Znaczenie inwestycji bezpośrednich w gospodarce światowej

Inwestycje bezpośrednie są jednym z najbardziej dynamicznych elementów współczesnej gospodarki światowej. Dynamiczny wzrost tych inwestycji występował
w zasadzie od połowy lat osiemdziesiątych XX wieku. O tempie tego wzrostu świadczyć mogą lata 1985-1998 kiedy to skumulowana wielkość zagranicznych inwestycji bezpośrednich wzrosła 6-krornie. Rekordowy pod tym względem był rok 1998, przyrost przepływów kapitałowych w postaci inwestycji bezpośrednich wyniósł 38,7%. Jednakże w latach 1990-1995 tempo wzrostu wartości bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) obniżyło się. Sytuacja ta powtórzyła się pod koniec XX wieku. Obecnie jednak po trzech latach spadku rok 2004 przyniósł nieznaczny wzrost wartości BIZ na świecie.

Wraz ze szybkim tempem wzrostu BIZ rosło także ich znaczenie dla gospodarki światowej. Równocześnie nastąpiła zasadnicza zmiana struktury branżowej BIZ. Wiązała się ona ze zmianami zachodzącymi w gospodarce krajów uprzemysłowionych gdzie wzrastała rola usług a malała rola przemysłu wydobywczego. Ponadto BIZ stały się istotnym czynnikiem zwiększającym internacjonalizację procesu gospodarowania. Potwierdzeniem tego może być fakt, iż w latach 90 wielkość sprzedaży na rynek krajowy i międzynarodowy zagranicznych filii osiągnęła poziom porównywalny ze światowym eksportem dóbr i usług.

Przyczyn tak dużego wzrostu BIZ oraz ich znaczenia jest kilka. Główną z nich jest postępująca informatyzacja, rozwój techniczny oraz zmiany w sektorze przetwarzania
i przenoszenia informacji. Przedsiębiorstwa zyskały dzięki temu możliwość łatwego komunikowania się i zarządzania swoimi oddziałami w innych krajach. Istotne znaczenie ma także łatwość pozyskiwania informacji. Dodatkowo czynnikiem przyspieszającym tempo wzrostu BIZ były procesy integracyjne, zwłaszcza w Europie Zachodniej. Eliminacja ograniczeń ruchu kapitału między krajami Wspólnoty, najpierw w ramach EWG a następnie UE, przyczyniły się do rozwoju BIZ. Postępująca integracja spowodowała,
że przedsiębiorstwa spoza Wspólnoty coraz częściej dążyły do otwarcia na jej obszarze swoich oddziałów (wzrost znaczenia regionu, obawy przed zamianami warunków wejścia na rynek).

Innym aspektem związanym ze znaczeniem BIZ w gospodarce światowej są pewne procesy zachodzące w dziedzinie polityki ekonomicznej. Zaliczamy do nich proces masowej prywatyzacji i deregulacji niektórych branż czy gałęzi gospodarki będących w rękach państwa czy w rękach przedsiębiorstw z dominującym kapitałem państwowym. Proces masowej prywatyzacji wystąpił w szczególności w krajach Europy Środkowej i Wschodniej i wiązał się z zachodzącym tam procesem transformacji systemowej.

W światowym wywozie kapitału w postaci BIZ dominują kraje uprzemysłowione.
W eksporcie przypada na nie ok. 95% a w imporcie ok. 80%.

Nawiązując do Światowego Raportu Inwestycyjnego 2005, stwierdzić można, iż rok 2004 przyniósł nieznaczny wzrost wartości BIZ na świecie. Odwrócenie spadkowego trendu było efektem większego napływu BIZ do krajów rozwijających się. W państwach rozwiniętych wartość BIZ zmalała kolejny rok z rzędu. Tak więc ubiegłoroczna, łączna wartość napływających BIZ wyniosła 648 miliardów dolarów, przekraczając o 2% poziom z 2003 roku. Wartość inwestycji napływających do krajów rozwijających się skoczyła o 40% do poziomu 233 miliardów dolarów (to drugi co do wysokości roczny poziom BIZ w tych krajach), podczas gdy w krajach rozwiniętych wartość BIZ zmalała o 14%, do poziomu 380 miliardów dolarów. Innymi słowy, w 2004 roku do krajów rozwijających się trafiło prawie 36% wartości wszystkich BIZ na świecie. Spośród dziesięciu krajów, które odnotowały największy wzrost BIZ, siedem zalicza się do kategorii państw rozwijających się lub państw transformacji, natomiast spośród dziesięciu państw, w których nastąpił największy spadek, wszystkie należą do kategorii państw rozwiniętych. Największym odbiorcą BIZ pozostały Stany Zjednoczone, a kolejne miejsca zajęły: Wielka Brytania i Chiny.

Największe wzrosty i spadki BIZ, 2003,2004 (w mld dolarów)

Źródło: UNCTAD, Światowy Raport Inwestycyjny 2005

Wśród rozwijających się regionów świata największy wzrost pod względem napływu BIZ odnotowała Azja z Oceanią (46%), której niewiele ustępowała Ameryka Łacińska z regionem Morza Karaibskiego (44%). W Afryce napływ BIZ nie zmienił się. Wartość BIZ napływających do najmniej rozwiniętych krajów wzrosła do 11 miliardów dolarów, osiągając rekordowy poziom dla tej grupy państw. Ich udział w globalnej wartości BIZ nie przekracza jednak 2% i jest jak na ogólnoświatowe standardy stosunkowo niewielki. Grupę pięciu największych odbiorców BIZ wśród krajów rozwijających się tworzą: Chiny, Hong Kong (Chiny), Brazylia, Meksyk i Singapur. Z raportu wynika również, że poziom BIZ w państwach rozwiniętych był bardzo zróżnicowany. Napływ BIZ do Stanów Zjednoczonych skoczył aż o 62% (do poziomu 96 miliardów dolarów), a wartość BIZ w Wielkiej Brytanii potroiła się do 78 miliardów dolarów. Na zmianę sytuacji w obu krajach częściowy wpływ miał wzrost liczby dużych fuzji i przejęć. Gwałtowny wzrost napływających BIZ nastąpił również w Australii, gdzie osiągnęły one rekordowy poziom 43 miliardów dolarów. W tym kraju o wzroście zadecydowały inwestycje kapitałowe i większa aktywność pod względem fuzji i przejęć.

Duże zróżnicowanie pod względem napływu BIZ wystąpiło w Unii Europejskiej. W grupie 15 "starych" członków Unii wartość BIZ spadła aż o 40%, osiągając najniższy poziom od 1998 roku. Dla odmiany: łączna wartość BIZ w nowych krajach członkowskich Unii Europejskiej wzrosła do 20 miliardów dolarów, przekraczając o niemal 70% poziom z 2003 roku. W tej grupie państw największy udział w napływie BIZ miały: Polska, Czechy i Węgry. Największymi inwestorami w nowych państwach członkowskich były firmy z grupy państw UE-15, takich jak Austria, Francja, Niemcy i Holandia. Tym niemniej wartość BIZ w całej Unii Europejskiej uwzględniając nowe państwa członkowskie - zmalała aż o 38%, do 216 miliardów dolarów.

Przewiduje się, iż napływ BIZ do krajów rozwijających się prawdopodobnie utrzyma się na wysokim poziomie. Powodem takiego stanu rzeczy są transnarodowe korporacje (TNK), które starają się poprawić swoją konkurencyjność poprzez ekspansję na szybko rozwijających się wschodzących rynkach i poszukiwanie nowych sposobów ograniczenia kosztów. Wzrost BIZ związany jest więc w sposób szczególny z rozwojem wielkich korporacji transnarodowych. Warto dodać, iż największe z nich osiągają obroty zbliżone do PKB średniej wielkości krajów europejskich. W czołówce TNK znajdują się firmy naftowe, samochodowe i elektroniczne. Co ciekawe, TNK o największych obrotach nie należą do najbardziej „umiędzynarodowionych”.

Przepływ globalnych BIZ w latach 2003,2004; 10 krajów , w których przepływy BIZ są największe (w mld dolarów)

Źródło: UNCTAD, Światowy Raport Inwestycyjny 2005

W rzeczywistości prawie połowa BIZ była dziełem firm pochodzących z trzech krajów: Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Luksemburga a więc z krajów rozwiniętych.
Po raz pierwszym ważnym źródłem BIZ okazały się również niektóre kraje rozwijające się, zwłaszcza z Azji np. Chiny. Firmy z tych krajów, tj. rozwijających się, rozszerzają działalność w krajach rozwiniętych o czym świadczyć mogą np. napływające z Chin oferty nabycia amerykańskich firm.

Na liście 100 największych pod względem wartości zagranicznych aktywów TNK na świecie są tylko cztery firmy z krajów rozwijających się. Największą z nich jest firm Hutchinson Whampoa (Hongkong, Chiny). Największą transnarodową korporacją świata pozostaje koncern General Electric ze Stanów Zjednoczonych, który wyprzedza brytyjski Vodafone i amerykański Ford Motor Company. Czołowe TNK mają filie średnio - w 39 krajach, przy czym najwięcej takich filii znajduje się w Holandii i Wielkiej Brytanii. W kategorii państw rozwijających się najwięcej filii 100 czołowych TNK znajduje się w Brazylii. Trwającej ekspansji TNK towarzyszą istotne zmiany w sferze kształtowania polityki na szczeblu krajowym i międzynarodowym czyli trend obejmujący szersze otwarcie narodowych i regionalnych gospodarek i wprowadzanie rozwiązań sprzyjających zagranicznym inwestorom.

Wraz z ekspansją TNK następuje wzrost znaczenia BIZ dla gospodarki światowej.
O tym jak duże jest to znaczenie świadczą zagraniczne obroty TNK, które wynoszą szacunkowo 19 bilionów dolarów i które zatrudniają za granicą prawie 57 milionów pracowników.

10 największych TNK na świecie w 2003 r. uszeregowanych według wartości zagranicznych aktywów (mln dolarów; liczba pracowników)

Poz.	Nazwa korporacji	Siedziba	Aktywa zagran.	Obroty zagraniczne	Zatrudnienie za granicą
1	General Electric	Stany Zjednoczone	258 900	54 086	150 000
2	Vodafone Group Plc	Wielka Brytania	243 839	50 070	47 473
3	Ford Motor Company	Stany Zjednoczone	173 882	60 761	138 663
4	General Motors	Stany Zjednoczone	154 466	51 627	104 000
5	British Petroleum Company Plc	United Kingdom	141 551	192 875	86 650
6	ExxonMobil Corporation	Stany Zjednoczone	116 853	166 926	53 748
7	Royal Dutch/Shell Group	Wlk.Bryt./Holandia	112 587	129 864	100 000
8	Toyota Motor Corporation	Japonia	94 164	87 353	89 314
9	Total	Francja	87 840	94 710	60 931
10	France Telecom	Francja	81 370	21 574	88 626

Wybrane wskaźniki BIZ i międzynarodowej działalności produkcyjnej; 1990, 2003, 2004 (w mld dolarów)

Pozycja	1990	2003	2004
Napływy BIZ	208	633	648
Wypływy BIZ	239	617	730
Zasoby BIZ pozyskanych z zagranicy	1 769	7 987	8 902
Zasoby BIZ ulokowanych zagranicą	1 785	8 731	9 732
Transgraniczne fuzje i przejęcia	151	297	381
Przychody zagranicznych filii	5 727	16 963	18 677
Produkt brutto zagranicznych filii	1 476	3 573	3 911
Aktywa zagranicznych filii ogółem	5 937	32 186	36 008
Eksport zagranicznych filii	1 498	3 073	3 690
Zatrudnienie w zagranicznych filiach (w tys.)	24 471	53 196	57 394
Memorandum
Globalny PKB (w cenach bieżących)	22 610	36 327	40 671
Globalna wartość brutto utworzonych środków trw.	4 905	7 853	8 869
Globalny eksport	4 261	9 216	11 069

Źródło:UNCTAD, Światowy Raport Inwestycyjny 2005

5

---