słońcu, był widoczny dla zbliżających się okrętów.

Partenon

- świątynia zbudowana na cześć bogini Ateny Dziewicy (patronki miasta)

- główna świątynia na Akropolu, zaprojektowana w porządku doryckim

- posiadała dwie funkcje - miejsce kultu Ateny Dziewicy oraz jako skarbiec związku morskiego

- zbudowana z białego marmuru.

Wystrój Partenonu

- 2 części: cella, w której stał posąg Ateny i część tylna, w której znajdował się skarbiec związku morskiego.

- całość otoczona kolumnadą.

Cella:

- prostokątna sala

- kolumnada wewnętrzna

- 3 nawy

- jest obejście posągu

- balkon - 2 kondygnacje kolumn

- posąg Ateny Dziewicy - 14-metrowy posąg autorem którego był Fidiasz. Wykonany z kości słoniowej, złota. Atena jedną rękę ma opartą o kolumienkę, na której stoi bogini Nike (bogini zwycięstwa), a w drugiej - tarczę, na której przedstawieni są Grecy walczący z Amazonkami. Bogini jest uzbrojona, ale nie zaangażowana w walkę, odpoczywająca - co jest symbolem zwycięstwa w wojnach perskich. Na tarczy dopatrzono się postaci samego Peryklesa i Fidiasza, o co Fidiasz został oskarżony.

Metopy - były to kwadratowe rzeżby na parteonie, przedstawiające mity, zwycięstwa Greków. Były to 2-postaciowe kompozycje o różnych wątkach:

- gigantomachia - ukazane zwycięstwo Ateny

- zdobycie Troi - triumf Greków nad wrogami

- walka Legitów z centaurami - symbolizuje walkę tego, co cywilizowane z tym co barbarzyńskie

- amazonomachia - walka Greków z Amazonkami.

Wszystko to nawiązuje do walki z Persami i zwycięstwa nad nimi.

Tympanony - trójkątne pola znajdujące się od frontu i tyłu budynku. Zdobiły je płaskorzeżby nawiązujące do:

- narodzin Ateny (wschód)

- sporu pomiędzy Ateną i Posejdonem o panowanie nad Atenami (zachód).

W dekoracji tympanonów po raz pierwszy wykorzystano styl mokrych szat.

Ściany świątyni zdobił ciągły fryz (wewnątrz i na zewnątrz)

Erechtejon

- najważniejsze miejsce na Akropolu.

Funkcje:

- sakralna

- miejsce pamiątek narodowych

- grobowce postaci legendarnych

- konstrukcja składała się z kilku świątyń

- znajdowały się tam dwie cele: Ateny i Posejdona, miejsca kultu: Zeusa, Erechteusa i Hefajstosa, skała ze śladem po trójzębie Posejdona.

Akropolis - to nie tylko świątynia. Budowla ta zawiera liczne symbole demokracji ateńskiej, a także symbolizuje przywódstwo w Związku delijskim. Akropol swoją potęgą i pięknem manifestował potęgę miasta.

Pytanie 3

Znaczenie czasów ALEKSANDRA WIELKIEGO dla przemian kulturowych oraz kreacji

wyobrażenia władcy w świecie starożytnym.

-IV w. Apelles i Lizyp wytworzyli wizerunek sztuki monarchicznej ( Oktawian August i Aleksander Wielki ) - symbol władcy

-Plutarch - obraz Aleksandra Wielkiego

-Rzeźby Lizypa - jego twórczość ma charakter kanoniczny, był przede wszystkim portrecistą ( np. Aleksandra Wilekigo) ; wyparł on kanon Polikleta, powrót do tego co w Grecji

-Kanon lizypowski - postać delikatniej zbudowana , lecz nadal muskularna, wyważenie proporcjonalne jest zmienione0 figura mniej geometryczna; inna twarz- inny rodzaj kanonu piękna- zmierzchnione włosy, nieład, człowiek który żyje dynamicznie; poza- nowe podejście do układu ciała; bardziej dynamiczna , zmienia się układ nóg jak u Apokjomenosa- sportowiec ze skrobakiem w ruchu

-Wizerunek Aleksandra Wielkiego według Lizypa: ( np. u Herma Azzara inny typ )

-Sztuka władzy wymaga idealizacji ( ukazuje on cechy zarówno fizyczne jak i psychiczne modela)

-Aleksander Wielki tylko Lizypowi pozwalał robić swoją rzeźbę, gdyż tylko on rzeźbiąc w brązie ukazywał jego męstwo ( prosty nos, wysokie czoło, fryzura- tzw „lwia grzywa”)

-„Aleksander jako Helios” - skrzywiona głowa+ lwia grzywa = ideał A.W. przez Lizypa; skojarzenie solarne

-„ Aleksander jako Zeus”

-„ Posąg konny Aleksandra” - obraz zwyciestwy, dynamika, podczas walki. Miał włócznię którą ranił wroga - władca w uzbrojeniu

-Posągiem Aleksandra może być góra ATOS w Tracji - Projekt góry Atos Dejnokratesa wg wyobrażenia J>B> Fischera von Erlach

-„Bitwa Aleksandra z Dariuszem” - mozaika wg malowidła greckiego Filoksenosa

-Nowy świat po śmierci Aleksandra Wielkiego - władza podzielona pomiędzy towarzyszy Aleksandra (Grecja) synkretyzacja kultury greckiej

Do punkt 3 :D

3. Znaczenie czasów ALEKSANDRA WIELKIEGO dla przemian kulturowych oraz kreacji wyobrażenia władcy w świecie starożytnym.
-Aleksander III Wielki, zwany Macedońskim (356-323 p.n.e.),
-Kreacja wyobrażenia w świecie starożytnym:
Na nową kreację władcy wielki wpływ miały rzeźby wyobrażające Aleksandra Wielkiego stworzone przez Lizypa.
Lizyp-twórca nowego kanonu męskiego piękna(który wyparł kanon Polikleta): obserwacja natury jest najważniejsza, ciało mniej geometryczne, smuklejsze, nogi przedstawiane w jednej płaszczyźnie, ukazanie ruchu, zmierzwione włosy.
Wizerunki Aleksandra Wielkiego stworzone przez Lizypa nacechowane są emocjonalnie, gdyż skupiają się nie tylko na cechach fizycznych, ale również na cechach psychologicznych. Lizyp podkreśla wyraz twarzy, wprowadza rozchylone usta, zmierzwione włosy, przekrzywioną na bok głowę.
Posąg konny Aleksandra Wielkiego stał się wzorem najwyższej a zarazem najprostszej manifestacji władzy w świecie starożytnym. Stanowi obraz zwycięzcy , który walczy z wrogiem(dynamizm). Aleksander( a także każdy kolejny władca) przestawiony jest jako heros, ma cechy boskie.
-Przemiany kulturowe
ÂŽ Sztuka hellenistyczna:
-manieryzm, przewartościowanie sztuki greckiej
-połączenie orientalnego przepychu z greckimi pierwiastkami piękna
- sztuka jest wybujała, dynamiczna, niekiedy przejaskrawia wynaturzenia
-pojawienie się wyobrażeń dzieci w rzeźbie, np. Centaur z małym Dionizosem   małe dziecko ze zwierzęciem, kontrast niewinności z pierwiastkiem zwierzęcym
-kompozycja piramidalna np. Grupa Dirke
-grupy wieloosobowe, np. Grupa Leokona
ÂŽ Pojawienie się mecenatu
ÂŽ Rzeźby stają się wystrojem pałaców, willi
Sztuka wprzęgnięta w ukazanie władzy

4. Przykłady manifestacji władzy i zwycięstwa W SZTUCE HELLENISTYCZNEJ.

KOLOS RODYJSKI

-jeden z siedmiu cudów świata, największe osiągnięcie rzezby hellenistycznej;

-olbrzymich rozmiarów posąg Heliosa (ok. 32-36m wysokości, ważył ok. 70 ton), wybudowany na wyspie Rodos przez Charesa z Lindos w 292-280 roku p.n.e.

-ustawiony u wejścia do portu dla upamiętnienia zwycięstwa Seleukosa I Nikatora nad Demetriuszem Poliorketesem (304 p.n.e.) oraz w podzięce dla Heliosa, boga slońca; widoczny był już z okolicznych wysp.

-jego budowa trwała 12 lat

-wykonany z brązu 

-konstrukcja figury oparta była na żelaznym szkielecie wypełnionym gliną i obłożonym elementami z brązu; przy montażu kolosa Charles zastosował oryginalną metodę: w miarę budowy posąg obsypywano ziemią tworząc ogromny kopiec, który po zakończeniu budowy rozkopano

-niektóre wyobrażenia posągu Heliosa na Rodos ukazują go w rozkroku nad wejściem do portu - statki miałyby wtedy przepływać pod posągiem; nie jest to właściwy obraz - taka konstrukcja nie była możliwa ze względów technicznych; wg opisów starożytnych kolos przedstawiał boga Heliosa w postawie wyprostowanej, odchylonego nieco do tyłu, wpatrującego się z natężeniem w dal i osłaniającego prawą dłonią oczy. Głowę jego zdobiła korona z promieni słonecznych, w ręku trzymał pochodnię (można ją było zapalać, dzięki czemu służył w dzień jako znak nawigacyjny, a w nocy był latarnią morską); całość stała na marmurowym postumencie wybudowanym u wejścia do zatoki portu.

-posąg uległ zniszczeniu w 224 roku p.n.e., podczas trzęsienia ziemi. Jak pisał Strabon "statua leżała na ziemi powalona trzęsieniem ziemi i przełamana w kolanach". Stąd wzięło się późniejsze powiedzenie "kolos na glinianych nogach"; do zniszczenia kolosa najprawdopodobiej przyczyniła się korozja szkieletu, wykonanego z nie najlepszej jakości starożytnego żelaza i znajdującej się w wilgotnym środowisku wypełniającej posąg gliny.

WOTUM ATTALOSA (PERGAMON)

-Attalos I Soter był władcą Pergamonu;

-Wota Attalosa - grupa rzeźb odlanych z brązu i ustawionych jako votum ofiarne przed świątynią Ateny w Pergamonie w wdzięczności za zwycięstwo odniesione nad Galami w latach 240 - 228; grupa została wykonana przez nieznanego mistrza greckiego (być może Epigonosa), z polecenia i na podstawie wskazowek Attalosa I; pomnik oddaje bohaterstwo pokonanych (im bitniejszy narod, tym bardziej chwalebne zwycięstwo nad nim);

-jest to grupa rzezb bardzo bliska wzorom klasycznym i należąca do nurtu piramidowego. Jego istotą było przedstawienie dwóch postaci: jednej w pełni sił, która podtrzymuje bezwładne ciało drugiej. Widać tu przede wszystkim wieloplanowość, światłocień i kontrast między obiema postaciami. Po raz pierwszy w sztuce greckiej wrogowie pokazani zostali tutaj wprost, a nie alegorycznie w postaci mitologicznej

-Wotum Attalosa najbardziej znane jest z marmurowych kopii rzymskich dwóch posągów, odkrytych w 1623: „Gal zabijający swoją żonę” (aby nie dostała się w ręce wroga; podkreślenie honoru i chwaly podbitego narodu; posąg inaczej zwany "Gal Ludovisi") oraz „Umierający Gal”; Wokół tej grupy znajdowały się rzeźby umierających Galów ukazanych w pozycji siedzącej, w chwili osuwania się na ziemię.

-Attalos ofiarował jeszcze drugie votum, które zostało ustawione ok. 201 r. przed Chr. na Akropolis ateńskiej przy południowym murze. Składało się z czterech grup tematycznych: 
- walki bogów z gigantami,
- walki Greków z amazonkami,
- walki Greków z Persami,
- walki Greków z Galami.

NIKE Z SAMOTRAKI

- marmurowa rzeźba z okresu hellenistycznego z III lub II wieku p.n.e..

-Postać Nike ma 2,40 m wysokości, a ze skrzydłami 3,28 m. Jej twórcą był prawdopodobnie Pytokritos z Rodos

- Była symbolem zwycięstw odniesionych przez Rodyjczyków w wojnie z Antiochem III. Prawdopodobnie znajdowała się na dziobie jakiegoś okrętu.

- Została odnaleziona w 1863 roku na greckiej wyspie Samotraka przez francuskiego archeologa-amatora Charlesa Champoiseau.

-Jest to rzeźba o dużej dozie realizmu, co podkreśla chociażby szata, która w tej rzeźbie migocze, gra; wyraźnie widać, że jest albo mokra, albo łopocze na wietrze. Wysunięta do przodu prawa noga i rozpostarte skrzydła nadają postaci harmonijność ruchu.

-Nike z Samotraki od 1884 można oglądać w Luwrze w Paryżu.
OŁTARZ ZEUSA

-Ołtarz Pergamoński (zwany Wielkim Ołtarzem) to wolnostojący ołtarz poświęcony Zeusowi i Atenie Zwycięskiej (gr. Nikeforos). Zbudowany został, według projektów Menekratesa z Rodos, w latach (180-160 p.n.e.) w Pergamonie przez Eumenesa II dla upamiętnienia zwycięstwa nad Galatami

-wzniesiono go pośrodku dziedzińca na drugim tarasie pergamońskiego akropolu, dzięki czemu można było go podziwiać ze wszystkich stron. Ołtarz miał kształt prostokątnej budowli, z dwoma wysuniętymi bocznymi skrzydłami, między którymi biegły monumentalne schody o szerokości 20 m. Stopnie schodów zamykały także boki skrzydeł ołtarza. Powyżej cokołu umieszczony był ciągły fryz, zwany Wielkim, przedstawiający sceny walki bogów olimpijskich z Gigantami, Gigantomachię. Na ścianie wschodniej uwieczniono bogów olimpijskich (Zeus, Atena, Artemida); na zachodniej - bogów ziemi i morza, a na południowej - bogów światła (Helios, Eos, Selene). Nad nim umieszczona była jońska kolumnada, złożona z 12 kolumn zamykających od zachodu rodzaj podłużnej sali - przedsionka; w głębi odpowiadało im tyleż pilastrów.

-Przez przedsionek przechodzono na, utworzony przez kolumnadę, portykowy dziedziniec wyłożony płytami. Właściwy ołtarz ofiarny znajdował się wewnątrz tego dziedzińca. Niewykończenie pewnych fragmentów oraz widoczny pośpiech w wykonaniu świadczą, że ołtarz prawdopodobnie nie został ukończony przed śmiercią swojego inicjatora - Eumenesa II. Ściany wewnętrzne ołtarza ozdobione były płaskorzeźbami, tworzącymi tzw. Mały Fryz o długości 79 m, opowiadającymi historię z życia Telefosa, syna Heraklesa, uważanego za mitycznego założyciela Pergamonu. Poszczególne sceny z życia Telefosa przedstawiono w porządku narracyjnym.

-Wykonane przez kilkunastu artystów rzeźby zdobiące fryz, charakteryzują się niezwykłym realizmem, dynamiką ruchu, którą podkreślają fałdy szat, dramatyzmem treści, oraz misterną techniką wykonania w głębokim reliefie (zwłaszcza w płaskorzeźbach zdobiących ściany boczne budowli)

.POSĄGI HARMODIOSA I ARISTOGEJONA

-Grupa dwóch posągów wystawionych na Akropolu ateńskim dla uczczenia dwóch zamachowców, którzy zabili jednego z synów tyrana Pizystrata.

-Obu zamachowców przedstawiono nago (jako herosów): Aristogejtona z długą brodą, zaś młodszego Harmodiosa bez brody. Grupa ta, znana z późniejszych kopii, nacechowana była siłą i energią, a proporcje ciała były wyidealizowane. Torsy zostały wymodelowane bez zbytniej szczegółowości w przedstawianiu muskulatury. Obaj tyranobójcy byli przedstawieni w dużym wykroku i odwróceni do siebie plecami: Aristogejton wysuwał do przodu lewą nogę, a Harmodios prawą. 

-Obydwaj Ateńczycy stali się symbolem walki z tyranią i obrony swobód demokratycznych obywateli, czego wyrazem było wzniesienie pomnika na agorze ateńskiej (tzw. Grupa Tyranobójców) dłuta Antenora

5.Program kulturowy Oktawiana Augusta z uwzględnieniem roli literatury i sztuki w legitymizacji i propagandzie władzy (utwory poetyckiej, budowle na terenie Rzymu, wizerunki władcy).

1.Oktawian August:

-cesarz władający Imperium Rzymskim przez 44 lata

-urodził się na prowincji ,w plebejskiej rodzinie

-został zaadoptowany przez Juliusza Cezara

-pojawił się na scenie politycznej po idach marcowych, rozpętał wojnę domową ,aby pomścić śmierć przybranego ojca

-Matka Oktawiana(Atia) stworzyła mu mityczną przeszłość-mit narodzin związany z Apollonem

-został najmłodszym w dziejach historii konsulem(19 lat)-31 r.p.n.e

-następnie princepsem (przewodniczącym senatu)

2.Oktawian August jako ojciec chrzestny Europy(Ojciec Ojczyzny-Pater Patrie) 2 p.n.e:

1. Rzym zaczął zatracać swój ustrój po zetknięciu się z hellenistyczną władzą

W tożsamość Rzymian uderzyły 2 języki ,2 kultury ,różne tradycje- konieczność odnowy

Idea PAX ROMANA- O. August obejmujący olbrzymi teren pod władzą 1 osoby; zjednoczenie, pokój

przekształcił republikę w cesarstwo

panując w imperium przez wiele ukształtował jego nowy ustrój ,zapewnił mu stabilizację i wewnętrzny spokój

konsekwencją jego rządów było przywrócenie ładu i porządku prawnego oraz scentralizowanie administracji

uzyskał najwyższą pozycję w państwie i odegrał w nim ogromną rolę

wrodzone cechy charakteru w połączeniu z doświadczeniem predestynowały go do rządzenia ludźmi-monarchy absolutnego

Oktawian August patronował złotemu wiekowi literatury i sztuki

Mit złotego wieku -pokój i dobrobyt

O.A jako model dla władców

3.Postrzeganie O.A (wizerunek władcy) :

-zmieniało się na przestrzeni wieków

-duża propaganda-„ Syn Boskiego Cezara”, denary Oktawiana z wyobrażeniem jego pierwszego posągu konnego

-monety -symboliczne wartość

-posągi konne

-bitwa pod Akcjum-gratyfikacja zwycięstwa-29 p.n.e.; kreacja wizerunku władcy-ocalił państwo przed klęską

4.Program odnowy był bardzo istotny:

-powrót do starorzymskich cnót: Virtus- chlubnie ginąc za ojczyznę, męstwo;

-odbudowa systemu religijnego: Pietas,

-wizja rządów jako plan opatrzności,

-odbudował wiele starych świątyń, odnowa a sferze architektury,

-gloryfikacja własnego rodu,

5.O.A jako 1 stworzył program artystyczny w służbie polityki.

SZTUKA I LITERATURA:

-program artystyczny w służbie budowania nowego wizerunku imperium, głównie podstaw dla legitymizacji władcy,

-pojawienie się po raz 1 pojęcia klasycyzm,

-nawiązanie do form antycznych, nawiązanie do Grecji klasycznej(związane to było z upodobaniami O.A)

a)LITERATURA-pod protektoratem O.A działało wielu poetów rzymskich:

Horacy

wzorował się na poetach greckich

Gloryfikował O.A

Wiersze o umiłowaniu cnoty

Stworzył O.A pomnik „trwalszy niż ze spiżu”

Wergiliusz

Bardzo widoczna propaganda- „Eneida”- legenda o ucieczce Eneasza z Troi […],Eneasz -symbol pobożności ,wypełnienie zadań danych mu od Boga;

Odwołania w tym dziele do O.A i jego roli w państwie-panowanie Rzymu nad światem, efekt opatrzności boskiej

„Eneida” powstaje z inspiracji O.A

Gloryfikacja O.A

Owidiusz

Został niezależny,

konflikt z O.A, skazany na banicję

b)SZTUKA-przedstawienie O.A na wzór władcy hellenistycznego, cesarz jest primus Inter pares -autorytetem

2 aspekty tworzenia nowego wizerunku władcy w państwie:

ARCHITEKTURA i RZEŹBA:

Budowle wznoszone na terenie Rzymu i prowincjach-władza ma aspekt boski:

-Pole Marsowe-dzielnica reprezentacyjna, manifestacja wszystkich swoich poprzedników,

-Mauzoleum na Polu Marsowym- O.A jako Rzymianin z krwi i kości ,pochowany tylko w Rzymie-wymiar propagandowy w kontekście walki o władzę z Antoniuszem, obeliski-ikony państwowości, manifestacja zwycięstwa nad Egiptem; pochowano w mauzoleum jeszcze 4 następców O.A ,zmarłych przedwcześnie;

-Ołtarz ARA PACIS- wzniesiony na Polu Marsowym, ołtarz pokoju; Wielki relief-ściany frontowe-mityczna przeszłość O.A, idea złotego wieku- Pax Romana, propaganda dokonań O.A, ściany boczne-procesja ofiarna z udziałem cesarza i jego rodziny; Mały relief-charakter kultowy miejsca ,procesja Westfalek w asyście kapłana ukazana;

-Forum Romanum -polityczne i społeczne serce Rzymu, świątynia Cezara tam się znajdowała,

-Dom O.A (Domus Augustyna) : dom władcy, świątynia ku czci Apollona(przed nią jego posag),2 biblioteki; ikonografia świątyni-PROPAGANDA, Łuk O.A- triumfalny, upamiętniający zwycięstwo pod Akcjum, ponad nim kwadryga z Apollonem; dom władcy bezpośrednio połączony ze świątynią Apollona, demonstracja powiązania O.A ze światem bogów, jego władza nadana z góry;

PORTRET:

a)Honorowy-rodzaj pomnika dla uczczenia zasłużonych obywateli ;przedstawienie w todze lub zbroi; toga- była symbolem tożsamości obywatelskiej.

b)Prywatny-był werystyczny, wiąże się z kultem przodków, wierzono ,że zmarli obcują z żywymi ,z kultem tym związany był zwyczaj wytapiania masek pośmiertnych, które były pkt. wyjścia dla portretów

Za czasów O.A rodzi się portret propagandowy ,który musi być idealny i portret oficjalny.

Portret fizjonomiczny- związany z legitymizacją władzy, oddawał rysu twarzy ,ale był idealizowany przez zacieranie szczegółów. Musiał oddawać dostojeństwo i siłę władcy.

Portret oficjalny był zarezerwowany dla władcy:

-Statua Togata- cesarz wyobrażony w todze, ze zwojem w ręku i pierścieniem na palcu-idealny obywatel, wzór rzymskich cnot.

-O.A jako PONTIFEX MAXIMUS-toga zarzucona na głowę cesarza, wskazuje na skupienie w rękach O.A stanowiska najwyższego kapłana.

-Statua Loricata- O. August jako wódz, typ kanoniczny, O.A wyobrażony w zbroi z atrybutami najwyższego wodza. Wizerunek Prima Porta;

Posąg konny-autoprezentacja, manifestacja władzy, zwycięstwa, siły.

-cesarz wyposażony w geście, w lewej ręce trzyma miecz, przez rękę przerzucony płaszcz-jako naczelny wódz

- nie jest ukazywany w walce, ale w geście

-usztywnienie i reprezentacyjność

Obiektem propagandy była również rodzina O.A. Głównie jego żona- Liwia. Jako cesarzowa musiała być ona odzwierciedleniem wszystkich cnót. Głowy portretowe Liwii były idealizowane, ale nie do końca.

Liwia jako Matrona-symbol pozycji kobiet w społeczeństwie.

Liwia jako Cerera-stylizacja na bóstwo.

Gemmy-obiekt kolekcjonerski, propaganda skierowana do elity.

Gemma Augustea- podkreśla, że O.A wyznaczył Tyberiusza na swojego następcę.

Orzeł-symbol O.A.

Fundatorem wszystkich wymienionych wyżej budowli ,itd. jest OKTAWIAN AUGUST

---