Wykład 3 30.10.2010

Schemat. Składniki kosztów układu kalkulacyjnego

Techniczny koszt wytworzenia

Całkowity koszt wytworzenia

Koszt własny sprzedaży uzyskania przychodów

Koszty bezpośrednie

Materiały i energia

Zużycie

Materiały

Koszty podstawowe

Koszty zmienne

Paliwo

Energia

Inne koszty bezpośrednie

Obróbka obca

Narzędzia i przyrządy specjalne

Przygotowanie nowej działalności

Delegacje

Płace bezpośrednie z narzutami

Płace podstawowe (czyste)

Całkowity koszt przerobu

Techniczny koszt przerobu

Dodatki stażowe

Premie

Dopłaty

Płace urlopowe

Zasiłki chorobowe obciążające zakład

Składki ZUS

Składki na FP

Odpis na fundusze załogi

Pozostałe tytuły płac i narzuty

Koszty pośrednie

Produkcyjne

Wydziałowe

Ruchu

Koszty ogólne

Koszty stałe

Ogólnowydziałowe

Zarządu

Ogolnoprodukcyjne

Administ.-gospod.

Sprzedaży

Firmy rachunek kosztów opracowują we własnym zakresie. Wychodząc z założenia, że każda firma działa w innym otoczeniu, wytwarza inny portfel produktów, świadczy inne usługi w związku z tym kierownictwo musi zastanowić się nad rodzajem rachunku kosztów jaki będzie stosowany w firmie jeśli ta ma się rozwijać. Jeśli tego nie uczynią to wytwarzane produkty mogą być nieopłacalne. Firma ma kalkulować pojedyncze produkty, ich opłacalność i ich portfele.

Aby móc myśleć o rachunku kosztów trzeba znać czynniki kształtujące te koszty. O nich już mówiliśmy. Trzeba znać elementy kosztów. Te składniki przedstawia schemat.

Ze schematu wynika, że wszystkie koszty dzielimy na:

• Koszty bezpośrednie- które pozwalają się przypisać do poszczególnych produktów w oparciu o dokumenty źródłowe. Zaliczamy do nich :

- place bezpośrednie wraz z narzutami, które dotyczą pracowników bezpośrednio zatrudnionych przy produkcji (fizycznych). Dzięki tym kosztom można ustalić ile kto wytworzył produktów i ile braków,

- koszty zużycia materiałów, energii i paliw,

- koszty związane z przygotowaniem nowej działalności

• Koszty pośrednie do których zaliczamy koszty sprzedaży, zarządu i koszty wydziałowe, które mają bardziej szczegółowe pozycje.

Koszty możemy również podzielić na stałe i zmienne. Stałe zmieniają się ale w sposób skokowy i w długiej perspektywie czasu.

Suma kosztów bezpośrednich i pośrednich tworzy koszt własny sprzedaży lub koszt uzyskania przychodów ze sprzedaży wyrobów. Jest to całkowity koszt produktu obejmujący koszty sprzedaży.

Koszty uzyskania przychodów dzielimy na:

• Koszt wytworzenia produktu

• Koszty sprzedaży, które często osiągają wysokie poziomy.

Jeżeli od kosztu uzyskania przychodu zdejmiemy koszt sprzedaży to otrzymamy całkowity koszt wytworzenia.

Jeżeli od kosztu uzyskania przychodów zdejmiemy koszty sprzedaży i koszty zarządu to otrzymamy techniczny koszt wytworzenia produktu.

Wszystkie koszty ponoszone przez firmę dzielimy również na podstawowe i ogólne.

Każdy z tych elementów kosztów przedstawiony na schemacie powinien być dobrze znany. Trudno bowiem mówić o możliwościach udoskonalania rachunku kosztów bez znajomości tej wewnętrznej struktury kosztów. W firmach jest natomiast z tym różnie. Na pytanie od czego zależy koszt produktu to księgowi mówią, że od tego jak ustali księgowość. Jest to totalna bzdura.

Nade wszystko musi być wyodrębniony rodzajowy podział kosztów w firmie. Firma musi stosować konta kosztów rodzajowych. Wymagane to jest przez Izbę Skarbową. Ten rachunek kosztów rodzajowy obowiązuje we wszystkich firmach, bo bez niego nie można ustalić dochodu narodowego. Ta grupa rodzajowa pozwala sterować i zarządzać rodzajami kosztów takimi jak płace, zużyciem materiałów, energii itd.. Układ rodzajowy kosztów dla potrzeb sterowania kosztami nie jest wystarczający. Dlatego wyróżniamy jeszcze inne układy kosztów np. układ kalkulacyjny.

Aby dobrze zarządzać kosztami to musi być odpowiedni podział kosztów. Musimy do niego dostosować odpowiedni układ kont. Z tych kont powinna być możliwość określenia kosztów bezpośrednich, pośrednich, technicznego kosztu wytworzenia i innych.

Mimo, że będziemy stosować taki podział kosztów to zawsze będą problemy co zaliczyć do kosztów, wydatków a co do strat nadzwyczajnych. Najwięcej pytań pojawia się przy kosztach stanowiących podstawę naliczania podatków.

Mamy koszty pośrednie, które stanowią około 25% ogółu kosztów. Ten procent zależy od rodzaju prowadzonej działalności. Jeśli koszty pośrednie rosną wtedy pojawia się problem wraz z rozwojem konkurencji. Trzeba wtedy doskonalić portfel produktów. Trzeba penetrować rynek, wychodzić naprzeciw potrzebom klienta, udoskonalać produkty. To jednak dalej powoduje wzrost kosztów pośrednich. Ciągły wzrost kosztów związanych z postępem, modą powoduje, że trzeba myśleć nad wprowadzeniem doskonalszego rachunku kosztów, bo inaczej ustalony wynik finansowy będzie fikcyjny, nie będzie odzwierciedlał rzeczywistego zysku lub straty. Stąd też różne typy rachunku kosztów.

Jednym z powszechnie znanych i stosowanych rachunków kosztów jest rachunek kosztów zmiennych (RKZ).

Jedną z zalet rachunku kosztów zmiennych RKZ jest umożliwienie obserwacji związków zachodzących pomiędzy kosztami, rozmiarami produkcji i sprzedaży oraz dochodami. Analiza tych relacji jest podstawą przy planowaniu działalności, bo pozwala ustalić wpływ zmian w rozmiarach produkcji i sprzedaży na przychody, koszty i wyniki firmy.

Analiza ta jest szczególnie przydatna przy poszukiwaniu odpowiedzi na pytania:

1. Przy jakich rozmiarach produkcji i sprzedaży koszty równają się z przychodami?

2. Jakie rozmiary produkcji i sprzedaży są niezbędne aby móc zrealizować określony niezbędny zysk?

3. Jaki zysk będzie osiągnięty przy możliwych do zrealizowania rozmiarach produkcji i sprzedaży?

4. W jakiej sytuacji znajdzie się firma jeżeli ceny sprzedaży ulegną zmniejszeniu lub też wzrosną koszty stałe bądź zmienne?

Analiza relacji między kosztami przychodami i dochodami jest użyteczna przy poszukiwaniu czy podejmowaniu krótkookresowych decyzji takich jak:

• Przyjąć czy odrzucić dane zamówienie

• Wyprodukować czy zakupić np. jakieś specjalne części zamienne

Rachunek ten jego analizę i technikę można stosować też przy decyzjach długoterminowych typu np. kontynuować czy zaprzestać produkcji na danej maszynie lub linii technologicznej.

Obserwacja zależności między kosztami, przychodami i dochodami wskazuje na istnienie pewnego szczególnego punktu zwanego progiem rentowności lub też punktem krytycznym inaczej punktem bez strat ( break - evenpoint).

Próg rentowności oznacza sytuację, w której kwota przychodów (p) równa się kwocie kosztów stałych (Ks) i zmiennych (Kz), dlatego też firma znajdująca się w progu rentowności nie realizuje zysków ani nie ponosi strat.

Próg rentowności ustalony dla produktu czy asortymentu będzie nas informował jaka minimalna ilość lub wartość sprzedaży jest niezbędna dla pokrycia kosztów bezsprzecznie związanych z jego wytwarzaniem tj. kosztów zmiennych oraz tych kosztów stałych, które wprost są związane z produkcją, wytwarzaniem i sprzedażą tego asortymentu. Próg ten można zilustrować tak:

Legenda:

X - zmiany produkcji

Kz - koszty zmienne

Ks - koszty stale

P - przychód

Po - przychód w progu rentowności

Xo - ilość produkcji i sprzedaży w progu rentowności

W momencie progu rentowności często wykorzystywane są marże brutto

M _brutto = P - Kzm

oraz stopa marży brutto równa ilorazowi:

M _brutto=

które znacznie przyspieszają i ułatwiają obliczenia.

Marża brutto firmy jest różnicą między przychodem a sumą kosztów zmiennych. Określona dla jednostki produktu jest wobec tego różnicą między ceną jednostkową (p_i) a jednostkowym kosztem zmiennym a_i

Mi% =

Stopa marży brutto wyraża procentowy udział marży brutto w przychodzie (P).

Wskaźnik ten pozwala monitorować koszt sprzedanych produktów w poszczególnych okresach oraz prognozować je przy szacowaniu sprzedaży.

Przy założeniu, że w ubiegłym roku sprzedaż wynosiła 200 a marża brutto wynosiła 60 co stanowiło 30%, zaś w roku bieżącym prognozowana sprzedaż wynosiła 250, a marża brutto zazwyczaj 30% to stopa ta ma marżę w wielkości absolutnej równą 75.

Wielkość ta będzie oznaczała wzrost kosztów, które trzeba analizować, może bowiem wzrosły koszty stałe (Ks), a jeśli tak to dlaczego, a może wzrosły koszty zmienne (Kz)?

Załóżmy, że planowane koszty stałe Ks=200, koszty zmienne jednostkowe Kzj = 0,5, cena sprzedaży pomniejszona o podatek p=0,9. Załóżmy zysk (Z)58. Jaka musi być wartość i rozmiary sprzedaży, aby móc osiągnąć założony zysk?

1. Ustalamy próg rentowności:

Sm =
=
= 450 zł.

Ten próg rentowności można ustalić ilościowo:

Qm=
=
= 500 szt.

2. Po określeniu progu rentowności ustalamy wielkość sprzedaży niezbędnej do osiągnięcia zysku w wysokości 58

Można to uczynić także wartościowo:

S =
=
= 580 zł.

lub ilościowo:

Q=
=
= 645 szt.

Określanie progu rentowności obliguje się przy produkcji wieloasortymentowej o różnej stopie marży brutto przypadającej na poszczególne wyroby.

Każda zmiana struktury produkcji lub sprzedaży powoduje bowiem przesunięcie w średniej marży brutto, a więc i punktu bez straty.

W sytuacji gdy firma wytwarza 2-3 wyroby, można posłużyć się rozwiązaniem graficznym. Gdy zaś asortyment produkcji jest większy, stosuje się zazwyczaj ujęcie (rozwiązanie) matematyczne poprzedzone ustalaniem kosztu stałego wg. wzoru:

C =

gdzie:

p_i - jednostkowa cena sprzedaży

a_i - koszt zmienny jednostkowy

x_i - wielkość produkcji i sprzedaży

C - koszty stałe całkowite

Załóżmy, że firma wytwarza 3 różne produkty A, B, C. Dane charakteryzujące te produkty kształtują się jak:

PRODUKTY	A	B	C	RAZEM
Wielkość sprzedaży (x)	100	300	200	-
Jednostkowa cena sprzedaży (p)	16	10	9	-
Jednostkowy koszt zmienny (a)	6	8	5	-
Przychody ze sprzedaży (x*p)	1600	3000	1800	6400
- koszty zmienne (x * a)	600	2400	1000	4000
Marża brutto (m)	1000	600	800	2400
- koszty stałe (C)	-	-	-	2000
Zysk	-	-	-	400
Stopa marży W =	62,50%	20%	44,4%	37,5%

Przy analizie progu rentowności przyjmujemy założenie, że sprzedaż jest równa wielkości produkcji. Tak w rzeczywistości najczęściej nie jest.

Poza tym próg rentowności może kształtować się różnie dla różnych produktów, dlatego przy większej ich liczbie dobrze jest operować średnim progiem rentowności, który w naszym przypadku wyniesie:

=
= 5333,3

Ten średni próg rentowności pozwala określić o ile możemy zmniejszyć przychód aby móc dojść do strefy bezpieczeństwa.

=
* 100 = 16,66

W naszym przypadku wielkość ta wynosi 16,66.

W krajach zachodnich w warunkach koniunktury wskaźnik ten wynosi około 20%.

Operowanie średnim progiem rentowności zapewnia rzekomo zawsze osiąganie zysków, ponieważ występuje on zawsze za faktycznym progiem rentowności. Stanowi on rodzaj rezerwy na wypadek wystąpienia nieprzewidzianych zmian w strukturze wytwarzanych i sprzedawanych wyrobów.

7

7

Ks

Próg rentowności

Xo

Po

P

K

X

Kz

Ks+Kz

P

---