EDUKACJA WIELO I MIĘDZYKULTUROWA

WYKŁADY

EDUKACJA WIELO - I MIĘDZYKULTUROWA to ogół oddziaływań na jednostki.

MIĘDZYKULTUROWA - jest kolejnym krokiem wyżej w kulturze i regionalnej społeczności;

WIELOKULTUROWA - jest zabezpieczeniem przed globalizacją i wrażliwością na potrzeby drugiego człowieka.

CELE:

• wprowadzenie w szeroko pojętą problematykę rozumienia odmienności kulturowych, począwszy od subkultur we własnej społeczności aż po kultury odległe;

• poznanie zagadnień tj. kultura, pogranicze, tożsamość, edukacja;

• zrozumienie podstawy i umiejętności formułowania pytań związanych nierozerwalnie z pojęciem kultury i kulturowości.

TREŚCI:

• zróżnicowanie kulturowe (kultura-pojęcie; mikrosystem kultury rodziny);

• wrażliwość kulturowa (zadania, cele);

• pogranicze z pogranicza klasyfikacji i rozumienia;

• wielokoncentryczność w krajach zachodnich;

• problem tolerancji a międzykulturowość;

• problem tolerancji a kultura globalna;

• wielopłaszczyznowa i ustawicznie kreująca się tożsamość w społeczeństwach wielokulturowych;

• proces kształtowania się tożsamości w społeczeństwach wielokulturowych;

• edukacja wielokulturowa, edukacja międzykulturowa, edukacja regionalna;

• historyczny i metodologiczny kontekst edukacji międzykulturowej;

• dominujące modele edukacji wielokulturowej i międzykulturowej;

• wybrane teorie przydatne w badaniach międzykulturowych:

• rozwój psychospołeczny E.H. Eriksona; zachowanie tożsamości T. Lewowickiego; kontaktu kulturowego; komunikacji międzykulturowej; konfliktu;

• edukacja regionalna i międzykulturowa wobec celów i wartości dzieci i młodzieży (nadzieje, wyzwania itp.);

• podsumowania i przygotowanie do egzaminu.

LITERATURA:

Kłoskowska A. Kultury narodowe u korzeni

Lewowicki T. Przemiany społeczno-cywilizacyjne a edukacja szkół

Edukacja wobec ładu globalnego

W poszukiwaniu teorii przydatnych w badaniach

Świat, wartości i edukacja międzykulturowa

Edukacja międzykulturowa w Polsce i na świecie

Język, komunikowanie i edukacja

Nikitorowicz J. Edukacja międzykulturowa w krajach potrzebujących

Pogranicze tożsamości edukacji międzykulturowej.

ZRÓŻNICOWANIE KULTUROWE WSPÓŁCZESNYCH SPOŁECZEŃSTW

KULTURA - (łac. Cultura - agri) oznacza u prawa, u prawa umysłu. (J. Szczepańskiego). Początkowo utożsamiana z cywilizacją, teraz z komunikacją (zmiana pojmowania). Zdaniem J. Szczepańskiego kultura - w odniesieniu do działalności człowieka, oznacza pielęgnowanie ludzkich wartości, umysłu, rozwijanie i doskonalenie ducha ludzkiego.

Pierwsza naukowa DEFINICJA KULTURY pochodzi z 1871 r.; jej autorem jest E. B. Tylor:

Kultura, czyli cywilizacje w szerokim znaczeniu etnicznym jest złożoną całością, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, moralność, zwyczaje i wszelkie inne zdolności i nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa.

Źródło: Szczepański

TEORIE ANTROPOLOGICZNE wyrażają kilka aspektów kultury:

• aspekt INTERNALIZACJI KULTURY (przyswajanie jej wzorów i modelów normatywnych lub wartości i modelów normatywnych lub wartości przez świadomość, doświadczenia lub nawyki ludzi);

• kolejny aspekt stanowią - NORMY, REGUŁY I WARTOŚCI KULTUROWE, które na drodze analitycznej można oddzielić od ludzkich działań;

• następny jest PRZEDMIOTOWYM ASPEKTEM KULTURY, składa się z przedmiotów i wytworów czyli ar`t efektów. Jako odmienny aspekt kultury wymienia się w tym przypadku niektóre także substytuty, jakkolwiek stanowią ona raczej zespół trzech aspektów.

W literaturze występuje wiele określeń kultury:

• STATYCZNE - jako zastaną rzeczywistość (dobra materialne i duchowe, określone systemy wartości);

• DYNAMICZNE - częściej występujące; te które widza w kulturze inspirują, jej wpływ na kształtowanie oblicza danego społeczeństwa oraz na sposoby zachowywania się.

E. T. Hallem - dzisiaj człowiek bezustannie pozostaje w kontaktach z obcymi. Ponieważ zasięg jego kontaktów znacznie się zwiększył, konieczne stało się rozszerzenie własnej kultury, a można to uczynić jedynie przez ujawnienie reguł, wg których ona funkcjonuje.

KULTURA EUROPEJSKA:

• Stanowi podstawę integracji europejskiej, jest istotne to, że opiera się na czterech filarach (tradycja grecka, rzymska, żydowska i chrześcijańska). Całokształt materialnego i duchowego dorobku składa się na te filary, lecz one same dawno już wygasły;

• Spoiła narody je zamieszkujące;

• Wyznacza wspólne wartości, podstawowe zasady organizacji społecznej i stosunków międzyludzkich;

• Wspólna podstawa na której każdy europejski naród wykształcił swoją specyficzną narodową kulturę.

KULTURA NARODOWA:

• Są pewną formą integracji wybranych elementów wielu systemów kultury: języka, religii, obyczajów, sztuki i organizacji;

• Pojęciowo wspólny syndrom kulturowy tworzy naród lub wcześniej - grupa etniczna (pierwowzór), potem dopiero naród jest tworzywem, spoiwem;

• Zbiorowości przez następstwa pokoleń trwają w zmianie (wraz z nimi trwa i rozwija się kultura);

• Jest dynamicznym układem - rezultat twórczych i odtwórczych działań ludzi;

• Poniżej są różne systemy kultury:

• Język, sztuka, literatura, wiedza i nauka (humanistyczne);

• Religia, obyczaje i rytuały - CZYLI SWOISTE SYMBOLE I EMBLEMATY ODNOSZĄCE SIĘ DO KRYTERIÓW I OBIEKTÓW SZCZEGÓLNEJ CZCI LUB ZNACZENIA.

SYSTEMY TE MAJĄ CHARAKTER PARADYGMATYCZNY.

KULTURA REGIONALNA

Istotą kultury regionalnej stanowią cechy kulturowe składające się na specyfikę określonego regionu, terenu i od pokoleń żyjących na nim mieszkańców.

Są to cechy wyróżniające etnicznie grupy regionalne zwłaszcza w zakresie formy zabudowy zajęć gospodarczych będących dla danej grupy źródłem utrzymania, wyżywienia w zakresie stroju, twórczości ludowej, zwyczajów, wierzeń, folkloru itp.

Kultury regionalne w społeczeństwach nowoczesnych to po prostu kultury regionalne współczesne, kultury które w ciągu dziejów zmieniły tylko zewnętrznie swoje cechy. Są one nadal kulturami regionalnymi, lecz ich obraz wewnętrzny jest nowoczesny, bo uległ wzbogaceniu o wartości nowe bądź zmodernizowane. Stąd płaszczyzna badań tych społeczeństw musi zostać poszerzona o zjawiska współcześnie mające wymiar regionalny. Mamy tutaj do czynienia z pograniczami wewnątrz i zewnątrz kulturowymi.

Specyfika regionalna to interesujący poznawczo i praktycznie problem badawczy. Zwracamy tu uwagę na:

• aspekt PODMIOTOWY i PRZEDMIOTOWY tworzonej tradycji zawierający pierwiastek historyczny danej kultury regionalnej;

• aspekt CZYNNOŚCIOWY- świadomość tożsamości wyrażanej przywiązaniem nie tylko do rodziny ale też do miejsca pochodzenia (miejscowości, regionu, kraju). Jest to demonstrowanie kultywowaniem: gwary, obyczajem, folklorem, społecznym poparciem udzielonym swoim, wiedzą o regionalnym pochodzeniu i przynależności do obcych, którzy przybyli i osiedlili się na danym teranie.

KASZUBY

Tu tradycje przodków są wciąż żywe.

Są prastarym plemiennym słowiańskim, mieszkają na swojej ziemi od zawsze. Podlegali germanizacji i wypieraniu na wschód. Przetrwała ponad 300 tyś grupa, która teraz liczy prawie 550 tyś. Współcześnie zamieszkują województwo pomorskie (trudne do określenia granice); najczęściej jest to cała szerokość morzą: Gdańsk, Słupsk itp.

Przez wiele lat nauczyciele w szkołach robili wszystko aby realizować nauczanie właśnie w ich regionalnym języku (dialekcie kaszubskim). Szkoły te znajdują się tylko w regionie Kaszub. Ich język jako język unikatowy wpisany jest do UNESCO, jako język zmierzający bądź zagrożony wyginięciem. Często rodzice uczą się właśnie od swoich dzieci wtórnego języka kaszubskiego.

FORMY ZYCIA:

• Zima - kuligi konne, zwyczaje związane z kolędowaniem, świętami itp. Wszystko to związane jest to z regionem i określonymi do tegoż regiony obrzędami;

• Wielkanoc - Dyngus bądź dyngusowanie, kłucie wierzbkami a nie bicie;

• Uprawy - samodzielnie szyja swoje sieci;

• Kluki - kaszubski skansen;

• Charakterystyczne wytwory - rzeźby i hafty, wyplatanie koszy, pisanki wielkanocne, wieńce dożynkowe.

KULTURA ŹRÓDŁEM KSZTAŁTOWANIA PODMIOTOWYCH PERSPEKTYW

- UWRAŻLIWIENIE KULTUROWE ZADANIEM WSPÓŁCZESNEJ EDUKACJI

Ilekroć mowa o kulturze tylekroć mamy na myśli zaprowadzenie i zachowywanie porządku oraz przeciwstawianie się wszystkiemu, co z punktu widzenia zamierzonego porządku okazuje się chaosem.

KULTURA nie tylko zaprowadza PORZĄDEK ale także UZNAJE GO za WARTOŚCIOWY (Z. Bauman).

ROLA KULTURY w ROZWOJU PSYCHOLOGICZNYM i FORMOWANIU WZORÓW ZACHOWANIA SIĘ LUDZI jest coraz powszechniej ROZUMIANA i DOCENIANA we współczesnej psychologii (M. Przetacznik - Gierowska).

Kultura przenika środowiska człowieka, tak, że można stwierdzić, że ŻADNA JEDNOSTKA NIE ROZWIJA SIĘ POZA KULTURĄ (E. Hall).

WDRAŻANIE MŁODYCH GENERACJI W KULTURĘ OGÓLNOPEDAGOGICZNĄ ODBYWA SIĘ:

• w systematyczny sposób, w działaniach edukacji kulturowej realizowanie poprzez instytucje wychowawcze, zwłaszcza przedszkola i szkoły kolejnych szczebli i różnego typu;

SPOŁECZNA FUNKCJA KULTURY WYDAJE SIĘ OCZYWISTA:

• uczenie się kultury zmienia i przebudowuje czynności psychiczne jednostki;

• rozwój psychiczny jednostki polega na tym, iż to KULTURA DOSTARCZA NARZĘDZI SYMBOLICZNYCH, NIEZBĘDNYCH DO OPRACOWANIA I STRUKTURYZACJI (restrukturyzacji) DOŚWIADCZENIA INDYWIDUALNEGO;

• kultura kształtuje i przenika wszystkie komponenty środowiska człowieka (interakcji z których jego psychika się kształtuje);

• wytworzona przez ludzi a z kolei przyswajana przez nich KULTURA, ma dla rozwoju psychicznego jednostki znaczenie zgoła szczególne - JEST SIŁĄ WSPÓŁTWORZĄCĄ CZŁOWIEKA.

JEDNOSTKA NIE MOŻE ZATEM ZBUDOWAĆ TOŻSAMOŚCI POZA KULTURĄ, ULEPIĆ JEJ Z INDYWIDUAL. DOŚWIADCZENIA, KTÓRE ZAWSZE JEST NAZNACZONE SZCZEGÓLNOŚCIĄ PRZEŻYTYCH SYTUACJI.

UWRAŻLIWIENIE KULTUROWE jest istotnym ZADANIEM współczesnej edukacji. Ukierunkowuje ono działanie edukacyjne na KSZTAŁTOWANIE takich WARTOŚCI jak:

• wspólnota dziedzictwa kulturowego więzi lokalnych (edukacja regionalna);

• poznanie, zrozumienie i porozumienie grup etnicznych, narodów, religii, kultur (ed. wielokulturowa);

• tolerancja, uznanie, dialog, akceptacja, wzajemne zapożyczenia kulturowe (ed. międzykulturowa).

SPOŁECZNA I KULTUROWA RZECZYWISTOŚĆ POGRANICZA

W dotychczasowych opracowaniach POGRANICZE było traktowane jako obszar na którym odbywały się kontakty społeczno-kulturowe zachodzące pomiędzy dwoma lub więcej sąsiadami, narodami (gr. etniczne) oraz ich następstwa w postaci kształtowania się tam (lub istniejących) rzeczywistości społeczno-kulturowych (ekonomicznych, politycznych). A. Sadowski

Aspekt ten zwraca uwagę na kontakty międzyludzkie oraz na różne grupy stykające się ze sobą.

W przyjętej DEFINICJI POGRANICZA występują trzy aspekty, które można przedstawić oddzielnie:

• ASPEKT PRZESTRZENNY - pogranicze rozumiemy jako obszar terytorium znajdującego się przy granicy lub daleko od centrum;

• ASPEKT SPOŁECZNO-KULTUROWY - pogranicze jako usytuowany w przestrzenie kontakt społeczno-kulturowy między dwoma lub więcej narodami (grupami etnicznymi);

• ASPEKT OSOBOWOŚCIOWO-KULTUROWY - pogranicze jako znak kształtowania się nowego człowieka i jego kultury.

Zdaniem G. Babińskiego współczesne pogranicza można postrzegać jako przejście pomiędzy jedną strukturą a drugą. Charakteryzuje je jako PRZECHODZENIE:

• od geograficznego obszaru do przestrzeni społecznie wyznaczonej w sposób globalnie symboliczny;

• od pogranicza grupy narodowej do tych na których wzajemne kontakty wchodzą różne zbiorowości etniczne;

• od tych będących rezultatem procesów historycznych do takich, które są skutkiem niedawnych i współczesnych procesów migracyjnych;

• od styku i przenikania różnic kulturowych i ekonomicznych do styku tożsamości grupowych wyznaczonych przede wszystkim symbolicznie.

W dosłownym i potocznym rozumieniu POGRANICZE jest to terytorium położone pomiędzy dwoma obszarami państwowymi lub regionalnymi, charakteryzujący się przemieszczeniem etnicznym lub narodowościowym wynikającym z bliskości przestrzennej.

W SZEROKIM rozumieniu POGRANICZE stanowi wszelkie sąsiedztwo kultur narodowych mogące wynikać z narodowej i etnicznie mieszanej genologii i małżeństwa, z członkostwa w mniejszej narodowo lub etnicznej na terytorium zdominowanym przez inną narodowo kulturę, z sytuacją emigracji oraz z indywidualnej konwersji narodowej, czyli przejściem od jednego do innego narodowo samookreślenia, które nie może oznaczać całkowitego zerwania poprzednich wizji kulturowych.

Wskazana definicje odnoszą się do POGRANICZA PRZESTRZENNEGO I PSYCHOLOGICZNEGO.

G. Babiński proponuje rozszerzenie pojęcia POGRANICZA również na SFERĘ KULTUROWO-SYMBOLICZNĄ. Stwierdził, że grupy etniczno-kulturowe stykają się w przestrzeni społecznej, ale przestrzeń ta nie musi wiązać się z historycznymi obszarami zamieszkania tych zbiorowości. Granice i pogranicza międzykulturowe i międzygrupowe są często wyznaczane symbolicznie (symbole które tą kulturę tworzą).

J. Nikitorowicz wyróżnia cztery grupy rozumienia pogranicza:

• pogranicze w rozumieniu terytorium (stykowe, przejściowe),

• pogranicze treściowo-kulturowe,

• pogranicze interakcyjne,

• pogranicze stanów i aktów świadomości jednostek.

BACHTINOWSKIE pogranicze dotyczy kultur, języków, niezależnie od miejsca, terytorium. Rozszerzając zakres tego pojęcia można powiedzieć, że pograniczność ma wiele WYMIARÓW. Są pogranicza: kultur, religii czy wyznań, państw, narodów, grup etnicznych. To także pogranicze między tym, co globalne i narodowe, uniwersalne i swoiste.

To również pogranicza między światem ludzi bogatych a biednych, między tymi, co maja wyższe wykształcenia a co nie mają go wcale, między tymi, co mieszkają w centrum a tymi, co mieszkają na peryferiach itp.

Tak pojmowalne pogranicze jest kategorią coraz lepiej dostrzeganą w edukacji międzykulturowej.

POGRANICZE ZEWNĘTRZNE - to mniej lub bardziej wyodrębniony obszar terytorium, na którym dokonuje się zetknięcia i zazwyczaj przenikanie się kultur i ludzi. W polskiej rzeczywistości społeczno-kulturowej poza pograniczem zewnętrznym nader często występuje POGRANICZE WEWNĘTRZNE. Przykładem POGRANICZA WEWNĘTRZNEGO są np. Mazury, kotlina Kłodzka, Warszawa itp. W tych przykładach obok siebie, bez problemów mogą istnieć dwie lub więcej grupy społeczne.

POGRANICZE POLSKO-CZESKIE:

• historycznie i kulturowo ukształtowane terytorium, na którym dominuje określony typ współżycia;

• za obszar pogranicza w tym przypadku uznać można sferę składającą się z terenów Górnego i Dolnego Śląska, od Oświęcimia po Zgorzelec;

• jako obszar etniczny - uwarunkowany historycznie i etniczno-narodowościowo (ludność czeska, śląsko-czeska, niemiecka);

• obszar zróżnicowany kulturowo, co jest konsekwencją zmiennych losów historycznych tego terenu;

• obszar zachodzących relacji - interakcji na których kształtuje się określony typ więzi społecznej;

• gospodarcze i ekonomiczne zróżnicowanie pogranicza polsko-czeskiego - obszar wiejski i miejski, rozwój spowodowany został pozyskiwaniem lokalnych bogactw mineralnych i rozbudową przemysłów surowcowych.

WIELOKULTUROWOŚĆ

SPOŁECZEŃSTWO WIELOKULTUROWE

ETAPY W KTÓRYCH FUNKCJONUJE PONOWOCZESNOŚĆ:

• pewien etap rozwoju jednostek i stosunków społecznych;

• spowodowała pojawianie się nowych form zróżnicowań kulturowych, nowych mniejszości kulturowych;

• spowodowała uprzedmiotowienie się istniejących, jak też unieruchomienie procesu poszukiwania własnych tożsamości indywidualnych i grup;

• podkreśliła wielowymiarowość funkcjonowania człowieka.

Postępujący proces ujawnianej wielokulturowości rodzi nieustannie nowe problemy, nowe pytania badawcze, konieczność poszukiwania nowych odpowiedzi na temat charakteru kultury regionalnej, narodowej, cech kultur mniejszościowych, kontaktów, komunikacji, oddziaływań na kultury sąsiedzkie i dalsze.

ETAPY W KTÓRYCH FUNKCJONUJE WIELOKULTUROWOŚĆ:

• w krajach Europy zachodniej najczęściej postrzega się jako problem zakresu praw przynależących społecznościom i migrackim, głównie muzułmańskim;

• w krajach imigranckich (USA, Kanada, Australia) pojecie państwa wieloetnicznego wiąże się z koniecznością stworzenia wspólnej identyfikacji obywatelskiej.

WIELOKULTUROWOŚĆ G. A. SADOWSKIEGO:

• nie oznacza współwystępowania dwóch lub więcej grup kulturowych, taką sytuacją określa autor zróżnicowaniem kulturowym;

• z fenomenem wielokulturowości i społeczeństwa wielokulturowego spotykamy się w sytuacji ukształtowania się na zasadach demokratycznych wspólnot życia pozwalającego na realizację wyartykułowanej tożsamości kulturowej;

• wielokulturowość oznacza nieuchronność istnienia określonej polityki państwowej (lub samorządowej) regulującej stosunki międzykulturowe (nie można więc w społeczności wielokulturowej uwzględnić tylko perspektyw umiejscowienia, tak jak nie można uznawać za jedyne słuszną perspektywę większości);

• współcześnie wielokulturowość należy traktować jako naturalny aspekt życia społecznego i politycznego (A. Sadowski „Sterowanie wielokulturowością”).

WIELOKULTUROWOŚĆ:

• jest konsekwencją rozwoju i cywilizacji zmiany,

• jest jednocześnie obroną własnej tożsamości wobec zaistniałych faktów społecznych.

Współczesna wielokulturowość jest WIELOCZYNNIKOWA i WIELOZAKRESOWA i można ją ujmować:

• terytorialne - w kontekście zasiedziałości;

• procesualnie - w kontekście ujawniających się odrębności, ożywiania ruchów etnicznych, narodowościowych, powstania nowych niepodległych państw;

• w kontekście migracji i dokonujących się procesów demokratyzacji, które uruchomiły poczucie odrębności i kreowanie własnego JA oraz spowodowały kształtowanie się tożsamości powojennej rozproszonej czy rozszczepionej.

OSIEM SPOSOBÓW POJMOWANIA WIELOKULTUROWOŚCI (za M.J. Habermanem):

Niektóre z nich mają charakter OGÓLNY i GLOBALNY, są zauważalnymi faktami znajdującymi odzwierciedlenie w programach szkolnych:

• wielokulturowość jako ZBIÓR RÓŻNYCH GRUP KULTUROWYCH;

• wielokulturowość jako OGÓLNOŚWIATOWA WSPÓŁPRACA NA RZECZ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO;

• wielokulturowość jako UCZENIE SIĘ KONKUROWANIA W OGÓLNOŚWIATOWEJ GOSPODARCE.

Inne sposoby interpretowania wielokulturowości znajdują realizację w CELACH EDUKACJI WIELO-KULTUROWEJ są związane z kompetencjami nauczyciela:

• wielokulturowość jako WSPÓŁISTNIENIE KULTUR;

• wielokulturowość jako SPRAWIEDLIWOŚC i RÓWNOŚĆ SPOŁECZNA;

• wielokulturowość jako NADAWANIE ZNACZENIA PIERWSZYMI DOŚWIADCZENIAMI i WARTOŚCIOM W NAUCZANIU I UCZENIU SIĘ;

• wielokulturowość jako OGÓLNY KLIMAT SZKOŁY.

Jeden ze sposobów ujmowania wielokulturowości dotyczy ODMIENNYCH WARTOŚCI OSOBISTYCH, WYBORÓW ŻYCIOWYCH, WIELOŚCI STANÓW ŻYCIA.

OD WIELOKULTUROWOŚCI DO MIĘDZYKULTUROWOŚCI

SZANSA CZY ZAGROŻENIE DLA EDUKACJI?

OD WIELO DO MIĘDZY:

W wyniku długotrwałych wzajemnych kontaktów kulturowych w WIELOKULTUROWOŚCI PRZESTRZEŃ społeczna występuje jako NOWE POSTACIE SPOŁECZNEJ TOŻSAMOŚCI, NOWE CAŁOŚCI KULTUROWE, dokonuje się proces tworzenia nowych, odmiennych wartości wyrastający w rezultacie ich zdarzeń.

MIĘDZYKULTUROWOŚĆ:

• proces wynikający z modernizacji, globalizacji, transformacji i integracji;

• oddziaływując na wszystkie sfery życia ludzkiego wyzwala i kreuje wzajemną wymianę i interakcje, wywołuje specyficzne komunikaty międzykulturowe związane z potrzebą wychodzenia poza granice własnej kultury;

• kształtowanie umiejętności bycia i funkcjonowania na pograniczu kulturowych, intelektualnych, psychologicznych, społecznych i politycznych.

POSŁUGIWANIE SIĘ KATEGORIĄ MIĘDZYKULTUROWOŚCI POZWALA ANALIZOWAĆ KULTURĘ Z NOWYCH PERSPEKTYW

PERSPEKTYWA RELACJI MIĘDZY PODMIOTAMI BĘDĄCYMI NOSICIELAMI OKREŚLONYCH CECH KULTUROWYCH:

• każdy z podmiotów przyswoił sobie określoną kulturę i wyraża ją w subiektywnym odczuciu w sposób unikalny i swoisty;

• uczestniczący w relacji aktorzy społeczni wnoszą własne systemy wartości i normy z których korzystają w trakcie interakcji z innymi;

• zdają sobie sprawę z istnienia określonych cech własnej kultury jako przeszkody w kontaktowaniu lub jako łącznika w interakcjach kulturowych tego rodzaju;

• sytuacja międzykulturowa zakłada istnienia przynajmniej dwóch uczestników interakcji, w związku z tym jakiekolwiek odniesienie do innego nie może odbywać się bez udziału świadczonego JA;

PERSPEKTYWA STSTUSU I SPOŁECZNEGO WARTOŚCIOWANIA KULTURY W OKRESLONYCH WARUNKACH:

• tej perspektywy międzykulturowej wskazuje na różnicę pozycji i statusu kultury zakorzenionego w czynnikach historycznych, ekonomicznych i politycznych, co nie pozostaje bez wpływu na charakter interakcji podmiotów o określonej tożsamości;

• zawsze jednak z kultur będzie postrzegana i wartościowana wyżej jako dominująca a druga niżej;

PERSPEKTYWA UZNANIA I TOLERANCJI DLA ODMINNOŚCI KULTUROWEJ I JEJ REPREZENTANTÓW:

• wszelkie dane kulturowe należy rozumieć jako należące do kogoś;

• każdy człowiek grupy społecznej doświadcza odmienności, przeżywa i działa a w efekcie tworzy system społeczny grupy, określa ramy wewnątrz których istnieje i rozwija się kultura;

PERSPEKTYWA WYMIANY I WZAJEMNYCH ZAPOŻYCZEŃ KULTUROWYCH (sedno)

• socjodynamiczne ujęcie międzykulturowości;

• w procesach interakcji zwraca się uwagę na problemy zachowania własnej tożsamości, jej modyfikacja, transformacja, ustawiczne przemiany i przeobrażenia;

PERSPEKTYWA PSYCHOSPOŁECZNA ZWIĄZANA Z PROBLEMEM DEFINIOWANIA TOŻSAMOŚCIOWEGO:

• w różnych kulturach, różne procesy i zjawiska uznaje się za ważne, a osoby wywodzące się z innych kultur będą odmiennie interpretować te same zachowania, gesty, co może powodować nieporozumienia;

PERSPEKTYWA FILOZOFICZNEJ KONCEPCJI CZŁOWIEKA JAKO JEDNOSTKI WOLNEJ I ODPOWIEDZIALNEJ.

TOŻSAMOŚĆ - PROBLEM NR I W ZJEDNOCZONEJ EUROPIE

TOŻSAMOŚĆ OSOBOWA - zakotwiczona jest w potrzebie unikalności.

TOŻSAMOŚĆ SPOŁECZNA - zasadza się na potrzebach przynależności i podobieństwa do innych.

W psychologii społecznej podkreśla się, że tożsamość to zespół wyobrażeń, wspomnień i projektów podmiotu, które odnosi on do siebie. To zbiór wyobrażeń, sądów i przekonań wobec siebie - „koncepcja siebie”.

W socjologii tożsamość jest całością konstrukcji podmiotu które odnosi do siebie, do podstawowej potrzeby przynależności, które wyraża się w bliskości, poczuciu więzi, zakorzenienia, stabilności, identyfikacji z dziedzictwem dorobkiem przodków.

Jonatan Tuner wyróżnia DWA SUBSYSTEMY TOŻSAMOŚCI: OSOBOWA I SPOŁECZNA. Za TOŻSAMOŚĆ SPOŁECZNĄ uznał sumę wszystkich społecznych identyfikacji, z których korzysta podmiot przy opisywaniu siebie (identyfikacja etniczna, religijna, historyczna, terytorialna).

TOŻSAMOŚĆ KULTUROWA społeczeństwa jest wynikiem zachowania dziedzictwa przodków, kultywowania podstawowych wartości.

TOŻSAMOŚĆ MIĘDZYKULTUROWA jest świadomością własnych cech, które składają się na poczucie odrębności od innych oraz podobieństwa do innych. Ludzie, którzy ją wypracowali mają poczucie ciągłości w czasie i przestrzeni oraz świadomości, że się jest wciąż tą samą osobą, mimo zmieniających się warunków własnego rozwoju.

Jednostki cechujące się TOŻSAMOŚCIA ZAMKNIĘTA na ogół słabo znają elementy swojej tożsamości, ale wykazują silny związek emocjonalny, są do nich silnie przywiązani.

Jednostki o TOŻSAMOŚCI OTWARTEJ na ogół dobrze znają jej elementy, potrafią je innym wyjaśnić i na ich temat dyskutować. Są otwarte na „innych” łatwo przyswajają sobie ich kody znaczeniowe i podejmują z nimi działania bez obaw zagubienia własnej tożsamości. Tego typu tożsamości ułatwia dyfuzja kulturowa.

ETAPY KSZTAŁTOWANIA SIĘ I ROZWOJU TOŻSAMOŚCI

I ETAP - NADAWANIE TOŻSAMOŚCI RODZINNEJ - wstępna, bezkrytyczna identyfikacja z rodziną poprzez opanowanie języka matecznego, percepcją elementarnych wartości, rodziny, kultury, w której jednostka funkcjonuje.

II ETAP - NABYWANIE TOŻSAMOŚCI LOKALNEJ - w którym następuje identyfikacja lokalna społecznością, parafią, jako grupą odniesienia w którym dziecko przyjmuje ich świat, określone środowisko, które to w różny sposób przygotowało rodziców do pełnienia ról społecznych.

II ETAP - NABYWANIE TOŻSAMOŚCI GRUP MNIEJSZOŚCIOWEJ - jednostka odzwierciedla podstawowe wartości i formy współżycia subkultury, w której wzrasta (język, religia, obyczaje, zasady, normy postępowania, tradycje, sposoby spędzania czasu wolnego).

IV ETAP - WCHODZENIE W ROZSZCZEPIONĄ TOŻSAMOŚĆ AUTOMICZNĄ - jest to przedłużenie poprzednich etapów mając na uwadze nieskończoność, dynamiczność, złożoność procesu nabywania tożsamości, można wyodrębnić odmiany tego etapu:

• IZOLACJO, ETNOCENTRYZM - zamykanie się w kręgach własnej grupy wyznaniowej, etnicznej, wyznaniowo-etnicznej;

• AKOMODACJA - wzajemne uznawanie i tolerancja, wzajemne ustępstwa jednostek i grup reprezentacyjnych odmienną kulturę, odmienny system wartości. Z akomodacją związanych jest kilka wariantów:

• Amalgamacja - pokrywanie się na zewnątrz wartościami grupy większościowej z zewnętrznym poczuciem inności grup mniejszościowej (pozorna identyfikacja);

• Dualizm sytuacyjny - jednostka identyfikuje się i internalizuje wartości jednej grupy, która z wielu przyjęła za grupę odniesienia, jednakże w zależności wartości i normy grup z którymi się w pełni nie identyfikuje, uzewnętrznianie zinternalizowanych wartości, które nie muszą odzwierciedlać wewnętrznego systemu wartości jednostek;

• Dualizm wewnętrzny - jednostka identyfikuje się jednocześnie z kilkoma grupami do których przynależy. Internalizuje wartości i normy zaspokajające jej potrzeby z każdej z grup.

• REORIENTACJA - przeżywanie sprzeczności pomiędzy wartościami, aspiracjami jednostki a wartościami i normami funkcjonującymi w grupie mniejszościowej, do której jednostka jest przypisana. W tej fazie występuje kilka wariantów:

• Integracja z grupami większościowymi - przy obojętnym i niechętnym stosunku do swoich;

• Dezintegracja grup mniejszościowych - osłabienie mechanizmów kontroli formalnej i nieformalnej, wpływu osób znaczących;

• Asymilacja całkowita jednostki i zanikanie odrębności grupy mniejszościowej.

PROCES KSZTAŁTOWANIA SIĘ TOŻSAMOŚCI

W SPOŁECZEŃSTWACH WIELOKULTUROWYCH

TOŻSAMOŚĆ:

• identyczność, autentyczność, prawdziwość - ujęcie słownikowe;

• każdy przedmiot jest tym, czym jest (ujęcie filozoficzne).

Potocznie mówiąc, że jakiś przedmiot zachowuje swą tożsamość oznacza, że zachowuje on stale jakieś cechy, mimo upływu czasu czy zmiany miejsca.

Dwie podstawowe orientacje w ujmowaniu tożsamości w literaturze psychologicznej:

1. Fenomenologiczna - odwołuje się do całościowego traktowania podmiotu i jego fundamentalnych odczuć indywidualnych, m.in.: poczucia ciągłości i niepowtarzalności własnej osoby.

2. Orientacja poznawcza - traktuje tożsamość jako system samowiedzy, jako schemat czy jako zbiór cech schematowych.

Czasem w opracowaniach można spotkać trzecie (rzadziej opisywane) ujęcie - o orientacji klinicznej, wartościującej tożsamość jednostki w aspekcie zaburzeń osobowościowych, dysocjacji i transformacji JA.

TOŻSAMOŚĆ W WARUNKACH ZRÓŻNICOWANIA KULRUTOWEGO

1. Nie można budować któregokolwiek poziomu TOŻSAMOŚCI bez planu niższego (bez jego realizacji).

2. Podstawowym elementem TOŻSAMOŚCI jest dostrzeganie różnic i odmienności, w tym od innych kultur.

3. Człowiek nie ma możliwości tworzenia obrazu siebie, koncepcji siebie czy identyfikowania się (przynależności) z kimś, jeżeli nie znalazł grupy odniesienia, osób znaczących dla siebie oraz dziedzictwa kulturowego.

4. Proces kształtowania się tożsamości kulturowej przebiega odmiennie w społeczeństwie monokulturowym niż w społeczeństwie wielokulturowym.

5. Innych determinantów tożsamościowych szukać należy w legionach jednorodnych - charakteryzujących się wysokim stopniem homogeniczności etnicznej czy wyznaniowej.

6. W regionach zróżnicowanych ma miejsce styk, przenikanie się grup czy wzajemne przechodzenie grup społecznych o odmiennych tradycjach, wzorach i wartościach kulturowych dostrzegamy odmienny obraz etniczny (narodowy), językowy, wyznaniowy, świadomościowy:

1. Nabywanie tożsamości w tych środowiskach jest trudnym i złożonym procesem;

2. Dwukulturowość - wprowadza jednostkę w stan dualizmu wewnętrznego (jednoczesna, bezkonfliktowa identyfikacja jednostek z wieloma grupami);

3. Dezintegracja, marginalizacja (brak identyfikacji z którąkolwiek z grup), określenie R. E. Parka „Człowiek marginesu”;

4. Pominięcie tożsamości pierwotnej grupy i nabywanie tożsamości negatywnej (w rozumieniu eriksenowskim);

5. Pojawienie się nowych form tożsamości podwojonej (bikulturowej), potrójnej czy zwielokrotnionej lub rozproszonej, podzielonej w różnym stopniu i zakresie tradycji pojawiające się na danym terenie grup kulturowych.

7. Ważną cechą jest elastyczność aspektów identyfikacji:

1. Szeroki horyzont wyzwań globalnych prowadzi do uwzględnienia kilku różnych, nie wykluczających się aspektów tożsamości współczesnego człowieka określającego siebie zarówno w kategoriach regionalnych, narodowych jak i ponadnarodowych - europejskich i globalnych.;

2. Zakłada się istnienie warstw tożsamości otaczających osobowość, nie wykluczających się wzajemnie różnych rodzajów identyfikacji. Wręcz przeciwnie, zachowanie i pielęgnowanie tożsamości na poziomie bardziej elementarnym - poziomie kultury rodzinnej pozwala lepiej i bardziej świadomie budować tożsamość narodową i ponadnarodową.

PROCES KSZTAŁTOWANIA SIĘ TOŻSAMOŚCI

Można ująć za L. Witowskim w POSTACI WEKTORA EPISTEMOLOGICZNEGO, wyrażającego dominujący kierunek oddziaływań między jednostką a życiem w środowisku - społeczno-kulturowym (natura-kultura) w triadzie jako:

• KOMPETENCJE (gotowość i zdolność do pewnych zachowań);

• KONCEPCJE (umiejscowienie siebie, w zróżnicowanym i skomplikowanym polu interakcji);

• KONDYCJE (poczucie wewnętrznej spokojności i odrębności, dwukulturowość / rozproszenie).

Przedstawiona triada koresponduje z prezentowanym przez J. Nikitorowicza MODELEM (SCHEMATEM) KSZTAŁTOWANIA SIĘ I ROZOWJU TOŻSAMOŚCI: począwszy od POZIOMU TOŻSAMOŚCI DZIEDZICZONEJ - przypisywanej społecznie, przez POZIOM TOŻSAMOŚCI NABYWANEJ (kształtowanie na drodze socjalizacji) po TOŻSAMOŚĆ ODCZUWALNĄ - rozumiana w aspekcie samoświadomości.

WIELOKULTUROWOŚĆ, MIĘDZYKULTUROWOŚĆ

SPOŁECZEŃSTWO, TOLERANCJA

TOLERANCJA - (łac.: TOLERANTIA) oznacza wyrozumiałość, cierpliwość, pobłażliwość (...) jest to uznawanie prawa innych do posiadania poglądów, gustów itp. Odmiennych od poglądów oceniającego (...).

1. Nauki filozoficzne ujmują TOLERANCJĘ jako wartość moralną, jako zasadę moralną, a niekiedy jako postawę.

2. Stanowisko charakterystyczne dla większości współczesnych myślicieli chrześcijańskich można ująć w następujący sposób - TOLERANCJA POZYTYWNA w stosunku do człowieka obowiązuje zawsze. Natomiast w stosunku do poglądów i zachowań obowiązuje ograniczona TOLERANCJA NEGATYWNA.

3. Psychologiczny aspekt tolerancji związany jest z postawami i wynikającymi z nich zachowaniami.

J. Nikitorowicz zauważa potrzebę analizowanie tolerancji - nietolerancji w wymiarze poznawczym, emocjonalnym i działaniowym:

• w kontekście poznawczym byłyby to sądy o przedmiocie, przypisywanie mu określonych cech;

• w wymiarze emocjonalnym to pozytywne i negatywne nastawienie (życzliwość, zainteresowanie, popieranie lub negacja, dyskryminacja, niechęć, uraz, chęć zniszczenia itp.);

• w wymiarze działaniowym - chodziłoby o podejmowanie działalności, przejawianie konkretnych zachowań wobec innych.

Zmiana społeczna stawia i to często w ostrej formie problem ustosunkowania się do inności, do wszelkiej odmienności. Otwarcie na inności jest - zadaniem I. Witkowskiego - wstępnym warunkiem wchodzenia w selekcje edukacyjne czy terapeutyczne.

Tolerancja dla inności oznacza, że ludzie mają prawo być inni, odrębni, różni, mają także prawo być osobami mniej zdolnymi czy nie w pełni sprawnymi.

Prawo do odmienności to nie tylko przyzwolenie dla niej: przyzwolenie jest zaledwie warunkiem niezbędnym dla zgadzanie się na odmienności w rozmaitych sferach i dla zrozumienia jej. JEST TO PRZEDE WSZYSTKIM CZYNNY SZACUNEK DLA CUDZYCH POGLĄDÓW, jest to aktywność skierowana ku, odmienności, która jest wartością w kulturze i w życiu w ogóle.

W podanej przez I. Lazari-Pawłowskiej definicji TOLERANCJI rozumianej jako BRAK PRZYMUSU PRZY ODDZIAŁYWANIU NA PARTNERÓW INTERAKCJI występują dwa czynniki:

• zjawisko będące przedmiotem tolerancji nie jest adoptowane, pod tym względem zachodzi analogia do tolerancji negatywnej;

• w przeciwieństwie do tolerancji negatywnej następuje interwencja, przy czym metody jej są łagodne, pozbawione przemocy.

To rozumienie tolerancji odpowiada intencjom potocznym i dość czysto przejawia się we współczesnej literaturze. Lansowane jest na przykład przez M. Ossowską, która podkreśla, że w tolerancji chodzi o rezygnację z przymusu a także przez S. Olejnika, dla którego tolerancja oznacza (...) cierpliwe i wyrozumiałe, bez tłumaczenia ucisku i przemocy, odnoszenie się do tego, co jest inne, odmienne, niezgodne z własnym nastawieniem czy przyjętym skądinąd poglądem.

W minimalistycznym ujęciu tolerancji punktem wyjścia jest zasada negacji elementów odrębnych, a punktem końcowym - walka i unicestwienie.

Natomiast w maxmalistycznym pojęciu tolerancji punktem wyjścia jest zasada akceptacji elementów pozytywnych a produktem końcowym wzajemny szacunek, dialog, współdziałanie, zmierzające do korelacji istniejących problemów z uniwersalizmami, celem stworzenia twórczej jakości wyższego rzędu w postaci wspólnego dobra.

TRANSMISJA I TRANSFORMACJA TRADYCJI

Pojęcie TRADYCJA (łac.: TRADITIO) oznacza wręczenie, nauczanie, podanie, przekazywanie. Określa: przechowywanie i ustne przekazywanie wiadomości, przekonań, zwyczajów, zasad, wierzeń, sposobów myślenia z pokolenia na pokolenie. Tradycją określa się też obyczaj, porządek, zasady postępowania przechodzące z pokolenia na pokolenie.

Pojęcia TRADYCJA rozpatrywać można w paru aspektach:

• podstawą wobec przyszłości,

• czynnościowo - jako przekaz, transformację,

• przedmiotowo - jako dziedzictwo kulturowe.

TRADYCJA JAKO TRANSMISJA KULTURY

transmisja dóbr kulturowych z pokolenia na pokolenie, wskazujący na sposób stawiania się kultury (np.: Walentynki).

TRADYCJA JAKO DZIEDZICTWO SPOŁECZNE

to zespół trwałych, nie przenikających wartości, dóbr kultury ustanowionych (lub również odziedziczonych) przez ludzi żyjących w przeszłości i przekazywanych współczesnym (np. Potrawy).

DZIEDZICTWO spełnia bardzo ważną funkcję w życiu społecznym, ponieważ stanowi CENNE ZAPLECZE KULTUROWE, DO KTÓREGO MOŻNA SIĘ DOWOŁAĆ, jest źródłem doświadczeń dzięki którym nie trzeba zaczynać wszystkiego od początku, ale iść do przodu ustalając nowe wzory, wartości, które zostaną przekazane w przyszłości jako dziedzictwo społeczne następnym pokoleniom.

TRADYCJA UJĘTA PRZEDMIOTOWO

wskazuje dobra kulturowe rozpoznawane jako dziedzictwo i objęte oceną. Jeśli badamy tak rozumiana tradycję, to interesuje nas nie dziedzictwo społeczne jako takie, lecz jedynie pewna jego część, a mianowicie ta, która podlega wartościowaniu.

TRADYCJA TO SPOSÓB ZACHOWYWANIA SIĘ LUB WZORZEC WYTWARZONY PRZEZ GRUPĘ, odrębną od jednostki i służy wzmocnieniu świadomości i spójności grupowej.

TRADYCJA JEST ZATEM TYLKO CZĘŚCIĄ LUB JEDNYM Z ASPEKTÓW KULTURY, miejsce na skali przekazywania i wartościowania w określonej kulturze i nie jest łatwo na jej podstawie oznaczać całość systemu społeczno-kulturowego.

HISTORYCZNY I METODOLOGICZNY KONTEKST

EDUKACJI WIELO I MIĘDZYKULTUROWEJ

Współczesne odczytania zagadnień edukacji wielo i międzykulturowej ukształtowały się w XIX w i przede wszystkim w XX w. Kultura i oświata uwzględniające elementy narodowe czy narodowościowe stały się istotną kwestią społeczną i istotnym problemem politycznym. Problem ten z różnym nasileniem wystąpił także na polskich terenach znajdujących się pod zaborami trzech europejskich potęg. Dominujący naród (dominujące narody) prowadziły politykę sprzyjająca asymilacji (poczynania władz monarchii Prus, Rosji i Austrii). To, co nazwalibyśmy elementami edukacji wielokulturowej było dopuszczane w sposób reglamentowany i zdecydowanie służący panowaniu nad społecznościami słabszymi.

Za typową i pierwszą wypowiedź zwiastującą politykę narodową była wypowiedź J. Lichtego (1901r.) który wymienił zadania szkoły związane z nauczaniem i wychowaniem dzieci obcojęzycznych (dotyczy to polskich dzieci z zaboru pruskiego oraz dzieci przebywających z rodzicami w Zagłębiu Ruhdy:

• zmniejszyć liczebność klas szkolnych by zwiększyć efekt nauczania;

• przyznać priorytet nauczaniu języka niemieckiego, geografii i historii Niemiec;

• przyswojenie niemieckiego odczuwanie, myślenia i mowy;

• szerzenie niemieckości

- to wszystko to podstawa do stworzenia modelu:

I MODEL: ASYMILACJA GRUP MNIEJSZOŚCIOWYCH - KULTUROWA REEDUKACJA GRUP NAPŁYWOWYCH

II MODEL: PEDAGOGIKA DLA CUDZOZIEMCÓW (pół wieku później ówczesne RFN)

1. Oświata ma służyć usuwaniu deficytów wykształcenia przybyszów.

2. Nauka języka niemieckiego.

3. Przyuczanie do zawodu.

4. Włączanie ich do życia społecznego.

Zasady zachowania nadrzędności grupy dominującej i podrzędnej grupy mniejszościowej.

III MODEL: KONCEPCJA ROTACJI

1. Obcokrajowcy uznani jako przejściowo przebywająca siła robocza.

2. W edukacji uwzględniano elementy języka i kultury przybyszów tak, by nie zrywali kontaktów z ojczystą mową i kulturą co miało ułatwić powrotu do kraju pochodzenia.

3. Oddzielne klasy dla dzieci obcokrajowców formą izolacji społecznej ślepe zaułki - uliczki edukacji.

IV MODEL: INTEGRACJI

1. Próby włączania do życia cudzoziemców.

2. Dzieci przyjmowane do klas mieszanych; próbowano prowadzić próby integracji która prowadziła do asymilacji.

POMIMO RÓŻNYCH DEKLARACJI RZĄDOWYCH WCIĄŻ W PRAKTYCE SPOŁECZNEJ I PRAKTYCE EDUKACYJNEJ NIE BRAKUJE DZIAŁAŃ PROWADZĄCYCH DO ASYMILACJI NIŻ DO RÓWNOPRAWNEGO ISTNIENIA I ROZWOJU KULTUR.

DOMINUJĄCE MODELE EDUKACJI

WIELOKULTUROWEJ I MIEDZYKULTUROWEJ

TESKT PLAKATU WISZĄCEGO NA MURACH BERLINA WIOSNA 1994:

Twój Chrystus - Żydem

Twoje auto - japońskie

Twoja pizza - włoska

Twoja demokracja - grecka

Twoja kawa - brazylijska

Twoja urlop - turecki

Twoje liczby - arabskie

Twoje pismo - łacińskie

I tylko Twój sąsiad - cudzoziemcem?

DOŚWIADCZENIA EDUKACJI WIELOKULTUROWEJ W HISZPANII:

• swobody w edukacji językowej i możliwości nauki są tak duże, że sygnalizuje się zjawiska zagrożenia poczucia tożsamości narodowej i kultury mieszkańców Hiszpanii;

• niektóre wspólnoty przyczyniły znaczące lub spektakularne postępy w tym zakresie, przykładem jest kraj Basków, zwłaszcza Katalonia gdzie wprowadzono trzy modele nauczania:

• MODEL A - nauczanie odbywa się w języku hiszpańskim, a baskijski jest przedmiotem obowiązkowym;

• MODEL B - nauczanie prowadzone jest w połowie w języku hiszpańskim w połowie w baskijskim;

• MODEL C - nauczanie w języku baskijskim, a hiszpański przedmiotem obowiązkowym.

Katalonie ma sukcesy w zakresie języka i szkolnictwa, gdyż jest to bardzo silna grupa i tym językiem posługują się jako oficjalnym. Jest on językiem większościowy szczególnie na wyższych warstwach społecznych (bogate piśmiennictwo).

NIECHĘĆ FRANCJI DO PODEJMOWANIA PROBLEMATYKI MNIEJSZOŚCI MA SWOJE HISTORYCZNE, POLITYCZNE I IDEOLOGICZNE UWARUNKOWANIA:

• język francuski podstawową zasadą prawa publicznego;

• nauczanie języka grup mniejszościowych spotyka się z oporem ze stron władz;

• Rada Państwa w 1978 r. uznała, że Francja nie ma obowiązków, lecz wyłącznie możliwości organizowania i nauczania języków i kultury regionalnej;

• w formie wolontariatu nauczyciel i uczniowie 1-3 godzin propedeutyki, wiedzy o kulturze regionu w języku regionalnym;

• obecnie języki regionalne są realizowane w zakresie 3 godzin tygodniowo na równi z językiem nowożytnim i może być wybrany jako fakultatywny przedmiot ustnego egzaminy maturalnego; 1984r. - zgoda na wprowadzenie języka regionalnego na MATURZE, ale w formie fakultetu.

WARIANTEM CORAZ CZĘŚCIEJ STOSOWANYM JEST EDUKACJA DWUJĘZYCZNA

W różnych wersjach realizowana w USA i Kanadzie / Europie

Współistnienie kultur pojmowana jest na wzór amerykański jako obecność różnych substancji w formie, w której POSZCZEGÓLNE ETNICZNIE KULTURY STAPIAĆ SIĘ BĘDĄ W AMALGAMAT, W NOWĄ JEDNORODNĄ CAŁOŚĆ (np.: Amerykańska flaga, hymn).

PEDAGOGIKA MIĘDZYKULTUROWA

• od połowy lat `80 na gruncie zachodnioniemieckim literatury pedagogicznej pojawił się termin pedagogika międzykulturowa;

• nazwa akcentuje, że klientami i adresatami są już nie tylko mniejszości ale w większości, nie tylko czarni ale i biali (zakres temat znacznie się rozszerzył) pojawiły się nowe cele i zadania;

• zgodnie z nowymi programami nie mówi się o deficytach lecz o nieregulowanej różnicy - podstawowej kategorii postmodernizmu;

• przedmiotem zainteresowania i myślenia oraz działania pedagogiki są dzieci, młodzież oraz dorośli zatem nie tylko kształtuje ona postawy w szkole ale i te ustawiczne;

• nowe zadania wychowawcy - baczny obserwator, krytyk (baczna obserwacja zmian), jego zadaniami są m.in.: zmieniać społeczeństwo i czas;

• pedagogika międzyludzka tworzy przedmiot ze sobą związany - zadania, wypracowania wizji polityczno-społecznej oświatowego działania:

• wielokulturowość - niezależna od pochodzenia i kultury jaką reprezentują do życia i współżycia w post-nowoczesnym świecie, tak by zachowany został spokój społeczny, ale za cenę kolonizowania świadomości mniejszości przez dominującą większość;

• pedagogika międzyludzka w znacznym odłamie jest programowo a-teoretyczna, następuje na konkretne działanie, praktykę, jest jednak jak najdalsza od pojmowania siebie samej jako nauki, praktyki dostarczając wyłącznie skutecznych narzędzi realizacji narzuconych z góry przez politykę celów;

• pedagogika konfliktu kultur - kojarzona z brytyjskimi i holenderskimi koncepcjami edukacji antyrasistowskiej;

• pedagogika spotkania kultur, zrodzona w RFN; czego ja mogę nauczyć się od innych kultur, czego ludzie reprezentujący inne kultury mogą nauczyć się ode mnie.

WYBRANE TEORIE PRZYDATNE

W BADANIACH MIĘDZYKULTUROWYCH

TEORIA ROZWOJU PSYCHOSPOŁECZNEGO ERIKA ERIKSONA

JEDNOSTKA LUDZKA musi być ROZPATRYWANA RÓWNOCZEŚNIE w 3 PŁASZCZYZNACH: jako organizm, ego i członek grupy społecznej. EGO w podejściu Erika Eriksona jest rozpatrywane jako swoisty obszar mediacji między organizmem a wymogami życia społecznego, obszar w którym następuje ustalenie pewnej formuły egzystencji jednostki. W podejściu tym istotne znaczenie przypisuje się konsekwencjom pełnienia przez jednostkę ról społecznych.

GŁÓWNYM PARADYGMATEM ORGANIZUJĄCYM CZĘŚĆ TEORII ERIKA ERIKSONA JEST SCHEMAT ROZWOJU PSYCHOSPOŁECZNEGO JEDNOSTKI (cykl rozwojowy - stadia wieku) w którym wyróżniono osiem faz.

KAŻDEJ Z FAZ PRZYPISANY JEST KRYZYS z której jednostka wychodzi wyposażona w pewną ogólną cechę osobowości, wywierającą wpływ na przebieg jej późniejszej biografii. Siłą napędową są konflikty oraz związane z nimi kryzysy. Wychodzenie z nich decyduje o przebiegu rozwoju.

ETAPY:

1. Stadium oralne (niemowlęctwo) - które obejmuje alternatywę: zaufanie versus nieufność. Kształtują się postawy: ufność lub nieufność i zagrożenia a źródło kryzysu ulokowane jest w matce.

2. Stadium analne (konflikt autonomii) - doświadcza własnej kontroli nad otoczeniem i doświadcza kontroli rodziców, ma miejsce walka o autonomię versus odczucie wstydu, niepewności.

3. Stadium genitalne (interakcje z rodziną) - kształtuje się odpowiedzialność lub jej brak, poczucie winy lub bezkarność, inicjatywa versus wina.

4. Stadium latencji (wiek szkolny) - porównywanie z innymi poczucia niższości, wyższości, pracowitości, obowiązek itp. Kształtuje się pilność, występuje kryzys obowiązków, konflikt z wymogami i oczekiwaniem społecznym, co wytwarza poczucie niższości.

5. Stadium adolescencji (dorastania) - tożsamość rysuje się jako zdolność, ego do integrowania wszystkich identyfikacji. W efekcie wyłoni się lub nie osobowość dojrzała w pełni integrowana dysponująca silnym poczuciem własnej tożsamości. Naturalny kryzys, wewnętrzny konflikt prowadzi do tożsamości versus nieładu ról.

6. Stadium wczesnej dorosłości (okres młodości) - w którym jednostka nabywa różnych doświadczeń z funkcjonowaniem w różnych rolach, co może prowadzić do solidarności grupy bądź izolacjonizmu. Poufałość versus izolacja.

7. Stadium dorosłości (wiek dorosły) - rozwijanie twórczych możliwości jednostki, ale także konflikty i kryzysy zniechęcające do podejmowania twórczej działalności. Inwencyjność versus stagnacja.

8. Stadium dojrzałości - gdzie następuje integracja lub rozszczepienie JA samoakceptacja i akceptacja innych lub brak samoakceptacji i wrogość wobec innych: integralność versus rozpacz.

KONFLIKT W TEORIACH PSYCHOLOGICZNYCH, PEDAGOGICZNYCH I SOCJOLOGICZNYCH:

KOMUNIKACJA Z PERSPEKTYWY INNYCH KULTUR:

Komunikacja międzykulturowa określa się jako aktywność rozumiana i bycia rozumianym przez audytorium o innej kulturze.

TEORIA KONFLIKTU KULTUROWEGO

TEORIA ZACHOWAŃ TOŻDAMOŚCIOWYCH (TZT) TADEUSZA LEWOWICKIEGO:

I OBSZAR - kształtuje obszar obejmujący losy historyczne, identyfikuje z określonym terytorium i grupą społeczną, powoływanie instytucji tworzących organizm państwowy;

II OBSZAR - obszar wyznaczony przez odrębność kultury i języka, obyczaju, czysto religijny - zagadnienia oświaty, przekazu, tradycji, wiedzy o dorobku duchowym i materialnym;

III OBSZAR - obszar kojarzony ze swoistą genealogią historyczną postrzeganą w kategoriach biologiczno - rasowych, niekiedy cech osobowości. Tu znajduje odbicie wyobrażenia o swoistych cechach grupy (grup) stereotypowych;

IV OBSZAR - kondycja gospodarczo - ekonomiczna, standardy życia, pozycja (grup) grupy wyznaczana pozycja cywilizacyjną potęgą techniczną i technologiczną, potęgą kapitałową;

V OBSZAR - psychologiczny i socjologiczne koncepcje (teorie) zachowań społecznych, potrzeb, swoistej homeostazy czynników tożsamościowych;

VI OBSZAR - kwestie polityki, światopogląd.

20

---