Pytania na egzamin ustny z przedmiotu:
„Przemiany polityczno-społeczne i gospodarcze we współczesnej Rosji i WNP.
Wewnętrzne przyczyny rozpadu ZSRR
- niereformalność totalitarnego systemu politycznego
- nieefektywność gospodarki planowej
- nieobliczalność decyzji przestarzałej elity w zakresie polityki zagranicznej
- odgórne wprowadzenie spóźnionych reform pod hasłem „przebudowy i nowego myślenia”
- ujawnienie się licznych napięć i konfliktów narodowościowych oraz tendencji odśrodkowych w krajach bałtyckich
Zewnętrzne przyczyny rozpadu ZSRR
-ograniczenie nadmiernego wyścigu zbrojeń
-wzrost popularności Michaiła Gorboczowa
-podporządkowanie się przyszłościowej wizji „wspólnego domu europejskiego”
-zaakceptowanie pokojowego zjednoczenia Niemiec i Jesieni Ludów w 1989 roku w Europie Centralno-Wschodniej
Wspólnota Niepodległych Państw - ewolucja powstania
8 grudnia 1991 roku doszło do spotkania w Wiskuli pod Brześciem (stad nazwa układu białowieskiego) przywódców Rosji (Borys Jelcyn), Ukrainy (Leonid Krawczuk) i Białorusi (Stanisław Szuszkiewicz). Wspólnie podjętą przez nich decyzją była likwidacja ZSRR i utworzenie przez te państwa WNP. 13 grudnia 1991 na spotkaniu w Aszchabadzie o gotowości do przystąpienia poinformowały: Kazachstan, Uzbekistan, Kyrgystan, Turkmenistan i Tadżykistan.8 dni później po podpisaniu protokołu w Ałma Acie do WNP przyłączyło się 8 republik: Armenia, Azerbejdżan, Kazachstan, Kyrgystan, Mołdawia, Tadżykistan, Turkmenistan i Uzbekistan.
Dokumenty spotkania w Ałmaacie:
Dokument popierający zajęcie przez Rosję w ONZ i Radzie Bezpieczeństwa miejsce ZSRR
Porozumienie w sprawie powołania organów koordynacyjnych WNP
Ratyfikacja Protokołu o powstaniu WNP:
Procedura ratyfikacyjna trwała przeszło 2 lata.
Wrzesień 1993 Azerbejdżan ratyfikował stosowne dokumenty
Grudzień 1993 do WNP przystąpiła Gruzja (nie brała udziału w spotkaniu w Ałmaacie) po obaleniu rządu Zwiada Gamsachurdii.
9 kwietnia 1994 roku Mołdawia jako ostatnia złożyła stosowne dokumenty.
26 grudnia 1991 roku Rada Republik będąca w składzie Najwyższej Rady ZSRR podjęła decyzję samorozwiązaniu
Ustrój polityczny Rosji po 1991 roku
Rosja jest państwem demokratycznym z silną rolą prezydenta w systemie politycznym.
Władzę ustawodawczą posiada bikameralny parlament,
wykonawczą - prezydent i w praktyce zależny od niego rząd,
sądowniczą - niezawisłe sądy.
Rosja jest federacją.
1993 miało miejsce referendum w sprawie nowej konstytucji, jak również wybory parlamentarne.
Powstały dwa projekty konstytucji, pierwszy opowiadał się za utrzymaniem podstawowych zasad honorowanych przez Związek Radziecki oraz drugi, który postulował konieczność zapewnienia stabilności poprzez wprowadzenie silnej władzy prezydenckiej. Należy dodać, że drugi projekt wprowadzał wiele obostrzeń dotyczących praw człowieka (dlatego był nazywany Konstytucją Człowieka).
W referendum za drugim projektem opowiedziedziało się 58,4%. Obecna konstytucja to pierwsza demokratyczna konstytucja rosyjska.
Reformy gospodarcze w Rosji po 1991 roku
- problem z przywróceniem prywatnej własności
- zaistnienie kryzysu demograficznego
Prywatyzacja
- Przyjęcie w lipcu 1991 roku Ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw
- Dekret Jelcyna nr 341 i zespół innych aktów, które podzieliły własność federalną i innych podmiotów prawnych
- Opanowanie hiperinflacji i ustabilizowanie rynku wewnętrznego
Wyniki przemian gospodarczych w latach 90. XX wieku:
Powstała grupa przedsiębiorców osobiście zainteresowanych w kontynuowaniu przemian
Zapoczątkowano przemiany rynkowe w kraju
Prywatyzacja maksymalnie skróciła czas przekazania w ręce prywatne środków produkcji
Na czym polegał fenomen rozrostu w gospodarce Rosji szarej strefy
Najważniejszą konsekwencją rozwoju szarej strefy było odtworzenie klasy drobnomieszczańskich przedsiębiorców oraz sporej rzeszy urzędników państwowych i członków partii (nie wspominając o osobach niezrzeszonych), którzy czerpali z szarej strefy korzyści ekonomiczne bądź przywileje. Ta liczna, i ciągle rosnąca grupa ludzi miała żywotny interes ekonomiczny w polityce rewizjonizmu, której reprezentantem był Gorbaczow. Gorbaczow natomiast widział w nich w szeroką bazę społeczną gotową go poprzeć i wspierać.
Bilans dekady Jelcyna
stanął na czele władzy wykonawczej - XI. 1991 - XII 1992 - zajmował również stanowisko premiera
miał ogromne prerogatywy
rozwinął administrację prezydencką
społeczeństwo zostało pozbawione możliwości kontrolowania działań administracji
Jelcyn był głównym organizatorem i symbolem zwycięskiego oporu przeciwko puczystom, co pozwoliło mu szybko skupić pełnię władzy w swoich rękach i zmarginalizować Gorbaczowa.
zawarł z prezydentami Ukrainy i Białorusi porozumienie o rozwiązaniu ZSRR.
pierwszym sukcesem było odwołanie w grudniu 1992 roku Gajdara z urzędu pełniącego obowiązki premiera
Konflikt czeczeński - przyczyny
W czasie rozpadającego się ZSRR, prezydent Dżochar Dodajew ogłosił powstanie niepodległego państwa - 1 listopada 1991. Główną przyczyną konfliktu w Czeczenii było niepodpisanie układu Federacyjnego. Rosja odpowiedziała wprowadzeniem stanu wyjątkowego w republice. Niepodległościowa polityka Czeczenii sprowokowała rosyjskie interwencje militarne już od 1991 kiedy to Rosjanie przeprowadzili nieudany desant komandosów na lotnisku w Groznym.
Rosjanie wspierali też opozycję wobec prezydenta, która kilka razy przeprowadziła na niego nieudane zbrojne zamachy. Dodajew postanowił więc rozwiązać parlament i wprowadzić system prezydencki.
W 1994 roku przyjęto nazwę Czeczeńskiej Republiki Iczkierii.
Konflikt czeczeński - przebieg
11 grudnia 1994 rozpoczęła się I pierwsza wojna czeczeńska. Wojska rosyjskie wkroczyły do Czeczenii chcąc zapobiec dalszym dążeniom niepodległościowym republiki. Podjęto decyzję o zdobyciu Groznego. Dowódcą operacji był Lew Rochlin, który odmówił przyjęcia tytuł Bohatera Rosji ponieważ nie uznał za zaszczytne zwycięstwa odniesionego nad własnymi obywatelami.
Od tego momentu rozpoczęła się walka partyzancka. Problemem dla Rosjan były walki w miastach do których boli kompletnie nieprzygotowani i ponosili duże straty. W 1995 roku Czeczeni zdobyli drugie co do wielkości miasto Gudermes, jednak po kilku dniach walk musieli ustąpić. W 1996 po namierzeniu telefonu satelitarnego zginął w ataku rakietowym Dżochar Dodajew, a władzę przejął po nim Zelimachan Jandarbijew.
Po zaskakującym ataku Czeczeńcy zdobyli w lecie 1996 Grozny.
31 sieprnia 1996 roku podpisano rozejm w Chasawjurcie - problem statusu republiki odłożono na 5 lat.
W wyborach przeprowadzonych w styczniu 1997 - nadzorowanych przez międzynarodowych obserwatorów, ale kwestionowanych w Rosji ze względu na udział w nich mniej niż połowy uprawnionych do głosowania - prezydentem został wybrany Asłan Maschadow. 12 maja 1997 podpisano w Moskwie rosyjsko-czeczeński traktat pokojowy
II wojna czeczeńska. Okres względnego spokoju został przerwany w 1999, kiedy to do Dagestanu wkroczyły oddziały dowodzone przez Basajewa pod hasłem ustanowienia na Kaukazie islamskiego kalifatu i ogłoszenie się przez Basajewa kalifem Kaukazu oraz zamachy bombowe w Moskwie i Wołgodońsku w sierpniu i wrześniu tego roku, o które władze rosyjskie obwiniły czeczeńskich separatystów. Wydarzenia te strona rosyjska podała jako powód kolejnej interwencji militarnej. Z kolei pod adresem rosyjskich służb specjalnych wysuwane są zarzuty prowokacji.
Maschadow potępił zarówno zamachy, jak i wejście Basajewa do Dagestanu.
Konflikt czeczeński - obecna sytuacja w rejonie konfliktu
Wskutek przeprowadzonego 23 marca 2003 referendum konstytucyjnego Czeczenia 2 kwietnia 2003 stała się częścią Federacji Rosyjskiej. Strona rosyjska wielokrotnie ogłaszała koniec drugiej wojny czeczeńskiej, po raz ostatni 16 kwietnia 2009, jednak w rzeczywistości operacje wojskowe prowadzono także po tej dacie. Od 2007 roku prezydentem Czeczenii jest Ramzan Kadyrow. W sytuacja w regionie jest nadal napięta i nie uległa znormalizowaniu
Przemiany polityczne w Rosji podczas pierwszej kadencji Władimira Putina
-reforma administracyjno-terytorialna
-reforma systemu partyjnego i ustawodawstwa wyborczego
- reforma sądownictwa i prokuratury
- centralizacja władzy - zmniejszenie autonomii regionów poprzez wykluczenie gubernatorów z Rady Federacji
- zmiany w ordynacji wyborczej - 9 partii politycznych
- walka z oligarchami wspierającymi działalność partii opozycyjnych
Proszę wyjaśnić znaczenie określenia „demokracja sterowana” na przykładzie Federacji Rosyjskiej
Obecnie obowiązująca konstytucja to pierwsza demokratyczna konstytucja rosyjska. Jednakże wielu przedstawicieli organizacji międzynarodowych twierdzi, iż demokracja w Rosji to pozory. Sam Putin nazwał system polityczny Rosji "demokracją sterowaną". Sprowadziła zasadę ludowładztwa do absurdu, bowiem to nie wyborcy decydują, kto nimi rządzi .
Przemiany gospodarcze w Rosji podczas pierwszej kadencji Władimira Putina
- reforma budżetowo fiskalna
- reforma emerytalna
- reforma systemu bankowego
- reforma ziemska
- wysiłki na rzecz członkowstwa w WTO
- reforma sektora energetycznego
- reforma kolejnictwa
- reforma mieszkaniowo-komunalna
Przebieg głównych procesów ekonomicznych w Rosji w czasie drugiej kadencji Władimira Putina
zwiększanie kontroli władz nad własnością państwową i prywatną
aktywizacja kremlowskiej propagandy na rzecz społecznego poparcia dla inicjatyw Kremla. Procesy te umacniają tendencje autorytarne oraz kształtujący się w Rosji monocentryczny system władzy, w ramach którego mamy do czynienia ze zdecydowaną dominacją ośrodka prezydenckiego nad życiem politycznym, gospodarczym i społecznym.
Wzmocnieniu ulega pozycja dużych państwowych przedsiębiorstw
Reformy prezydenta Dmitrija Miedwiediewa
- walka władz z kryzysem gospodarczym
- umacnianie się państwa w rosyjskiej gospodarce
- w orędziach wygłaszanych do parlamentu zapowiadał wszechstronną modernizację państwa
- nowelizacja kodeksu karnego - liberalizacja systemu odbywania kar;
- przyjęto nową Doktrynę Wojenną
- walka z korupcją
- zwiększenie wydatków na wyposażenie sił zbrojnych
- poszerzenie kompetencji FSB
- zmiany na stanowiskach gubernatorów
- powołano na mocy dekretu prezydenta nowy resort siłowy - Komitet Śledczy FR
- wybory samorządowe w 2010 roku pod kontrolą Kremla - zwycięża „Jedna Rosja”
- zawetował poprawki do ustawy o zgromadzeniach
- ataki na dziennikarzy
- szykany wobec opozycji
- wzrost nastrojów ksenofobicznych w społeczeństwie rosyjskim
- przyjęto ustawę o policji
- wzrost wynagrodzeń i zwiększenie kadry oficerskiej
- umacnianie wizerunku „modernizatora”
Niepodległa Ukraina - jej cechy
- Niepodległość Ukraina uzyskała 24 sierpnia 1991 r, w wyniku rozpadu ZSRR i delegalizacji partii komunistycznej.
- Jest państwem unitarnym
- jest republiką parlamentarną z wielopartyjnym systemem politycznym.
- Zgodnie z konstytucją uchwaloną w czerwcu 1996 roku przez Radę Najwyższą głową państwa jest prezydent wybierany w głosowaniu powszechnym na 5-letnią kadencję. Najwyższym organem władzy państwowej jest jednoizbowy parlament - Rada Najwyższa Ukrainy, w której skład wchodzi 450 deputowanych wybieranych w wyborach powszechnych na 5 lat. Organem władzy wykonawczej jest rząd (Gabinet Ministrów), na którego czele stoi premier powoływany przez Radę Najwyższą na wniosek prezydenta. Na mocy konstytucji rząd jest podporządkowany bezpośrednio prezydentowi.
Prezydentura Leonida Krwaczuka - kształtowanie się ustroju politycznego i proces transformacji gospodarczej
- administracja nowego państwa przejęła instytucje b. ZSRR. Rada Ministrów zmieniła tylko nazwę na Gabinet Ministrów.
- usilne zabieganie o międzynarodowe uznanie suwerenności i granic państwowych
- zdobycie niepodległości nie wpłynęło na poprawę sytuacji gospodarczej
Rozbudowa administracji prezydenta
Działania na rzecz budowy państwa wynikały z układu sił na najwyższym szczeblu i ograniczały się do dawnych metod zarządzania
Przyjęcie ideologii nacjonalistycznej
Popieranie posługiwania się językiem ukraińskim w urzędach, szkolnictwie i mediach
Przyczyny trudnej sytuacji gospodarczej:
Zerwanie więzi ekonomicznych pomiędzy republikami
Utrudniony przewóz przez granicę surowców, półproduktów i gotowych wyrobów z powodu ceł oraz niedoskonałego systemu płatniczego
Dominacja przemysłu ciężkiego i zbrojeniowego (80%)
w gospodarce
Przemysł wymagał ogromnych inwestycji modernizacyjnych
Przemiany polityczne na Ukrainie podczas pierwszej kadencji Leonida Kuczmy
Utrzymywała bliskie stosunki z USA
Luty 1995 roku - Ukraina zawarła Porozumienie o współpracy z NATO - podpisując program „Partnerstwo dla Pokoju”
W 1997 r. NATO i Ukraina rozszerzyły współpracę na mocy „Karty o szczególnym partnerstwie”
Ukraina oficjalnie zgłosiła chęć przystąpienia do UE
czerwiec 1997 r. zawarcie z Federacją Rosyjską Umowy o przyjaźni i współpracy z Federacją
1996 roku L. Kuczma przeforsował zatwierdzenie przez Radę Najwyższą Konstytucję Ukrainy
Rozbudował jeszcze bardziej administrację prezydencką
Rozczarowanie polityką Prezydenta
Powrót na scenę polityczną komunistów w wyniku wyborów parlamentarnych w 1998 roku
Przemiany polityczne na Ukrainie podczas drugiej kadencji Leonida Kuczmy
W 1999 r. Leonid Kuczma został ponownie wybrany prezydentem. Popularność Leonida Kuczmy zarówno w kraju, jak i za granicą przygasła nieco po ujawnieniu licznych skandali. Najważniejszym z nich było powiązanie osoby prezydenta ze śmiercią dziennikarza w 2000 r. Dowodem były liczne nagrania, na których utrwalono rozmowy Kuczmy m.in. z ówczesnym ministrem spraw wewnętrznych. Popularność prezydenta w ciągu kilku miesięcy spadła o kilkadziesiąt procent
Konflikt między Prezydentem a parlamentem
Referendum z IV 2000 r. - zmniejszenia liczby posłów i ograniczenia uprawnień Rady Nawyższej
Przemiany gospodarcze na Ukrainie podczas pierwszej kadencji Leonida Kuczmy
Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych - w latach 1995-1997 sprywatyzowano jedynie zakłady nastawione na produkcje towarów konsumpcyjnych
Ścisła dyscyplina fiskalna - efekt: rząd dalej zbyt wiele wydawał pomimo trudności z pobieraniem podatków
Ustabilizowanie wartości pieniądza - w 1996 r. wprowadzono własną walutę - hrywnę
Wzrost wydatków rządowych wobec trudności z pobieraniem podatków
Wzrost zadłużenia wobec Federacji Rosyjskiej z tytułu importu surowców energetycznych
Uzależnienie się od napływających kredytów zachodnich
Rozwój prywatnego rolnictwa był zahamowany w wyniku dzierżawy ziemi
Drobna przedsiębiorczość nie mogła się rozwijać pod ciężarem wysokich podatków
Zwiększenie się „szarej strefy” w gospodarce
W prywatyzacji w latach 1996-1998 najwięcej zyskali oligarchowie
Przemiany gospodarcze na Ukrainie podczas drugiej kadencji Leonida Kuczmy
Ożywienie gospodarcze
-podwyższenie wynagrodzeń à wzrost wydatków konsumpcyjnych
- wzmocnienie dyscypliny fiskalnej à premier: Wiktor Juszczenko:
Zlikwidowano zwolnienia podatkowe udzielone nielegalnie wybranym oligarchom
Obniżono dla rozwijającej się klasy średniej podatki
Po raz pierwszy w 2000 r. Ukraina odnotowała wzrost gospodarczy
Pomarańczowa rewolucja - przyczyny
* Rosnące oczekiwania (materialne i polityczne) społeczeństwa - niezadowolenie społeczeństwa
* Brak zaufania do systemu politycznego
* Zwycięstwo Wiktora Janukowycza w wyborach tzw. „gwódź do trumny” (fałszerstwa wyborcze)
* Nadzieje na przeprowadzenie reform, które uzdrowią sytuacje polityczną i społeczno-gospodarczą na Ukrainie
Pomarańczowa rewolucja - przebieg
W Kijowie rozpoczęły się masowe wystąpienia zwolenników Juszczenki żądających unieważnienia wyborów, których wyniki według relacji obserwatorów zostały sfałszowane. Na kijowskim Placu Niepodległości przez kilka tygodni odbywała się nieprzerwanie wielotysięczna demonstracja zwolenników opozycji, którzy eksponując kolor sztabu wyborczego Juszczenki - pomarańczowy, żądali przemian polityczno-gospodarczych w kraju. Protesty rozprzestrzeniły się na całą zachodnią część Ukrainy, poparcia demonstrantom udzielili również mieszkańcy sąsiednich krajów. Konflikt nabrał wymiaru międzynarodowego, w negocjacjach między stroną rządową i opozycją znaczącą rolę odegrali m.in. prezydenci Polski i Litwy. Podczas rokowań uzgodniono wprowadzenie zmian do ordynacji wyborczej oraz nowelizację konstytucji, która znacznie ogranicza uprawnienia prezydenta na rzecz parlamentu i rządu. 3 grudnia Ukraiński Sąd Najwyższy unieważnił wyniki wyborów, nakazując powtórzenie II tury głosowania. W przeprowadzonych ponownie wyborach zwycięstwo odniósł Wiktor Juszczenko.
Wyniki „pomarańczowej rewolucji”
Rozwój społeczeństwa obywatelskiego
Ukraina stała się bardziej demokratyczna
Obywatele Ukrainy zyskali wpływ na decyzje o losach swojej Ojczyzny
sukcesem „pomarańczowej rewolucji” - udało się powstrzymać proces degeneracji systemu w kierunku autokratycznym
„pomarańczowa rewolucja” wymusiła na elitach politycznych trwanie przy demokratycznych regułach gry - chociaż w przypadku instytucji wolnych wyborów
zmiana na scenie politycznej: Juszczenko - prezydentem, Tymoszenko - premierem
wzajemne ograniczanie się skonfliktowanych ze sobą sił politycznych
wzrost aktywności obywatelskiej na poziomie lokalnym
Bilans prezydentury Wiktora Juszczenko
Przewrócenie administracji prezydenta w miejsce dotychczasowego Sekretariatu
Wywiera duży wpływ na rozwój sytuacji w kraju, w tym na politykę rządu
Rząd Mykoły Azarowa ma realną perspektywę pozostania u władzy do 2012 roku
Polityka zagraniczna Ukrainy jest prowadzona w duchu „wielowiektorowości”
Walka z ograniczeniem długu wewnętrznego
Stan demokracji na Ukrainie w okresie prezydentury Wiktora Juszczenko
- parlament zdominowany przez przedsiębiorców i menadżerów, którzy traktują politykę jako instrument umożliwiający lobbowanie swoich interesów i gwarantujący uniknięcie odpowiedzialności za łamanie prawa
- naciski ze strony władzy centralnej na sądy - niepełne gwarancje niezawisłości sędziowskiej, przyzwolenie na korupcje
- niewydolność Sądów Konstytucyjnych - mają znikomy autorytet
- niska kultura polityczna i prawna polityków
- słabość systemu prawa - niejednoznaczny, czasem absurdalny
- większy zakres wolności medialnej (ale media są kontrolowane przez przedstawicieli wielkiego biznesu)
Przemiany ustrojowe na Ukrainie w okresie prezydentury Wiktora Juszczenko
Juszczenko i Tymoszenko są zwolennikami zbliżenia do Unii Europejskiej, choć niczego konkretnego w tym celu nie zrobili. Juszczenko za wszelką cenę chciał oddzielić prywatne interesy od państwowych spraw, lecz nie udało mu się to.
Jak daleko były posunięte powiązania polityki i biznesu na Ukrainie w okresie prezydentury Wiktora Juszczenko?
System powstały na Ukrainie Polega na silnej koncentracji władzy gospodarczej, politycznej i medialnej w rękach kilku grupn nazywanych klanami. Życie polityczno-gospodarcze zostało zdominowane przez stosunki (walkę, współpracę) między nimi. Do powstania klanów przyczyniło się wyłączenie kapitału zagranicznego z prywatyzacji dużych przedsiębiorstw. Na placu boju pozostawali bowiem lokalni oligarchowie, którzy nabywali państwowy
Charakterystyka elit politycznych na Ukrainie w okresie prezydentury Wiktora Juszczenko
W okresie prezydentury Juszczenki realne szanse leżały tylko po stronie Wiktora Juszczenki (bardziej skłonnego integracji w Europie, uniezależnienia Ukrainy od Rosji) oraz Wiktora Janukowycza (prorosyjskiego) Istotną postacią jest również Julia Tymoszenko, która odrzuciła poparcie prorosyjskich władz, pownieważ zarzucano jej korupcje, nieuczciwe interesy i aresztowano jej męża. W wyborach w 2004 roku popierała Juszczenkę.
Miejsce i rola środków masowego przekazu na Ukrainie w okresie prezydentury Wiktora Juszczenko
-W okresie prezydentury media wykazywały wsparcie dla opozycji (Wiktora Janukowycza)
-Likwidowano media niezależne, aby uniemożliwić dostęp do wiarygodnych wyników wyborów prezydenckich w 2004 roku
Przemiany gospodarcze na Ukrainie w okresie prezydentury Wiktora Juszczenko
-Juszczenko obiecywał walkę z wcielaniem prywatnego biznesu do spraw państwowych
-Chciał przez to znacjonalizować sprzedane w ten sposób 300 firm, lecz okazało się to bardzo trudne i udało się odzyskać tylko jedno przedsiębiorstwo.
-Narastający konflikt między Juszczenką a Julią Tymoszenko sprawił, że każde z nich szukało porozumienia z poszczególnymi oligarchami, aby uzyskać wpływowych sojuszników do walki z konkurentem. W takich warunkach wszystko wróciło na dawne tory.
Współpraca polityczna i gospodarcza Ukrainy z Rosją po pomarańczowej rewolucji
-Przede wszystkim istotne było znaczenie gazu. Handel gazem między Rosją a Ukrainą był mocno upolityczniony, co miało związek z pomarańczową rewolucją i rządem przeciwnika politycznego Putina, czyli Juszczenki.
-Jedna czwarta zużywanego w Unii Europejskiej gazu pochodzi z Rosji, a 80 proc. tego surowca przechodzi tranzytem przez Ukrainę.
Dotychczasowe osiągnięcia nowego prezydenta Ukrainy Wiktora Janukowicza
-negocjacje cen gazu z Rosją.
-uproszczenie prawa podatkowego, które jednak, przez swoje niedopracowanie, utrudnia rozwój małym przedsiębiorstwom
- nieudane reformy emerytalna i rolna
- nie poprawił się klimat inwestycyjny
Problem odrodzenia narodowego na Białorusi
Głownym problemem odrodzenia narodowego na Białorusi jest brak ogólnego poparcia społecznego dla idei niepodległej Białorusi. Za niepodległość odpowiadają elity intelektualne i polityczne. Pomimo wszystkich wydarzeń lat 1987-88 i powstania Białoruskiego Frontu Ludowego na Białorusi dalej panuje bierność społeczeństwa, ważny jest też negatywny odbiór wartości demokratycznych na Białorusi, społeczeństwo po prostu nie wierzyło w zmiany na lepsze, które miałaby niepodległość przynieść.
Zmiany dokonywały się wyłącznie za sprawą elit intelektualnych i politycznych
Wielka lekcja demokracji ominęła Białoruś
Brak przekonania społecznego, że wola narodu może wpływać na bieg procesów politycznych
Kształtowanie się opozycji demokratycznej na Białorusi
W 1987 roku po raz pierwszy odbywają się demonstrację, podczas której manifestujący domagają się poszanowania pamięci ofiar NKWD a 26 grudnia tego roku ma miejsce zjazd 30 nieformalnych organizacji młodzieżowych. Kwestia rozliczenia zbrodni stalinowskiego reżimu staje się kluczowa na drodzę do odrodzenia narodowego na Białorusi, jako swoiste złamanie bariery społecznej wobec reżimu. W 1988 Zenon Paźniak publikuje artykuł o ofiarach NKWD w Kuropatach, co staje się bezpośrednią przyczyną demonstracji w Mińsku, której uczestnicy domagają się ujawnienia prawdy o zbrodniach stalinowskich na Białorusi. W tym samym roku powstaje Komitet Organizacyjny Białoruskiego Frontu Ludowego „odrodzenie”, którego korzenie znajdują się w stowarzyszeniu badającym zbrodnie reżimu - „komitet 58”. Niedługo potem powstają : Narodowo Demokratyczna partia Białorusi, Zjednoczona Partia Demokratyczna, Białoruska Socjaldemokratyczna Hramada czy Białoruska Chrześcijańska Demokracja.
Przemiany ustrojowe na Białorusi w latach 1989-1995
Wraz ze zmianą sytuacji politycznej w ZSRR, Rada Najwyższa BSRR przyjeła ustawę o suwerenności BSRR w ramach Federacji Rosyjskiej 27 lipca 1990.
Ponad rok później po puczu Janajewa Rada Najwyższa przyjeła ustawę o niezależności państwowej 28 sierpnia 1991.
Białoruś stała się republiką o ustroju semiprezydenckim z dwuizbowym parlamentem wzorowanym na rosyjskim.
W 1991 Białoruś podpisała akty ustanawiające WNP, unię celną i wspólnotę gospodarczą z Rosją.
1994 Rada Najwyższa uchwaliła konstytucję, która zastąpiła socjalistyczną konstytucję z 1978 roku.
Pierwsze wybory prezydenckie mają miejsce w 1994 - drugą turę wygrywa Łukaszenka uzyskując 80% głosów.
Kres procesowi demokratyzacji kładzie dekret Łukaszenki z 31 sierpnia 1995 roku zatytułowany „O pewnych środkach na rzecz zapewnienia stabilności i porządku prawnego w Republicie Białorusi”. Pozbawił on deputowanych immunitetu, zawieszał działalność związków zawodowych a minister sprawiedliwości i prokuratura otrzymały do ręki narzędzia prawne pozwalające im na wzmocnienie nadzoru nad partiami politycznymi i organizacjami społecznymi.
Przyczyny braku zmian na Białorusi w sferze polityczno-społecznej
Główną przyczyną braku zmian na Białorusi w sferze polityczno-społecznej jest nikłe pojęcie społeczeństwa o demokracji i jej instrumentach. Ludzie nie wierzą w możliwość jakichkolwiek zmian czy wpływania na politykę państwa ponieważ tak było od zawsze. Wyjątkiem w tej kwestii są ludzie młodzi oraz inteligencja jednakże opozycja jest podzielona i słaba z racji zmarginalizowania swojej roli za rządów Łukaszenki. Kolejnymi powodami jest niejako narzucenie Białorusi demokracji, z racji trendu panującego w krajach byłego ZSRR jest ona wynikiem bodźców zewnętrznych a nie wewnętrznych. Do tego dochodzi polaryzacja elit politycznych i intelektualnych, w których brakuje jakiejkolwiek rotacji. Skutkiem tej sytuacji jest atomizacja społeczeństwa Białorusi, czyli rozpad więzi społecznych wynikający z nadmiernego indywidualizmu lub alienacji zbyt wielu członków społeczeństwa.
Autorytarne rządy Aleksandra Łukaszenki na Białorusi.
- budowa aparatu państwowego opartego o lojalnych ludzi wobec prezydenta
- uznanie wszystkich organów państwowych za instytucje pomocniczne dla swojej prezydentury
- brak pomysłów na wyjście z kryzysu
-wprowadzenie wyższosci dekretów prezydenckich nad ustawami parlamentu
-doprowadził do przedłużenia swojej kadencji a następnie do możliwości sprawowania nieograniczonej liczby kadencji przez prezydenta poprzez adekwatne zmiany w konstytucji
- przeforsował zmiany do konstytucji z 1994 roku, które pozwalają na m.in.: negowanie zasad pluralizmu politycznego i zasady przedstawicielstwa ogólnonarodowego i trójpodziału władz, wprowadzenia niemal absolutnej władzy prezydenta, pozbawienia praw i wolności człowieka i obywatela, ograniczenia uprawnień i marginalizacji parlament, sądu konstytucyjnego i poddaniu ich niemal całkowitej kontroli prezydenta.
Przemiany gospodarcze na Białorusi w latach 90-ch
częściowe uwolnienie cen,
początek tworzenia białoruskich sił zbrojnych,
wprowadzenie kartek na żywność,
częściowa prywatyzacja,
inflacja wynosiła ok. 50% miesięcznie,
cena gazu wzrosła 11-krotnie, ropy - 16-krotnie,
w 1995 ceny wzrosły 8-krotnie, pensje 6-krotnie, a PKB spadł o 10%,
jesień 1998 - kryzys ekonomiczny,
Przemiany gospodarcze na Białorusi w latach 2000.
Operacje walutowe zostały zatrzymane i podlegają surowym przepisom.
Zgoda na zakupy inwestycyjne lub surowcowe za granicą była wydawana pod uważnym okiem licznych prezydenckich instytucji kontrolnych.
Zaczął się okres ręcznego sterowania gospodarką i systemem bankowym.
Banki komercyjne zostały poddane ostrym rygorom narzuconym przez Bank Narodowy.
Każda poważniejsza operacja musiała się odbywać przez rachunek bankowy.
Na granicach wprowadzono limity wwozu towarów.
Władze białoruskie od 2000 roku postawiły sobie główny cel - zwiększenie eksportu za walutę wymienialną
Kształtowanie się ustroju politycznego na Białorusi po 1991 roku
8 grudnia 1991 - w puszczy białowieskiej, w Wiskulach na Białorusi zostają anulowane prawne dokumenty, na których mocy jeszcze istniał Związek Sowiecki. Zostaje powołana Wspólnota Niepodległych Państw. Jednym z sygnatariuszy traktatów białowieskich jest Stanisław Szuszkiewicz (obok Leonida Krawczuka i Borysa Jelcyna), żądanie przeprowadzenia nowych wyborów parlamentarnych, sprzeciw Rady Najwyższej 29 października 1992 i jednoczesna zgoda na skrócenie kadencji i przeprowadzenie wyborów w marcu 1994, Rada Najwyższa zdecydowała o utworzeniu stanowiska prezydenta, 1994 - Rada Najwyższa przyjęła tekst konstytucji, pierwsze wybory prezydenckie - Łukaszenko wygrał w drugiej turze, 2001 drugie wybory prezydenckie - Łukaszenko
Przyczyny upadku demokratycznych przemian na Białorusi
Nie zamierzano zrywać bliskich kontaktów z Moskwą. W 1991 roku podpisano akty ustanawiające wspólnotę gospodarczą i unię celną z Rosją oraz Wspólnotę Niepodległych Państw. Proces odnawiania starych więzi zakończył się 2 kwietnia 1997 roku umową o utworzeniu Związku Białorusi i Rosji (ZBiR).
Rada Najwyższa uchwaliła konstytucję, która weszła w życie w 1994 roku. Zastąpiła ona socjalistyczną konstytucję (z wieloma poprawkami) z 1978 roku.
2 1994 roku mają miejsce dwie tury wyborów prezydenckich- Alaksandar Łukaszenka.
Tym samym rozpoczyna się proces odchodzenia od demokratycznych zmian zapoczątkowanych w 1990 roku. Dawna flaga Białorusi obecnie używana przez opozycję demokratyczną
1995 r wydany zostaje przez prezydenta dekret - Na jego mocy pozbawiono deputowanych immunitetu, zawieszono działalność białoruskich związków zawodowych, a minister sprawiedliwości i prokuratura otrzymały do ręki narzędzia prawne pozwalające im na wzmocnienie nadzoru nad partiami politycznymi i organizacjami społecznymi.
19 listopada 1996 roku Sąd Konstytucyjny rozpoczął procedurę impeachmentu, z powodu wielokrotnego naruszenia przez prezydenta konstytucji. Czując zagrożenie, prezydent rozpoczął negocjacje z parlamentem - zawarto porozumienie, że przygotowaniem konstytucji zajmie się Zgromadzenie Konstytucyjne, a referendum będzie miało charakter konsultacyjny. Porozumienie to nie zostało ratyfikowane przez Radę, co dało prezydentowi pretekst do odstąpienia od niego. Łukaszenka, łamiąc konstytucję, zdymisjonował przewodniczącego Centralnej Komisji Wyborczej, a w referendum 70% głosujących poparło prezydenckie propozycje.
Stosunków Białorusi z Federacją Rosyjską na przestrzeni ostatnich 20 lat
W referendum 17 marca 1991 roku w sprawie utrzymania ZSRR w zreformowanej formie 83% Białorusinów opowiedziało się za tą propozycją, co było jednym z najsilniejszych głosów poparcia.
Po rozpadzie ZSRR Białoruś była jednym z państw, które założyły WNP.
1994 roku szefowie rządów Białorusi i Rosji podpisali traktat o unii monetarnej.
1996 roku Łukaszenko i Jelcyn spotkali się w Moskwie i podpisali układ powołujący stowarzyszenie suwerennych republik, przewidujący pogłębianie współpracy gospodarczej, politycznej, wojskowej i w zakresie polityki zagranicznej, który wywołał duże protesty publiczne na Białorusi.
2 kwietnia 1997 roku na kolejnym spotkaniu obu przywódców w Moskwie podpisano traktat o przekształceniu stowarzyszenia w Związek Białorusi i Rosji (ZBiR)
Problemy w stosunkach dwustronnych zaczęły sprawiać kwestie rozliczeń za dostawy rosyjskiego gazu: w listopadzie 2002 roku i lutym 2004 roku Gazprom przejściowo odcinał dostawy surowca na Białoruś i w kolejnych latach dochodziło do serii podobnych wydarzeń
W okresie poprzedzającym zaplanowane na grudzień 2010 roku wybory prezydenckie na Białorusi stawało się coraz bardziej oczywiste, że Kreml wolałby by Łukaszenko został odsunięty od władzy. W lipcu rosyjska telewizja NTV nadała dokument przedstawiający Łukaszenkę jako prześladowcę przeciwników politycznych czerpiącego wzór z Hitlera i Stalina.
Mimo wszystko, po zwycięstwie wyborczym Łukaszenki obie strony utrzymywały względnie normalne stosunki, tym bardziej, że marny stan białoruskiego budżetu powodował, iż to w Moskwie musiano poszukiwać wsparcia finansowego.
Kształtowanie się ustroju politycznego w Mołdawii
Mołdawia pozostawała pod wpływem Związku Radzieckiego aż do 1991r. - przez prawie 50 lat władzę sprawowali tam komuniści. Uzyskanie niepodległości kraju (1990-91) było wyłącznie efektem procesu rozpadu ZSRR.
W 1990r. przeprowadzono pierwsze wybory do parlamentu i wybrano prezydenta - został nim Mircea Snegur (aż do 1996)
27 sierpnia 1991 r. Mołdawia ogłosiła niepodległość, co zostało oficjalnie uznane przez władze w Moskwie w końcu grudnia tego samego roku.
W 1994r. uchwalona zostaje Konstytucja Mołdawii, określająca to państwo jako jednolitą demokratyczną republikę parlamentarną. Na czele państwa stoi prezydent, wybierany przez parlament większością 3/5 głosów (tak jest od 2001, gdy nastąpiła zmiana w Konstytucji - wcześniej głowa państwa wybierana była przez obywateli, a ustrój przypominał bardziej parlamentarno-prezydencki).
Ogółem spraw kieruje w Mołdawii prezes rady ministrów, wybierany przez parlament bezwzględną większością głosów. Stoi on na czele rządu, który podlega parlamentowi i może być przez niego odwołany.
Sam parlament jest jednoizbowy i liczy 101 deputowanych, wybieranych co cztery lata w ogólnokrajowych wyborach.
Wraz z problemami jakie przyniosły pierwsze lata niepodległości w społeczeństwie mołdawskim wzrastał sentyment do czasów radzieckich, co owocowało coraz większym poparciem dla odrodzonej w 1993 r. partii komunistycznej. W 2001 r. zwyciężyła ona w wyborach parlamentarnych, a prezydentem został jej przywódca Vladimir Voronin.
Sukcesy i porażki Mołdawii w zakresie procesu transformacji systemowej
Kluczowymi dla powodzenia transformacji ustrojowej w państwach poradzieckich są reformy instytucji i organów państwa, takich jak Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, struktury siłowe (ze szczególnym uwzględnieniem policji) i Ministerstwo Sprawiedliwości, a także przemiany w administracji publicznej i lokalnej oraz w prawie wyborczym.
Wiele reform instytucjonalnych, gospodarczych oraz reformy w sferze praw i wolności obywatelskich.
Przyczyny konfliktu Naddniestrzańskiego w Republice Mołdawii
- ukatywnienie się w Mołdawii ruchu narodowego - idea zjednoczenia z Rumunią
- ujawnienie się negatywnych nastrojów wśród ludności słowiańskiej, zamieszkującej szczególnie licznie lewy brzeg Dniestru
- W 1989 Rada Najwyższa Mołdowy wprowadziła mołdowski jako język urzędowy, w miejsce rosyjskiego. W czerwcu 1990 ogłoszono deklarację suwerenności. Skłoniło to separatystów naddniestrzańskich do secesji we wrześniu 1990 i powołania Republiki Naddniestrzańskiej. Podobnie postąpili separatyści gagauscy, potomkowie sturczonych Bułgarów, którzy utworzyli Republikę Gagauską. 27 sierpnia 1991 ogłoszono całkowitą niezawisłość Republiki Mołdowy. W odpowiedzi na to separatyści gagauscy i naddniestrzańscy powołali własne władze i wybrali prezydentów.
Przebieg konfliktu Naddniestrzańskiego
1.IV.1992 - rozpoczęto działania zbrojne
Najcięższe walki - maj-czerwiec
Pomoc 14. Armii (rosyjskiej) - Naddniestrze obroniło niezależność, a Mołdawia musiała zgodzić się na zawieszenie broni
6.VII.1992 - porozumienie o przerwaniu ognia (Rosja i Mołdawia) - obowiązuje od 27.VII.1992 r.
Skutki konfliktu Naddniestrzańskiego
Od 1992 roku Rosja sprawuje nieformalną pieczę nad Naddniestrzem i utrzymuje tam kontyngent wojskowy - spełniający funkcję sił pokojowych w ramach podpisanego w 1992 roku porozumienia o zawieszeniu broni. Co prawda porozumienie położyło kres przemocy, ale do dnia dzisiejszego nie udało się znaleźć trwałego rozwiązania konfliktu o Naddniestrze.
Naddniestrze zachowało swoją niepodległość i funkcjonuje jako niezależne państwo, jednak jest uznawane na arenie międzynarodowej jedynie przez Abchazję i Osetię Południową
Geneza przełomu politycznego w Mołdawii w 2009 roku
Od czasu objęcia władzy przez komunistyczną partię Vladimira Voronina (2001r.) postępował na Mołdawii proces demontażu demokratycznych struktur państwa. Działania popierane były głównie przez starszą część ludności kraju oraz słabo wykształconą ludność wiejską.
Momentem przełomowym, jak i początkiem kryzysu politycznego, były wybory parlamentarne w kwietniu 2009r. Utrzymanie się u władzy PKRM i jej lidera Vladimira Voronina przez kolejne cztery lata niosło bowiem ze sobą niebezpieczeństwo fasadowej demokracji i trwałej marginalizacji opozycji. Opozycja zdawała sobie sprawę, że konsekwencją byłoby trwałe zablokowanie integracji europejskiej Mołdawii. Bezpośrednią przyczyną kryzysu było przekonanie opozycji, że wybory zostały sfałszowane. Rozpoczęły się liczne protesty, często podsycane i prowokowane przez władze komunistyczne.
Ostateczny oficjalny wynik wyborów dawał PKRM jedynie 60 miejsc w 101- osobowym parlamencie, co oznaczało, że brakowało jej jednego głosu, aby samodzielnie wybrać prezydenta (który w Mołdawii wybierany jest przez parlament kwalifikowaną większością 3/5 głosów). Dzięki zgranej postawie wszystkich partii opozycyjnych udało się dwukrotnie zbojkotować wybory prezydenckie i wymusić rozwiązanie parlamentu. Spowodowało to jednak przedłużenie się stanu politycznego impasu. Kolejne wybory parlamentarne (lipiec 2009r.) przyniosły zwycięstwo czterem opozycyjnym partiom, które łącznie zdobyły 53 mandaty, wobec 48 zdobytych przez PKRM. Partie te sformowały koalicję pod nazwą „Sojusz na rzecz Integracji Europejskiej”
Nadal prowadzi to do sytuacji patowej, gdzie żadna ze stron nie jest w stanie samodzielnie wybrać prezydenta. W takiej sytuacji Sojusz zdecydował się na zorganizowanie ogólnokrajowego referendum w sprawie zmiany Konstytucji - chcieli aby prezydent był znowu wybierany w wyborach powszechnych.
Chociaż większość głosujących opowiedziała się za poprawką konstytucyjną, to i tak nie udało się jej wprowadzić ze względu na zbyt niską frekwencję - za to odpowiedzialna była partia komunistyczna, przekonująca do zbojkotowania referendum. Narastają napięcia wewnątrz rządzącej koalicji, podsycane dodatkowo przez komunistów i Rosję. 16 marca 2012r. parlament Mołdawii wybrał na prezydenta Nicolae Timofti, kandydata rządzącego Sojuszu na rzecz Integracji Europejskie. Będący w opozycji komuniści odmówili zaakceptowania legalności wyboru, mimo uznania go przez Sąd Konstytucyjny i wezwali społeczeństwo do nieposłuszeństwa obywatelskiego.
Oznacza to przełamanie impasu.
Konsekwencje przełomu politycznego w Mołdawii
- Zablokowanie procesu „wirtualizacji” demokracji w kraju (budowania demokracji fasadowej)
- Odsunięcie komunistów od całkowitej władzy (choć nadal są obecni w parlamencie i mogą zdrowo namieszać)
- Uzyskanie faktycznego wpływu na władzę ugrupowań opozycyjnych
- Zmiana orientacji politycznej kraju na proeuropejską
- Rozwój współpracy z UE i Rumunią
- Paraliż bądź znaczne utrudnienia w funkcjonowaniu większości organów władzy państwowej
- Częściowy rozłam w społeczeństwie
- Polityczna destabilizacja kraju
- Długi okres (2009-2012) funkcjonowania państwa bez osoby prezydenta (p.o. przewodniczący parlamentu Marian Lupo)
- Rosnące zmęczenie społeczeństwa obecną sytuacją polityczną
- Ochłodzenie stosunków z Rosją (miały miejsce podwyżki cen gazu, embarga na mołdawskie towary itp., stosowane jako element politycznego nacisku)
- Ochłodzenie stosunków z Naddniestrzańską Republiką Mołdawską (wspierana przez Rosję)
Następstwa kryzysu politycznego w Mołdawii po 2009 roku
Ten przedłużający się kryzys polityczny wpłyną niekorzystnie na sytuację ekonomiczną kraju. W 2009 PKB zmniejszy się o 12,5%, a produkcja przemysłowa nawet o 30%.
Eksport mołdawski w ciągu pierwszych miesięcy 2009 roku spadł o 21,6%, a import o 34,5%.
Ponieważ dochody budżetu zależą przede wszystkim od ceł importowych i VAT-u na importowane towary, to spadek importu odbija się bezpośrednio na wpływach budżetowych.
Komunistyczna minister finansów Mariana Durlesteanu przyznała na początku lipca 2009r., że deficyt wyniósł już ponad 2 mld lei (ok. 180 mln USD).
Przemiany gospodarcze w Mołdawii po 1991 roku
W 1992r. Mołdawia wprowadziła do funkcjonowania model gospodarki wolnorynkowej oraz proces liberalizacji cen, co poskutkowało szybką inflacją
Na przestrzeni lat 1992-2001 kraj został dotknięty przez szereg poważnych kryzysów gospodarczych, zostawiając znaczną część populacji poniżej poziomu ubóstwa. Wielu mieszkańców emigrowało w tym czasie by pracować (głównie nielegalnie) w takich krajach jak Rosja, Turcja, Włochy, Hiszpania itd.
W 1993r. wprowadzona została nowa narodowa waluta - lej mołdawski, rozpoczęto program powszechnej prywatyzacji, zaprzestano wydawania kredytów preferencyjnych dla przedsiębiorstw państwowych, usunięto kontrole eksportu oraz zliberalizowano stopy procentowe.
Rząd mołdawski nawiązał także współpracę z Bankiem Światowym i Międzynarodowym Funduszem Walutowym.
Jednak dopiero po 2001r. gospodarka kraju zaczęła się zauważalnie rozwijać. W latach 2001-2008 można było zaobserwować roczny wzrost gospodarczy na poziomie 5-10%.
Mołdawia nadal jest w dużym stopniu zależna od importu paliw (Rosja) i surowców. Wszelkie reformy gospodarcze są hamowane przez konflikty na tle politycznym i etnicznym (Naddniestrze i Gagauzja) a także słabe zaplecze energetyczne kraju. W konsekwencji jest jednym z najsłabiej rozwiniętych i najbiedniejszych państw europejskich.