Wykład I

SYSTEM

- zbiór elementów powiązanych ze sobą w taki sposób, że stanowią one całość zdolną do funkcjonowania w określony sposób,

- zbiór elementów wraz z relacjami zachodzącymi pomiędzy tymi elementami

OGRANIZACJA SYSTEMU

- organizacja systemu to jego struktura w formie sieci relacji między elementami oraz własności tych relacji

- w strukturze systemu mogą występować podsystemy, czyli elementy systemu, które same są systemami

- system, którego elementami są inne systemy jest nadsystemem

Ubezpieczenia a cechy systemu

Ubezpieczenia:

• urządzenie gospodarcze zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych,

• potrzeby majątkowe pokryte przez ubezpieczenie powstają u poszczególnych jednostek przez odznaczające się pewną prawidłowością zdarzenia losowe,

• pokrycie potrzeb przez ubezpieczenie następuje na drodze rozłożenia ciężaru pokrycia na wiele jednostek, którym te same zdarzenia zagrażają.

System ubezpieczeń:

- ubezpieczenia tworzą system - główne elementy systemu ubezpieczeń tworzą określoną strukturę i wykazują określone relacje z innymi elementami

• podmioty zapewniające ochronę ubezpieczeniową (zakłady ubezpieczeń, fundusze ubezpieczeń i zarządzające nimi podmioty)

• ubezpieczeni pozostający pod ochroną ubezpieczeniową (ochronie podlegają dobra osobiste i dobra majątkowe)

• ubezpieczający (zawierający umowy - nie zawsze są tożsame z ubezpieczonymi)

• płatnicy finansujący świadczenia z tytułu ubezpieczeń

• pośrednicy ubezpieczeniowi (różne formy pośrednictwa)

• nadzór finansowy (w zależności od modelu może być wyodrębniony nadzór ubezpieczeniowy)

• podmioty wsparcia prawnego i ochrony interesu ubezpieczonych (rzecznicy, fundacje, stowarzyszenia ochrony różnych grup interesów, biura narodowe)

• organizacje samorządu ubezpieczeniowego (zrzeszenia ubezpieczycieli, pośredników ubezpieczeniowych, zrzeszenia innych grup np. pracowników ubezpieczeniowych, aktuariuszy)

• inne podmioty systemu ubezpieczeń (podmioty likwidujące, naprawiające szkody, świadczeniodawcy, podmioty szkoleniowe)

System ubezpieczeń czy systemy ubezpieczeń

Według teorii systemów - występują systemy i subsystemy.

Różne systemy ubezpieczeń:

- zachodzą na siebie oraz są od siebie zależne

- częściowo się uzupełniają

- mogą być rozwiązaniami ogólnogospodarczymi i ogólnospołecznymi albo technicznymi (ub. Związane z kredytem hipotecznym) i indywidualnymi (ubezpieczeń na życie)

- subsystem ubezpieczeń występują najczęściej w ubezpieczeniach majątkowych

SZEROKIE UJĘCIE SYSTEMÓW UBEPZIECZEŃ

1. SYSTEM UBEPZIECZEŃ GOSPODARCZYCH

2. SYSTEM UBEZPECZEŃ SPOŁECZNYCH

3. SYSTEM UBEPZIECZEŃ ZDROWOTNYCH

Ujęcie systemowe ubezpieczeń - przykład

- ubezpieczenia zdrowotne

- ubezpieczenia gospodarcze

Różnice:

- opierają się na innych regulacjach prawnych

- podlegają rożnym zasadom organizacyjnym (zdrowotne organizowane przez władze publiczne, gospodarcze - przez podmioty prywatne)

- różnią się sposobem i źródłami finansowania

- odmienna technika organizacji (ustalanie ryzyka i wyceny)

Punkty styczności:

- przedmiot ubezpieczenia w ubezpieczeniach zdrowotnych i osobowych ubezp. gospodarczych

- substytucyjność i komplementarność usług ubezp. gospodarczych w stosunku do ubezpieczeń zdrowotnych

- możliwa do zastosowania technika ubezpieczeniowa

- rynkowy charakter świadczenia usług, jednocześnie oczekiwanie powszechności świadczonych usług

SYSTEM UBEPZIECZEŃ GOSPODARCZYCH:

Istota systemu ubezpieczeń gospodarczych:

• zbiór powiązanych i zależnych elementów funkcjonujących i podejmujących działania

• celem działania podmiotów w systemie ubezpieczeń gospodarczych jest:

- łagodzenie (lub likwidacja) negatywnych skutków zdarzeń losowych,

Łagodzenie negatywnych zdarzeń skutków losowych możliwe jest poprzez:

- objęcie ubezpieczeniem szerokiej grupy podmiotów narażonych na określone ryzyko

• podmioty objęte ubezpieczeniem wpłacają składki

• świadczenia wpłacane są grupie podmiotów, u których powstały wypadki ubezpieczeniowe

Cechy ubezpieczeń gospodarczych:

• ubezpieczenia gosp. wywodzą się ze starożytności,

• stanowią instrument polityki gospodarczej państwa,

• pochodzą z praktyki gospodarczej,

• regulowane są prawem szczególnym dotyczącym dział. ubezpieczeniowej,

• prowadzone przez zakłady ubezpieczeń

• zakłady ubezpieczeń - samofinansujące (za wyjątkiem świadczeń z UFG)

• świadczenia i odszkodowania mają charakter pieniężny,

• mają głównie charakter dobrowolny,

• wyodrębnione są w systemie ubezpieczeń obowiązkowe,

• płatnikiem składki jest ubezpieczający

• ryzyko prowadzenia działalności ubezpieczeniowej spoczywa na zakładach ubezpieczeń

Wykład II

System ubezpieczeń (ubezpieczenia gospodarcze, społeczne i zdrowotne) oparty na METODZIE UBEPZIECZENIOWEJ

Uwaga!!!

Pomimo używania nazwy UBEZPIECZENIA nie każdy obszar systemu ubezpieczeń korzysta w takim samym stopniu z METODY UBEZPIECZENIOWEJ

METODA UBEZPIECZENIA:

Zasady:

- solidarności (wszyscy, którym zagrażają te same ryzyka)

- przezorności

- ryzyka ubezpieczyciela, np. ryzyko błędniej kalkulacji składki

Główne założenia:

- indywidualna kalkulacja ryzyka,

- indywidualne traktowanie wpłaty odszkodowań

SEGMENTY ORGANIZACJI SYSTEMU UBEPZIECZEŃ GOSPODARCZYCH

Prawna regulacja ubezpieczeń gospodarczych

1. Zasady prowadzenia działalności ubezpieczeniowej:

- Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr. 124, poz. 1151 z późn. zm.)

2. Zasady nadzoru ubezpieczeniowego:

- Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U. Nr. 124, poz. 1153 z późn. zm.)

- Ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (Dz. U. Nr. 157 poz. 1119)

3. Zasady pośrednictwa ubezpieczeniowego:

- Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz. U. Nr. 124, poz. 1154 z póżn. zm.)

4. Zasady Ubezpieczeń obowiązkowych:

- Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK ( Dz. U. NR. 124, poz 1152 z póżn. zm.)

5. Zasady zawierania umów ubezpieczenia:

- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny ( Dz. U. Nr. 16, poz.93 z póżn. zm)

Kodeks cywilny tytuł XXVII:

• zasady zawierania i rozwiązywania umów ubezpieczenia oraz zasady odpowiedzialności ubezpieczycieli

• szczególne warunki dot. Umów ubezpieczenia majątkowego,

• szczególne warunki dotyczące umów ubezpieczenia osobowego

Zakłady ubezpieczeń - prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w Polsce:

1. Ubezpieczeniowa spółka akcyjna

2. Towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych

3. Zagraniczne zakłady ubezpieczeń - główny odział

4. Zagraniczne zakłady ubezpieczeń - odział (licencja UE)

Działalność ubezpieczeniowa - wykonywanie czynności ubezpieczeniowych związanych z :

• oferowaniem

• udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych

• uzyskanie zezwolenia organu nadzoru

• prowadzenie działalności jako: zakłady ubezpieczeń i reasekuracji, zakłady ubezpieczeń, zakłady reasekuracji.

System funkcjonowania zakładu ubezpieczeń - cele działalności:

- komercyjny

- wzajemny

UBEZPIECZENIOWA SPÓŁKA AKCYJNA

• działa w oparciu o przepisy Kodeksu Spółek Handlowych oraz przepisy ustawy o działalności ubezpieczeniowej

• spółka ubezpieczeniowa prowadząca działalność ubezpieczeniową nie może prowadzić innej działalności,

• minimalny wymagany kapitał zakładowy jest wyższy niż w innych spółkach akcyjnych oraz ma charakter gwarancyjne (nie można go wycofać, a w innych S.A. można)

• nadzór sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego

TOWARZYSTWO UBEZPIECZEŃ WZAJEMNYCH:

• ubezpieczenie na zasadzie wzajemności: każdy członek towarzystwa jest jednocześnie ubezpieczonym o odwrotnie,

• usługi są również udostępniane podmiotom spoza towarzystwa, ale składka od tych podmiotów do max 10 % ogółu składek,

• nie są nastawione na maksymalizację zysku, lecz zapewnienie ochrony ubezpieczeniowej członkom towarzystwa,

• członkowie mają wpływ na działalność towarzystwa poprzez udział w zebraniu członków,

• składka jest zaliczką (dopłaty, rozdysponowanie nadwyżki)

ZAGRANICZNE ZAKŁADY UBEZPIECZEŃ DZIAŁAJĄCE NA TERYTORIUM POLSKI

1. główny odział zagraniczny zakładu ubezpieczeń

- podjęcie działalności ubezpieczeniowej przez zagraniczny zakład ubezpieczeń wymaga zezwolenie polskiego organu nadzoru

- główny odział działa na podstawie przepisów prawa polskiego i podlega nadzorowi finansowemu

- obowiązkowe jest wniesienie kaucji

B. zagraniczny zakład ubezpieczeń z państwa członkowskiego Unii Europejskiej (zasada swobody świadczenia usług):

- może wykonywać działalność ubezpieczeniową na terenie RP, jeżeli w sowim kraju uzyskał zezwolenie na prowadzenie tej działalności,

- może wykonywać działalność na terytorium RP przez odział lub w inny sposób na zasadzie świadczenia usług,

- podlega nadzorowi zagranicznego organu nadzoru,

- zgłasza organowi nadzoru w swoim kraju zamiar wykonywania działalności na terenie RP,

- stosuje prawo polskie

Typologia ubezpieczeń gospodarczych

Klasyfikacja rodzajowa ubezpieczeń

UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE

OSOBOWE MAJĄTKOWE

Osobowe:

• życie, zdrowie, zdolność do pracy,

• pozytywna i negatywna zależność losowa,

• prawa niemajątkowe

• umowna suma ubezpieczenia zależna od woli stron i możliwości finansowych

• świadczenia dotyczące osób.

1. Na życie:

• Wypadkiem ubezpieczeniowym jest śmierć lub dożycie określonego wieku,

• Długoterminowe,

• Zdarzenie losowe musi osiągnąć choć nieznany termin.

• wypadkowe, chorobowe

• wypadkiem ubezpieczeniowym jest uszkodzenie ciała lub śmierć wskutek wypadku

• krótkoterminowe

• zdarzenie losowe nie musi wystąpić

• ubezpieczenie z tytułu następstw nieszczęśliwych wypadków i chorobowe

MAJĄTKOWE

- rzeczy lub majątku,

- negatywne zdarzenia losowe (również nieosiągnięci zysku)

- prawa i obowiązki majątkowe

- suma ubezpieczenia a wartość przedmiotu ubezpieczenia

- odszkodowanie dotyczące osób prawnych i innych jednostek

A. majątkowe sensu stricto

- wierzytelności i zobowiązania teraźniejsze i przeszłe, np. OC (chroni sprawcę- ubezpieczonego i poszkodowanego

B. rzeczowe

- dobra materialne

Systemy ubezpieczenia majątku:

• przyjęty w umowie system ubezpieczenia uzależniony jest od rodzaju ryzyka objętego umową (odmienne systemy ubezpieczenia przy ryzyku kradzieży czy ryzyku pożaru)

• system ubezpieczeń powiązany jest z określeniem wartości przedmiotu obejmowanego ubezpieczeniem,

• przyjęty system ubezpieczenia wpływa na zakres ochrony ubezpieczeniowej

• system ubezpieczenia kształtuje potencjalny poziom odszkodowania

• system ubezpieczenia istotnie wpływa na składkę ubezpieczeniową

Praktycznie stosowane systemy ubezpieczenia majątku

System ubezpieczenia na sumy stałe

- ochrona objęty cały majątek ubezpieczonego

System ubezpieczenia solidarnie na sumy stałe

- ochrona objęty majątek znajdujący się w różnych miejscach

System ubezpieczenia na pierwsze ryzyko:

- suma ubezpieczenia w tym systemie równa jest przewidywanej przez ubezpieczającego maksymalnej pojedynczej szkodzie, która może powstać na skutek jednego zdarzenia losowego dotyczącego ubezpieczonego mienia

System ubezpieczenia na sumy zmienne:

- stosuje się w przypadku, kiedy wartość ubezpieczonego majątku podlega znacznym wahaniom w okresie ubezpieczenia

- wartość przedmiotu ubezpieczenia to najwyższa dzienna wartość majątku obrotowego, który może znajdować się jednorazowo w jednym miejscu

System ubezpieczenia na wartość częściową:

- system ten polega na przyjęciu jako sumy ubezpieczenia określonej części całkowitej wartości majątku ubezpieczonego od ognia

Prawna regulacja ubezpieczeń gospodarczych c.d.

1. Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej:

- organizacja rynku finansowego

- funkcjonowanie ubezpieczycieli

- gospodarka finansowa zakładu ubezpieczeń

2. Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych, oraz Ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym:

- kompetencje organu nadzoru,

- kompetencje i zasady działalności Rzecznika Ubezpieczonych

- sposoby sprawowania nadzoru nad rynkiem ubezpieczeń

3. Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym

- warunki wykonywania czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego

- podmioty uprawnione do wykonywania czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego,

- zasady współpracy pomiędzy pośrednikiem a ubezpieczycielami

4. Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK

- wskazanie powszechnych ubezpieczeń obowiązkowych,

- określenie warunków zawierania i prowadzenia ustawowych ubezpieczeń obowiązkowych

- zasady funkcjonowania UFG, PBUK

Wykład III

System ubezpieczeń gospodarczych c.d.

System ubezpieczenia osobowego na życie

Forma zawarcia umowy:

- ubezpieczenia indywidualne,

- ubezpieczenia grupowe (ocena ryzyka na zbiorze, nie na indywidualnej osobie, jednostce)polisa zbiorowa - umowa zawierana jest dla grupy osób przy czym każda z nich ubezpiecza się na własny rachunek

Rodzaje zawartej umowy:

- ubezpieczenia ochronne (np. terminowe ubezpieczenia na życie),

- ubezpieczenia oszczędnościowe (najwięcej na rynku)

- ubezpieczenia oszczędnościowo - ochronne (mieszane):

~ ubezpieczenia z gwarancją świadczenia

~ ubezpieczenia z minimalną ochroną

- ubezpieczenia uzupełniające ochronę życia

Dodatkowy podział:

• Klasyczne ubezpieczenia na życie (stała suma ubezpieczenia i składka)

• Ubezpieczenie na życie z funduszem kapitałowym (ustala się gwarancyjną sumę ubezpieczenia, przy czym jest ona z reguły niższa niż w przypadku czystego ubezpieczenia na życie i dożycie)

Ustawowy system (podział) ubezpieczeń gospodarczych

UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE





DZIAŁ I DZIAŁ II

NA ŻYCIE POZOSTAŁE OSOBOWE I MAJĄTKOWE

Podział ten wynika z następujących różnic w ubezpieczeniach:

- techniczno- ubezpieczeniowych,

- finansowych,

- organizacyjnych

Zasada rozdzielczości branżowej:

• OGRANICZONA MOŻLIWOŚĆ KUMULOWANIA działalności ubezpieczeniowej obu działów (na życie i pozostałych osobowych i majątkowych)

• Celem rozdzielczości jest UNIEMOŻLIWIENIE zakładom ubezpieczeń wykorzystywania funduszy

System ubezpieczeń gospodarczych a system finansowy:

Miejsce ubezpieczeń gospodarczych w systemie finansowym

System bankowy Przedsiębiorstwa

Finanse publiczne

Ubezpieczenia gospodarcze Gospodarstwa domowe

Powiązania sektora ubezpieczeń gospodarczych z pozostałymi ogniami systemu finansowego:

• składka ubezpieczeniowa opłacana przez podmioty pozostałych ogniw systemu finansowego (składka z tytułu ryzyka)

• oszczędności tworzone przez gospodarstwa domowe i gromadzone w postaci aktywów powiązanych z polisami ubezpieczenia na życie (składki oszczędnościowe)

• odszkodowania i świadczenia wypłacone przez ubezpieczycieli innym podmiotom systemu finansowego,

• inwestycje zakładów ubezpieczeń na rynku finansowym,

• inwestycje podmiotów z pozostałych ogniw systemu finansowego w sektorze ubezpieczeń (kapitały ubezpieczonych spółek akcyjnych)

• przepływy ekwiwalentne (towary, usługi) z tytułu świadczenia pracy, dostaw usług i materiałów

• kapitał pożyczkowy udostępniony zakładom ubezpieczeń przez banki i instytucje rynku finansowego

• pieniężne strumienie podatkowe

SYSTEM UBEPZIECZEŃ OBOWIĄZKOWYCH

Wyodrębnienie ubezpieczeń obowiązkowych ze względu na swobodę zawarcia umowy

Ubezpieczenia dobrowolne:

- swoboda decyzji o zawarciu umowy ubezpieczenia

- warunki ubezpieczeń określone przez zakłady ubezpieczeń w ramach prawa ubezpieczeniowego

Ubezpieczenia obowiązkowe:

Ubezpieczeniem obowiązkowym jest:

- ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej podmiotu

- ubezpieczenie mienia

jeżeli

Ustawa lub ratyfikowana przez Rzeczpospolitą Polską umowa międzynarodowa NAKŁADA OBOWIĄZEK ZAWARCIA UMOWY UBEPZIECZENIA

Regulacje prawne ubezpieczeń obowiązkowych:

Ustawa z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG, PBUK (Dz. U., Nr. 124, poz. 1152 z późn. zmianami)

Zawarcie ubezpieczenia obowiązkowego uwarunkowane jest:

- szczególnymi okolicznościami społecznymi

- szczególnymi ubezpieczeniami gospodarczymi,

Podział i rodzaje ubezpieczeń obowiązkowych

UBEZPIECZENIA OBOWIĄZKOWE POWSZECHNE:

• regulowane są bezpośrednio ustawą, ze względu na istotą rolę, którą spełniają te ubezpieczenia dla społeczeństwa (szerokie grupy społeczeństwa). Obejmują ubezpieczenia:

• OC posiadaczy pojazdów mechanicznych,

• OC rolników

• Budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych

UBEZPIECZENIA OBOWIĄZKOWE SZCZEGÓLNE:

• Obowiązek zawarcia wynika z przepisów szczególnych zawartych w różnych ustawach i aktach prawa międzynarodowego

• Ubezpieczenia te wywierają istotny wpływ na określane grupy podmiotów bądź wyodrębnionych członków społeczeństwa

• Obejmują ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej podmiotów za szkody wyrządzone przy:

• Wykonywaniu szczególnych czynności,

• Wykonywaniu szczególnego zawodu ( inżynier, budowniczy)

• Prowadzeniu szczególnej działalności (organizatorów imprez masowych)

• Lub będące następstwem wad produktu

SYSTEM UBEZPIECZEŃ ODPOWIEDZIALNOŚCI CYWILNEJ:

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej:

• Zapewnia ubezpieczonemu ochronę roszczeń odszkodowawczych,

• Roszczenie objęte ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej powstaje u poszkodowanego w następstwie czynu niedozowolnego lub nienależytego wykonania zobowiązania dokonanego przez ubezpieczonego,

• Ubezpieczenie OC chroni majątek ubezpieczonego przed ujemnymi konsekwencjami roszczenia poszkodowanego,

• Ubezpieczenie OC daje poszkodowanemu pewność naprawienia szkody powstałej na skutek działa osób trzecich

• Przedmiotem ubezpieczenia OC - „odpowiedzialność cywilna”, „ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej” a NIE „od odpowiedzialności cywilnej” (tui roszczenie miałby ubezpieczony do zakładu ubezpieczeń

SYSTEM UBEZPIECZEŃ KOMUNIKACYJNYCH:

Zakres systemu ubezpieczeń komunikacyjnych:

- związane z ruchem lądowych pojazdów mechanicznych,

- ochroną objęte jest ryzyko dotyczące osób, które narażone są na szkody osobowe i rzeczowe w związku z tym ruchem

Obszary systemu ubezpieczeń komunikacyjnych:

1. UBEZPIECZENIA KOMUNIKACYJNE OBOWIĄZKOWE:

• Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów w ruchu krajowym:

- regulowane prawem szczegółowym

- gwarancje wypłaty odszkodowań - UFG,

- szczególne zasady kontroli dopełnienia obowiązku

• Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów w ruchu zagranicznym:

- Jednolite Porozumienie pomiędzy Biurami Narodowymi - obowiązywanie na terenie EOG

- System Zielonej Karty

2. UBEZPIECZENIA KOMUNIKACYJNE DOBROWOLNE

• Autocasco,

• Assistance komunikacyjne

• Ubezpieczenie ochrony prawnej

• NNW kierowcy i pasażerów

• Ubezpieczenia transportowe

SYSTEM UBEZPIECZEŃ NIERUCHOMOŚCI

Ubezpieczenia nieruchomości obejmują:

• Klasyczne ubezpieczenia nieruchomości z tytułu ryzyka ognia i innych zdarzeń losowych,

• Ubezpieczenia mienia z tytułu ryzyka kradzieży z włamaniem i rabunku,

• Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej właściciela nieruchomości (deliktowa - sople, odpadające części, oblodzenia),

• Obowiązkowe ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej licencjonowanego zarządcy nieruchomości,

• Ubezpieczenia finansowe - zarządcy nieruchomości (dobrego działania, wykonania kontraktu),

• Ubezpieczenia budowlane (w procesie inwestycyjnym - sprzętu budowlanego, obiektu w fazie budowy, mienia pracowników)

Wykład IV

SYSTEM UBEZPIECZEŃ GOSPODARCZYCH C.D.

System rynku ubezpieczeniowego w Polsce

Rynek ubezpieczeń - struktura przedmiotowa

• Rodzaj oferowanych ubezpieczeń

- niematerialny charakter produktu - usługi ubezpieczeniowej

- limitowana odstępność produktów ubezpieczeniowych (tworzenie produktów ubezpieczeniowych nie jest możliwe)

- przymus nabywania niektórych ubezpieczeń

- indywidualny charakter ceny

- odroczony i niepewny charakter użycia

• Wielkość sprzedaży ubezpieczeń

• Szkodowość poszczególnych grup ubezpieczeń

Rynek ubezpieczeń - struktura podmiotowa

- Strona podażowa rynku

• Zakłady ubezpieczeń

• Podmioty współpracujące z zakładami ubezpieczeń (pośrednicy, aktuariusze, analitycy, lekarze, likwidatorzy, rzeczoznawcy)

- Strona popytowa rynku:

• Ubezpieczający (kontrahenci zakładów ubezpieczeń - osoby fizyczne i osoby prawne)

• Segmenty konsumentów na rynku ubezpieczeń:

- klient indywidualny

- klient ubezpieczeń zbiorowych

- klient ubezpieczeń grupowych

• Segmentacja ubezpieczających

- geograficzna (miasta województwa - lokalne różnice)

- demograficzna (wykonywana praca, wiek, płeć, cykl życia)

- ekonomiczna (dochody, majątek)

- psychograficzna (potrzeby motywy)

- behawioralna (oczekiwane korzyści klienta, preferencje nabywcze, lojalność klienta, świadomość, wiedza i osobowość klienta)

Pozostałe podmioty rynku ubezpieczeniowego:

• Zrzeszenia ubezpieczycieli

• Zrzeszenia ubezpieczonych

• Nadzór ubezpieczeniowy

Instytucje rynku ubezpieczeniowego w Polsce

NADZÓR UBEZPIECZENIOWY:

Komisja Nadzoru Finansowego - KNF (przejęła kompetencje KNUiFE od dnia 19 września 2006r)

Celem nadzoru jest:

- ochrona interesów osób ubezpieczających członków funduszy emerytalnych, uczestników pracowniczych programów emerytalnych

Główne zadania organu nadzoru KNF:

• Nadzór nad zgodnością działań zakładów ubezpieczeń z regulacjami prawnymi

• Nadzór nad realizacją praw ubezpieczonych

• Nadzór nad działalnością pośredników ubezpieczeniowych (tylko KNF sprawuje ten nadzór)!!!

• Wydawanie i cofanie zezwolenia na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej i funduszy emerytalnych

• Wydanie zgody na powołanie osób na członków zarządu

• Wydawanie zgody na połączenia i podział zakładów ubezpieczeń (szczególnie ważne w obszarze funduszy emerytalnych)

• Nadkładanie kar pieniężnych na zakładu ubezpieczeń lub członków zakładu (stwierdzenie niezgodności z prawem)

RZECZNIK UBEZPIECZONYCH

Podstawowy cel działań Rzecznika Ubezpieczonych:

- reprezentuje interesy osób ubezpieczonych, członków funduszy emerytalnych oraz uczestników pracowniczych programów emerytalnych

Główne zadania Rzecznika Ubezpieczonych

• Rozpatrywanie skarg w indywidualnych sprawach kierowanych do Rzecznika

• Opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących organizacji i funkcjonowania ubezpieczeń, funduszy emerytalnych i pracowniczych programów emerytalnych

• Informowanie właściwych organów nadzoru i kontroli o dostrzeżonych nieprawidłowościach w działaniu zakładów ubezpieczeń, funduszy emerytalnych

• Stwarzanie możliwości polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów w zakresie ubezpieczeń (sąd polubowny przy Rzeczniku Ubezpieczonych)

POLSKA IZBA UBEZPIECZEŃ

Cel działalności PIU:

• PIU jest organizacją ubezpieczeniowego samorządu gospodarczego

• Przynależność zakładów do Izby jest obowiązkową i powstaje z chwilą podjęcia przez zakład działalności ubezpieczeniowej (brak obowiązku dla zagranicznego ZU)

Główne zadania IZBY:

• Reprezentowanie zakładów ubezpieczeń wobec organów władzy i administracji państwowej,

• Wyrażanie opinii o projektach aktów prawnych dotyczących działalności ubezpieczeniowej oraz współdziałanie przy ich opracowaniu

• Współdziałanie z organizacjami i stowarzyszeniami krajowymi i zagranicznymi w zakresie ubezpieczeń

• Edukacja ubezpieczeniowa

UBEZPIECZENIOWY FUNDUSZ GWARANCYJNY

Główne zadania UFG:

• Wypłacanie odszkodowań i świadczeń z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych oraz obowiązkowego ubezpieczenia OC rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego:

- za straty na osobie, w przypadku nie ustalenia tożsamości sprawcy

- za szkodę na mieniu i osobie, gdy posiadacz pojazdu lub rolnik nie posiadał obowiązkowego ubezpieczenia OC

• W przypadku ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń - zaspokojenie roszczeń osób uprawnionych z tytułu umów:

- ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych

- OC rolników

- z tytułu umów UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE w wysokości 50 % wierzytelności (nie więcej jednak niż kwota będąca równowartością z złotych 30 tyś. EURO)

POLSKIE BIURO UBEZPIECZEŃ KOMUNIKACYJNYCH

Członkowie biura:

Zakłady ubezpieczeń wykonujące na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalność ubezpieczeniową w grypie obejmującej ubezpieczenie obowiązkowe posiadaczy pojazdów mechanicznych

Przedmiotem działalności biura jest:

1. wystawianie dokumentów ubezpieczeniowych ważnych w innych państwach (nadal w Polsce funkcjonuje zielona karta)

2. zawieranie z zagranicznymi biurami narodowymi umów o wzajemnym uznawaniu dokumentów ubezpieczeniowych

3. organizowanie likwidacji szkód spowodowanych na terytorium RP przez posiadaczy pojazdów mechanicznych zarejestrowanych za granicą

4. organizowanie likwidacji szkód spowodowanych przez posiadacza pojazdu zarejestrowanego na terenie RP i powstałych w krajach, z którymi Biuro posiada podpisaną umowę.

EUROPEJSKI SYSTEM UBEZPIECZEŃ:

System jednolitego rynku finansowego Unii Europejskiej

Rynek Finansowy UE:

- jeden z najbardziej rozwiniętych rynków na świecie,

- zasady funkcjonowania jednolitego rynku finansowego:

• zasady fundamentalne (określone przez Traktat Rzymski w 1957 roku):

- swoboda osiedlania się

- swoboda świadczenia usług,

- swoboda przepływu kapitału (także ludzi)

• zasada minimalnych standardów (nie jak wykazywano wcześniej - regulacja wszystkiego, a jedynie regulacja ogólna)

• zasada wzajemnego uznawania przepisów narodowych

• zasada jednolitej licytacji

• zasada prymatu nadzoru macierzystego

Instytucjonalne uwarunkowania procesów regulacyjnych rynków finansowych:

• projekty legislacyjne dotyczące rynku finansowego inicjowane są przez komisję Europejską i przekazywane do współdecydowania Radzie Ministra oraz Parlamentowi Europejskiemu

• występowanie znacznej ilości ciał doradczych i opiniodawczych powodujący nadmierną komplikację procesów tworzenia regulacji (Komitet Doradczy Bankowości, Komitet Ubezpieczeń, Konferencja Nadzorców Ubezpieczeniowych, Komitet Kontaktowy Rynków Kapitałowych)

• poziom złożoności struktur instytucjonalnych spowodował konieczność uproszczenia zasad regulacji wspólnego rynku finansowego - PROCEDURA LUMFALUSS'YEGO

• procedura Lumfaluss'yego to proces:

- tworzenia

- konsultowania

- przyjmowania

- wdrażania w życie (w sposób uproszczony) nowego prawa wspólnotowego dotyczącego rynku papierów wartościowych, ubezpieczeń, instytucji pracowniczego zaopatrzenia emerytalnego i bankowego

• procedura obejmuje także nie mające mocy aktu prawnego rekomendacje, standardy, wytyczne oraz zalecenia we wspomnianych dziedzinach

• powstanie dyrektywy 2005/1/WE Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającej nową strukturę organizacyjną dla komitetów usług finansowych.

Wykład VI

SYSTEM UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH ( podstawowe zagadnienia)

Pojęcia podstawowe

Zabezpieczenie społeczne

całokształt środków i działań publicznych, za pomocą których społeczeństwo stara się chronić swoich członków przed groźbą niemożności zaspokojenia podstawowych potrzeb, wspólnie uznanych za ważne.

Określenie zabezpieczenia społecznego opiera się na założeniu że:

• z reguły każdy dorosły członek społeczeństwa ma możliwość i jest obowiązany zapewnić własną pracą (majątkiem) zaspokojenie potrzeb swoich i najbliższej rodziny,

• prawo zabezpieczenia społecznego przypada jedynie definiowanie społecznie uchwytnych wyjątków od tej reguły,

• normowanie przedsięwzięć uznawanych za możliwe i właściwe w celu wypełnienia powstających luk.

Metody zabezpieczenia społecznego:

- technika ubezpieczeniowa,

- technika zaopatrzeniowa,

- technika opiekuńcza (pomoc społeczna)

Określenie ubezpieczenia społecznego (za Wacławem Szubertem):

Ubezpieczenie społeczne stanowi:

• system zagwarantowanych ustawowo i związanych z praca świadczeń o charakterze roszczeniowym,

• system świadczeń pokrywających potrzeby wywołane przez zdarzenia losowe lub inne zrównane z nimi zdarzenia,

• system świadczeń spełnianych przez zobowiązane do tego instytucje,

• system świadczeń finansowanych na zasadzie bezpośredniego lub pośredniego rozłożenia ciężaru tych świadczeń, w całości lub co najmniej w poważnej mierze na zbiorowość osób do nich uprawnionych.

Cechy ubezpieczenia społecznego:

• tworzenie wspólnot osób narażonych na podobne zdarzenia losowe (choroby, inwalidztwo, starość, bezrobocie, śmierć),

• cel tworzenia wspólnoty - pokrywanie potrzeb majątkowych ze wspólnego funduszu,

• ubezpieczenie społeczne - ścisły związek z pracą, której charakter decyduje o przynależności do określonej wspólnoty,

• charakter przymusowy,

• publiczny (państwowy lub pod nadzorem państwa),

• niezarobkowy charakter instytucji zbierających fundusze i dokonujących wypłaty,

• ustawowo gwarantowane prawo do świadczeń przysługując w razie wystąpienia zdarzenia objętego ubezpieczeniem i niezależne od posiadania innych środków utrzymania,

• zróżnicowanie świadczeń według wysokości utraconych zarobków oraz wysokości i liczby opłacanych składek.

Należy odróżnić ubezpieczenie społeczne od pomocy społecznej,

Zakres ubezpieczeń społecznych

Podstawowa regulacja systemu ubezpieczeń społecznych:

- Ustawa z 13 października 1998 r. o SUS,

- Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS,

- Ustawa z 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych

Ubezpieczenia w Polsce obejmują:

1. ubezpieczenia emerytalne,

2. ubezpieczenia rentowe,

3. ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa (tzw. chorobowe)

4. ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tzw. wypadkowe).

KONSTRUKCJA POLSKIEGO SYSTEMU UBEPZIECZEŃ EMERYTALNYCH

Trójfilarowy system emerytalny:

I filar:

- ubezpieczenie społeczne mające charakter powszechny i obowiązkowy,

- finansowane metodą repartycyjną i administrowane przez AUS.

II filar

- OFE o charakterze powszechnym i obowiązkowym, gromadzące i pomnażające składki wpłacone przez członków,

- zakłady emerytalne zapewniające wypłatę świadczeń emerytalnych z tych środków,

Element uzupełniający system ubezpieczeń społecznych

III filar:

Pracownicze programy emerytalne (PPE), organizowane dobrowolnie przez pracodawców dla pracowników oraz IKE

Zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych określonych ustawą wykonują:

• ZUS

• OFE

• Zakłady Emerytalne

• KNF

• Płatnicy składek.

System finansowy ubezpieczeń społecznych opiera się na funduszach pochodzących ze:

• składek ewidencjonowanych na kontach ubezpieczonych i kontach płatników składek prowadzących przez ZUS oraz na indywidualnych kontach w OFE

• środków budżetu Państwa.

Główne elementy systemu finansowego to:

- FUS

- Fundusz Rezerwy Demograficznej,

- fundusze emerytalne (OFE PPE)

ZUS

- państwowa jednostka organizacyjna, posiada osobowość prawną,

- w jego skład wchodzą jednostki terenowe i centrala,

- struktura organizacyjna ZUSu, zakres działania tryb funkcjonowania i kompetencje jego organów są określone w statucie ZUS

- organami ZUSu są : Prezes ZUSu, Zarząd, Rada Nadzorcza

PTE

• spółka akcyjna, która tworzy fundusz emerytalny i zarządza nim za wynagrodzeniem,

• PTE pełni funkcje organizatorskie

Zakłady emerytalne:

- podmiot wybrany przez ubezpieczonego dla wypłacenia mu emerytury (dożywotniej lub kapitałowej)

KNF - Komisja Nadzoru Finansowego

Płatnicy składek:

• głównie pracodawcy,

• ich zadania o charakterze obowiązkowym wyznacza głównie ustawa o SUS,

• dodatkowe możliwości oferowania pracownikom dodatkowego „zabezpieczenia emerytalnego” określa ustawa o PPE

Kapitałowa część ubezpieczeń emerytalnych to głównie III i II filar i jego instytucje:

1. OFE

2. PTE

3. ZEM - Zakłady emerytalne

OFE

Zasady funkcjonowania

Przedmiot działalności OFE:

• Gromadzenie środków pieniężnych,

• Lokowanie środków pozyskanych ze składek z przeznaczeniem uzyskanego kapitału na wypłatę członkom funduszy - po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego,

• Środki pieniężne trafiają do OFE poprzez ZUS w postaci części składek na ubezpieczenie emerytalne: do OFE trafia 7,3% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne

Cechy OFE:

• Fundusze emerytalne mają charakter otwarty - każdy uprawniony może dowolnie wybrać fundusz, a fundusz nie może odmówić mu członkostwa,

• Istnieje obowiązek przynależności dla każdej osoby objętej ubezpieczeniem społecznym urodzonej po 31 XI 1968 r.

• Osoby, które nie wybrały funduszu są przypisywane do funduszu w drodze losowania które organizuje ZUS,

• Członek funduszu może zdecydować o zmianie funduszu, a fundusz do którego należy nie może ograniczać jego prawa do wystąpienia, jeżeli dokonał on wyboru innego funduszu,

• Decyzja o zmianie funduszu oznacza przeniesienie do tego funduszu zgromadzonych środków w drodze tzw. wypłaty transferowej.

Organizacja OFE:

- OFE są odrębnymi podmiotami, mają osobowość prawną,

- OFE są tworzone, zarządzane i reprezentowane w stosunku z osobami trzecimi przez PTE.

PTE:

• PTE - podmioty prywatne działające w formie spółki akcyjnej

• OFE i zarządzające nimi PTE, podlegają nadzorowi państwa - KNF,

• PTE może zarządzać tylko jednym funduszem emerytalnym,

• PTE mogą się łączyć być nabywane przez inne towarzystwa emerytalne (fundusz emerytalny jest likwidowany ale odbywa się to w drodze przeniesienia aktywów),

• Wszystkie zmiany struktury podmiotowej rynku, jak również zmiany właścicielskie wymagają zezwolenia organu nadzoru,

• Podstawową przesłanką dla wydania zgody na połączenie funduszy jest właściwe zabezpieczenie interesów członków OFE.

Wykład VII

SYSTEM UBEZPIECZEŃ ZDROWOTNYCH (podstawowe założenia)

Organizacja systemu i specyfika rynku ochrony zdrowia:

• zasada podstawowa - każdy obywatel ma prawo do ochrony zdrowia (Konstytucja RP - art. 68) niezależnie od sytuacji materialnej,

• władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej, dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku,

• zdrowie ludności oraz zdrowie jednostki jest produktem prowadzenia przez państwo określonej polityki społeczno - ekonomicznej ( długość życia oraz stan zdrowia - oznacza rozwój ekonomiczny),

• działania podejmowane w celu utrzymania, poprawy lub przywrócenia zdrowia prowadzone są w ramach systemy ochrony zdrowia.

System ochrony zdrowia

- wg WHO - spójna całość której liczne powiązane między sobą części wspólnie oddziałując, wpływają (pozytywnie) na stan zdrowia populacji

- całokształt działań podejmowanych na rzecz ochrony zdrowia populacji w płaszczyźnie politycznej, prawnej, ekonomicznej, społecznej i kulturowej

System ochrony zdrowia obejmuje:

• system opieki zdrowotnej - czyli działania jednostek służby zdrowia i ich pracowników,

• aktywność społeczną w kierunku ochrony zdrowia.

System opieki zdrowotnej:

• zorganizowany i skoordynowany zespół działań, którego celem jest realizacja świadczeń i usług profilaktyczno - leczniczych i rehabilitacyjnych , mających na celu zabezpieczenie i poprawę stanu zdrowia jednostki i zbiorowości,

• skuteczność tego systemu - zależna jest głównie od dostępności ograniczonych zasobów finansowych i rzeczowych (technika) oraz efektywne ich wykorzystanie.

• Konieczne jest sprawowanie szczególnego nadzoru nad alokacja i wykorzystaniem dostępnych zasobów,

• Dostępność zasobów jest uzależniona od poziomu rozwoju gospodarczego danego kraju i zamożności społeczeństwa oraz realizowanej polityki państwa w zakresie organizacji i finansowania opieki zdrowotnej (!).

Główne elementy prawidłowego działania systemu opieki zdrowotnej:

1. dostępność opieki zdrowotnej (bezpośrednio powiązaną z jakością opieki zdrowotnej)

- możliwość otrzymania świadczenia

- ilość i rozmieszczenie placówek ochrony zdrowia

- godziny pracy

- oraz okres oczekiwania na świadczenia medyczne

2. ciągłość opieki

3. skuteczność i jakość opieki

4. akceptacja i satysfakcja personelu i pacjentów

5. kompleksowość (globalność) opieki

6. zmiany systemowe i elastyczność systemu opieki zdrowotnej

7. produktywność systemu - zależna jest od dostępności zasobów sprzętowych i technologicznych oraz poziomu jakości wykształcenia oraz wydajności i nastawienia do pracy personelu medycznego.

Rola państwa w organizacji i finansowaniu systemu ochrony zdrowia:

wynika z niemożności zastosowania mechanizmu rynkowego w pełnym zakresie

usługi zdrowotne są przedmiotem oddziaływania ryzyka

konieczność zwiększenia nakładów na system opieki zdrowotnej (rozwój technologii i farmaceutyki)

reglamentacja świadczeń

zwiększenie efektywności

Klasyfikacja systemów (ubezpieczeń) zdrowotnych wg OECD:

• model bezpośrednich opłat wnoszonych przez konsumenta bez zwrotu przez ubezpieczyciela

bezpośrednia odpłatność ponoszona przez pacjenta za świadczone usługi

• model dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego umożliwiający zwrot całości lub części poniesionych wydatków

pośrednictwo zakładów ubezpieczeń

• model przymusowego (publicznego, społecznego) ubezpieczenia

występuje obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia

płatność za pośrednictwem państwa

• model dobrowolnego ubezpieczenia opartego na kontraktach między ubezpieczycielami i wytwórcami świadczeń medycznych

świadczeniobiorca (pacjent) ma swobodę wyboru ubezpieczyciela

ubezpieczyciel zawiera umowę o świadczenie medyczne z wybranymi świadczeniodawcami

• model przymusowego (publicznego, społecznego) ubezpieczenia opartego na kontraktach między płatnikiem strony trzeciej( budżet państwa, NFZ) a wytwórcami świadczeń zdrowotnych

środki pochodzą z obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego lub też z podatków ogólnych

środki przekazywane są przez stronę trzecią (dysponenta środków) bezpośrednio do świadczeniodawców, którzy realizują świadczenia na podstawie zawartych umów

Płatnik strony trzeciej w Polsce NFZ

System ochrony zdrowia w Polsce:

• od 1999 roku zmieniono w Polsce system finansowania ochrony zdrowia z zaopatrzeniowego na ubezpieczeniowy (wszystkie środki gromadzone w 1 miejscu)

• usługi w zakresie ochrony zdrowia są finansowane przede wszystkim ze środków publicznych; środki pochodzą również ze źródeł prywatnych (częściowa opłacalność)

Źródła finansowania ochrony zdrowia w Polsce:

Źródła publiczne:

- składka na ubezpieczenie zdrowotne

- dochody budżetu państwa

- środki organizacji międzynarodowych

- środki przekazywane przez TU z tytułu ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów

Źródła prywatne:

- opłaty za świadczenia nie podlegające finansowaniu ze środków publicznych

- opłaty dobrowolne za nieodpłatne świadczenia

- opłaty abonamentowe tzw. quasi ubezpieczenia

- opłaty nieformalne darowizny, wpłaty dla fundacji,

- opłaty ze środków pracodawcy (obowiązkowe i dobrowolne)

Składki ubezpieczenia zdrowotnego:

• opłacana jest obligatoryjnie (zgodnie z zasadami ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych),

• pobierana jest przez ZUS (przekazywane do dysponenta środków - NFZ)

• składka na ubezpieczenie zdrowotne podlega odliczeniu od należnej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych,

• obowiązujący system gromadzenia środków zwiększa świadomość społeczeństwa o wysokości ponoszonych opłat na ochronę zdrowia

• wydatki na ochronę zdrowia rosną - koszty nowoczesnych leków i wysoki poziom bezrobocia - składki nie wystarczają na pokrycie kosztów powstanie zadłużenie SPZOZ i NZOZ,

Wysokość składki:

- skutek podwyższenia składki ubezpieczenia zdrowotnego bez adekwatnych zmian w odliczaniu składki od podatku dochodowego - przerzucenie źródła dodatkowych przychodów systemu bezpośrednio na społeczeństwo

- w kolejnych latach po reformie okazuje się , że środki gromadzone na ochronę zdrowia są niewystarczające (początkowe postulaty wskazywały składkę na poziomie od 11 %)

Źródła finansowania z punktu widzenia mikro - finansowanie działalności zakładu opieki zdrowotnej:

1. umowy (kontrakty) zawarte z NFZ

2. umowy zawarte z innymi placówkami medycznymi - podwykonawstwo

3. dotacje przekazywane samodzielnemu publicznemu ZOZ (SPZOZ) przez organ założycielski

4. środki przekazywane przez Ministerstwo Zdrowia a także NFZ na programy z zakresu ochrony zdrowia publicznego

5. środki przekazywane bezpośrednio przez Ministerstwo Zdrowia przeznaczonych na finansowanie wysokospecjalistycznych procedur medycznych

6. wpłaty prywatne (osoby fizyczne, pracodawcy

7. inne przychody uzyskiwane z działalności innej niż medyczna, np. wynajem zbycie zbędnych składników.

1

---