STANDARDY POLITYKI WOBEC MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH I ETNICZNYCH

prof. hab. Aliaksandr Krautsevich

Wykład I

Termin mniejszości narodowe został wprowadzony do języka umów międzynarodowych w tzw. małych traktatach wersalskich w 1919r. - po I wojnie światowej.

W aktach prawa międzynarodowego używa się terminów (bez ich definiowania):

- mniejszości narodowe

- mniejszości etniczne, mn. językowe

- mn. religijne i mn. kulturowe,

- społeczności aborygeniczne (autochtoniczne) i ludy plemienne

- najczęściej są używane pojęcia: mn. narodowe i mn. etniczne.

Nie istnieje powszechna definicja mniejszości narodowych i mniejszości etnicznych. Socjologia często nie rozróżnia tych pojęć. Etnologia sugeruje szerokie rozumienie mn. etnicznych (wtedy mn. narodowa jest częścią mniejszą mn. etnicznej).

!!! Definicja Instrumentu o ochronie praw mniejszości Inicjatywy Środkowo-Europejskiej (IŚE) - 1994r.:

• mn. narodowa - grupa mniejsza liczebnie od pozostałej części ludności w danym państwie, której członkowie będący obywatelami tego państwa maja etniczne, religijne i językowe cechy odróżniające ich od pozostałej części ludności i kierują się wolą zachowania własnej tradycji, religii, języka.

• mn. narodowa - społeczność etniczna, która utożsamia się z narodem zorganizowanym we własne państwo.

• mn. etniczna - społeczność niepaństwowa.

Uznanie danej grupy za mn. etniczną a nie narodową niesie za sobą istotne konsekwencje polityczne. Grupa narodowa ma prawo do własnego państwa.

Max Weber: dla członków mn. etnicznej najważniejszym pozostaje ustalenie, kim nie są, natomiast dla narodowej ważne jest to kim są.

Ostatnio piszą o różnicach pomiędzy mn. narodową a grupą etniczną, o charakterze imigracyjnym, często diaspora emigracyjna, mn. miejska lub nowa mniejszość.

Państwa narodowe z punktu widzenia liczebności mniejszości dzielą się na:

1. homogeniczne - odsetek mn. narodowych nie przekracza 10% rzadziej, że 5%

2. niehomogeniczne - więcej niż 10% mn. narodowych (bywają określane jako „państwa mniejszościowe”)

Polska jest państwem homogenicznym.

Członkostwo w mn. określa się za pomocą kryteriów:

1. obiektywnych - niezależnych od woli jednostki (pochodzenie, język, miejsce urodzenia, trwałe więzi etniczne itp.)

2. subiektywnych - wynikających z decyzji jednostki (jak identyfikacja z określoną grupą etniczną, wola przynależności do niej, poczucie solidarności i wzajemne wspieranie się ze „swoimi” itp.)

Współcześnie głównym kryterium jest samoidentyfikacja.

Terminy do oznaczenia postaw w stosunkach narodowych:

• KSENOFOBIA - niechęć lub wrogość do ludzi pod względem etnicznym,

• SZOWINIZM - bezkrytyczna miłość do własnego narodu, przekonania o jego wyższości nad innymi i wrogość wobec innych,

• ETNOCENTRYZM - postawy i poglądy traktujące wartości własnej grupy narodowej jako centralne,

• PATRIOTYZM - mocne uczucie więzi z narodem, troska o jego dobro, gotowość ponoszenia ofiar,

• NACJONALIZM - współcześnie następujące znaczenia : proces kształtowania się narodu, ruch narodowy, określony stan świadomości narodowej, idea państwa narodowego i dążenie do jej realizacji, ideologia dotycząca narodu i stosunków między narodami , określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów. W jednych językach bardziej rozpowszechnione są jedne znaczenia w innym inne.

Dyskryminacja mniejszości narodowych -

Wykład II i III

Geneza mniejszości narodowych w Europie Środkowo-Wschodniej

Źródła historyczne:

1. Procesy migracyjne i asymilacyjne w okresie Średniowiecza oraz czasów nowożytnych,

2. Wydarzenia polityczne czasów najnowszych, szczególnie w wieku XX.

• Średniowiecze: Wędrówka ludów (V-Xw.): jej koniec - X w. - początki współczesnej węgierskiej mniejszości narodowej w Słowacji, Chorwacji, Rumunii.

• Kolonizacja na prawie niemieckim (XII-XIV w.) - początki niemieckiej mniejszości narodowej w Czechach (Sudety), Słowacji, Polsce (Śląsk, Pomorze, Małopolska, Wielkopolska, Warmia, Mazury), Łotwie (pierwsza kolonia - miasto Ryga z okolicą), Litwie (Kraj Kłajpedski), Estonii na Węgrzech, Rumunii.

• (X-XIII w.) - sfery kontaktowe czyli pogranicza z pomieszanym osadnictwem.

• Przykłady: Podlasie - ukraińsko - białoruskie - polsko - litewskie pogranicze. Śląsk - polsko - czesko - słowacko - niemieckie pogranicze. Mazury - polsko - niemiecko - litewsko - białoruskie pogranicze. Skomplikowana sytuacja w Galicji - wsi ukraińskie pod Rzeszowem. Przeważnie polski Lwów we wschodniej części Galicji.

• Po porażkach Państwa Zakonnego w Prusach w XV w. - kolonizacja - Warmii i Mazur - polsko - litewsko - białoruska.

• Po Unii Lubelskiej 1569r. - polska kolonizacja najpierw szlachecka Ukrainy Prawobrzeżnej.

• W w. XVII-XVIII - polonizacja szlachty i mieszczaństwa na Litwie, Białorusi, Ukrainie.

• W Czechach - germanizacja.

• Słowacji, Chorwacji - madiaryzacja warstw wyższych w Królestwie Węgierskim.

• W w. XVIII po powstrzymaniu ekspansji tureckiej - kolonizacja Wielkiej Równiny i Siedmiogrodu przez ludność wołosko - mołdawską - mieszanka z Węgrami.

• Rozbiory Rzeczypospolitej - początki rosyjskiej mn. narodowej na Litwie, Białorusi, Ukrainie, w Polsce - wojsko, administracja, duchowieństwo, nauczyciele, właściciele ziemscy.

• Granice państwa nie raz „odcięły” grupy narodowe od ich dotychczasowego państwa i zmieniły ich status.

• Zmiana statusu - z narodu panującego do mniejszości (Niemcy w Polsce, Czechosłowacji, na Litwie, Łotwie; Węgrzy w Czechosłowacji, Rumunii, Chorwacji, Serbowie w Chorwacji i Słowenii, Polacy (byłe tzw. Kresy Wschodnie); Rosjanie - Ukraina, Litwa, Łotwa (nie Białoruś).

Podobny był los wielu wspólnot religijnych oraz Kościołów, których status się zmieniał wraz ze zmianą przynależności państwowej.

• niejednokrotnie złożona sytuacja społeczna - wielka własność ziemska w rękach jednej grupy narodowej, a chłopi należeli do innego narodu (Niemcy w Czechach, sląsku, Pomorzu) Węgrzy w Słowacji i Rumunii, Polacy na Ukrainie (Galicja, Litwie i Białorusi), Rosjanie.

Okres międzywojenny - 1919 - 1939:

• mniejszości stanowiły w wielu państwach ok. 1/3 ludności (Polska, Czechosłowacja, Rumunia, Jugosławia)

Druga wojna światowa (1939-1945)

• szczególne nasilenie i eskalacja wszelkich form dyskryminacji mniejszości i całych podbitych i podporządkowanych narodów,

• systemy totalitarne (hitlerowski i stalinowski) prowadzą politykę ludobójstwa, wykorzystują i rozniecają konflikty narodowe dla własnych imperialnych celów,

Po II wojnie światowej

• zwycięskie mocarstwa sankcjonowały masowe przesiedlenia ludności z grup mniejszościowych,

• w ten sposób powstały obszary lub cele państwa „czyste etnicznie”.

Blok radziecki:

• prowadzono politykę ograniczania mniejszości,

• politykę zamkniętych granic.

Po upadku komunizmu w EŚW (1989)

• żywiołowe odrodzenie życia religijnego i narodowego,

• problem mniejszości nabrał nowej aktualności i dynamiki, a jego rozwiązanie na leży do najważniejszych wyzwań naszego czasu,

Polityka narodowościowa w I połowie XX w.

• Większość EŚW w w.XIX do Austro-Węgier i Rosji,

• Model austriacki - oficjalnie nie istniał naród państwowy. Narody Austrii - polityka autonomii kulturalnej,

• Model rosyjski - jest uprzywilejowany naród państwowy i upośledzeni „inorodcy”,

• Państwo - politykę dyskryminacji i asymilacji do narodu panującego,

• „Model rosyjski” - praktykowany był również w Królestwie Węgierskim oraz w okresie międzywojennym w nowopowstałych państwach EŚW,

Nowy kształt EŚW (1918-1922) i nowe mniejszości narodowe:

• Kilkanaście nowych państw było poróżnione z sąsiadami prawie w każdym - liczne mniejszości narodowe.

• Sprzeczności terytorialne - seria konfliktów zbrojnych.

• Większość sporów terytorialnych dotyczyła Polski i Węgier.

• Koniec r.1918 - konfrontacja oraz walki zbrojne:

• Wielkopolska (polsko-niemiecki), Ziemia Suwalska, Ziemia Wileńska (polsko-litewski), Ziemia Lwowska (polsko-ukraiński), Śląsk Cieszyński (polsko-czeski), Słowacja (Górne Węgry) (czesko-węgierski), Siedmiogród i Banat (węgiersko-rumuński), Bukowina, (rumuńsko-ukraiński), Besarabia (rumuńsko-rosyjski).

• 1919 r.: Pomorze Zachodnie, Warmia i Mazury, Górny Śląsk (polsko-niemiecki),

• Na wschodzie tzw. Ziemie zabrane (polsko-rosyjski)

Kształtowanie się Drugiej Rzeczypospolitej

• walki polsko-ukraińskie we Lwowie - Galicja Wschodnia - do Polski,

• Wielkopolska: 65% Polaków oraz 35% Niemców, Powstanie wielkopolskie - do Polski 90% terytorium,

• Śląsk Cieszyński - 69% Polaków, 18% Czechów, 12% Niemców, Walki polsko-czeskie, Ententa - Czechom przyznano 55,6% spornego terytorium, Polakom - 44,4%,

• Spisz - konflikt czesko-polski. Ententa też podzieliła

• Prusy Zachodnie (Pomorze Gdańskie i Ziemia Chełmińskia) spór polsko-niemiecki. Ententa: Gdańsk - Wolne Miasto Gdańsk (1893 km2 i 353 tyś mieszkańców - 1919, Polacy 10%). Do Polski 62% obszaru, 52% mieszkańców.

• Warmia, Mazury i Powiśle (powiaty sztumski, kwidzyński i suski) - plebiscyt - 11.VII.1920 (559 tyś. mieszkańców - 13% - język polski jako ojczysty). Do Polski na Mazurach i Warmii -0 2,2%, na Powiślu - 7,6%.

• Górny Śląsk (polsko-niemiecki) Dramatycznie. Trzy powstania śląskie. Wynik - do Polski ok. 60-90% potencjału przemysłowego Górnego Śląska.

• Po stronie niemieckiej pozostało 530 tyś. Polaków, w Polsce - znalazło się 260 tyś. Niemców śląskich - wrogo nastawieni wobec państwa polskiego.

Ziemie zabrane:

• Konflikt polsko-rosyjski. Na mocy traktatu pokojowego w Rydze 18.III.1921 Granica biegła od Dżwiny na północy po Zbrucz na południu.

• Konflikt polsko-litewski o Wilno i Ziemie Wileńską - do Polski.

Czeskie pogranicze (Niemcy nazywali Krajem Sudeckim):

• Niemców ok. 34% mieszkańców, stanowili większość na co najmniej 28% terytorium.

• Czeski (29.XI-18.XII.1918) zbrojnie zajęły Pogranicze. Niemcy nie stawili oporu.

Rozbiór Węgier:

• Swoją rolę przewrót bolszewicki w r. 1919,

• Słowacja, Ruś Podkarpacka - Czechosłowacji; Siedmioróg (55% Rumunów (1.472 tyś.), 34,3% Węgrów (918 tyś.) i 8,7% Niemców (234 tyś.) - do Rumunii; Chorwacja - do Królestwa CHS,

• W r. 1921 pozostało jedynie 32,9% przedwojennego terytorium. Niemal 1/3 narodu poza granicami państwa (2.863 min.)

Wykład IV

POLITYKA NARODOWOŚCIOWA PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ

Rodzaje migracji spowodowanych II wojną Światową:

• indywidualne:

1. w wyniku sytuacji bezpośredniego zagrożenia;

2. wyjazdy planowane, z powodu poczucia zagrożenia lub dyskryminacji.

• zorganizowane:

1. przesiedlenie przymusowe (umowa między rządami, wypędzenie, przesiedlenia w obrębie państwa);

2. dobrowolne jako następstwo przymusu sytuacyjnego

Polityka narodowościowa w bloku radzieckim:

• Charakter polityki asymilacyjny - dążenie do jednolitego narodu socjalistycznego,

• Większość partii komunistycznych stymulowały nacjonalizm,

• W każdym niemal państwie bloku (za wyjątkiem federacyjnych) uprawnienia mniejszości ograniczały się do konstytucyjnej zasady równości obywateli wobec państwa.

W państwach federacyjnych

• Czechosłowacja (1968) - dość szeroki katalog praw dla ludności: węgierskiej, niemieckiej, polskiej i ukraińskiej (rusińskiej).

• Jugosławia (1974) - odróżniano narody federacji (Serbów, Chorwatów, Słoweńców, Macedończyków i Czarnogórców) od mniejszości - Albańczyków, Bułgarów, Czechów, Rumunów, Słowaków i Turków.

Polska. Podlasie (1944-1946)

• Białorusini latem 1944 r. pomagały tworzyć ogniwa nowej władzy.

• Pod koniec 1944 r. rozpoczął się proces „polszczenia” administracji we wschodnich gminach pow. białostockiego, bielskiego i sokolskiego oraz zmuszanie do opuszczenia Polski.

• Wyjechało ok. 36 tyś. Ci co pozostali uznani za Polaków wyznania prawosławnego. 1946 - likwidacja szkolnictwa, placówek kulturalnych białoruskich.

Polityka wobec mniejszości narodowych w PRL:

• lata 1944-1949 - istnienie mniejszości narodowych jako zjawisko przejściowe - powinno zaniknąć przez wysiedlenie ludności niemieckiej oraz wymiany ludności z ZSRR.

• Pozostała grupa ludności niepolskiej miała ulec asymilacji.

• Szkolnictwo zezwolono tylko dla 2 grup: żydowskiej (z jidysz i hebrajskim) i białoruskiej.

• Szkolnictwo białoruskie - państwowe, żydowskie - prywatne.

Akcja „Wisłą”:

• 1947 r.

• Główne zadania akcji - dezintegracja zwartych skupisk ukraińskich.

• Wysiedlenie ok. 150 tyś. (w sumie 180 tyś.) objęło również członków PPR, funkcjonariuszy MO i UB (wraz z rodzinami. Zasada - w danym powiecie liczba Ukraińców nie mogła przekroczyć więcej niż 10% ogółu ludności.

Żydzi:

• Zmiana stosunku do Żydów po powstaniu państwa Izrael.

• Wlatach 1948-1949 likwidacja ruchu syjonistycznego oraz innych partii i stowarzyszeń - w zamian Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce.

• 1949 - upaństwowienia instytucji żydowskich.

Lata 1950-1955:

• okres tworzenia podstaw życia kulturalnego mniejszości narodowych.

• 1949 - utworzono szkolnictwo z językiem białoruskim, czeskim i słowackim, litewskim, żydowskim (dla uchodźców z Grecji - z j. macedońskim i greckim) - wszelkie informacje o tej grupie utajniono.

• Niemców zrównano w prawach.

• 1952 - zgoda na częściowy rozwój prasy; drugie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Czechów i Słowaków.

Lata 1956-1980:

• Przejściowa liberalizacja, od 1957 - zaostrzenie asymilacji.

• 1956-1957 - zgoda na stowarzyszenie mniejszości w grupach: białoruskiej, litewskiej, niemieckiej i ukraińskiej.

• Od 1957 - koniec liberalnej polityki.

• 1964 - zmuszono do osiedlenia się zdecydowaną większość Cyganów.

• 1968-1969 - histeria antyżydowska.

Lata 70-te:

• Polityka polonocentryczna.

• W połowie lat 70 - akcja polonizowania na wschodzie i południu kraju nazw miejscowości i innych, głównie pochodzenia białoruskiego i ukraińskiego.

• Drastyczny spadek szkolnictwa mniejszościowego.

• Uchwałą III Plenum KC PZPR z 20.02.1976 uznano istnienie jednorodnej narodowo państwowości polskiej.

Lata 1981-1989:

• Stan wojenny - zawieszenie działalności stowarzyszeń - zezwolono dopiero od jesieni 1982.

• Niemców nadal ignorowano, nie rejestrowano ich organizacji.

• Po 1985 r. - liberalizacja. Przy Zrzeszeniu Studentów Polskich - Rada Kultury Studentów Mniejszości Narodowych - przystąpili białoruscy, litewscy i ukraińscy.

• „Solidarność” w 1988 - Komisja Współpracy z Mniejszościami Narodowymi.

POLITYKA NARODOWOŚCIOWA PO 1989r.

• „odmrażanie” konfliktów narodowościowych,

• najważniejsze czynniki ożywienia napięć i konfrontacji:

• Specyfika procesów narodowotwórczych w EŚW - ruchy narodowe tworzyły państwa,

• polityka „dziel i rządź” przez długie stulecia,

• Spuścizna po „realnym socjalizmie”,

• Politycy wykorzystują dla celów politycznych.

Aktualne i potencjalne konflikty, których przedmiotem są mniejszości narodowe:

• Chodzi przede wszystkim o: Polaków na Litwie, Białorusi, Ukrainie (oraz w innych państwach na obszarze byłego ZSRR) oraz w Niemczech i Czechach,

• Węgrów w Słowacji, Rumunii i nowej Jugosławii (Wojewodina),

• Niemców, Litwinów, Białorusinów i Ukraińców w Polsce.

Najliczniejsze mniejszości narodowe w EŚW:

• Największą - Rosjanie - 15 mln (głównie w byłych republikach ZR,

• ok. 40% Węgrów (ok. 3mln.) mieszka poza granicami własnego państwa,

• Państwa homogeniczne: Polska, Czechy, Słowenia, Węgry.

4 typy (modele) polityki:

1. model totalnego wykluczenia (w sytuacjach ostrego konfliktu etnicznego, działań zbrojnych),

2. model częściowego czy segmentowego wykluczenia,

3. model homogeniczności społecznej,

4. model polityki zróżnicowania kulturowego.

Międzynarodowe standardy ochrony mniejszości narodowych:

• Regulacje w ramach ONZ: 1992 - Deklaracja praw osób należących do mn. nar.; kilka konwencji międzynarodowych,

• Regulacje Rady Europy: Europejska konwencja praw człowieka (1950)

• Rada Europy:

• Karta języków regionalnych lub mniejszościowych (1992/98) Zawiera definicje języków mn.: „tradycyjnie używane przez mniejszości: różnią się od oficjalnego języka państwa, nie obejmuje to ani dialektów języka oficjalnego, ani języków migrantów”.

• Karta nie chroni żadnych mniejszości - tworzy jedynie zobowiązania państw.

• Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych (1995) - Pierwszy europejski prawnie wiążący wielostronny akt poświęcony ochronie praw mn. nar. Brak skutecznej kontroli. Nie zawiera definicji. Polska od 01.04.2001 r.

• OBWE - powołanie Wysokiego Komisarza do spraw mn. nar. (1992). Zapewnia „wczesne ostrzeganie” i „wczesne działania” - zapobiegać konfliktom. Może wizytę do państwa (?)

Instrumenty Inicjatywy Środkowoeuropejskiej w sprawie ochrony mn. nar. (19.11.1994 r.) - deklaracja polityczna. Nowość - definicja mn. nar. - grupa mniejsza liczebnie od pozostałej części ludności w danym państwie, której członkowie, będący obywatelami danego państwa, mają etniczne, religijne lub językowe cechy odróżniające od większości i kierują się wolą zachowania własnej kultury, tradycji, religii lub języka.

• W ramach UE nie istnieją prawnomiędzynarodowe zobowiązania - co do ochrony praw mn. nar. w poszczególnych państwach członkowskich. Do 1999 r. - brak wszelkiego zainteresowania problematyką.

• Kwestie mniejszościowe nie zostały poruszone w traktatach założycielskich Wspólnot, nie zajmuje się nimi Europejski Trybunał Sprawiedliwości.

Status prawny

• W międzynarodowych aktach prawnych (umowy konwencje wielostronne, dwustronne)

• W ustawodawstwie ochrony praw człowieka

• W ustawodawstwie krajowym

Ustawodawstwo krajowe:

• Konstytucja,

• Specjalne ustawy o mniejszościach,

• Poszczególne ustawy (o edukacji, kulturze i inne).

• Dominacje zasady unizmu językowego w państwie.

• Języki mn. nar. i etnicznych do obrotu urzędowego dopuszcza się tylko w nielicznych państwach. Tylko w Czechach języki mn. nar. uznaje się za równoprawne w obrocie urzędowym.

• W niektórych państwach - specjalne ustawy dla zabezpieczenia praw i wolności mn. nar. Na Białorusi, Litwie, Ukrainie, Łotwie - wcześniej niż nowe konstytucje.

Wykład V

Ochrona praw mn. nar. w Polsce:

• Status prawny: Konstytucja RP; szereg ustaw: Ordynacja wyborcza do Sejmu, o systemie oświaty, o radiofonii i telewizji, o języku polskim, kodeks karny, o ochronie danych osobowych.

• Głównie - w Ustawie o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym od 6 stycznia 2005r.

Definicja mn. nar. i etnicznych:

1. jest mniej liczebna od pozostałej części ludności RP,

2. w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją,

3. dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji,

4. ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę,

5. jej przodkowie zamieszkiwali obecnie terytorium RP od co najmniej 100 lat,

6. utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie.

Oficjalne mn. nar. i etniczne w Polsce: !!!!!!

• Narodowe:

1. Białorusini, 2. Czesi, 3. Litwini, 4. Niemcy, 5. Ormianie, 6. Rosjanie, 7. Słowacy, 8. Ukraińcy, 9. Żydzi.

• Etniczne:

1. Karaimi, 2. Łemkowie, 3. Romowie, 4. Tatarzy.

• Społeczności o charakterze etnoregionalnym:

1. Kaszubi, 2. Ślązacy.

Ślązacy - odmowa w rejestracji stowarzyszenia Związek Ludności Narodowości Śląskiej (1997); Europejski Trybunał praw człowieka - podtrzymał odmowę (2004),

Kaszubi - nie mają oficjalnie statusu mn. nar. lub etn., choć korzystają z części regulacji prawnych - głównie dotyczą nauki i nauczania w języku kaszubskim w szkolnictwie publicznym.

Język mniejszości jako pomocniczy:

• gminy, w których osoby należące do mniejszości narodowej, etnicznej lub posługującej się językiem regionalnym stanowią co najmniej 20% mieszkańców mogą wprowadzić język mniejszości jako język pomocniczy stosowany w kontaktach z organami gminy oraz w postępowaniu sądowym pierwszej instancji.

• Obecnie 4 mn.: białoruska, litewska, niemiecka, kaszubska (20%).

Polskie instytucje do spraw mn. narodowych i etnicznych:

• Sejmowa Komisja mn. nar. i etnicznych,

• Wydział mn. narodowych w ramach Departamentu Wyznań i Mniejszości MSWiA.

• w ramach swoich kompetencji: ministerstwo Edukacji i Sportu, Kultury (departament Kultury mn. nar.), MSZ, sprawiedliwości, GUS, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Rzecznik Praw Obywatelskich.

• Na szczeblu regionalnym i lokalnym:

• Wojewoda może powołać Pełnomocnika do spraw mn. narodowych (są w siedmiu województwach: dolnośląskim, lubuskim, małopolskim, opolskim, podkarpackim, podlaskim, warmińsko-mazurskim)

• Pełnomocnicy do spraw szkolnictwa dla mn. narodowych (tam gdzie są mn.)

Problem dyskryminacji: !!!!!!!!!!!

Dwa zasadnicze typy:

1. bezpośrednia,

2. pośrednia (strukturalna, instytucjonalna) - niekorzystne warunki

3. Dyskryminacja pozytywna

Formy:

• Stygmatyzacja - negatywne wyróżnienia (naznaczania) danej grupy etnicznej w społeczeństwie,

• Marginalizacja - brak pełnego uczestnictwa jednostek lub grup w ważnych sferach czy instytucjach życia społecznego (skrajna forma - wykluczenie)

ZAGADNIENIA NA EGZAMIN

1. Definicja terminów „mniejszość narodowa” i „mniejszość etniczna”

2. „Austriacki” i „rosyjski” model polityki narodowościowej

3. Najliczniejsze mniejszości narodowe w EŚW w okresie międzywojennym

4. Najliczniejsze mniejszości narodowe w II Rzeczypospolitej

5. Polityka państw Europy Środkowo-Wschodniej wobec mniejszości narodowych w okresie międzywojennym

6. Przesiedlenia ludności w czasie i po II wojnie światowej

7. Polityka narodowościowa w państwach komunistycznych

8. Najliczniejsze mniejszości narodowe w EŚW na początku XXI w.

9. Państwa homogeniczne pod względem narodowościowym

10. Polityka wobec mniejszości narodowych w EŚW

11. Model polityki zróżnicowania kulturowego

12. Międzynarodowy system ochrony mniejszości narodowych i etnicznych

13. Gwarancje konstytucyjne dla mniejszości narodowych i etnicznych w państwach EŚW

14. Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce

15. Ochrona praw mniejszości narodowych w Polsce

16. Język mniejszości dopuszczony do użytku publicznego jako język pomocniczy

17. Uznane przez państwo mniejszości narodowe w Polsce

18. Uznane przez państwo mniejszości etniczne w Polsce

19. Społeczność, która nie posiada oficjalnego statusu lecz korzysta z uprawnień

20. Polskie instytucje państwowe do spraw mniejszości narodowych i etnicznych

9

---