LĘKI DZIECIĘCE

Lęk jest to niejasny i nieprzyjemny stan emocjonalny, który charakteryzuje się przeżywaniem obaw, strachu, stresu i przykrości.

Lęk jest często przeciwstawiany strachowi ze względu na to, że lęk jest stanem pozbawionym obiektu, natomiast strach jest zawsze strachem prze czymś, kimś lub jakimś zdarzeniem.

Przykładowe rodzaje lęków:

• lęk podstawowy - termin wprowadzony przez K. Horney na oznaczenie dziecięcego poczucia bezradności i izolacji, powodowanego przez czynniki zakłócające poczucie bezpieczeństwa;

• lęk separacyjny - w psychoanalizie: hipotetyczny lęk dziecka przed możliwą utratą obiektu w osobie matki; ogólnie: lęk przed możliwością utraty każdej innej osoby, od której ktoś jest uzależniony;

• lęki nocne - zaburzenia snu odznaczające się powtarzającymi się epizodami przebudzeń w stanie sprawiającym wrażenie silnego lęku, z takimi objawami jak rozszerzone źrenice, poty, przyspieszony oddech i tętno; gdy pobudzenie opadnie, osoba taka zwykle relacjonuje nieokreślone uczucie paniki i fragmentaryczne wizje podobne sennym; rano po przebudzeniu zwykle nie pamięta całego zdarzenia; zaburzenia to zwykle ma początek w dzieciństwie;

• lękowe zaburzenia w okresie dzieciństwa lub dorastania - ogólna kategoria zaburzeń psychicznych występujących w okresie dzieciństwa lub dojrzewania, których cechą podstawową jest przeżywanie nieadekwatnych lęków.

W psychiatrii dziecięcej tradycyjnie dokonuje się rozróżnienia między zaburzeniami emocjonalnymi specyficznymi dla dzieciństwa i okresu młodzieńczego a zaburzeniami nerwicowymi dorosłych.

Są cztery podstawowe uzasadnienia takiego rozróżnienia:

1. Większość dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi staje się normalnymi dorosłymi. Wiele nerwicowych zaburzeń dorosłych zaczyna się w wieku dojrzałym, bez znaczących prekursorów w dzieciństwie. Tym samym między zaburzeniami emocjonalnymi występującymi w tych dwóch okresach życia nie ma ciągłości.

2. Wiele zaburzeń emocjonalnych zapoczątkowanych w dzieciństwie wydaje się raczej przerysowaniem normalnych tendencji rozwojowych niż zjawisk, które są same w sobie jakościowo różne.

3. Mechanizmy psychiczne odpowiedzialne za zaburzenia emocjonalne u dzieci nie są tym samymi, co w przypadku dorosłych.

4. W emocjonalnych zaburzeniach dzieciństwa trudniej jest wyraźnie wyodrębnić takie specyficzne jednostki, jak zaburzenia w postaci fobii lub zaburzenia obsesyjne.

Lęk separacyjny:

U niemowląt i u dzieci w wieku przedszkolnym/szkolnym normalnym zjawiskiem jest okazywanie pewnego lęku w obliczu rozłąki z osobami, z którymi są związane. Od normalnego lęku przed rozstaniem odróżnia go niezwykłe nasilenie.

Nasilenie objawów przypada na 7 rok życia. Dziecko demonstruje nasilony lęk i niepokój, czasami z napadami paniki przy próbach oddzielenia go od matki. Mogą mu towarzyszyć napady złości bez wyraźne przyczyny albo przy próbach wyjścia matki z domu lub pozostawienia dziecka w przedszkolu/szkole. Zmartwienia dziecka mogą powracać do niego w koszmarach. Często towarzyszą temu objawy wegetatywne: bóle brzucha, wymioty, nudności.

W leczeniu wykorzystuje techniki behawioralne oraz terapię poznawczo-bahawioralną.

Fobia szkolna

• fobia jest lękiem przed rozłąką, dlatego ważne jest pytanie jak dziecko spędza czas wolny, popołudnia, wakacje

• uczeń wagarujący chętnie opuszcza dom i spotyka się z rówieśnikami poza domem

• dziecko z fobią najbezpieczniej czuje się w domu-nawet gdy nie ma w nim rodziców (może mieć kontakt telefoniczny z rodzicem; w domu dziecko funkcjonuje swobodniej niż w szkole)

Lęk społeczny:

Zaburzenie może wynikać z wyolbrzymienia i przedłużenia normalnej fazy lęku przed obcymi, która występuje u wszystkich dzieci do 30 miesiąca życia. Charakterystyczne są dobre relacje z członkami swej rodziny i innymi osobami zaprzyjaźnionymi z rodziną, lecz usilnie unikanie kontaktów z ludźmi spoza rodziny, co prowadzi do poważnych zaburzeń funkcjonowania społecznego.

Leczenie dzieci i młodzieży

• powinno być działaniem kompleksowym obejmującym nie tylko diagnostykę i terapię ale uwzględniającym kontekst rodzinny, środowiskowy dziecka i odnosić się do wszystkich obszarów jego funkcjonowania

• metodą podstawową leczenia jest psychoterapia; jej główną formą w tej grupie wiekowej jest terapia rodziny.

• w terapii indywidualnej najczęściej wprowadzana jest terapia poznawczo-behawioralna głównie w izolowanych objawach lękowych

Na czym polega terapia? (model poznawczo-behawioralny)

• odróżnianie myśli od faktów

• obserwacja dziecka

• spisanie zysków i strat (ocena danego sposobu zachowania/myślenia)

• dowody „za” i „przeciw”

• nauka samokontroli (poprzez np. procedurę „stop”, odwracanie uwagi/wyliczanki, przyjemne wspomnienia, rozmowa z samym sobą)

• chwalenie siebie i samonagradzanie

• opis własnych przeżyć (jak widać emocje w ludzkim ciele; jaki mają one wpływ na zachowanie)

• nauka modelowych zachowań

• trening samoinstruowania, umiejętności rozwiązywania problemów oraz komunikacji

W przypadku dzieci i młodzieży postawienie odpowiedniej jest możliwe dopiero wtedy, gdy lęk, jaki doświadcza dziecko rzutuje negatywnie na jego życiu i sposobie funkcjonowania. Należy odróżnić zaburzenia lękowe od normalnych lęków, jakie doświadcza każde dziecko na różnych etapach rozwojowy.

Program leczenia opracowywany jest indywidualnie dla każdego dziecka, z uwzględnieniem:

• wieku, stanu zdrowia i historii medycznej dziecka

• rodzaju i głębokości lęku

• tolerancji i podatności dziecka na określone procedury terapeutyczne

• zakładanych przyczyn pojawienia się zaburzenia

DYSLEKSJA

Dysleksja ,,rozwojowa'': gdy opisywane trudności występują od początku nauki szkolnej, w odróżnieniu od ,, dysleksji nabytej'', tj. utraty już opanowanej umiejętności czytania i pisania przez osoby dorosłe po przebytym uszkodzeniu mózgu.

Odmiany, rodzaje dysleksji:

• DYSLEKSJA - trudności w czytaniu (zaburzenia zarówno tempa i techniki czytania, jak i stopnia rozumienia treści)

• DYSORTOGRAFIA - trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (popełnianie błędów ortograficznych, pomimo werbalnej znajomości zasad ortografii) dysortogrfia - orthos (grec.) - prawidłowy; grapho (grec.) - piszę, rysuję

• DYSGRAFIA - problemy z kaligrafią, niski poziom graficzny pisma (brzydkie pismo)

• DYSKAKULIA - trudności w operowaniu materiałem liczbowym (niski poziom rozumowania operacyjnego)

Typologia dysleksji (wpływ na diagnozę i terapię)Marshal i Newcombe wyróżnili trzy rodzaje dysleksji:

1. Wzrokowa - związana z zaburzeniami analizy i syntezy wzrokowej, koordynacji wzrokowo- ruchowej i wzrokowo- przestrzennej.

2. Fonologiczna - z trudnościami w kojarzeniu znaków graficznych z ich słuchowo postrzeganymi realizacjami, uwarunkowana zaburzeniami percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy, powiązana najczęściej z zaburzeniami funkcji językowych.

3. Semantyczna - wiążąca się z obniżoną kompetencją. Zwana również dysleksją integracyjną - gdy rozwój funkcji percepcyjnych, badanych w izolacji, jest zgodny z wiekiem, natomiast zaburzony jest proces integrowania bodźców napływających z różnych zmysłów.

4. J. Kostrzewski (1995) wyróżnia dodatkowo:

-dysleksję typu mieszanego - zaburzenia występują zarówno w percepcji słuchowej słowa, pamięci sekwencyjnej słuchowej, percepcji wzrokowej wyrazów, wzrokowej pamięci sekwencyjnej, pamięci wzrokowo - słuchowej oraz wyobraźni przestrzennej.

Dysleksja:

-Zaburzenia analizatora wzrokowego, (czyli percepcji wzrokowej); wykluczenie wad wzroku, to zaburzenia niektórych funkcji kory mózgowej.

-Zaburzenia analizatora słuchowego, Są to zaburzenia percepcji słuchowej (funkcji kory mózgowej), nie mamy więc na myśli wad słuchu.

-Zaburzenia analizatora kinestetyczno-ruchowego Warunkiem sprawnego mówienia, czytania i pisania jest rozwój odpowiadającej tym czynnościom motoryki ( motoryka duża, tj. zaburzenia koordynacji dużych grup mięśniowych, motoryka mała, tj. rozwoju manualnego. Zaburzony rozwój funkcji analizatora kinestetyczno-ruchowego w znacznym stopniu wpływa na obniżenie sprawności manualnej).

Ogromne znaczenie mają zajęcia o charakterze profilaktycznym, do których należą:

• ćwiczenia doskonalące dużą i małą motorykę (rozpoznawanie części ciała, naśladowanie ruchów- „lustro”, skoki, pokonywanie przeszkód

• ćwiczenia kinezjologii edukacyjnej - ćwiczenie mózgu, np.: ruchy naprzemienne (też w pozycji leżącej- rowerek), ósemki, rysowanie oburącz, słoń

• stosowanie techniki origami, układanek, wydzieranki, lepienie z modeliny itp.

• ćwiczenia graficzne kształtujące proces analizy i syntezy wzrokowej oraz koordynację wzrokowo - ruchową (autor I. Majchrzak)

• Metoda Dobrego Startu- uczenie polisensoryczne, zawiera syntezę elementów wzorkowych, słuchowych i ruchowych. (wg autora M. Bogdanowicz);

• Metoda Dennisona (Paul Dennison )

• Elementy Glottodydaktyki (wg autora B. Rocławskiego);

• Edukacja Matematyczna (wg autora H. Gruszczyk-Kolczyńskiej).

• Metoda Ruchu Rozwijającego (autor W. Sherborne)

• Metoda Symboli Dźwiękowych (autor B. Kaja )

• Metoda 18 struktur wyrazowych (autorzy E. Kujawa i M. Kurtyna).

• Metoda Wertykalna (autor J. Włodek - Chronowska)

• Metoda ONE BRAIN ( autur G. Stockes i D. Whiteside), Jednolity mózg ( autor M. Grzegorz)

Najpierw należy dziecko zdiagnozować:

Nauczyciel - przeprowadza wstępną diagnozę za pomocą Skali Ryzyka Dysleksji lub obserwacji.

Diagnozę dysleksji rozwojowej stawia się, gdy stwierdzono: prawidłowy rozwój umysłowy;

• opóźnienia w rozwoju funkcji słuchowo-językowych, wzrokowo-przestrzennych,

• ruchowych i integracji tych funkcji, które stanowią podstawę do wykształcenia się

umiejętności czytania i pisania;

• wczesne występowanie trudności w nauce czytania i pisania;

że trudności te są nasilone i długotrwałe oraz nie ustępują one po podjęciu terapii pedagogicznej.

Nie rozpoznaje się dysleksji rozwojowej, gdy trudności w czytaniu i pisaniu:

• są jedynie wynikiem złego funkcjonowania narządów zmysłu (niedosłuchem lub

wadą wzroku);

• należą do zespołu symptomów inteligencji niższej niż przeciętna, upośledzenia umysłowego;

• są skutkiem schorzenia neurologicznego (mózgowe porażenie dziecięce, epilepsja);

• są wyłącznie wynikiem zaniedbania środowiskowego i błędów dydaktycznych

• Poradnia psychologiczno-pedagogiczna przeprowadza pogłębione badania służące postawieniu diagnozy dysleksji rozwojowej.

• Po diagnozie

• Należy zapisać dziecko na zajęcia korekcyjno-kompensacyjne prowadzone w szkole.

W świetle obowiązujących rozporządzeń MEN-u uczeń ma prawo do udziału w zajęciach korekcyjno- -kompensacyjnych organizowanych w szkole lub poradni psychologiczno-pedagogicznej.

POSTULOWANY SYSTEM POMOCY TERAPEUTYCZNEJ W POLSCE

Jak pisze M. Bogdanowicz( 2004) jest to 5-poziomowy system, odpowiadający potrzebom dzieci w

różnym stopniu nasilenia trudności. W Polsce nie funkcjonuje dobrze z powodu braku dostępności

wszystkich form pomocy.

I poziom: pomoc udzielana przez rodziców pod kierunkiem nauczyciela.

• Dzieciom o stosunkowo niewielkich trudnościach w nauce może skutecznie pomóc nauczyciel, o ile dobrze współpracuje z ich rodzicami. Realizując postulat indywidualizacji nauczania, należy wskazać dziecku i jego rodzicom dodatkowe ćwiczenia do wykonywania w szkole i w domu oraz zaproponować różnorodne sposoby pracy.

• Nauczyciel powinien ściśle współpracować z rodzicami, kierując ich pracą z dzieckiem wykonywaną w domu.

II poziom: zespół korekcyjno-kompensacyjny.

• W wypadku utrzymujących się i bardziej nasilonych trudności dzieci ryzyka dysleksji i z dysleksją rozwojową powinny uczęszczać na zajęcia zespołu korekcyjno-kompensacyjnego w przedszkolu i szkole, które prowadzi wykwalifikowany specjalista terapii pedagogicznej. Warunkiem skuteczności tych zajęć jest kontynuowanie ich w domu, przy ścisłej współpracy z rodzicami.

III poziom: terapia indywidualna.

• Dzieci wymagające szczególnego wsparcia i poszerzonej pomocy terapeutycznej powinny uczestniczyć w terapii indywidualnej, która odbywa się w szkole bądź w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Na zajęciach powinno być obecne jedno

• z rodziców, aby później móc kontynuować ćwiczenia w domu.

IV poziom: klasy terapeutyczne

• Na mocy Zarządzania Ministra Edukacji Narodowej z 1993 r. klasy te mogą powstać w szkołach na wniosek zainteresowanych osób( nauczyciel, psycholog, rodzice). Realizowane są w nich autorskie programy dydaktyczne, które obok obowiązującego programu nauczania, zawierają oddziaływania o charakterze terapii pedagogicznej.

V poziom: stacjonarne oddziały terapeutyczne.

• Dzieci potrzebujące intensywnej i długotrwałej terapii przebywają w nich od kilku miesięcy do roku (niektóre oddziały funkcjonują w ramach służby zdrowia). Udziela się w nich wielostronnej pomocy, także psychoterapeutycznej, dzieciom, które maja wtórne zaburzenia emocjonalne, nawarstwione na zaburzenia podstawowe.

Cele modelowego systemu profilaktyki i pomocy:

• Głównym celem jest zapewnienie specjalistycznej pomocy dzieciom ryzyka dysleksji i uczniom z dysleksją rozwojową przez:

• stworzenie mechanizmów umożliwiających im korzystanie z praw wynikających z właściwych rozporządzeń (wczesna diagnoza, wczesna, specjalistyczna interwencja, dostosowanie wymagań szkolnych i sposobu oceniania do możliwości ucznia);

• powiązanie diagnozy dysleksji z obowiązkiem podjęcia pracy na zajęciach w szkole i w domu.

Modelowy system profilaktyki i pomocy uczniom z dysleksją zakłada:

1) objęcie obserwacją wszystkich dzieci o nieharmonijnym rozwoju psychoruchowym w okresie przedszkolnym, a szczególnie pięciolatków;

2) objęcie badaniami przesiewowymi dzieci ryzyka dysleksji już na etapie edukacji elementarnej (klasa „0”), by wyrównać ich start w szkole;

3) objęcie diagnozą w kierunku dysleksji wszystkich uczniów mających trudności w uczeniu się;

4) objęcie specjalistyczną pomocą zarówno dzieci ryzyka dysleksji, jak i uczniów ze stwierdzoną dysleksją rozwojową; w zależności od stopnia i charakteru niepowodzeń w nauce szkolnej proponuje się:

- pomoc udzielaną przez rodziców pod kierunkiem nauczyciela (pierwszy poziom), dodatkowo uczeń może uczestniczyć w zajęciach dydaktyczno-wyrównawczych i psychoedukacyjnych, których celem jest wyrównanie braków wiedzy i stymulacja jego rozwoju;

- udział w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych i koordynowanie pracy samokształceniowej ucznia w domu (drugi poziom);

- udział w terapii indywidualnej i koordynowanie pracy samokształceniowej ucznia w domu (trzeci poziom).

5) kształcenie warsztatowe nauczycieli w zakresie udzielania koniecznej pomocy psychologiczno- pedagogicznej, w szczególności w zakresie rozpoznania symptomów dysleksji oraz dostosowania wymagań do specjalnych potrzeb

edukacyjnych uczniów;

6) zaangażowanie rodziców dzieci dyslektycznych w proces pomocy psychologiczno-pedagogicznej przez dostarczenie im wiedzy na temat problemu oraz sposobów radzenia sobie z nim;

7) zaproponowanie kompleksowego warsztatu pracy terapeutycznej (rozwiązania organizacyjne, pomoce dydaktyczne) nauczycielom i rodzicom dziecka z dysleksją;

8) skoordynowanie i zintegrowanie ścisłej współpracy wszystkich ogniw procesu pomocy specjalistycznej: poradni psychologiczno-pedagogicznej, nauczyciela terapeuty, ucznia z dysleksją, nauczycieli, rodziców;

9) zapewnienie wsparcia merytorycznego wszystkim uczestnikom procesu przez Polskie Towarzystwo Dysleksji; stworzenie możliwości aktywnego uczestnictwa w przedsięwzięciach PTD oraz korzystania z różnorodnych szkoleń, organizowanych na terenie całej Polski;

10) wydanie publikacji i płyty CD opisującej założenia modelowego systemu Pomocy, sposoby jego wdrażania oraz materiały niezbędne do jego realizacji;

11) uruchomienie serwisu internetowego jako formy pogłębienia wiedzy na temat projektu, dzielenia się doświadczeniami z jego wdrażania oraz kontaktowania z jego koordynatorami.

Organizacja pomocy terapeutycznej

powinna koncentrować się na określeniu działań,

jakich oczekuje się od ucznia, rodziców i nauczycieli.

Proponowane formy pomocy terapeutycznej dla uczniów ze zdiagnozowaną dysleksją:

• praca samokształceniowa dziecka w domu koordynowana przez nauczyciela przy współpracy z rodzicami;

• zajęcia w zespołach korekcyjno-kompensacyjnych lub w formie terapii indywidualnej w szkole lub poradni psychologiczno-pedagogicznej;

• zajęcia wspierające mocne strony (zainteresowania, uzdolnienia) uczniów.

Istota zajęć korekcyjno-kompensacyjnych, zwanych również terapią pedagogiczną

• to oprócz kształcenia umiejętności czytania (dekodowania, czytania ze zrozumieniem, czytania twórczego)

• i pisania (ze wzoru - przepisywania, z pamięci, ze słuchu),

• korekcja, czyli usprawnianie nieprawidłowo rozwijających się funkcji poznawczych i ruchowych dziecka oraz ich współdziałania,

• a także kompensacja - stymulowanie funkcji dobrze rozwijających się w celu wspomagania słabiej rozwiniętych lub częściowego ich zastępowania.

• Zadaniem terapii jest również łagodzenie zaburzeń emocjonalnych, będących efektem szkolnych niepowodzeń, oraz wypracowanie motywacji do nauki, której zwykle brakuje uczniom z dysleksją, gdyż utracili ją wskutek utrzymujących się niepowodzeń szkolnych.

FAS

Fetal Alcohol Syndrome - Alkoholowy zespół płodowy

Dzieci z FAS są w trudnej sytuacji, ich problemy są często niezauważane, co wynika najczęściej z niskiego poziomu wiedzy na temat samego FAS. Zespół FAS jest rzadko diagnozowany, a jego objawy przypisywane są często innym zaburzeniom. W tej sytuacji nawet jeśli dziecko otrzyma jakąkolwiek pomoc, jest ona nieadekwatna do faktycznych potrzeb dziecka, a konsekwencją jest brak efektów pomimo pracy jaką dziecko wykonało. Często prowadzi to u dzieci do braku wiary we własne możliwości, a u osoby pomagającej albo do zrzucenia winy na dziecko lub niskiej oceny swoich kompetencji.

Przyczyna FAS

Jedyna przyczyną jest spożywanie przez matkę alkoholu w czasie ciąży. Kobieta pijąc alkohol dostarcza go także swojemu dziecku. Alkohol przenika prze łożysko i po ok. 40 min jego stężenie u płodu jest zbliżone do stężenia alkoholu we krwi matki. Alkohol krąży w organizmie dziecka mogąc powodować nieodwracalne zmiany w obrębie mózgu, prowadzić do różnych defektów i zaburzeń.

Rodzaj i rozmiar uszkodzeń uzależniony jest od okresu ciąży, w którym matka spożywała alkohol:

I trymestr ciąży-uszkodzenie mózgu, osłabienie rozwoju komórek, uszkodzenie serca, nerek, oczu, uszu, deformacja twarzy.

II trymestr -osłabienie rozwoju mózgu, uszkodzenie mięśni, skóry, gruczołów, kości

III trymestr -osłabienie rozwoju mózgu, płuc, zaburzenia rozwoju wzrostu

Każda ilość alkoholu wypitego w czasie ciąży (od początku jej trwania aż do porodu)to ryzyko wystąpienia zaburzeń w rozwoju dziecka. Jeżeli dziecku się „uda” i nie będzie miało FAS, to i tak istnieje niebezpieczeństwo wystąpienia nieco lżejszych zaburzeń i uszkodzeń, które w piśmiennictwie medycznym określane są jako:

- Alkoholowy Efekt Płodowy

- Uszkodzenie Płodu Spowodowane Alkoholem np.: wady serca, wzroku, słuchu, anomalie stawów,

- Poalkoholowe Zaburzenia Układu Nerwowego np.: zaburzenie uwagi.

Diagnostyczne kryteria medyczne:
1. Udokumentowane spożywanie alkoholu przez matkę w okresie ciąży.
2. Deficyt wzrostu, wagi, ciała, obwodu głowy -przed i po urodzeniu.
3. Uszkodzenia OUN wyrażające się upośledzeniem funkcji fizycznych, intelektualnych i społecznych
4. Anomalie takie jak: deformacje budowy kończyn, twarzy, mięśni, wady narządów wewnętrznych.

Podstawowe założenia w pracy z dziećmi z fas

1. Ograniczenie nadmiernej stymulacji (dzieci te maja problem z koncentrowaniem uwagi, stąd też duża ilość bodźców wpływa na nie negatywnie, rozprasza je.

2. Zmniejszanie nadwrażliwości sensorycznej (maja problem z interpretacją docierających do nich bodźców- ich układ nerwowy nie rejestruje lub nie rozpoznaje informacji sensorycznych )

3. Konsekwencja, czyli powtarzalność bodźca

4. Stałość otoczenia (każda zmiana to dla nich wyzwanie, stałość otoczenia zapewnia im poczucie bezpieczeństwa, pewności, nowe bodźce odbierają jako zagrożenie)

5. Polisensoryczność pomocy (różnorodność bodźców)podstawą pracy z tymi dziećmi i podstawą ich rozwoju jest usprawnianie pracy systemów sensorycznych oraz procesów układu nerwowego.

6. Budzenie motywacji wewnętrznej

7. Pamiętanie zaburzeniach przywiązania u dzieci z FAS.

Metody pomocy

1. Techniki behawioralne

2. Kinezjologia edukacyjna

3. Neurostymulacja

4. Metody relaksacyjne

5. Wykorzystywanie muzyki

6. Socjoterapia

7. Edukacja matematyczna

8. Zabawa

Wskazówki

• Pomoc udzielana dziecku z FAS musi być pomocą zintegrowaną, wielodyscyplinarną

• Osoby pomagające muszą ze sobą współpracować(terapeuta, nauczyciel, psycholog, pedagog)

• Na pomoc należy patrzeć z perspektywy dziecka, a nie z perspektywy osoby, która pomaga.

Jak radzić sobie z nadpobudliwością w szkole?  

• - Ogranicz te czynności, które powodują przestymulowanie (nadmierną reaktywność na bodźce powodująca przemęczenie). Walka na poduszki przed snem, długotrwałe oglądanie telewizji, korzystanie z komputera, głośna, dynamiczna muzyka mogą przeciążyć układ nerwowy dziecka.

• - Niektóre dzieci potrzebują dodatkowych zabaw ruchowych (np. spokojne malowanie rączkami, kolorowanie) powinny pomóc dziecku się wyciszyć.

• - Zorganizuj miejsce, w którym przeciążone i przestymulowane dziecko znajdzie schronienie. Powinno ono być spokojne i wygodne. Nigdy nie wolno w nim dziecka karcić.

- Reakcja dyscyplinująca powinna być natychmiastowa. Nie opóźniaj reakcji na zachowanie dziecka mówiąc np. ''Porozmawiamy po powrocie do domu''. Twoje dziecko może mieć trudność z powiązaniem ze sobą przyczyny i skutku. Dlatego nie dostrzeże związku pomiędzy swoim uczynkiem a karą.

- Dyscyplinowanie powinno być postrzegane jako okazja do nauki właściwego zachowania, do pokazania dziecku jak bardzo ci na nim zależy.

- System nagród działa lepiej niż system kar.

- Nie należy kłaść nacisku na nagrody materialne. Pochwała i przytulenie, okazanie dumy jest bardzo ważną forma nagrody.

Jak stawiać granice dzieciom z FAS/FASD?      

• -Przekazuj zasady prostym językiem.

• -Używaj obrazków, np. naklejka przy umywalce przypominająca, że należy myć ręce po skorzystaniu z toalety.

• -Używaj zawsze tych samych słów i określeń.

• -Unikaj słów o podwójnym znaczeniu.

• -Bądź konkretny wydając polecenia.

• -Powtarzaj je tak często, jak to jest potrzebne.

• -Mów wolno. Przerwy w wypowiedziach pozwolą dziecku lepiej zrozumieć to, co do niego mówisz.

-Codziennie powtarzające się (rutynowe) czynności są niezwykle ważne. Pomagają dziecku uczyć się przewidywać kolejne wydarzenia dnia, tworzą atmosferę bezpieczeństwa i stabilności.

AUTYZM

Autyzm (grec. autos- sam) określenie jednego z objawów schizofrenii - zamknięcie się we własnym świecie, nieodpowiadanie na bodźce z zewnątrz.

Grupy ze względu na dotyk, węch, słuch, smak, wzrok:

• Nadwrażliwość (nadmierna wrażliwość- do mózgu przekazywana jest zbyt duża ilość informacji sensorycznych).

• Podwrażliwość (zbyt mała wrażliwość- do mózgu przewodzona jest zbyt mała ilość bodźców).

• Tak zwany „biały szum” (Przejawy „białego szumu”: zakłócenia wytwarzane przez układ nerwowy: trudności z odróżnieniem, skąd pochodzi bodziec- z zewnątrz czy z własnego ciała. Trudności w różnicowaniu bodźców dotykowych oraz proprioceptywnych (mięśnie, stawy, ścięgna).

Postępowanie diagnostyczne:

• „Obecnie stosowana diagnoza autyzmu ujmująca to zaburzenie jako syndrom opiera się przede wszystkim na objawach.”

• „Postępowanie diagnostyczne może przebiegać trojako - triada zaburzeń autystycznych”

Triada zaburzeń autystycznych:

1. Zaburzenia rozwoju języka i wszelkich form komunikacji

2. Zaburzenia związków/ funkcjonowania społecznego

3. Oznaki sztywności w zachowaniu, zainteresowaniach i wzorcach aktywności

Narzędzia do diagnozy

• CHAT - Kwestionariusz autyzmu w okresie poniemowlęcym

• CARS - Skala oceny autyzmu dziecięcego

• ASAS - Australijska skala dla Zespołu Aspergera

Zespół Aspergera to zaburzenie rozwojowe, znajdujące się w autystycznym spektrum. Często nazywa się go wysoko funkcjonującym autyzmem.

Terapia

• Holding - metoda wyuczonego kontaktu

• Hipoterapia

• Program TEACCH

• Muzykoterapia

• Terapia więzi

• Metoda Felicji Affolter

• Metoda Dobrego Startu

• Ruch Rozwijający Weroniki Sherborn

• Metoda terapeutyczna Delacato

• Metoda Opcji

• SI - integracja sensoryczna

Syndrom Sawanta - „Autystyk wśród sawantów” Sawant (z franc. savant: uczony), genialny głupiec, genialny idiota - osoba z jednej strony upośledzona (np. autystyczna), z drugiej posiadająca zdolności w stopniu genialnym. W każdym przypadku odznaczająca się doskonałą pamięcią.

ADHD

ADHD - zaburzenie charakteryzujące się nieadekwatnymi do wieku rozwojowego deficytami uwagi, impulsywnością

i nadpobudliwością ruchową, które nie ustępują przez ponad 6 m-cy, a ich nasilenie powoduje znaczne trudności w funkcjonowaniu w najważniejszych obszarach życia

Przyczyny ADHD

-Niewielkie, ale widoczne odchylenie w mózgu - wszystkie informacje docierają do mózgu bez filtrowania przez płat czołowy odpowiadający za selekcję dostarczanych bodźców (rozproszenie nadmierną ilością bodźców, reagowanie bez namysłu)

-Zaburzona równowaga neuroprzekaźników - dopaminy (koncentracja na zadaniu) i noradrenaliny (błyskawiczna ocena sytuacji)

-Geny - ryzyko wystąpienia w obrębie pokrewieństwa I stopnia (rodzice, rodzeństwo) i II stopnia (wujkowie, ciocie, kuzyni), gen DRD4

-Ryzyko wystąpienia ADHD - faza prenatalna (czynniki stresogenne, alkohol, tytoń) + masa urodzeniowa dzieci mniej niż 1500g, dzieci urodzone przedwcześnie

Objawy

-utrudniona koncentracja uwagi

-nadmierna ruchliwosc

-impulsywnosc (nadaktywnosc)

Cztery główne deficyty umiejętności u dzieci z ADHD

-Deficyt sztuki konwersacji

-Deficyt umiejętności radzenia sobie z problemami

-Deficyt kontroli nad złością

-Niska pozycja społeczna

Diagnoza

-Nie ma rozstrzygającego testu na ADHD. Diagnoza jest trudna, ze względu na obecność stanów współistniejących, a także niedostateczną ilość specjalistów i utrudniony dostęp do placówek diagnostyczno-terapeutycznych

-Kit Chee (pediatra, specjalista od problemów z zachowaniem i uczeniem się w Sydney, od wielu lat prowadzi badania nad ADHD) do oceny używa kwestionariusza, szczegółowego, obiektywnego badania oraz dokładnego zapoznania się z historia choroby.

-Christopher Green (pediatra, konsultant w Australii i Wielkiej Brytanii, od 15 lat pracujący z dziećmi z ADHD) opiera się na subtelnościach historii, objawach dziecka i doniesieniach nauczycieli. [Zrozumieć ADHD, s. 7,90]

-Według Wandy Baranowskiej, lekarz stawiający diagnozę musi jednoznacznie odpowiedzieć na dwa podstawowe pytania:

-Czy funkcjonowanie dziecka w klasie, grupie rówieśniczej lub w domu jest tak bardzo odmienne od norm rozwojowych, ze można podejrzewać, iż jest nadpobudliwe psychoruchowo i ma zaburzenia koncentracji?

-Czy nie są to przypadkiem objawy innego zaburzenia lub skutki niewłaściwego wpływu środowiska wychowującego?

Jak sobie radzić, czyli wskazówki dla rodziców

-Nie szukanie przyczyn w sobie - to zachowanie dziecka z ADHD sprawia, ze dobrzy rodzice sprawiają wrażenie złych, a nie złe rodzicielstwo powoduje zachowania związane z ADHD

-Nie da się „wyleczyć” dziecka z ADHD - można tylko złagodzić objawy

-Zwykle metody nie działają w przypadku dzieci z ADHD - żeby program behawioralny był skuteczny, dziecko musi słuchać, planować do przodu, zapamiętywać, zastanawiać się przed działaniem (dzieci ze zdiagnozowana nadpobudliwością słyszą tylko część instrukcji, nie są w stanie przewidzieć konsekwencji swojego postępowania)

-Troska o samoocenę Dziecko z ADHD należy chwalić za każdy, nawet najmniejszy sukces i szczegółowo wyjaśniać, co zrobiło złe

Dziecko z ADHD w szkole

-Spokojna, mało liczna klasa (najlepiej integracyjna-z pedagogiem wspomagającym)

-Podczas lekcji - stwarzanie możliwości odreagowania, np. podlanie kwiatów, wytarcie tablicy, przyniesienie kredy

-Komunikacja z rodzicami dotycząca pracy domowej, sprawdzianów, przygotowania do zajęć

Główne zasady pracy:

1. Konsekwencja w postępowaniu, stawianie jasnych granic - co dziecku wolno, a co nie

2. Wyznaczanie niezbyt odległych celów i sposobów ich realizacji

3. Systematyczne przyzwyczajanie dziecka do kończenia każdego rozpoczętego zadania

4. Stala kontrola i przypominanie o obowiązkach oraz pomoc w ich realizacji

Terapia

ADHD jest złożonym schorzeniem, wymaga kompleksowego leczenia, obejmującego psychoterapię, oddziaływanie psychospołeczne, a przy dużym nasileniu objawów - farmakoterapię. [I.L., Nie przegapić Einsteina, „Niebieska linia” ADHD nie można wyleczyć, ale można znacznie złagodzić objawy.

Cele strategiczne terapii:

1. Doskonalenie u dziecka umiejętności kontroli uwagi

2. Doskonalenie u dziecka zdolności kontroli nad zachowaniem

3. Wzmacnianie u dziecka kompetencji społecznych

4. Doskonalenie umiejętności wychowawczych rodziców

Cele właściwe: polepszenie jakości życia dziecka i rodziców, umożliwienie prawidłowego funkcjonowania dziecka w szkole, w domu i wśród rówieśników.

Terapia farmakologiczna

-Leki psychostymulujace

Pomagają w 80% przypadków ADHD (pozostałe 20% to osoby, które nie mogą przyjmować leku ze względu na skutki uboczne)

Należą do nich:

* metylofenidat

* amfetamina

* pemolina

-Leki przeciwdepresyjne

Pomagają w zwiększeniu kontroli nad zachowaniem i usprawniają procesy poznawcze, ale mniej skutecznie niż stymulanty.

Należą do nich:

* imipramina, dezypramina, nortryptylina (trojcykliczne)

* bupropion

* venlafaksyna

Leki przeciwnadcisnieniowe

Stosowane w leczeniu nadruchliwości, impulsywności oraz współwystępujących tików, agresji lub zaburzeń snu.

Należą do nich:

* klonidyna

* guanfacyna

Atomoksetyna

Początkowo stosowana jako lek na depresje, obecnie jest „lekiem drugiej szansy”, gdy leki stymulujące nie przynoszą oczekiwanych rezultatów

W Polsce leczenie farmakologiczne nie cieszy się dużą popularnością Według T. Hancia należy unikać leków ingerujących w prace mózgu, a badania wykazały, ze leki stosowane w leczeniu ADHD mogą mieć szkodliwy wpływ na rozwój dziecka. Australijscy autorzy książki „Zrozumieć ADHD” zalecają stosowanie symulantów jako najskuteczniejszej metody w leczeniu ADHD, i podkreślają, ze skutki uboczne są wynikiem nieprawidłowego dobrania leku lub jego dawki.

Rodzaje terapii

Metody psychoedukacyjne

Przedstawienie rodzicom określonego modelu postępowania z dzieckiem:

-Metoda pracy z trudnymi zachowaniami dzieci (C. Sutton)

-Metoda opracowana przez matki (A. Faber i E. Mazlish)

-Metoda T. Gordona

Metody stymulacji rozwoju

Praca z dzieckiem w celu pobudzenia funkcji poznawczych:

-Metoda Dobrego Startu

-Kinezylogia edukacyjna (metoda T.Denisona)

-Metoda ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne

Inne terapie

-Programy aktywności Knilla

-Relaksacja

-Metoda Integracji Sensorycznej

Biofeedback (dziecko obserwuje na ekranie monitora swoje fale mózgowe i stara się je kontrolować)

Formy pomocy

-Wczesna diagnoza, właściwą pomoc i odpowiednio dobrana terapia decydują o prawidłowym rozwoju dziecka z ADHD.

-W Polsce w wyniku niskiej świadomości rodziców i braku fachowego przygotowania nauczycieli, lekarzy psychiatrów i psychologów, tylko 20% pacjentów z ADHD zostaje objętych specjalistyczna opieka.

-Istnieje Fundusz na rzecz Wspierania Diagnostyki i Terapii ADHD utworzony przez Polskie Towarzystwo ADHD, który można wesprzeć na stronie www.ptadhd.pl

-Tylko leczone od wczesnych lat szkolnych ADHD, wychowanie w atmosferze zrozumienia i miłości (również w środowisku szkolnym) daje szanse na wyrównanie nieprawidłowości zachowania i minimalizacje problemów w wieku dorosłym.

Zagrożenia młodzieży z ADHD

ADHD u nastolatków zwiększa ryzyko dodatkowych problemów, takich jak:

-Porzucenie szkoły

-Ubogie kontakty społeczne

-Zachowania antyspołeczne

-Uzależnienia

-Agresja

-Niska samoocena

-Depresja

Znaczny odsetek nastolatków z ADHD uzależnia się od substancji psychoaktywnych, nasilenie symptomów koreluje wyraźnie z prawdopodobieństwem uzależnienia od nikotyny, amfetaminy, kokainy. Zaburzenia nastroju u dziewcząt z ADHD są powodem pełnoobjawowej depresji (cierpią na nią 2,5 raza częściej niż ich koleżanki) oraz większego ryzyka samobójstw.

WYCHOWANIE PROZDROWOTNE W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

Wychowanie zdrowotne system działalności wychowawców i wychowanków wiedzy o organizmie ludzkim - jego stronie fizycznej i psychicznej, ukształtowanie ich umiejętności, nawyków, przyzwyczajeń i postaw warunkujących zachowanie i doskonalenie zdrowia oraz stosowanie wymagań higieny w życiu osobistym i społecznym.

Wychowanie zdrowotne należy zacząć jak najwcześniej, okres przedszkolny jest pod tym względem szczególnie ważny dla dziecka, gdyż wykazuje ono wtedy podatność na wszelkiego rodzaju wpływy i oddziaływania. W tym okresie łatwiej jest ukształtować u dziecka pewne przyzwyczajenia, które pozostaną na całe życie, zarówno w zakresie higieny osobistej, jak też utrzymywania ładu, porządku i czystości w otoczeniu. Przedszkola stwarzają dzieciom w tej fazie życia i rozwoju swoich dyspozycji umysłowych, emocjonalnych i społecznych - niepowtarzalne warunki do realizowania optymalnego wzorca zachowań prozdrowotnych na całe przyszłe życie. To tu zaczyna się początek „drogi do dorosłości” i należy tak dzieckiem pokierować, aby pojęło, jak wielką wartością jest własne zdrowie, o które należy dbać już w dzieciństwie.

Elementy wychowania zdrowotnego wg M. Demela:

-wytwarzanie nawyków, przyzwyczajeń bezpośrednio lub pośrednio związanych z ochroną i doskonaleniem zdrowia fizycznego i psychicznego,

-wyrabianie odpowiednich sprawności,

-nastawianie woli i kształtowanie postaw umożliwiających stosowanie zasad higieny, skuteczną pielęgnację, zapobieganie chorobom i leczenie,

-wzbudzanie pozytywnego zainteresowania sprawami zdrowia,

-epizodyczne i systematyczne wzbogacanie i pogłębianie wiedzy o własnym organizmie.

Zadania wychowania zdrowotnego w przedszkolu:

-kształtowanie czynnych postaw wobec zdrowia i bezpieczeństwa własnego oraz innych,

-rozwijanie ogólnej sprawności ruchowej,

-wdrażanie do przestrzegania zasad bezpieczeństwa,

-wyrabianie nawyków higieniczno - kulturowych, związanych z czystością, hartowaniem, higieną wzroku i słuchu oraz układu nerwowego,

-przyswajanie wiedzy o tym co sprzyja i zagraża zdrowiu,

-kształtowanie prawidłowej postawy,

-rozwijanie tężyzny fizycznej i sprawności ruchowej.

Realizowana problematyka:

- Odżywianie.

- Korzystanie ze świeżego powietrza, czystość osobista.

- Higiena narządów zmysłu, kształtowanie czynnej postawy w zapobieganiu chorobom.

Do czynności profilaktycznych realizowanych przez przedszkole należą:

-kontrole higieniczne i kontrole czystości,

-doprowadzanie dzieci do poradni rejonowych na szczepienia ochronne i fluoryzację zębów,

-wdrażanie do przestrzegania zasad higieny,

-ochrona układu nerwowego,

-współpraca z przychodnią rejonową.

SAMOKSZTAŁCENIE I SAMOWYCHOWANIE - SAMOREALIZACJA W UJĘCIU PEDAGOGIKI

Psychologia dzieli się na nurty:

• Gestalt (psychologia postaci);

• psychoanaliza;

• behawioryzm;

• psychologia humanistyczna;

• psychologia poznawcza;

• psychologia ewolucyjna;

• neuropsychologia;

• psychologia społeczna;

• psychologia kulturowa;

• psychologia międzykulturowa;

• psychologia transpersonalna.

Józef Kozielecki (polski psycholog), wyróżnia następujące koncepcje psychologiczne:

• koncepcja behawiorystyczna;

• koncepcja psychodynamiczna;

• koncepcja poznawcza;

• koncepcja humanistyczna.

Psychologia humanistyczna

Najważniejsze założenia:

• 1.człowiek to unikatowa całość, składająca się z ,,ja” i ,,organizmu”;

• 2.podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój uwarunkowany przez czynniki wewnętrzne;

• 3.podstawową skłonnością natury ludzkiej jest dążenie do samorealizacji;

• 4.człowiek z natury jest dobry, a jego dążenia są pozytywne;

• 5.ludzkie zachowanie uwarunkowane jest przez teraźniejszość.

Samowychowanie- ,,(…) czynne ustosunkowanie się podmiotu do procesu własnego rozwoju, wyrażające się w regulowaniu swego postępowania i działania według dobrowolnie przyjętych wzorów lub systemu wartości”

Irena Jundziłł stworzyła tzw. etapy aktywności samowychowawczej:

1.Wybór wzoru osobowego (ideału, celu);

2.Analiza warunków potrzebnych do urzeczywistnienia obranego wzoru;

3.Postrzeganie i ocena siebie;

4.Podejmowanie decyzji;

5.Kierowanie sobą;

6.Autokontrola (samokontrola).

Samokształcenie- ,,(…) osiąganie wykształcenia poprzez działalność, której cele, treść, warunki i środki ustala sam podmiot. W procesie samokształcenia jego cele się dynamizują, osiągnąwszy wyższy stopień świadomości uczeń dokonuje często ich przewartościowania i doskonalenia. Samokształcenia osiąga optymalny poziom wtedy, gdy przekształca się w stałą potrzebę życiową człowieka oraz stanowi oparcie dla kształcenia ustawicznego”.

Efektywność samokształcenia zależy od:

1.Umiejętności planowania pracy samokształceniowej;

2.Umiejętności poprawnego rozumowania;

3.Krytycyzmu;

4.Umiejętności obserwacji;

5.Rzetelności i wytrwałości;

6.Samokontroli i samokrytycyzmu;

7.Pamięci i zapamiętywania;

8.Uwagi i jej trwałości.

MUTYZM WYBIÓRCZY

Mutyzm wybiórczy (selektywny) - „dosłownie: odmowa mówienia; zaliczany do zaburzeń wieku dziecięcego; mutyzm wybiórczy charakteryzuje się niezdolnością do mówienia w wymagających tego specyficznych sytuacjach społecznych, np. w szkole: zazwyczaj utrzymuje się nie dłużej niż kilka miesięcy.”

Jest wieloczynnikowa, a jej rozwój może zależeć od współpracy czynników biologicznych, środowiskowych i indywidualnych predyspozycji dziecka.

Czynniki biologiczne to m.in.:

• Organiczne uszkodzenia mózgu (najczęściej okołoporodowe);

• Opóźniony, dysharmonijny rozwój psychoruchowy;

• Zaburzenia rozwoju mowy

• Współistnienie podatności na zranienie z urazem psychicznym (szczególnie w okresie rozwoju mowy)

Urazy psychiczne mogą zapoczątkować odmowę mówienia, wśród nich można wyróżnić:

• Nowe otoczenie (początek nauki w szkole, hospitalizacja);

• Narodziny rodzeństwa;

• Odrzucenie przez rodziców maltretowanie, zaobserwowanie przez dziecko praktyk seksualnych;

• Niechęć do mówienia w różnych sytuacjach;

• Zakaz ujawniania sekretów rodzinnych;

• Udział w wypadku losowym;

• Śmierć kogoś bliskiego;

• Szok po pogrzebaniu ukochanego zwierzątka;

Najczęściej występujące cechy osobowości z mutyzmem wybiórczym:

• Społeczny lęk;

• Wycofanie się;

• Wrażliwość i upór;

• Nieśmiałość;

• Kontrolowanie i manipulowanie otoczeniem;

• Stawianie biernego oporu;

• Zachowania agresywne;

W badaniach zwraca się uwagę m. in. na:

• cechy charakterystyczne ojca dziecka z mutyzmem wybiórczym. Najczęściej jest on bierny, chłodny emocjonalnie, niekiedy ma powyżej 40 roku życia w chwili urodzenia się dziecka albo przebywa poza domem, zdarza się również, że są agresywni i surowi.

• Natomiast matki tych dzieci są nadopiekuńcze, lękowe, niedojrzałe emocjonalnie, mogą mieć cechy depresji.

Zwraca się także uwagę na komunikację werbalną w rodzinie, która często jest zaburzona. Może cechować się rozmowami monosylabicznymi, lękliwością, zdystansowaniem.

• Często zabrania się dzieciom ujawniania tajemnic rodzinnych (alkoholizm, kryminalne sprawy, zaburzenia psychiczne w rodzinie, nieformalny związek, nieślubne dzieci);

• Zdarza się, że matki niezadowolonych z małżeństwa zacieśniają więzi z dzieckiem, z jednoczesnym wzbudzaniem w nim lęku przed światem.

• Mutyzm wybiórczy często występuje w rodzinach, które posługują się gwarami lub są imigrantami.

• Bez względu na pochodzenie społeczne i ekonomiczne rodzin dzieci mutystycznych zazwyczaj są one zamknięte, izolowane od społeczeństwa, a ich kontakty interpersonalne są ubogie i ograniczone.

Obraz dziecka z mutyzmem:

Sylwetka:

• Głowa i ramiona lekko przygarbione do przodu;

• Prosty kręgosłup;

• Sztywne i napięte kończyny;

Zachowanie:

• Dziecko może unikać kontaktu wzrokowego;

• Może udzielać odpowiedzi pisemnie lub komunikować się niewerbalnie (gesty i mimika), która niekiedy jest bardzo dobrze rozwinięta (żywa) lub wręcz przeciwnie bardzo uboga;

• Dziecko może przejawiać emocje takie jak: wycofanie, agresja, ucieczka, wybuch płaczu, znieruchomienie;

• W domu dzieci te próbują zwrócić na siebie uwagę rodziców, są energiczne, dominujące, bardzo aktywne. Bywają agresywne, gadatliwe, obrażają się, starają się kontrolować i manipulować otoczenie.

Rozpoznanie musi być bardzo precyzyjne. Należy wykluczyć zaburzenia słuchu i neurologiczne zaburzenia mowy.

W skład rozpoznania wchodzą:

• Wywiad kliniczny;

• Obserwacja dziecka;

• Diagnoza psychologiczna;

• Uwzględnienie poziomu rozwoju intelektualnego i wybiórczych trudności rozwojowych;

• Powinny także zostać uzupełnione nagraniem rozmów dziecka w domu (lub w innych sytuacji, w których dziecko mówi);

Leczenie

• Do metod leczenia możemy zaliczyć terapię behawioralną, psychodynamiczną, rodzinną, farmakoterapię a także różne interdyscyplinarne formy pomocy zakładający współpracę między rodzicami, klinicystami a szkołą.

• Dla każdego dziecka powinien być przygotowany indywidualny program leczenia, uwzględniający problemy i wieloczynnikowość etiologii.

Terapia behawioralna:

• Nacisk na stopniowe skłanianie dziecka do mówienia (najpierw w obecności jednej dobrze znanej mu osoby, potem stopniowo angażuje się coraz większą liczbę osób z otoczenia).

• Korzyść: zmniejszenie izolacji od rówieśników i zwiększenie zainteresowania nauczycieli.

• Przeciwnicy metody mówią, że metoda nie rozwiązuje konfliktu emocjonalnego dziecka.

Terapia psychodynamiczna (analiza zachowań i wytworów dziecka):

• Wymaga cierpliwości;

• Należy nawiązać kontakt pozawerbalny (mowa ciała dziecka);

• Terapeuci stosują różne formy zabaw i arteterapi;

Terapia rodzina:

• Prowadzi do zmiany niewłaściwych wzorców zachowań i unikania kontaktów społecznych

Farmakoterapia:

• Stosowana jest najrzadziej. Najczęściej łączono ją z terapią behawioralną. Zazwyczaj jest nieskuteczne.

• Obserwacja szpitalna :

W szpitalu dziecko może przestać mówić, tak jak w szkole, a rozmowy podejmować będzie jedynie z rodzicami (podczas odwiedzin) lub z innymi dziećmi (gdy w pobliżu nie ma personelu);

Program terapii A. Herzyk
ETAP PIERWSZY: Terapeuta, który siedzi w znacznej odległości od dziecka, jest bierny i obserwuje zachowanie dziecka podczas rozmowy z bliską sobie osobą (zazwyczaj matką). Terapeuta robi dyskretnie notatki. Obserwuje w jaki sposób dziecko wykonuje słowne polecenia. Obserwuje jego reakcje niewerbalne w odpowiedzi na polecenia czy pytania.

ETAP DRUGI: Terapeuta zbliża się do dziecka, próbuje rozmawiać z matką by dziecko oswoiło się z jego obecnoś

ETAP TRZECI: Terapeuta próbuje podjąć kontakt z dzieckiem (co ma charakter pasywny), np. podaje mu zabawkę, mówi do dziecka nie szczędząc pochwał i aprobaty jego umiejętności; Matka wciąż jest w kontakcie z dzieckiem, dodatkowo jest widzem;

ETAP CZWARTY: Następuje włączenie dziecka w niewerbalną interakcję (np. terapeuta mówi „pokaż mi…”). Matka jest blisko dziecka, kontaktuje się z nim werbalnie, lecz coraz częściej terapeuta zaczyna ją zastępować.

ETAP PIĄTY: Terapeuta próbuje nawiązać kontakt z dzieckiem. Zadaje pytania, na które dziecko może odpowiedzieć gestem lub przez odpowiedź „tak”, „nie”. Matka powoli wycofuje się z reakcji werbalnych.

ETAP SZÓSTY: Terapeuta staje się animatorem w kontakcie z dzieckiem. Matka zaczyna obserwować dziecko z nieco większej odległości. Zajęcia przebiegają przede wszystkim na zabawie, co ma pomóc w wyzwalaniu reakcji werbalnych i niewerbalnych. Starszym dzieciom można proponować materiał graficznym krótkie teksty czy też obrazki. Jeśli jest to możliwe możemy wprowadzić próby pisania i czytania.

ETAP SIÓDMY: Powinien polegać na swobodnym kontakcie terapeuty z dzieckiem. Na zajęciach możemy wykorzystać rymowanki, wyliczanki, wierszyki, zagadki, ilustracji do bajek. Matka pozostaje w zasięgu wzroku dziecka.

ETAP ÓSMY: Terapeuta pozostaje sam z dzieckiem w pomieszczeniu. Na zajęciach wykorzystujemy ćwiczenia mówienia (np. odpowiedzi na pytania, omawianie historyjek obrazkowych, itp.)

ETAP DZIEWIĄTY: Następuje próba wprowadzenia na zajęcia osoby znanej dziecku osoby, jest ona biernym obserwatorem. Jedynie terapeuta kontaktuje się z dzieckiem.

ETAP DZIECIĄTY I KOLEJNE… Polega na pełnym włączeniu i zaakceptowaniu przez dziecko wprowadzonej do pomieszczenia osoby. Później terapeuta wprowadza na zajęcia nieznaną dziecku osobę, a następne etapy podobne są do 1 do 7 etapu.

Filmy Megan i Danielle.

Pomoc ze strony nauczyciela

1. Nie naciskaj na dziecko i nie zmuszaj do mówienia;

2. Buduj pewność siebie dziecka przez mniejsze oczekiwania a większą pomoc. Chwal i nagradzaj je nawet za małe rzeczy;

3. Nie ignoruj i nie rezygnuj z mówienia do dziecka, gdy nie odpowiada werbalnie. Zachęcaj je do kontaktów niewerbalnych.

4. Pozostawaj w kontakcie z rodzicami dziecka mutystycznego, mogą pomóc ci w lepszym kontaktem z dzieckiem. Możesz rozważyć wprowadzenie rodziców na niektóre zajęcia.

5. Zachęcaj dziecko do aktywności innej niż mówienie.

6. Posadź dziecko w pierwszym rzędzie, gdy opowiadasz klasie jakąś historyjkę.

7. Podczas sprawdzania listy obecności pozwól dzieciom odpowiadać werbalnie lub niewerbalnie (podniesienie ręki);

8. Wytłumacz klasie sytuację tego dziecka. Zadbaj o to aby nikt nie wyśmiewał się z niego, zachęcaj rówieśników do wsparcia emocjonalnego.

9. Zachęcaj i włącz dziecko z mutyzmem do zabawy aby uniknąć jego odosobnieniu;

10. Wyznacz kogoś z personelu pomocniczego do dyskretnej obserwacji dziecka.

11. Jeśli chcesz usłyszeć, np. jak dziecko czyta, poproś rodziców o nagranie.

DEPRESJA MŁODZIEŃCZA

Depresja - ,,stan psychiczny jednostki, związany z poczuciem nieodpowiedniości, uczuciem przygnębienia, pesymizmem, smutkiem oraz obniżeniem aktywności i reaktywności.(…) Przez psychiatrów depresja jest traktowana jako jedno z wielu zaburzeń nastroju, w którym powyższe objawy przybierają charakter skrajny i są nasilone.''

Rodzaje depresji u dzieci (według Mc Conville, Boag i Purohit):

- typ afektywny - dotyczy dzieci w wieku 6 - 8 lat; objawia się smutkiem, poczucie bezradności i beznadziejności

- typ poznawczy - występuje u dzieci powyżej 8 roku życia

- depresja z poczuciem winy - występująca u dzieci powyżej 11 lat

Rodzaje te są bezpośrednio związane z osiągniętym przez dziecko poziomem rozwoju.

Symptomatyka depresji dzieci najmłodszych:

1) Depresja niemowląt (anaklityczna) - dotyczy najczęściej dzieci przebywających w przywięziennych żłobkach (matki tych dzieci weszły w konflikt z prawem i po pierwszych 8 miesiącach były od nich odseparowane lub instytucjach opiekuńczych. Spitz wyróżnił 3 fazy przebiegu depresji u niemowląt:

• faza aktywnego protestu

• faza rozpaczy

• faza depresyjnego zobojętnienia

Główne przyczyny depresji anaklitycznej:

- brak wsparcia życia psychicznego przez opiekuńcze matki

- separacja do matki

- depresja matki

Klasyczne objawy (wg Spitza i Wolfa):

- płaczliwość

- wycofywanie się z kontaktów społecznych

- apatia

- zaburzenia snu

- utrata wagi ciała

Zachowania te u obserwowanego odseparowanego niemowlaka utrzymywały się od pierwszych dni życia do 17 miesiąca, dopóki nie zapewniono mu opieki alternatywnej.

2) Depresja dziecka w młodszym wieku szkolnym - dotyczy dzieci w wieku 6 - 12 lat, depresja u dzieci może być chorobą dziedziczną lub wynikiem traumatycznych czy przykrych wydarzeń, jej przyczyna może też być środowisko rodzinne, którym nie są zaspokajane podstawowe potrzeby psychiczne, a dziecko ma niskie poczucie pewności siebie i niską samoocenę. Jej głównymi objawami są: Jest ich mnóstwo, w prezentacji zawarłam niektóre.

- zaburzenia lękowe

- fobia szkolna

- zaburzenia zachowania

- nasilony lęk separacyjny

- trudności w funkcjonowaniu społecznym

- syndrom chronicznego zmęczenia

- myśli samobójcze (liczba samobójstw u dzieci przed 10 rokiem życia jest rzadka, częściej zdarzają się one w wieku 15 - 19 lat, a najczęściej po 20 roku życia)

Mogą również wystąpić objawy somatyczne, w tym między innymi: bóle głowy, brzucha, biegunki, zaparcia, tycie bądź utrata wagi, kołatanie serca

Często depresji tej towarzyszy zaniedbywanie siebie objawiające się podkrążonymi oczami, garbieniem się, napięciem mięśniowym, niedbałym ubiorem.

JAK POMÓC DZIECKU Z DEPRESJĄ?

Leczenie:

Zazwyczaj polega farmakoterapii w postaci leków przeciwdepresyjnych i psychoterapii. Tylko ciężkie postacie depresji z próbami samobójczymi wymagają hospitalizacji. Rzadko umieszcza się dzieci w szpitalu psychiatrycznym, ma to miejsce tylko wtedy kiedy brakuje zrozumienia choroby i wsparcia dla dziecka ze strony rodziców. (http://portal.abczdrowie.pl/depresja-u-dzieci, 3.12.12)

Kluczową rolę odgrywają to rodzice, którzy niestety często zaprzeczają problemowi bądź go bagatelizują. Często wynika to z lęku przed przyznaniem się do zaniedbań i swojego rodzaju porażki wychowawczej.

Rola rodziców w leczeniu dziecka:

1. Obserwowanie dziecka i w przypadku zauważenia niepokojących objawów notowanie czasu ich wystąpienia i częstotliwości.

2. Zasięgnięcie porady u psychologa dziecięcego lub psychiatry w celu odpowiedniej diagnozy.

3. Kontakt z innymi rodzicami mającymi chore na depresje dzieci w celu zasięgnięcia porad i wsparcia.

4. Zapoznanie się z różnymi publikacjami, książkami na temat depresji u dzieci, aby wiedzieć dokładnie na co maluch choruje.

5. Uczenie dziecka wyrażania emocji poprzez swoje własne mówienie o uczuciach przeżywanych w różnych sytuacjach.

6. Dbanie o ćwiczenia fizyczne dziecka, zachęcanie do ruchu, który pomaga zwalczyć objawy depresji.

7. Ćwiczenie wyrażania uczuć poprzez śpiew, rysowanie czy taniec. (ważna rola muzykoterapii)

8. Biblioterapia, czyli czytanie książek, bajek terapeutycznych, w których bohaterowie przeżywają różne emocje i radzą sobie z trudnościami. (może to pomóc dziecku odnajdywać rozwiązania problemów tak jak udaje się to ich bohaterom)

DEPRESJA MŁODZIEŃCZA

depresja młodzieńcza - w ujęciu Kępińskiego jest to odrębny zespół, dotyczący młodych osób w okresie adolescencji, składający się z zaburzeń nastroju, lęku, zaburzeń w zachowaniu oraz nasileniem autodestrukcji.

Rodzaje depresji młodzieńczej według Kępińskiego:

- postać apatyczno - abuliczna - odznacza się biernością, brakiem odczuwania radości, uczuciem nudy, pustki i braku sensu

- postać buntownicza - objawia się buntem i agresją wobec otoczenia, poczuciem mniejszej wartości i brakiem wiary w przyszłość

- postać rezygnacyjna - cechuje ją brak wiary w siebie, brak planów na życie, poczucie oczywistości i pesymistyczne spojrzenie na świat i swoją przyszłość

- postać labilna - ma tu miejsce duża zmienność nastroju i zdolność do zachowań samobójczych w czasie jego obniżenia

Główne objawy depresji młodzieńczej:

- zaburzenia nastroju, emocji, czynności poznawczych i zachowań

- podwyższony poziom lęku (lęk przed przyszłością: zdobyciem wykształcenia, pozycji społecznej, statusu materialnego, znalezieniem partnera życiowego, spełnieniem się w roli rodzica)

- zaburzenia w sferze poznawczej - trudności w szkole, poczucie nudy i braku zainteresowań (w uczeniu się, niepowodzenia szkolne, trudności w skupieniu się, wytrwałości w nauce, poczucie nieoryginalności myślenia)

- zaburzenia aktywności - często maskowane jest dysforią (zaburzenia nastroju ze skłonnością do drażliwości, agresji i wybuchowości nieadekwatnej do sytuacji) i zaburzeniami zachowania) trudności w rozpoczęciu działania, szybka męczliwość, zaburzenia rytmów dobowych (czyt. związane z niewysypianiem się )

- zaburzenia zachowania - dotyczą nieprawidłowego funkcjonowania w szkole, domu i społeczeństwie, są zachowaniami związanymi z łamaniem norm oraz nakazów i zakazów społecznych. (niosą one duże zagrożenie dla dalszego życia młodego człowieka)

- dolegliwości somatyczne - subiektywne przeżywanie spadku sprawności i złego samopoczucia, nadmierne skupianie się na swoim ciele. (dolegliwości somatyczne częściej odczuwają dziewczęta niż chłopcy)

Nastolatek może miewać też myśli i próby samobójcze mogące mieć charakter:

- instrumentalny - narzędzie do osiągnięcia celu oraz wyraz determinacji w dążeniu do jego osiągnięcia,

- egzystencjalny - reakcja na wydarzenie bądź sytuację trudną do wytrzymania i przekraczającą zdolności radzenia sobie

Przyczyny depresji młodzieńczej:

- wejście w trudny okres adolescencji związany z kryzysem tożsamości i kształtowaniem tożsamości psychoseksualnej (stawanie się kobietą i mężczyzną)

- niestabilność budowanego przez nastolatka obrazu samego siebie i jego rozbieżność z idealistycznym obrazem siebie wykreowanym przez niego

- różnego rodzaju niepowodzenia (szkolne, rodzinne, towarzyskie)

- problemy seksualne, z perspektywy psychoanalizy decydujące o osiągnięciu stabilności w partnerskich relacjach seksualnych

- brak emocjonalnego uniezależnienia się od rodziców (często jest to bardzo trudne dla nastolatka i niesie za sobą problemy)

- obciążenia okołoporodowe, zaburzenia neuroprzekaźników w mózgu

- zaniedbania psychospołeczne ze strony rodziny i otoczenia

- czasem są to genetyczne skłonności

Jak pomóc nastolatkowi z depresją młodzieńczą?

- psychoedukacja - ma na celu zrozumienie przez pacjenta swojej choroby, stosuje się ja również wobec rodziny chorego

- wewnętrzny system kontroli - polega na ustaleniu celów, które nastolatek jest w stanie osiągnąć, po to aby zobaczył, że postęp jest możliwy (często prosi się też rodzinę o pomoc w ustaleniu tych celów; każdy postęp i stopień nastrój jaki przy tym miał młody człowiek, jest notowany w zeszycie po to aby uświadomić młodemu człowiekowi, że jego nastrój jest zależny od działania)

- konkretne działanie: rozbicie zadania niewykonalnego dla nastolatka na mniejsze zadania, za które otrzymuje on określoną, ustaloną wcześniej z rodzicami ilość punktów (punkty odnotowują rodzice i nagradzają dziecko); planowanie przyjemnych wydarzeń (np. wyjście do kina, to co sprawi przyjemność nastolatkowi); przypomnienie pozytywnych wydarzeń z całego dnia (rodzice wieczorem pomagają dziecku zrobić taką listę miłych rzeczy z całego dnia); ustalenie wyzwań dostosowanych do wieku i możliwości dziecka (np. jakaś podróż, nocowanie u przyjaciela); planowanie ćwiczeń fizycznych (poprawiają nastrój); metody relaksacyjne (relaksacja, ćwiczenia oddechu);

- terapia skupiająca się na stosunkach rodzinnych: trening komunikacji (ma na celu naukę jasnego komunikowania się rodziców z dziećmi, w tym słuchania i mówienia), trening rozwiązywania problemów (celem jest wyeliminowanie negatywnych nawyków rodziny w tym: obrażania, osądzania i przypisywania złych intencji); inicjowanie rodzinnego wsparcia (wysłuchanie dziecka, podsumowania i sprawdzenie czy dobrze się zrozumiało jego problemy); renegocjonowanie ról w relacjach rodzinnych (nie można stawiać dziecka przed wyborem którego z rodziców obdarzyć większą lojalnością i pozwolić aby dziecko uciekało od rodzica, który krytykuje do drugiego);

- interwencje uwzględniające zdolności poznawcze: metoda WTN wyzwanie - test - nagroda (szukanie alternatywnych komunikatów, testowanie ich prawdziwości i nagroda wzmocnienie); trening reatrybucji (bada się co w danej sytuacji wywołuje negatywne emocje czy jest to coś wewnątrz czy zewnątrz, czy dotyczy tylko tej jednej konkretnej sytuacji, czy nastrój jest stały czy przejściowy);koncentrowanie na pozytywnych stronach sytuacji

-trening umiejętności społecznych i rozwiązywania problemów (celem jest zapoznanie młodych osób ze strategiami umożliwiającymi prowadzenie konwersacji z rówieśnikami, możliwości włączenia do rozmowy, a co za tym idzie wniesienia swojego wkładu do rozmowy, działań, przynoszących korzyść całej grupie np. dobry humor; (rozwiązywanie problemów ćwiczenie np.. szukanie rozwiązań w grupie co robić kiedy ktoś jest wyśmiewany )

- interwencje ze strony szkoły - współpraca kadry pedagogicznej z terapeutami (aby uniknąć odrzucenie dziecka z depresją przez grupę)

- środki przeciwdepresyjne (rzadko stosowane, bo w przypadku młodych osób rzadko przynoszą efekty)

- pomoc rodzicom wykazującym problemy z nastrojem (najpierw rodzice musza rozwiązać swoje problemy aby móc skupić się na dziecku)

- radzenie sobie z nawrotami, brakiem zaangażowania i oporem (należy stale kontrolować gdyż nawroty zdarzają się często, nauczyć sobie z nimi radzić a w razie potrzeby korzystać z pomocy specjalisty).

PROBLEMY PRZEMIAN ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZEGO

Wychowanie to świadomie organizowana działalność społeczna, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości człowieka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo-instrumentalną , związaną z poznaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią, jak i stronę aksjologiczną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia.

ŚRODOWISKA NATURALNE RODZINA - stanowi pierwotną i podstawową grupę społeczną. Spełnia kilka funkcji, które rozumiane są jako pierwszoplanowe, jej zadania na rzecz swych członków i społeczeństwa.

Wyróżniamy następujące funkcje rodziny:

-Funkcja prokreacyjna - zapewnia ona społeczeństwu ciągłość biologiczną i zaspokaja potrzeby seksualne małżonków,

-Funkcja zarobkowa - decyduje o zaspokajaniu niezbędnych środków utrzymania rodziny,

-Funkcja usługowo-opiekuńcza w stosunku do członków rodziny,

-Funkcja socjalizująca - ma za zadanie przekazywać dzieciom język, wzorce kulturowe, norm moralne i obyczajowe,

-Funkcja psychologiczna - jej zadaniem jest wymiana emocjonalna lub ekspresja uczuć, rozumienia i uznania, której celem jest zapewnienie członkom rodziny zdrowia psychicznego.

Nie wszystkie rodziny spełniają jednakowo te funkcje. Najbardziej optymalne warunki dla spełnienia swych funkcji ma rodzina pełna, składająca się z dwojga rodziców i dzieci, połączonych ze sobą silną więzią emocjonalną, w której przestrzega się społecznie uznawanych zasad, norm, wartości, ideałów.

Są też rodziny, które mają mniej korzystne warunki do wypełniania funkcji rodzinnych. Należą do nich:

-Rodziny rozbite wskutek trwałej nieobecności kogoś z rodziców: w wyniku rozwodu, separacji, dezercji, a niekiedy z powodu śmierci albo wyjazdu za granicę;

-Rodziny zrekonstruowane przez zawarcie po ich rozbiciu nowego lub kolejnego małżeństwa albo też przez adoptowanie nowego dziecka;

-Rodziny zdezorganizowane (rozbite wewnętrznymi niepowodzeniami), których członkowie pozostają ze sobą niemal w permanentnych konfliktach; przyczyną dezorganizacji może być: alkoholizm, wzajemna niechęć, podejrzliwość;

-Rodziny zdemoralizowane, pozostające w konflikcie z prawem lub z sądami, co nie wyklucza bliskich i serdecznych kontaktów między poszczególnymi członkami rodziny;

-Rodziny zastępcze, oparte na więzi współżycia z dziećmi i stałej troski o ich rozwój w warunkach braku więzi biologicznej z nimi, oraz rodziny adopcyjne, których celem jest zapewnienie dziecku takich samych praw, jakie przysługują dzieciom z racji ich pokrewieństwa z rodzicami.

ŚRODOWISKA NATURALNE - GRUPY RÓWIEŚNICZE- stanowią je niewielkie liczby osób, które pozostają ze sobą w bezpośrednich kontaktach i mają poczucie odrębności grupowej oraz wspólne podzielane wartości.

- dziecięce grupy zabawowe

- paczki

- gang

ŚRODOWISKA INTENCJONALNE

* SZKOŁA

Szkoła spełnia trzy podstawowe funkcje:

- Dydaktyczną (przekazywanie wiedzy z różnych dziedzin),

- Wychowawczą (kształtowanie postaw społeczno-moralnych i ideowych),

- Opiekuńczą (zaspokajanie potrzeb niezbędnych dla prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego uczniów).

* INTERNAT SZKOLNY

Modele funkcjonowania internatów:

- Pierwszy model przeciwstawia wychowanie internatowe wychowaniu w rodzinie. Zakłada całkowitą izolację wychowanków od wpływów rodziny. Internat powinien funkcjonować na wzór szkół kadeckich z pewną namiastką wojskowej dyscypliny, musztry pieszej i ćwiczeń polowych.

- Drugi model docenia rolę wpływów rodziny na kształtowanie osobowości dzieci i młodzieży. Zgodnie z założeniami owego modelu wychowanie w internacie należy zbliżyć do warunków życia i pracy w domu rodzinnym.

- Trzeci model wychowania internatowego stanowi próbę pogodzenia ze sobą zarysowanych orientacji wychowania koszarowego i rodzinnego.

*Obok internatów istnieją również świetlice szkolne

*DOMY DZIECKA

*Młodzieżowe Ośrodki Wychowawcze

Do zadań tych ośrodków należy:

- eliminowanie przyczyn i przejawów niedostosowania społecznego

- przygotowanie wychowanków do życia zgodnego z obowiązującymi normami społecznymi i prawnymi

*Młodzieżowe Ośrodki Socjoterapii

Do zadań tych ośrodków należy:

-eliminowanie przyczyn i przejawów zaburzeń zachowania

-przygotowanie wychowanków do życia zgodnego z obowiązującymi normami społecznymi i prawnymi.

-Dzieci i młodzież należąca do tych placówek, uczestniczy w zajęciach terapeutycznych oraz profilaktyczno-wychowawczych, a także w specjalistycznych organizowanych w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej

*INNE INSTYTUCJE WYCHOWAWCZE:

- Sanatoria dla dzieci i młodzieży

- Poradnie wychowawczo-zawodowe

- Pogotowia opiekuńcze

- Ośrodki szkolno-wychowawcze

- Zakłady wychowawcze i poprawcze

- Domy kultury

- Kościół

Każde środowisko wychowawcze (szkoła, dom dziecka lub rodzina) dąży do dobrego wychowania dzieci, zapewnienia im bezpieczeństwa i nauczenia ich samodzielności. Oczywiście potrzebna jest tu współpraca rodziców, szkoły a także instytucji wychowawczych.

STRES W PRACY

Stres jako sytuacja zewnętrzna (bodźcowa)-W tym ujęciu stres ujmowany jest jako klasa bodźców, która posiada duże prawdopodobieństwo wywołania lęku u większości ludzi.

Stres jako reakcja-Stres jest ujmowany jako niespecyficzną reakcję organizmu na wszelkie niedomagania.

Stres jako relacja-Stres psychologiczny jest szczególną relacją między osobą a środowiskiem, którą osoba ocenia jako nadwyrężającą jej zasoby i zagrażającą jej dobrostanowi.

Psychologiczne aspekty reakcji stresowej można opisać na poziomie:

• poznawczym,

• emocjonalnym,

• behawioralnym,

• motywacyjnym.

Burke wymienia 8 grup stresorów:

-Środowisko fizyczne,

-Rola w organizacji,

-Struktura organizacyjna,

-Cechy zadania,

-Stosunki międzyludzkie,

-Rozwój kariery,

-Konflikt praca - rodzina,

-Współczesne stresory wynikające ze zmian w organizacji i niepewności pracy.

Skutki stresu-Wypalenie zawodowe

Początkowo wypalenie kojarzono z pracą w zawodach związanych ze świadczeniem bezpośrednich usług/pomocy na rzecz innych, a więc z pielęgniarkami, nauczycielami, lekarzami, opiekunami społecznymi itp. Zaobserwowano, że wysokie wymagania emocjonalne, jakie stawiają prace tego typu, po pewnym czasie doprowadzają do pojawienia się symptomów silnego stresu. Według Maslach można je sprowadzić do trzech głównych kategorii. Są to:

~ wyczerpanie emocjonalne,

~ depersonalizacja,

~ poczucie braku doznań w pracy.

Profilaktyka:

*Prewencja stresu w miejscu pracy

Autorzy tej koncepcji (Qucik, Qucik, Nelson i Hurrell, 1997) opierają ją na pięciu zasadach:

1. Pracodawca, firma i pracownicy są od siebie zależni.

2. Odpowiedzialność za prawidłowe funkcjonowanie firmy i zdrowie pracowników spoczywa na pracodawcy.

3. Przyczyny stresu tkwiące w strukturze firmy i pracownikach są możliwe do usunięcia.

4. Każda firma i zatrudnieni w niej pracownicy są niepowtarzalni i reagują na stres w indywidualny sposób.

5. Firmy i pracownicy podlegają ciągłemu rozwojowi.

*Dobór zawodowy

*Treningi antystresowe

CHOROBY PRZEWLEKŁE I OPIEKA PALIATYWNA

Choroba, zwłaszcza choroba przewlekła ściśle wiąże się ze stresem, cierpieniem, ograniczeniem możliwości pełnienia ról społecznych, koniecznością zmiany trybu życia i codziennej aktywności. Wiele chorób wiąże się również z koniecznością polegania na otoczeniu — rodzinie, lekarzach, pielęgniarkach. Wszystko to ma ogromny wpływ na jakość życia osób dotkniętych chorobą.

W jej trakcie pojawia się wiele, głównie przykrych emocji — lęku, złości, bezsilności, depresji, poczucia upokorzenia.

Choroby przewlekłe charakteryzują się przynajmniej jedną z następujących cech: są długotrwałe, mogą wiązać się z częściową niepełnosprawnością chorego, często występują nieodwracalne zmiany patologiczne, chorzy wymagają specjalnej edukacji, rehabilitacji, oraz wieloletniej opieki i nadzoru.

Przystosowanie do sytuacji kryzysowej: zmiana ukierunkowania

Przystosowanie się do choroby przewlekłej, umierania, śmierci i żałoby wymaga zmiany podejścia do swojej przeszłości w ukierunkowanie na przyszłość. Jest to niezwykle trudna zmiana, ponieważ człowiek musi porzucić myślenie o swoim stanie fizyczno - psychicznym z przeszłości i zacząć się orientować na nadchodzącą przyszłość. W procesie przystosowania do sytuacji kryzysowej następuje ruch w trzech zasadniczych kierunkach:

•Orientacja na przeszłość

•Orientacja na przyszłość

•Zaprzeczenie, przez które osoba unika wyzwania (choroby, żałoby, śmierci).

Ruch ten przebiega w każdym kierunku niezliczoną ilość razy. Wszystko to zależy od stanu psychicznego osoby przystosowującej się do sytuacji kryzysowej oraz jej odporności na stres. Wyzwanie choroby, śmierci i żałoby reprezentuje odmienne zachowania, co zostało przedstawione poniżej.

Etapy przystosowania się do choroby przewlekłej wg Shontza

Pacjenci bardzo rzadko radzą sobie ze świadomością posiadania nieuleczalnej choroby. Tacy ludzie przechodzą bardzo długą drogę do przystosowania się do posiadania choroby przewlekłej, która wcześniej czy później doprowadzi ich do śmierci.

Shontz bardzo wyraźnie i dokładnie wyodrębnił etapy przystosowania się do choroby przewlekłej, a są to mianowicie:

1. Wstrząs - w tym okresie pacjent jest zdezorientowany, jego myślenie i działanie oderwane jest do rzeczywistości, a zachowanie i reakcje są automatyczne, gdyż nie zastanawia się i nie analizuje sytuacji w jakiej się znalazł. Na tym etapie do człowieka z chorobą przewlekła nie docierają informacje o jego stanie zdrowia, o powadzeniu choroby. Jest on bardzo zdezorientowany, gdyż ta wiadomość przyszła nagle i nie wie, co dalej począć z posiadaną wiedzą.

2. Konfrontacja - w tym okresie u pacjenta występują uczucia straty i rozpaczy, dociera do niego, iż będzie musiał wkrótce umrzeć. Jest to najgorszy okres, ponieważ człowiek dotknięty chorobą przewlekłą, zaczyna liczyć upływające chwile do dnia śmierci, do dnia wyroku. Rozumie, że nie można cofnąć czasu i zmienić przeszłości i przyszłości, że wszystko jest już przesądzone, że już niczego nie osiągnie. Takie myślenie bardzo często prowadzi do depresji, a czasami nawet zdarza się, że na tym etapie pacjent, nie mogąc sobie poradzić ze smutkiem i nie chcąc przyjąć ciężaru choroby popełnia samobójstwo.

3. Ucieczka lub reorientacja - pacjent uświadamia sobie realność życia z chorobą i zaczyna wypracowywać nowy sposób funkcjonowania w rzeczywistości. Przedostatni etap przystosowania się choroby, charakteryzuje się tym, iż pacjent pogodził się z faktem, że posiada nieuleczalną chorobę i postanawia żyć dalej. Czasami pacjenci żyją tak, jakby nie zdawali sobie sprawy obecności choroby i realizują wszystkie wcześniej postawione sobie cele - choroba nie ma wpływu na zmianę ich planów. Inni natomiast podporządkowują swoje życie czasowi jaki im został do śmierci i reorganizują swoje plany, tak żeby zdążyć wszystko uporządkować przed śmiercią.

4. Asymilacja - ten etap polega na lepszym, bardziej świadomym przystosowaniu. Na tym etapie pacjenci widzą w swojej chorobie możliwości do rozwoju i są szczęśliwsi od tych, którzy unikali akceptacji choroby. Ten rodzaj przystosowania pomaga chorym zachować pewien poziom życiowej satysfakcji, który może być porównywalny z poziomem satysfakcji z życia u ludzi zdrowych.

Opieka paliatywna jako sposób postępowania poprawiającym jakość życia pacjentów i ich rodzin, stających wobec problemów związanych z chorobą zagrażającą życiu, poprzez zapobieganie i łagodzenie cierpienia, wczesną identyfikację problemów oraz jak najlepszą ocenę i leczenie bólu, oraz innych problemów fizycznych, psychosocjalnych i duchowych.

Zasady postępowania w opiece paliatywnej:

1. Głównym celem opieki paliatywnej jest poprawa jakości życia chorych i temu celowi winny być podporządkowane wszelkie formy leczenia i opieki.

2. Opieka paliatywna jest opieką holistyczną, obejmuje wszystkie sfery życia chorego: somatyczną, psychiczną, społeczną i duchową.

3. Opieka powinna obejmować pacjenta i jego rodzinę.

4. Ze względu na wieloaspektowy charakter opieki paliatywnej powinna być ona sprawowana zespołowo. Główną zasadą pracy zespołowej jest harmonijna współpraca wielu specjalistów z uwzględnieniem koordynacyjnej roli kierownika zespołu. Jest to ważny element prawidłowo sprawowanej opieki paliatywnej.

Podstawowe zasady etyczne opieki paliatywnej:

1. Przestrzeganie zasady czynienia dobra

2. Respektowanie zasady sprawiedliwości

3. Respektowanie praw pacjenta do prywatności, podejmowania decyzji

4. Poszanowanie niezależności i poglądów chorego.

Organizacja opieki paliatywnej

-Opieka stacjonarna- sprawowana w hospicjach stacjonarnych lub na oddziałach opieki paliatywnej

-Opieka dzienna- przeznaczona dla chorych przebywających w swoich domach, ale zdolnych do ich okresowego opuszczania

-Opieka domowa- chorzy przebywają w swoich domach, gdzie są pielęgnowani przez zespoły domowej opieki paliatywnej lub hospicyjnej

-Opieka ambulatoryjna- sprawowana w poradniach opieki paliatywnej, przeznaczona dla chorych, którzy są zdolni zgłaszać się do tych jednostek

-Zespoły wspierające- działające na terenie szpitali i zakładów opiekuńczo-leczniczych, opiekujące się umierającymi pacjentami danej instytucji.

Hospicjum realizuje szereg celów, w których podejście do sprawowania opieki powinno zapewnić:

-Obecność lekarza zaspokajającego ogólne potrzeby zdrowotne umierającego pacjenta.

-Dla każdego podopiecznego opracowany jest indywidualny plan opieki.

-Strategie łagodzenia objawów choroby i uśmierzania bólu.

-Nieustającą opiekę osobistą.

-Sposoby zaspokojenia potrzeb emocjonalnych i egzystencjalnych umierającego pacjenta.

-Pracownicy hospicjum powinni być przeszkoleni pod kątem słuchania i wspieranie podopiecznych z poszanowaniem ich osobistych poglądów i przekonań.

-Terapię łagodzenia żalu dla pacjenta i jego najbliższej rodziny oraz innych bliskich mu osób.

WYCHOWANIE SEKSUALNE

Czynniki ryzyka

-Substancje psychoaktywne

-Relacje z partnerem seksualnym

-Rodzina

-Grupa rówieśnicza

-Środki masowego przekazu (min. internet)

-??? Religia???

-Indywidualne czynniki psychospołeczne

-Płeć

Ryzykowne zachowania seksualne adolescentów

-Seksting

-Prostytucja wśród nieletnich

-Galerianing

-Nieletni sprawcy przemocy seksualnej

-Przedwczesna inicjacja seksualna

-Sprzedawanie dziewictwa

-„Pomocne dziewczyny”

-Labioplastyka

Czynniki chroniące:

-Pełna rodzina, brak patologii w niej

-Religia

-Kultura w danej grupie społecznej

-Wychowanie (edukacja) seksualne

-Rozmowy rodziców z dzieckiem

-Regularne wizyty u lekarza specjalisty

Profilaktyka

- organizacje pozarządowe: SPUNK, Ponton, Kid protect, Fundacja Promocji Zdrowia Seksualnego im. Dr. Stanisława Kurkiewicza, Strefa Młodzieży.

-publikacje: Ponton- Jak dojrzewać i nie zwariować.

SAMOBÓJSTWO

Samobójstwo to świadomy akt samounicestwienia; najlepiej rozumieć je jako wielowymiarowy stan złego samopoczucia u osoby o niezaspokojonych potrzebach, która samobójstwo uważa za najlepsze rozwiązanie jakiegoś ze swoich problemów.

Samobójstwo egoistyczne- gdy dana osoba jest zepchnięta na margines społeczny, brak integracji ze społeczeństwem, czuje nadmiar indywidualizmu

Samobójstwo altruistyczne- osoba nadmiernie zintegrowana ze społeczeństwem, odczuwa presję i wymagania

Samobójstwo anomiczne- jest wynikiem poczucia odosobnienia, alienacji, zmian społecznych, które następują nagle

Samobójstwo fatalistyczne- jest rezultatem braku kontroli nad własnym życiem, które jest bardzo uregulowane

Czynniki ryzyka

-Konflikty i tragiczne wydarzenia w życiu człowieka (utrata rodzica, ukochanej osoby, choroba, separacja, ciąża u nastolatek)

-Naśladownictwo (samobójstwa w grupie rówieśniczej)

-Cechy osobowości (wrogość, agresywność, poczucie beznadziejności, brak umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach, perfekcjonizm)

-Choroby i zaburzenia psychiczne (depresja, nadużywanie alkoholu, zaburzenia zachowania, osobowości, epilepsja, choroby chroniczne)

-Wcześniejsze próby samobójcze

-Rodzina (występowanie w niej prób samobójczych, depresji, nadużywania alkoholu ale też dorastanie w rodzinach odizolowanych od społeczeństwa)

-Demograficzne ( akty samobójcze chłopców są skuteczniejsze niż dziewczyn, ponieważ stosują bardziej skuteczne sposoby)

Interwencja kryzysowa

Podejmowana w odniesieniu do następujących grup:

1) osoby co do których jest podejrzenie o wystąpienie próby samobójczej: należy pytać wprost o zamiary samobójcze oraz pozwolić aby osoba dała upust swoim emocjom, rozmawiając o dręczących ją problemach, nie wolno ignorować nawet najmniejszych objawów; pomocny przy ocenie zagrożenia jest kwestionariusz E. Ringel'a oraz G. Sonneck'a.

2) osoby po dokonaniu próby samobójczej: dokładna analiza zaistniałej sytuacji, zbadanie stanu psychicznego oraz fizycznego, obecność lekarza; użycie kwestionariusza E. Ringel'a oraz G. Sonneck'a do oceny intensywności myśli samobójczych oraz dotyczące odczuć o samym akcie

3) rodziny, w których wystąpiło samobójstwo lub próba: należy pomóc rodzinie poradzić sobie z tragedią jaka ją spotkała, poznać ją, aby nie doszło do kolejnych takich przypadków, mobilizacja rodziny do tego aby wsparła osobę po próbie samobójczej, dała jej poczucie bezpieczeństwa

Programy pomocy po usiłowaniu samobójstwa

-Psychoterapia C.R. Rogersa

-Logoterapia V.E. Frankla

-Terapia strategiczna M. Ericksona

Psychoterapia Rogersa

-Terapia skoncentrowana na kliencie

-Pobudzanie samodzielności pacjenta, tak aby zmieniał siebie samego, odbywa się to w atmosferze empatii, akceptacji wobec niego

-Skuteczna terapia doprowadza do tego, że pacjent w sposób pozytywny myśli o sobie

-Bazuje na założeniu, że człowiek sam siebie potrafi zrozumieć i zmienić podczas relacji z drugim człowiekiem

-Obejmuje 7 etapów: w trakcie trwania terapii pacjent z każdym etapem coraz bardziej otwiera się na terapeutę, z większa swobodą i zaufaniem opowiada o swoich przeżyciach

Logoterapia Frankla

-Opiera się na: istnieniu wolności woli, istnieniu woli sensu, istnieniu sensu cierpienia

-Pomaga w znalezieniu sensu życia, który jest obecny w nieświadomości

-Szukanie sensu w cierpieniu: nieuleczalna choroba

-Uświadomienie sobie esencji własnej egzystencji

Terapia strategiczna Ericksona

-Terapeuta jest odpowiedzialny za bezpośrednie oddziaływanie na pacjenta

-Ma charakter terapii hipnotycznej: określony sposób porozumiewania się, obserwacja, używanie określonych zwrotów, ruchów ciała aby wpłynąć na pacjenta

-Polecenia wydawane w taki sposób aby osoba sama wybrała odpowiedni dla siebie rodzaj postępowania

-Podchodzenie do problemu indywidualnie związane z poddawaniem pacjenta próbom (nawrót do problemów, choroby, aby odnalazł coś co jest warte zapamiętania)

-Dążenie do zmian

Profilaktyka

-I-rzędowa: promowanie zdrowego stylu życia, zapobieganie zachowaniom dysfunkcyjnym, integracja ze społeczeństwem, nauczenie radzenia sobie z wymogami życia

-II-rzędowa: wczesna identyfikacja osób najbardziej zagrożonych wystąpieniem zaburzeń, pomaganie w redukcji ryzyka (czyli zapobieganie rozwojowi zaburzeń), umożliwienie wycofania się z zachowań ryzykownych

-III-rzędowa: następuje po próbie samobójczej, włączana jest w nią rodzina, terapia i rehabilitacja umożliwiająca powrót do społeczeństwa

Pomoc

-Placówki psychiatryczne

-Poradnie zdrowia psychicznego

-Telefony zaufania

NERWICE

Dwie główne formy emocji:

-Ujemne- takie jak cierpienie, niezadowolenie itp.

-Dodatnie- takie jak rozkosz, przyjemność, zadowolenia itp.

Ze względu na wpływ na aktywność jednostki emocje dzieli się na:

-Steniczne- pobudzające do działania ,

-Asteniczne- osłabiające aktywność.

Czynniki wywołujące emocje:

-Czynniki naturalne- tzw. pierwotne bodźce, wywoływane dzięki wrodzonym właściwościom organizmu- podrażnienia zmysłów.

-Wtórne bodźce emocjonalne- czynniki związane z pierwotnymi bodźcami poprzez doświadczenie.

-Rozbieżność między oczekiwaniami a rzeczywistością.

-W procesie rozwoju na dziecko oddziaływają czynniki patogenne, na ich skutek pojawiają się działania obronne. Mogą one polegać na: zwalczaniu przeszkody lub przystosowaniu się do niej.

-Celem jest przywrócenie normalnego działania zakłóconym funkcjom.

-Jeśli czynniki patogenne są zbyt silne wówczas pojawia się nerwicowa reakcja psychogenna, która trwająca zbyt długo prowadzi do nerwicy.

Trzy podstawowe cechy środowiska mogące mieć wpływ na wystąpienie zaburzeń nerwicowych:

-znaczna zmienność wymagań

-wzajemna sprzeczność wymagań

-niedostosowanie wymagań do możliwości dziecka

Nerwica:

Zaburzenie regulacji psychicznej i fizjologicznej, które powstaje w sytuacjach trudnych. Charakteryzują się one występowaniem zespołu różnych nawykowych reakcji obronnych przed lękiem.

Lęk- negatywny stan emocjonalny związany z przewidywaniem nadchodzącego z zewnątrz lub pochodzącego z wewnątrz organizmu niebezpieczeństwa. W odróżnieniu od strachu jest on procesem wewnętrznym, nie związanym z bezpośrednim zagrożeniem lub bólem.

Do sytuacji nerwicowych zalicza się:

-Sytuacje traumatyczne- zaburzenie wywołane jednorazowym, silnym urazem.

-Sytuacje subtraumatyczne - zaburzenie nie wywołujące zachowań nerwicowych od razu, lecz dopiero długotrwale kulminowanie się doświadczeń negatywnych powoduje zakłócenie czynności organizmu.

Przyczyny nerwic:

-W praktyce bardzo trudno jest ustalić pierwotną przyczyną wystąpienia nerwicy. Zwykle pojawia się ona w wyniku długotrwałego działania wielu sprzężonych ze sobą sytuacji. Dotarcie do źródła problemu jest niezwykle ważne. Tylko działanie na przyczynę może dać powodzenie w procesie terapii.

Mechanizm zaburzeń:

Z uwagi na to iż nerwica powstaje w wyniku uczenia się w sytuacjach niekorzystnych dla pracy CUN wyróżnia się trzy typy ów mechanizmu:

-Mechanizm odruchów bezwarunkowych

-Mechanizm odruchów warunkowych

-Mechanizm modelowania

Zaburzenia nerwicowe typowe dla wieku przedszkolnego:

Wegetatywno- somatyczne:

-układ pokarmowego

-układ wydalniczy

Ruchowe:

-tkiki

-zaburzenia snu- lunatykowanie

-zgrzytanie zębami

-onanizm

-samogwałt

Zaburzenia mowy:

-niedojrzałość artykulacyjną, uwarunkowaną emocjonalnie

-jąkanie

-afonia histeryczna i mutyzm

Brak naprzemiennej

zabawy społecznej

Brak

współdzielenia

uwagi

Brak umiejętności

zabawy z udawaniem

Duże znaczenie

diagnostyczne

mają tu następujące

objawy:

---