Trend i formacje cenowe (cz1)
Autor: Marcin Dziadkowiak

Trend

Jednym z podstawowych pojęć w analizie technicznej jest pojęcie TRENDU. Słowo to przewija się często w dyskusjach, a także ma fundamentalne znaczenie dla analizy technicznej. Wszystkie narzędzia jakimi posługuje się analityk techniczny, takie jak: linie wsparcia, oporu, formacje cenowe, średnie kroczące mają pomóc w rozpoznaniu rodzaju trendu z jakim mamy obecnie do czynienia na rynku. Często możemy usłyszeć stwierdzenia typu: ?Rynek ma zawsze rację?, czy ?Nie walcz z trendem?. Ważne jest ,by uświadomić sobie, że najłatwiej można zarobić na giełdzie dokonując transakcji zgodnie z panującym trendem. Łatwiej też możemy wtedy znaleźć błędy w naszej strategii.
Najprościej mówiąc trend to kierunek w którym podąża rynek. Ceny jednak nigdy nie stanowią linii prostej, a na wykresach wyglądają jak ciąg zygzaków. Gdy rynek znajduje się w trendzie wzrostowym, dołki i górki z jakich składa się wykres znajdują się coraz wyżej. Odwrotnie jest w trendzie spadkowym. 

Rys 1. Trend wzrostowy i trend spadkowy.

Oprócz trendu spadkowego i wzrostowego istnieje jeszcze trend horyzontalny. Właśnie w tym wypadku analiza techniczna sprawdza się najsłabiej. A trendu tego nie należy lekceważyć ,ponieważ akcje przez około 1/3 czasu notowań znajdują się właśnie w tym trendzie.

Jednym z najprostszych narzędzi analizy technicznej jest linia trendu. W przypadku trendu wzrostowego wyznacza się ją łącząc kolejne rosnące dołki , gdy mamy do czynienia z trendem spadkowym łączymy kolejne ,coraz niższe górki. Aby wyznaczyć wstępną linię trendu wystarczą dwa punkty, jednak do potwierdzenia linii trendu potrzebny jest jeszcze trzeci punkt. W przyszłości może nastąpić konieczność skorygowania tak wyznaczonej linii trendu. 

Rys 2. Linie trendu wzrostowego i spadkowego

Rys 3. Przełamanie linii trendu wzrostowego i spadkowego.

Jak można wykorzystać taką linię trendu? Na jej podstawie możemy prognozować głębokość korekt w trendzie. Dzięki temu gracz może ?kupować dołki?. Przełamanie linii trendu oznacza też zwykle zmianę trendu. Aby mieć pewność co do zmiany trendu stosuje się zwykle filtry. Najpopularniejsze to :

• filtr trzyprocentowy ? przyjmujemy, że nastąpiła zmiana trendu, gdy cena spadnie o 3% poniżej linii trendu;

• reguła dwóch dni ? przyjmujemy, że nastąpiła zmiana trendu, gdy ceny przez dwa dni utrzymują się pod jego linią;

Z pojęciem trendu związane są trzy formacje mogące zapowiadać zmianę trendu, ale nie zaliczane do typowych formacji cenowych.

1. Formacja wachlarza ? kurs akcji znajduje się w trendzie wzrostowym i przełamuje go. Następnie następuje ruch powrotny do linii trendu, która stała się linią oporu, kurs się od niej odbija i ponownie zniżkuje. Można wtedy wytyczyć drugą linię, w której przypadku sytuacja się powtarza. Następnie wytyczamy trzecią linię, a przełamanie tej linii oznacza zwykle kontynuowanie spadków.
   

Rys 4. Formacja wachlarza w trendzie wzrostowym i spadkowym
 

1. Dni odwrotu ? jeden lub dwa dni, które występują w cenowym szczycie lub dołku. Zazwyczaj obserwuje się je na wykresach notowań ciągłych, a charakteryzują się one tym, że cena zaraz po otwarciu sesji osiąga swój nowy szczyt (dołek), przez resztę sesji utrzymuje się na niższym(wyższym) poziomie, a cena zamknięcia jest dużo niższa(wyższa) od wcześniejszego rekordu. Dzień taki wyróżnia się też dosyć wysokim obrotem, w porównaniu do sąsiednich sesji. Im szerszy zakres wahań ceny w takim dniu oraz im wyższy wolumen obrotu, tym większe prawdopodobieństwo odwrócenia trendu. Formację tę najlepiej rozpatrywać w kontekście innych formacji. Może być wtedy bardzo pomocna w rozpoznaniu zmiany trendu. Formacja ta może się trwać dwa dni. Wygląda wtedy tak, że pierwszego dnia cena zamknięcia kształtuje się na poziomie ceny maksymalnej, natomiast drugiego dnia cena zamknięcia sesji jest na poziomie ceny minimalnej. Formacją dni odwrotu występuje często po ostrej zwyżce (zniżce) rynku, a dzień odwrotu jest częścią innej, większej formacji.

 
 

Rys 5. Dni odwrotu w trendzie wzrostowym i spadkowym.
 
 

2. Wyspa odwrotu ? aby przybliżyć tę formację należy wyjaśnić najpierw pojęcie luki cenowej. Luka cenowa to zakres cen na wykresie, po których nie zawarto żadnych transakcji. Luki występują podczas ostrych wzrostów lub spadków, gdy cena otwarcia nowej sesji ustala się na poziomie wyższym niż cena zamknięcia sesji poprzedniej (lub odwrotnie). W trendzie wzrostowym luki oznaczają siłę rynku, natomiast w spadkowym jego słabość. W analizie technicznej wyróżnia się cztery rodzaje luk:

Znając już rodzaje luk można zdefiniować wyspę odwrotu. Czasami po luce wyczerpania ceny przez kilka dni wahają się na mniej więcej stałym poziomie cenowym, po czym tworzą lukę startową nowego trendu gwałtownie zniżkując (wzrastając). Na wykresie wygląda to jak wyspa na mapie. 

Rys 6. Luki w trendzie wzrostowym.

Rys 7. Wyspa odwrotu.

Formacje odwrócenia trendu

Istnieje kilka warunków dotyczących tego typu formacji:

1. Na rynku musi istnieć trend.

2. Pierwszym sygnałem odwrócenia trendu jest jego przełamanie, które tego rodzaju formacje mogą poprzedzać lub kończyć.

3. Im większy jest zasięg formacji w czasie tym większe znaczenie formacji.

4. Formacje cenowe w hossie są zazwyczaj krótsze czasowo niż w bessie.

5. Wielkość wolumenu jest istotniejsza przy formowaniu się trendu wzrostowego. Wolumen jest też ważnym narzędziem przy określaniu czy dana formacja ukształtowała się prawidłowo i czy się sprawdzi. Generalnie jest przyjęte, że wolumen powinien wzrastać wraz z rozwojem danego trendu. Jednak w trendzie wzrostowym wzrost wolumenu obrotu ma podstawowe znaczenie bowiem bez napływu gotówki na rynek nie może być mowy o długotrwałym trendzie wzrostowym. Natomiast ceny mogą spadać pod własnym ciężarem, nie potrzeba do tego większej podaży.

Formacja głowy i ramion

Jest to najbardziej znana i wiarygodna formacja odwrócenia trendu. Załóżmy, że istnieje pewien trend wzrostowy. Są coraz wyżej położone dołki i górki, ale zaczyna się stopniowa utrata impetu. W formacji głowy i ramion ramię A skorygowane zostaje przez ruch B. Następnie formuje się szczyt C, wyżej niż A, ale przy niższym wolumenie. Następuje spadek D poniżej szczytu A, a obroty wzrastają. Jest to kolejne ostrzeżenie. Przy malejącym wolumenie kształtuje się prawe ramię E, ale nie sięga ono szczytu C. Jest to pierwszy warunek zmiany trendu na spadkowy, czyli coraz niższe szczyty. Główna linia trendu została już wcześniej przełamana. Można teraz wytyczyć nową linię łączącą dołki B i D. Jest to tzw. linia szyi. Jeśli nastąpi spadek poniżej tej linii to formacja zostaje w pełni ukształtowana. Spełnia się drugi warunek ukształtowania się trendu spadkowego, czyli coraz niższe dołki. Czasami następuje ruch powrotny do linii szyi, która jest teraz linią oporu. W kształtowaniu się tej formacji dosyć istotną rolę odgrywa wolumen. Zasadą jest, że głowa kształtuje się przy niższych obrotach niż lewe ramię. Natomiast przy prawym ramieniu wolumen powinien być wyraźnie mniejszy, niż przy poprzednich szczytach. Przy przerwaniu linii szyi powinien wzrosnąć i zmniejszyć się podczas ruchu powrotnego.
Na podstawie formacji głowy i ramion można też pokusić się o prognozowanie minimalnego ruchu cen, który nastąpi. W tym celu należy odmierzyć odległość od szczytu głowy do linii szyi i odjąć ją od poziomu cen, przy którym linia szyi została przerwana. Jednak należy pamiętać, że prognozowany w ten sposób poziom spadków jest najmniejszy z możliwych. 

Rys 8. Formacja głowy i ramion.

Analogicznie, odwrócenie trendu spadkowego może nastąpić poprzez ukształtowanie się formacji odwróconej głowy i ramion.

Rys 9. Odwrócona formacja głowy i ramion

Formacja potrójnego szczytu (dna)

Formacja ta różni się niewiele od formacji głowy i ramion. Trzy szczyty znajdują się tutaj na mniej więcej tym samym poziomie. Obrót spada wraz z każdym kolejnym szczytem, natomiast powinien wzrosnąć przy przełamywaniu trendu, które nastąpi gdy ceny zejdą poniżej poziomu dwóch, wcześniej ukształtowanych dołków. Gdy kształtuje się formacja potrójnego dna do jej potwierdzenia potrzebny jest wzrost wolumenu po odbiciu od trzeciego dna.

Rys 10. Formacje potrójnego szczytu i potrójnego dna. 

Podwójne szczyty i podwójne dna

Formacja podwójnych szczytów jest bardzo popularna i często można ją dostrzec na wykresach. Nazywana jest często ?M? lub ?W?. Ceny rosną tutaj do szczytu A przy rosnącym obrocie. Następnie wolumen spada wraz z cenami do B. Potem kształtuje się drugi szczyt C przy obrocie niższym niż przy A. Następnie następuje spadek poniżej B przy rosnącym obrocie. Dopiero wtedy formacja ta zostaje w pełni ukształtowana. Nie zawsze szczyty znajdują się na tym samym poziomie. Gdy drugi szczyt jest niżej wszystko gra. Natomiast, gdy drugi szczyt jest wyżej nie mamy pewności co do formacji. Należy wtedy zastosować filtry, aby zdecydować, czy to kontynuacja trendu, czy jego odwrócenie.

Rys 11. Formacje podwójnego szczytu i podwójnego dna. 

Spodki

Formacja ta jest spotykana rzadziej niż inne, ale jest bardziej ?pewna?. Nazwa spodek odnosi się do zmiany trendu ze spadkowego na wzrostowy. W przeciwnym wypadku nazywa się odwróconym spodkiem. Charakteryzuje się ona powolną, stopniową zmianą kierunku trendu. Charakterystyczna jest też wielkość obrotu, który zmniejsza się zbliżając się do punktu zwrotnego, a następnie zaczyna rosnąć. Gdy kształtuje się dno (szczyt) formacji obrót może gwałtownie wzrosnąć. Czasami w końcowej części formacji kształtuje się platforma, po czym nowy trend jest kontynuowany. W czasie kształtowania się platformy wolumen czasowo się zmniejsza, ale po wybiciu znów wzrasta.

Rys 12. Formacje odwróconego spodka i spodka.

Formacja V

Ostatnią formacją odwrócenia trendu, trudną do rozpoznania, ale często występującą jest formacja V. Trudno ją rozpoznać i próbować przewidzieć rozwój trendu, ponieważ odwrócenie trendu jakie następuje w czasie jej kształtowania jest gwałtowne i szybkie. Kurs rośnie i nagle zaczyna spadać. Niektórzy twierdzą z tego powodu, że nie jest to żadna formacja. Razem z formacją V występują często wspomniane wcześniej dni oraz wyspy odwrotu.

Najczęściej trend poprzedzający formację V jest gwałtowny, z bardzo nieznacznymi korektami. Po drodze powstaje zazwyczaj kilka luk. Akcje rosną szybko, przełamują wszelkie bariery, a ich cena wykracza poza rozsądne oczekiwania. Następuje wtedy nagle, bez ostrzeżenia ruch powrotny. Tak więc podstawowym warunkiem formacji V jest istnienie gwałtownego trendu. Dla samego zwrotu charakterystyczny jest dzień lub wyspa odwrotu przy bardzo dużym wolumenie obrotu. Następujący po wzroście spadek znosi zazwyczaj od 1/3 do 1/2 poprzedniego wzrostu. Powodem tak dużego i nagłego spadku jest brak linii oporu spowodowany brakiem korekt w czasie wzrostu. Spadki są wzmacniane przez tych, którzy weszli na rynek w okolicach szczytu i teraz chcą się pozbyć akcji za wszelką cenę.

Rys 13. Formacja V.

Trend i formacje cenowe (cz 2)
Autor: Marcin Mostowy

FORMACJE ZAPOWIADAJĄCE KONTYNUACJĘ TRENDU

Różnica pomiędzy formacjami odwrócenia a kontynuacji polega przede wszystkim na okresie w jakim występują te ruchy. Formacje odwrócenia trwają z reguły dłużej niż formacje kontynuacji, i te zaliczamy raczej do ruchów krótko- lub średniookresowych.

TRÓJKĄTY

Formacje trójkątów są można powiedzieć przystankami ( płaskimi korektami ) w trendzie zwyżkującym lub zniżkującym. Dlatego też mówi się, że kontynuują trend. W analizie technicznej wyróżniamy trzy główne rodzaje trójkątów: symetryczny, zwyżkujący oraz zniżkujący.

TRÓJKĄT SYMETRYCZNY

Jak widać na rysunku trójkąt składa się z podstawy i wierzchołka. Poza tym zawiera sześć charakterystycznych punktów, które powinny powstać aby można było mówić o trójkącie ( minimalna liczba punktów to 4, lecz z reguły występuje ich 6, a więc formuje się 5 fal ). Górną linię ( bok ) formacji można wyznaczyć dopiero gdy pojawi się drugi szczyt ( punkt 3). Podobnie rysuje się dolną linię ograniczającą trójkąt. Typowe dla trójkąta symetrycznego są coraz wyżej usytuowane dołki i coraz niżej pojawiające się szczyty. Zakończenie kształtowania się formacji trójkąta następuje po przecięciu przez linię wykresu linii górnej w trendzie zwyżkującym i dolnej w zniżkującym. W trójkącie symetrycznym następuje to z reguły w okresie od połowy do trzech czwartych trwania trójkąta ( linia łącząca wierzchołek z podstawą wyznacza wysokość trójkąta ). Gdyby zdarzyło się, że w tym przedziale czasowym ceny nie wybiły się i dążą do wierzchołka, oznacza to że ceny będą nadal dryfować ku temu punktowi przecięcia i jeszcze dalej. Sygnałem kupna jest wybicie się ponad linię oporu, górną linię trójkąta. Często po przerwaniu tej linii następuje ruch powrotny.

W przypadku trójkąta bardzo możliwe jest wystąpienie fałszywego sygnału. Pojawia się on zazwyczaj podczas piątej fali. Jest to dwu- lub trzydniowe wybicie w dół przy zwiększonym wolumenie, po czym ceny zaczynają gwałtownie zwyżkować. Charakterystyczne dla tego fałszywego sygnału jest to, że pojawia się on tuż przy wierzchołku, co oznacza że trend przesunął się zbyt daleko w prawo.

Wolumen w czasie trwania formacji konsolidacji zmniejsza się, jednak w momencie wybicia musi wyraźnie wzrosnąć. Zwiększony wolumen w momencie wybicia jest niezbędny do stwierdzenia sygnału kupna. Ruch powrotny, który czasem pojawia się po wybiciu powinien zaistnieć przy niskich obrotach. Ważną kwestią dotyczącą wolumenu jest jego zachowanie się w czasie powstawania formacji trójkąta. Można zauważyć, że w trendzie zwyżkującym wzrosty wewnątrz trójkąta odbywają się przy nieco większym wolumenie niż spadki. Odwrotnie sytuacja wygląda w trendzie spadkowym.

Zasięg ruchu cen po wybiciu z formacji trójkąta można zmierzyć posługując się analizą techniczną.

Wyróżniamy dwie metody pomiaru przyszłych cen:

TRÓJKĄT ZWYŻKUJĄCY

Formacja trójkąta zwyżkującego jest charakterystyczna dla hossy.

Sposób pomiaru przyszłego ruch cen polega na tej samej zasadzie, którą stosujemy w trójkącie symetrycznym. Przy czym oczywiste, że aby stwierdzić wybicie z formacji musi nastąpić przerwanie linii oporu ( wsparcia ) wraz ze zwiększonym wolumenem.

Trójkąt zwyżkujący przeważnie pojawia się w trendach wzrostowych, jednak może się zdarzyć że wystąpi on w trendzie spadkowym. Tym razem jednak jako formacja odwrócenia ( zachowuje tym samym swój charakter ?byka?, gdyż tworzy nowy trend wzrostowy ).

TRÓJKĄT ZNIŻKUJĄCY

 Ta formacja jest odwróceniem trójkąta zwyżkującego. Pomiar, wolumen są interpretowane podobnie jak w pozostałych, wyżej opisanych trójkątach.

Formacja ta, chociaż typowa dla trendu spadkowego, może wystąpić w trendzie wzrostowym jednak tym razem jako formacja odwrócenia.

FORMACJA TRÓJKĄTA ROZSZERZAJĄCEGO SIĘ ( ODWRÓCONEGO )

 

Ten rodzaj formacji występuje dość rzadko, i bardzo dobrze!. Obrazuje ona sytuację na rynku, która podlega tylko i wyłącznie emocjom. Rynek jest poza kontrolą. Powstaje wtedy szereg fałszywych sygnałów. Typowe dla trójkąta rozszerzającego się jest wzrost obrotów wraz ze zwiększaniem się zakresu wahań cen oraz nadzwyczaj wysoka liczba uczestników rynku. Jest to oczywiście formacja odwrócenia trendu wzrostowego, a 6 punkt świadczy o całkowitym ukształtowaniu formacji.

FORMACJA DIAMENTU

 

Ten typ ukształtowania ruchu cen jest rzadko spotykany, jednak pojawia się i sygnalizuje odwrócenie trendu. W pierwszej części tej formacji wolumen rośnie ( sytuacja podobna do trójkąta rozszerzającego się ), a w drugiej wyraźnie spada ( podobnie jak w trójkącie symetrycznym ).

Pomiar przyszłego ruchu cen jest stosunkowo prosty. Odmierzamy długość wysokości diamentu od punktu wybicia z formacji ( punkt przecięcia linii wsparcia przy zwiększonych obrotach ). Uzyskujemy tym samym informację o minimalnym ruchu cen.

FLAGI I CHORĄGIEWKI

 

Formacje flagi i chorągiewki stanowią ?przerwę? (złapanie tchu) w dynamicznych ruchach cen. Konieczne jest ukształtowanie się ostro rosnącej ( malejącej ), niemal prostej linii ruchu cen aby można było mówić o tych formacjach. Ważne jest także, że często możemy je znaleźć na wykresach cen.

Pomiar - mówi się, że powiewają w połowie masztu. Odległość formacji od początku trendu odmierzona z punktu wybicia określa minimalny zasięg ruchu cen.

Okres - w trendzie wzrostowym ukształtowanie ich zwykle trwa od 1 do 3 tygodni, a w trendzie spadkowym od 1 do 2 tygodni.

Formacje te należą do najbardziej wiarygodnych, z zapowiadających kontynuację trendu.

 

FORMACJA KLINA

      Charakterystyczne dla tych formacji jest to, że powstają one od 1 do 3 miesięcy i kształtują się w kierunku przeciwnym do trendu ( trójkąt opadający w trendzie wzrostowym  i odwrotnie ).
    Są to zwykle formacje kontynuacji trendu ale zdarzają się wyjątki.

FORMACJA CZWOROKĄTA

Jest to przeważnie formacja kontynuacji, ale może być także interpretowana jako formacja potrójnego szczytu, dołka ( formacja odwrócenia ).

Wolumen jest tu bardzo istotny, gdyż zauważalna jest różnica przy zwyżkach i spadkach. Gdy mamy do czynienia z czworokątem w czasie hossy to przy zwyżkach powstałych wewnątrz formacji następuje wzrost wolumenu. Odwrotnie zaobserwujemy w czasie bessy. W przypadku tej formacji wolumen tak gwałtownie nie zmniejsza się jak w trójkątach, ale można zauważyć jego wyraźny spadek.

Okres tworzenia się czworokąta to od 1 do 3 miesięcy.

1

---