PROJEKTOWANIE TECHNOLOGICZNE

Wykład 1 08-X-09

dr inż. Wiesława Grzesińska

przedsiębiorstwo spożywcze - oznacza przedsiębiorstwo publiczne lub prywatne, typu non-profit lub nie, prowadzące jakąkolwiek działalność związaną z jakimkolwiek etapem produkcji, przetwarzania i dystrybucji żywności.

zakład spożywczy - miejsce wykonywania działalności gospodarczej w zakresie produkcji lub obrotu żywnością, na wszystkich lub wybranych etapach tej działalności, począwszy od przygotowania do wprowadzenia do obrotu produktów pierwotnych, aż do oferowania do sprzedaży lub dostawy żywności końcowemu konsumentowi, odpłatnie lub nieodpłatnie

• Zakłady przemysłu spożywczego:
  - zakłady mleczarskie
  - zakłady mięsne
  - zakłady przetwórstwa rybnego
  - zakłady przetwórstwa owocowo - warzywnego
  - zakłady przetwórstwa cukierniczego
  - zakłady piekarnicze (w tym piekarnie)
  - zakłady produkcji napojów fermentowanych (w tym browary)
  - itd.

• Zakłady przetwórstwa garmażeryjnego

• Centralne przygotowalnie półproduktów na rzecz gastronomii

• Zakłady gastronomiczne

projektowanie - działalność twórcza z określonym udziałem prac rutynowych dotyczących nowych lub modernizowanych produktów, procesów produkcyjnych, procesów zarządzania produkcją, systemów produkcyjnych, zakładów przemysłowych.
(I. Durlik, 1993)

Pojecie projektowania zależy od przyjętej perspektywy badawczej (kierunku naukowego, ogólności rozważań), istniejące definicje projektowania nie są względem siebie sprzeczne lecz uzupełniające, można wyróżnić niezbędne czynniki aby proces projektowania mógł być realizowany, takie jak:
- potrzeba
- system projektujący
- określony system wartości, który musi być uznawany przez system projektujący
- wynik projektowania rozumiany jako dokumentacja projektowa

Projektowanie, którego celem jest tworzenie technologicznie poprawnych obiektów architektonicznych lub technicznych nazywa się projektowaniem technologicznym.

Wyróżniki projektowania technologicznego:
- szczególny nacisk na wszystkie aspekty związane z technologią
- szczególny nacisk na wszystkie aspekty związane z technologiczną jakością projektowanego obiektu

Projektowanie technologiczne wchodzi w skład projektowania w technice produkcyjnej, które oznacza tworzenie kompleksu danych do opracowania technicznego.

W skład kompleksu danych wchodzą co najmniej informacje związane z:
- produktem
- technologią
- organizacją obiektów produkcyjnych
- zasadami uruchamiania i funkcjonowania systemu

Wykład 2 15-X-09

Projektowanie technologiczne jest jednym z elementów przedsięwzięcia projektowego, którego zadaniem jest stworzenie obiektu spełniającego wymagania procesów technologicznych w szeroko rozumianym pojęciu znaczeniowym.

Cechy przedsięwzięcia projektowego:
- W trakcie jego realizacji ma być osiągnięty konkretny cel i uzyskany jasno określony rezultat
- ma określony termin rozpoczęcia i zakończenia
- w trakcie jego realizacji wykorzystywane są różne zasoby
- posiada specyficzną strukturę organizacyjną
- realizacja projektu związana jest z dużą niepewnością z uwagi na innowacyjny charakter
- projekt realizowany jest w fazach między, którymi można wskazać wyraźne linie rozgraniczające

Projekty technologiczne wykonuje się:
- jednostadialnie
- dwustadialnie
- trój stadialnie

Projektowanie jednostadialne zawiera następujące fazy projektowania:
- projekt wykonawczy

Projektowanie dwustadialne zawiera następujące fazy projektowania:
- projekt podstawowy
- projekt wykonawczy

Projektowanie trójstadialne zawiera następujące fazy projektowania:
- koncepcja programowo - przestrzenna
- projekt podstawowy
- projekt wykonawczy

Koncepcja programowo - przestrzenna:

• część opisowo - obliczeniowa:
  - procesy produkcyjne z ustaleniem kolejności wykonywania czynności
  - wykaz podstawowego wyposażenie technologicznego
  - wielkość zatrudnienia
  - przybliżone zapotrzebowanie surowcowe
  - przybliżone pierzchnie
  - przybliżone zapotrzebowanie na media
  - wymagania dotyczące transportu wewnętrznego i zewnętrznego
  - zasady kontroli jakości
  - wytyczne branżowe stanowiące wymagania stanowiące podstawę zaspokajania wszystkich potrzeb gwarantujących prawidłowy proces produkcyjny
  - przybliżone ilości odpadów oraz sposób ich zagospodarowania
  - określenie niezbędnej powierzchni produkcyjne i pomocniczej

• część graficzna - schemat przebiegu procesów technologicznych, ideogramy instalacji technologicznych, rysunki koncepcyjne rozmieszczenia podstawowych maszyn i urządzeń

Projekt podstawowy:

• część opisowo - obliczeniowa:
  - charakterystyka stanu istniejącego - w przypadku modernizacji
  - charakterystyka programowo - technologiczna z określeniem programu produkcji, przebiegu procesów technologicznych z uwzględnieniem przyjętych rozwiązań
  - charakterystyka techniczna wyrobów
  - podstawowe dane charakteryzujące oddział
  - obliczenie i zestawienie niezbędnych do produkcji surowców, półproduktów, materiałów pomocniczych
  - określenie sposobu magazynowania surowców, półproduktów i wyrobów gotowych oraz materiałów pomocniczych
  - określenie rodzaju i wielkości odpadów poprodukcyjnych oraz sposobu ich usuwania
  - określenie spodziewanych zanieczyszczeń dla środowiska
  - ustalenie rodzaju i ilości środków transportu
  - określenie zatrudnienia (wielkość, struktura, zmianowość) z uwzględnieniem możliwości i warunków zatrudnienia osób niepełnosprawnych
  - obliczenie zapotrzebowania na czynnik energetyczny i inne media niezbędne do celów technologicznych
  - ustalenie niezbędnej powierzchni dla stanowisk, oddziałów zakładu i socjalno - usługową
  - zestawienie wyposażenia technologicznego niezbędnego do realizacji programu produkcyjnego
  - określenie warunku p.poż, bhp, ochrony środowiska, sanitarnych
  - określenie organizacji kontroli technicznej
  - określenie wytycznych branżowych (architektura, instalacje)

• część graficzna:
  - schemat przebiegu procesów technologicznych (produkcyjnych)
  - rysunki rozmieszczeń wyposażenia technologicznego
  - założenia konstrukcyjne dla nietypowych maszyn

Pobranie z chłodni wędlin		Naważenie porcji (pomieszczenie pakowania
		Pakowane próżniowe (pomieszczenie pakowania)
Ekspozycja towarów (przez pomieszczenie odbioru hurtowego)		Czasowe przechowywanie w chłodni wędlin (nr.2)

(przykład schematu procesu technologiczneg

Wykład 3 28-X-09

Projekt wykonawczy:

• część opisowo - obliczeniowa:

• omówienie ewentualnych zmian powstałych w wyniku uwzględnienia zaleceń i opinii zgłoszonych do projektu podstawowego

• określenie warunków szczegółowych montażu wyposażenia technologicznego i rurociągów, specyfikację elementów rurociągów, armatury i zamocowań

• wytyczne zabezpieczeń urządzeń technologicznych

• wytyczne rozruchu, odbioru i eksploatacji poszczególnych urządzeń i linii technologicznych, zestawienie wyposażenia technologicznego

• część graficzna:

• uszczegółowienie rysunków rozmieszczenia wyposażenia technologicznego

• uszczegółowienie (zwymiarowanie) elementów rurociągów technologicznych z rozmieszczeniem armatury i zamocowań

• rysunki szczegółowe montażu stanowisk, linii technologicznych, pomostów itp.

Zakres opracowania projektu technologicznego:

Ilość opracowanych stadiów oraz stopień szczegółowości opracowań technologicznych powinny być dostosowane do specyfiki i charakteru inwestycji, jak również stopnia skomplikowania występujących procesów technologicznych.

Etapy realizacji inwestycji:

1. Pomysł

2. Opracowania studyjne:

1. Określenie istniejącego i przewidywalnego zapotrzebowania na usługi

2. Określenie głównego odbiorcy i zapoznania się z jego wymaganiami oraz przyzwyczajeniami

3. Określenie optymalnego programu i standardu usługi

4. Określenie kosztów oraz zbilansowania źródeł finansowania

5. Określenie ogólnej lokalizacji i miejscowych uwarunkowań techniczno-formalno-prawnych

3. Projektowanie techniczno-technologiczne:

1. Opracowanie projektu koncepcyjnego (wielobranżowe)

2. Opracowanie projektu budowlanego wraz z niezbędnymi ekspertyzami (wielobranżowe)

Wykład 4 12-XI-09

Etapy realizacji inwestycji (cd).:

4. Uzyskanie pozwolenia na budowę

5. Projektowanie techniczno - technologiczne c.d.

1. Opracowanie projektu przetargowego

6. Wybór generalnego wykonawcy, inwestora zastępczego

7. Projektowanie techniczno - technologiczne c.d.

1. Opracowanie projektu wykonawczego

8. Realizacja inwestycji wraz z nadzorami autorskimi

9. Zatrudnienie personelu i jego szkolenie

10. Odbiór inwestycji przez odpowiednie jednostki administracji państwowej

Otwarcie projektu!

Projektowanie:

- projekt koncepcyjny

- projekt budowlany

- projekt przetargowy

- projekt wykonawczy

- projekt powykonawczy

Projektowanie technologiczne

	Wiadomości z zakresu technologii
	Projekt
	Znajomość aktów prawnych

Wykład 5 26-XI-09

Akty prawne:

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 29 marca 2006r

w sprawie wymagań, jakim powinien odpowiadać projekt technologiczny zakładu, w którym ma być prowadzona działalność w zakresie produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego

(Dz. U. Nr 90, poz. 858)

Projekt technologiczny zakładu, w którym ma być prowadzona działalność w zakresie produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego, składa się z:

• części opisowej

• części graficznej

Część opisowa:

• określenie rodzajów produktów pochodzenia zwierzęcego, które będą produkowane w zakładzie

• opis typowej zdolności produkcyjnej i ilość zmian produkcyjnych na dobę

• szczegółowy opis procesów technologicznych w zakładzie

• wykaz pomieszczeń z uwzględnieniem ich przeznaczenia, powierzchni, wymaganej wysokości oraz sposobu wykończenia posadzek, ścian i sufitów

• wyszczególnienie wymaganych parametrów fizycznych w poszczególnych pomieszczeniach zakładu, w których jest to konieczne ze względu na technologię i bezpieczeństwo produkcji, w tym temperaturę, wilgotność, wielokrotność wymiany powietrza w pomieszczeniach zakładu, a także natężenia światła w miejscach prowadzenia badania i kontroli

• określenie systemu dostawy i dystrybucji wody, ze szczególnym uwzględnieniem jej zużycia

• określenie wymagań technologicznych dotyczących i instalacji elektrycznej, gazowej z uwzględnieniem wymagań dotyczących parametrów technologicznych dla zainstalowanych urządzeń

• określenie wymagań dotyczących wentylacji i mikroklimatu w poszczególnych pomieszczeniach lub obszarach zakładu, w tym dotyczących temperatury wilgotności powietrza, kierunku i prędkości przepływu powietrza lub ilości wymian w jednostce czasu

• opis sposobu magazynowania zużytych opakowań, a także odpadów i ścieków oraz ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego nie przeznaczonych do spożycia przez ludzi

• opis sposobu czyszczenia i odkażania, dezynfekcji i deratyzacji

Część graficzna:

plany w skali 1:50 lub za zgodą powiatowego lekarza weterynarii w skali 1:100 lub 1:200 z wyłączeniem planu zagospodarowania terenu wykonanego w skali 1:500

plany winny przedstawiać:

• zagospodarowanie terenu zakładu wraz z jego otoczeniem, z wyszczególnieniem źródeł zanieczyszczeń, z zaznaczeniem:

• kierunku wiatru przeważającego

• zewnętrznych dróg komunikacyjnych

• skupisk roślinności, zbiorników wodnych, miejsc magazynowania lub unieszkodliwiania odpadów, oczyszczalni ścieków oraz miejsc gromadzenia, przechowywania, przetwarzania lub usuwania ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego nie przeznaczonych do spożycia przez ludzi

• obiektów znajdujących się na terenie zakładu, w szczególności ogrodzeń, bram, wjazdów i wyjazdów, magazynów, zbiorników na odpady, placów manewrowych, dróg dojazdowych, myjni samochodowych, miejsc gromadzenia, przechowywania, przetwarzania lub usuwania ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego nie przeznaczonych do spożycia przez ludzi

• rzuty poziomów kondygnacji z zaznaczeniem powierzchni, w tym dróg technologicznych i transportu wewnętrznego, od przyjęcia surowców do wysyłki produktów z wyróżnieniem stref zakładu o różnych stopniu zanieczyszczenia mikrobiologicznego

• miejsc, w których odbywają się poszczególne etapy produkcji, stanowiska pracy, lokalizacji maszyn, instalacji i urządzeń produkcyjnych, od przyjęcia surowców do wysyłki produktów

• układ dróg:

• przemieszczanie się osób zatrudnionych przy produkcji do stanowisk pracy i opuszczających stanowisko pracy

• dostaw surowców, dozwolonych substancji dodatkowych i substancji pomagających w przetworzeniu oraz opakowań

• usuwaniu zużytych opakowań i odpadów, ścieków, a także ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego nie przeznaczonych do spożycia przez ludzi z uwzględnieniem dróg znajdujących się poza pomieszczeniami produkcyjnymi

• układ instalacji wodociągowej, z podziałem na dystrybucję wody zimnej, gorącej oraz zmieszanej, z ponumerowanymi produktami poboru wody w kolejności od studni zakładowej lub miejsca, w którym woda została doprowadzona do spożycia przez ludzi do celów przeciwpożarowych i technicznych

• miejsca, w których na terenie zakładu są umieszczone zabezpieczenia stosowane przeciwko szkodnikom

• kierunki przepływu powietrza pomiędzy pomieszczeniami produkcyjnymi zakładu - w przypadku zakładów, w których występują strefy o zróżnicowanym stopniu zanieczyszczenia mikrobiologicznego

• parametry fizyczne w poszczególnych pomieszczeniach zakładu, w których jest to konieczne ze względu na technologię i bezpieczeństwo produkcji, w tym temperaturę, wilgotność, wilgotność, wielokrotność wymiany powietrza w pomieszczeniach zakładu oraz natężenia światła miejscach prowadzenia badania i kontroli

Wykład 6 03-XII-09

		zakład spożywczy
dział magazynowy		dział produkcyjny
				dział ekspozycyjny		dział administracyjno - socjalny

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej

- pomieszczenie higieniczno - sanitarne to szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami, ustępy, palarnie, jadalnie, z wyjątkiem stołówek, pomieszczeń do ogrzewania się pracowników oraz pomieszczenia do prania, odkażania, suszenia i odpylania odzieży roboczej lub ochronnej

- pomieszczenie stałej pracy to pomieszczenie pracy, w którym łączny czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej doby przekracza 4 godziny

- pomieszczenie czasowej pracy to pomieszczenie pracy, w którym łączny czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej doby trwa od 2-4 godzin

- budynki i inne obiekty, w których znajdują się pomieszczenia pracy, powinny być zbudowane i

utrzymane zgodnie z wymaganiami określonymi w przepisach techniczno - budowlanych

- na drogach transportowych i w magazynach nie powinny występować progi ani stopnie; w przypadku zróżnicowania poziomów podłogi, różnice te powinny być wyrównane pochylniami, o nachyleniu dostosowanym do rodzaju używanego środka transportu, ale nie większymniż 8% (zalecane 6%) - % niwelowania poziomów

- pracodawca jest w obowiązku zapewnić dostateczną ilość wody zdatnej do celów higieniczno sanitarnych

# 90l - przy pracach wykonywanych w wysokiej temperaturze lub wymagających zapewnianie higieny procesów technologicznych w tym 60l - w przypadku korzystania z natrysków

- pomieszczenia stałej pracy nie powinny być lokalizowane poniżej poziomu otaczającego terenu,
z wyjątkiem pomieszczeń usługowych i gastronomicznych, pod warunkiem zachowania wymagań i przepisów techniczno - budowlanych i po uzyskaniu zgody właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego wydanej w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy

- na każdego pracownika zatrudnionego w pomieszczeniu stałej pracy powinno przypadać co najmniej 13m³ wolnej objętości pomieszczenia oraz co najmniej 2m² wolnej powierzchni podłogi

- wysokość pomieszczenia stałej pracy nie może być mniejsze niż 3 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia

- 3,3 m w świetle jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace powodujące występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia

- wysokość pomieszczeń może być obniżona w przypadku zastosowania klimatyzacji pod warunkiem uzyskania zgody wojewódzkiego inspektora sanitarnego

- wysokość pomieszczeń może być obniżona do 2,5m w świetle jeżeli:

# w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie więcej niż 4 pracowników, a na każdego z nich przypada co najmniej po 15 m³ wolnej objętości pomieszczenia

# przy prowadzonych pracach nie występują pyły lub substancje szkodliwe dla zdrowia, lokal znajduje się w budynku mieszkalnym, a na jednego pracownika przypada co najmniej 15m³ wolnej objętości pomieszczenia

- wysokość pomieszczeń higieniczno - sanitarnych nie powinna być w świetle niższa niż 2,5m; dopuszcza się zmniejszenie wysokości do 2,2m w świetle - w przypadku usytuowania ich w suterenie, piwnicy lub na poddaszu

- do pomieszczeń i stanowisk pracy położonych na różnych poziomach powinny prowadzić bezpieczne dojścia stałymi schodami lub pochylniami

- w pomieszczeniach stałej pracy należy zapewnić oświetlenie dzienne, chyba że jest to niemożliwe lub niewskazane ze względów technologicznych, a na stosowanie oświetlenia wyłącznie elektrycznego uzyskano zgodę właściwego wojewódzkiego inspektora sanitarnego wydaną w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy

- niezależnie od oświetlenia dziennego w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie elektryczne o parametrach zgodnych z PN

- okna i świetliki przeznaczone do wietrzenia należy wyposażyć w urządzenia pozwalające na proste ich otwieranie z poziomu podłogi

- w pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturą odpowiednią do rodzaju wykonywanej pracy, nie niższą niż 14^oC, chyba że względy technologiczne na to nie pozwalają

- w pomieszczeniach pracy, w których nie jest wykonywana lekka praca fizyczna i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż 18^oC

- stanowiska pracy powinny być urządzone stosownie do rodzaju wykonywanych na nich czynności oraz psychofizycznych właściwości pracowników, przy czym wymiary wolnej powierzchni stanowiska pracy powinny zapewniać pracownikom swobodę ruchu wystarczającą do wykonywania pracy w sposób bezpieczny, z uwzględnieniem wymagań ergonomii

- na stanowiskach pracy nie wolno przechowywać surowców, gotowych wyrobów , materiałów pomocniczych i odpadków w ilościach większych od wynikających z potrzeb technologicznych, umożliwiających utrzymanie ciągłości pracy na danej zmianie; odpady produkcyjne powinny być sukcesywnie odprowadzane

- maszyny i urządzenia techniczne winny spełniać wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy

- maszyny powinny być wyposażone w łatwo odróżniające się i odpowiednio oznakowane urządzeniach do odłączania od wszystkich źródeł energii (?); wyłączenie zasilania energią nie może powodować zagrożenia dla obsługi

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej

- szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami i ustępy powinny być urządzone oddzielnie dla kobiet i mężczyzn; nie dotyczy to zakładu pracy, w którym jest zatrudnionych do 10 pracowników na jednej zmianie, pod warunkiem zapewnienia możliwości osobnego korzystania przez kobiety i mężczyzn z tych urządzeń

Wykład 7 12-XII-09

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej

Szatnie dzieli się na:

- szatnie odzieży własnej pracowników - przeznaczone do przechowywania odzież należącej do pracowników, jeżeli ze względów higienicznych odzież ta nie powinna się stykać z odzieżą roboczą i środkami ochrony indywidualnej

- szatnie odzieży roboczej i ochronnej - przeznaczone do przechowywania odzieży i obuwia roboczego i środków ochrony indywidualnej

- szatnie podstawowe - przeznaczone do przechowywania odzieży własnej pracowników oraz odzieży roboczej i środków ochrony indywidualnej

- szatnie przepustowe - składają się z części przeznaczonej na odzież własną pracowników, części przeznaczonej na odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej oraz przepustowego zespołu sanitarnego z natryskami, łączącego obie te części

- w szatni należy zapewnić miejsca siedzące dla co najmniej 50% zatrudnionych na największej zmianie, przy czym w szatni odzieży roboczej - 30%

- szerokość przejść między dwoma rzędami szaf oraz głównych przejść komunikacyjnych nie powinno być mniejsza niż 1,5 m

- szerokość przejść między rzędami szaf a ścianą nie może być mniejsze niż 1,1m

- szatnie podstawowe powinny być wyposażone w dwie szafy pojedyncze lub jedną szafę podwójną dla każdego pracownika korzystającego z tej szatni. jedna szafa lub jedna część szafy podwójnej winna być przeznaczona na odzież roboczą, zaś druga na odzież własną pracownika

- w szatni podstawowej powinno przypadać co najmniej 0,5m² wolnej powierzchni podłogi na każdego pracownika korzystającego z tej szatni

- w szatni przepustowej ruch użytkowników pomiędzy obu jej częściami powinien odbywać się wyłącznie przez zespół sanitarny z natryskami

- w każdej szatni (odzieży własnej i odzieży roboczej) co najmniej 0,3m² wolnej powierzchni podłogi na każdego pracownika korzystającego z tej szatni

- w zespole szatni powinny znajdować się pomieszczenia z natryskami, jeżeli wymagają tego warunki pracy lub ochrona zdrowia pracownika

- na każdych 8 pracowników najliczniejszej zmiany wykonujących pracę powodującą zabrudzenia ciała powinno przypadać co najmniej jedna kabina natryskowa i jedna umywalka

- przy pomieszczeniach z natryskami winna znajdować się kabina ustępowa z jedną miską na 10 natrysków (dla facetów dodatkowo pisuar)

- szerokość przejść między dwoma rzędami kabin, przy zastosowaniu zasłon lub ścianek osłaniających winna wynosić 1,3m, a między kabinami a ścianą 0,9m

- wielkość prysznica winna być zgodna z przepisami budowlanymi

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury (Dz. U. Nr 75, poz. 690)

- w zespole sanitarnym kabina natryskowa niezamknięta stanowiąca wydzieloną część pomieszczenia natrysków i umywalni zbiorowych, powinna mieć powierzchnię nie mniejszą niż 0,9m² i szerokość co najmniej 0,9m

- kabina natryskowa zamknięta, wydzielona ścianami na całą wysokość pomieszczenia powinna mieć powierzchnię minimum 1,5m² i szerokość co najmniej 0,9 m oraz wyposażona w wentylację mechaniczną nawiewną

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej

- ustępy powinny być zlokalizowane w odległości nie większej niż 75m od stanowisk pracy

- wejście do ustępów powinno prowadzić bezpośrednio z pomieszczeń, korytarzy lub dróg służących komunikacji ogólnej

- ustęp powinien mieć wejściowe izolujące wyposażenie w umywalni w ilości co najmniej 1 umywalka na 3 miski ustępowe lub pisuary

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury (Dz. U. Nr 75, poz. 690)

- ustępy ogólnodostępne powinny mieć wejście z komunikacji ogólnej i należy w nich stosować:

- przedsionki oddzielone ścianami pełnymi na całą wysokość pomieszczenia, w których mogą być instalowane tylko umywalki

- drzwi wejściowe o szerokości min 90cm

- drzwi wewnętrzne i drzwi do kabin ustępowych o szerokości min 0,80, otwierane na zewnątrz

- przegrody oddzielające ustęp męski i ustęp damski wykonane jako ściany pełne na całą

wysokość pomieszczenia

- miski ustępowe umieszczone w oddzielnych kabinach o szerokości min. 0,9m i długości 1,1m ze ściankami i drzwiami o wysokości min 2m i prześwitem nad podłogą 0.15m

- wpusty kanalizacyjne podłogowe z syfonem oraz armaturą czerpalną ze złączką do węża w pomieszczeniach z pisuarem lub mających więcej niż 4 kabiny ustępowe

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej

- Na każdych 30 mężczyzn zatrudnianych na jednej zmianie powinna przypadać co najmniej 1 miska ustępowa i 1 pisuar

- na każde 25 kobiet zatrudnionych na jednej zmianie powinna przypadać co najmniej 1 miska ustępowa

- przy zatrudnieniu powyżej 20 pracowników na jednej zmianie należy zapewnić pracownikom pomieszczenie do spożywania posiłków, zwane jadalnią

- powierzchnia jadalni nie powinna być mniejsza niż 8m²

- jadalnie może być wyposażona w umywalkę do mycia rąk w ilości 1/20 miejsc siedzących

- typ jadalni:

- jadalnia przeznaczona do spożywania posiłków własnych

- jadalnie przeznaczona do spożywania posiłków własnych i wydawania napojów

- jadalnia z zapleczem do spożywania posiłków profilaktycznych

---