Spis treści

I. Nazwa Państwa

Austria (oficjalna nazwa: Rrpublik Österreich Republika Austrii). Nazwa Australia odnosząca się do kontynentu pochodzi od określenia Terra Australis, którego używali Europejczycy aż do połowy XVIII w. Jest to określenie łacińskie i znaczy Ziemia Południowa (łac. terra - ziemia, australis - południowy, -a)

II. Ustrój terytorialny

Republika Austrii

Powierzchnia 83 849 KM2
Ludność 7 645 000
Stolica Wiedeń 2 043 000
Podział administracyjny 9 krajów

	Polska nazwa	Stolica	Powierzchnia	Ludność
1.	Burgenland	Eisenstadt	3965 km^2	227 570
2.	Karyntia	Klagenfurt	9536 km^2	559 400
3.	Dolina Austria	Sankt Pölten	19 178 km^2	1 545 800
4.	Górna Austria	Linz	11 982 km^2	1 376 800
5.	Salzburg	Salzburg	7 154 km^2	515 330
6.	Styria	Graz	16 392 km^2	1 183 300
7.	Tyrol	Innsbruck	12 648 km^2	637 500
8.	Przedarulania	Bregenz	2 601 km^2	372 790
9.	Wiedeń	-	415 km^2	1 550 120

Republika położona jest w południowo-zachodniej części Europy Środkowej, dorzecze Dunaju. Austria nie ma dostępu do morza, granice rozdzielają ją z ośmioma innymi państwami:

od północy - Czechy i Niemcy;

od wschodu - Słowacja i Węgry;

od południa - Słowenia i Włochy;

od zachodu - Szwajcaria i Lichtenstein.

Terytorium Austrii wynosi około 83.8km² czyli powierzchniowo około ¾ mniej od Polski, jest najmniejszym krajem naszego kontynentu. Republika Austrii jest krajem górzystym, ok. 60% jej terenu zajmują Alpy Wschodnie ze szczytem Grossglockner (3797 m n.p.m.).

ZASADA PAŃSTWA REPUBLIKAŃSKIEGO

Dla państwowości austriackiej staje się ona coraz bardziej czymś oczywistym. Niemniej jednak uchwalona w roku 1920 konstytucja zabezpiecza się przed restauracją monarchii nie tylko poprzez art. l i szereg dalszych, operujących oficjalną nazwą państwa — „Republika Austrii", ale również przez art. 60 ust. 3 (obowiązujący od nowelizacji z 1929 r.), pozbawiający biernych praw wyborczych na urząd prezydenta członków dawniej panujących w Austrii dynastii. Wspomnieć tu można również o ustawie z 3 kwietnia 1919 r., czyli jeszcze z okresu przedkonstytucyjnego, ale nadal obowiązującej, o wydaleniu z państwa i przejęciu dóbr członków dynastii Habsburg-Lothringen. Zachowanie republikańskiej formy państwa stanowi również wymóg traktatu z 8 czerwca 1955 r.

III. System partyjny

1. TWORZENIE RZĄDU

W swym pierwotnym kształcie z l października 1920 r. konstytucja austriacka przewidywała, niewątpliwie pod wpływem rozwiązań sąsiedniej Szwajcarii, wybór rządu federalnego, i to w głosowaniu indywidualnym (z osobna nad obsadą poszczególnych stanowisk w rządzie), przez parlament. W odróżnieniu od rozwiązania szwajcarskiego jednak tylko przez pierwszą izbę parlamentarną. Wybór przez RN następował wówczas na wniosek jej Komisji Głównej.

Nowelizacja konstytucyjnej z 7 grudnia 1929 r. wzięła pod uwagę rozwiązania powszechne dla systemu parlamentamo-gabinetowego: prezydent powołuje kanclerza; ponad to na wniosek kanclerza pozostałych członków rządu powołuje prezydent. Konstytucja jest skąpa w swych postanowieniach, w praktyce również w Austrii upowszechniła się praktyka nieformalnego powierzania misji przeprowadzenia rozmów przez prezydenta określonemu politykowi nad sformułowaniem rządu, a następnie dokonywania nominacji. Nieograniczona sposobność ze strony Rady Narodowej uchwalania wotum nieufności każdemu rządowi powoduje z kolei polityczną potrzebę powoływania takiej ekipy rządowej, która musi cieszyć się poparciem politycznym tej izby. Formalnego uzyskania tzw. inwestytury, konstytucja nie wymaga.

2.REFORMACJA JAKO ZASADA PARLAMENTARYZMU

Struktury utworzone przez federalną konstytucję I Republiki zostały nieznacznie znowelizowane, mimo to w II Republice, utworzonej w 1945r., lepiej się sprawdzają. Zaistniałej sytuacji sprzyja system partyjny oraz system związków interesów i sprzyjające społeczno-gospodarcze uwarunkowania. Społeczeństwo ma zaufanie efektywności parlamentu i legitymizacji.

Potrzebne są różne reformy, których zadaniem jest wzrost operatywności systemu parlamentarnego oraz podniesienie stopnia legitymizacji, nowelizacje wprowadzane są mimo to, że system panujący w państwie jest systemem sprawne działającym. Rozszerzone w XX w. uprawnienia kontrolne nie powinny być dostępne tylko dla większości, lecz służą też mniejszości poprzez uzupełnienie nowymi formami kontroli. Pomocne okazało się powiększenie służb pomocniczych parlamentu, po to by zmniejszyć obciążenie parlamentu od biurokracji. W czasie rozwoju parlamentaryzmu powstawały również nowe formy demokracji bezpośredniej. Doświadczenia obserwowane w ostatnich latach ukazały, że przeróżne bezpośrednie akcje mogą mieć ważny wpływ dla rozwijania się całego systemu parlamentarnego.

Austriacki parlamentaryzm, wykazujący duże zdolności przystosowania się do zmiennej rzeczywistości, może funkcjonować i rozwijać się w różnych stosunkach społecznych i politycznych. Jest więc możliwe, że w przyszłości będą wykorzystywane nie tylko obecnie istniejące struktury i procedury, ale że powstają nowe formy i rozwiązania gwarantujące demokratyczny charakter systemu rządów i reformujące, doskonalące instytucje parlamentarne.

3. ODPOWIEDZIALNOŚĆ RZĄDU

Funkcjonowanie austriackiego rządu, powoływanego przez Prezydenta Federacji (pochodzącego z bezpośrednich i powszechnych wyborów), bez formalnego udziału czynnika parlamentarnego — uzależnione jest od posiadania parlamentarnego zaufania. Norma ta nie jest w sposób bezpośredni wyrażona w konstytucji, wynika ona jednak z tych przepisów, przewidujących możliwość uchwalania rządowi wotum nieufności. Na podstawie art. 70 ust. l, prezydent posiada uprawnienie do dymisjonowania rządu bądź kanclerza. Przepis ten wskazuje również, że prezydent nie jest przy tej czynności związany wnioskiem. Również to uprawnienie prezydenta wprowadzone zostało nowelą konstytucyjną z 1929 r. Tak więc w Austrii spotykamy się z formalną podwójną odpowiedzialnością rządu: przed parlamentem i przed głową państwa. Zasadne jest stwierdzenie, że na czoło wysuwa się tutaj odpowiedzialność przed Radą Narodową. Konstytucja precyzuje jedynie parlamentarne metody kontroli i nic nie wspominając o możliwościach owego rodzaju działań podejmowanych przez prezydenta. Rządy austriackie po II wojnie światowej cieszyły się ogromnym zaufaniem parlamentarnym jeśli prezydent skorzystałby z prawa odwołania parlamentu takie działanie musiałoby być postrzegane jako krok antyparlamentarny. Austriackie rządy nie podają się do dymisji w sytuacji wybrania w głosowaniu powszechnym nowego Prezydenta Federacji.

4. ROZWIĄZANIE PARLAMENTU

Klasycznym środkiem w rękach egzekutywy, równoważącym uchwalanie wotum nieufności, jest prawo rozwiązania parlamentu (jego pierwszej izby). W myśl art. 29 ust. l konstytucji Prezydent Federacji uprawniony jest do rozwiązania Rady Narodowej, przy czym przepis ten nie wiąże prezydenta wymogiem występowania określonych przyczyn merytorycznych, a jedynie formalnym zastrzeżeniem, że rozwiązanie to nie może nastąpić dwukrotnie z tego samego powodu. Tej kompetencji prezydenta dotyczy jednak generalne zastrzeżenie konstytucyjne o działaniu głowy państwa wyłącznie na wniosek i za kontrasygnatą członka rządu (art. 67). Wysuniętemu w tej sprawie wnioskowi rządu prezydent nie mógłby odmówić, mimo że konstytucja w tej materii milczy, co wynika z logiki systemu rządów parlamentarnych. Tak więc, jak to występuje i w innych krajach o parlamentarnym systemie rządów, rozwiązywanie parlamentu staje się w istocie uprawnieniem rządu i może być wykorzystywane jako środek rozwiązywania kryzysów politycznych. Prezydent jednak nie miał, jak dotychczas, okazji uczynienia użytku z tej kompetencji. Dla rozwiązywania tego rodzaju kryzysów wykorzystuje się bowiem inną drogę skrócenia kadencji, a mianowicie samorozwiązanie się Rady Narodowej w drodze uchwalenia odpowiedniej ustawy (por. art. 29 ust. 2 konstytucji), co już kilkakrotnie znalazło zastosowanie. Inicjatywa w tej sprawie wychodziła od rządu, a jej powodem był albo kryzys polityczny (jak np. ostatnio w 1995 r. niemożność uzgodnienia przez rząd „wielkiej koalicji" projektu budżetu), albo też widoki na uzyskanie korzystnych wyników w wyborach parlamentarnych (jak np. w 1971 r., gdy takie nadzieje żywił jednopartyjny, mniejszościowy rząd SPOe).

5.POLITYCZNE ZNACZENIE KLUBÓW

Osiągniecie zamierzonych celów politycznych zależy od tego, czy zagłosuje za nim większość w parlamencie. Na początku trzeba zgromadzić wokół jakiegoś celu deputowanych, którzy w określonym dniu w taki sam sposób oddadzą swoje głosy. Służą temu kluby. Wywnioskować można więc, że tworzenie klubów staje się celem politycznym ku wzrostowi efektywności działań deputowanych. Poza tym te regulacje regulaminowe, uzależniające sposobność skorzystania z określonych instytucji parlamentarnych (np. z możliwości inicjatywy ustawodawczej lub z prawa do interpelacji) od uzyskania wymaganego poparcia deputowanych, przyczyniają się do łączenia się deputowanych w kluby, aby wzajemnie mogli się wspierać w dążeniu do celów.

Jednocześnie z przyjęciem zasady tworzenia rządów odpowiedzialnych przed parlamentem i przekształceniem się klubów w reprezentacje partii politycznych w parlamencie, przed klubami postawiono nowe zadanie. Związane jest to z podziałem pracy pomiędzy klub a kierownictwo partii. Organy kierownicze partii odpowiedzialne są za opracowanie i rozwijanie strategii politycznej, natomiast klub wypełnia zadania taktyczne i realizuje politykę partii w codziennej walce politycznej na forum parlamentu. Należy zauważyć że znaczenie klubu w tym zakresie uzależnione jest od pozycji zajmowanej przez parlament. W latach 1918 - 1920 to kluby miały podstawowe prawo do decydowania: tworzyły zasady polityki i w znaczącym stopniu uczestniczyły w działaniach decyzyjnych. W czasach tzw. wielkiej koalicji (1945 - 1966) rola klubów uległa zmniejszeniu. Zatwierdzanie decyzji politycznych w coraz to większym zakresie odbywało się poza parlamentem co wpływało na osłabienie pozycji klubów. Odwrót opisanej tendencji, tzn. wzrost znaczenia parlamentu w podejmowaniu decyzji politycznych po 1966r., spowodowało zwiększenie roli klubów.

6.ORGANIZACJA KLUBÓW

Pod względem organizowania teraźniejsze kluby nie różnią się znacząco od klubów w Izbie Deputowanych z okresu monarchii. Klubami zazwyczaj kierował rząd albo prezydium; ciała te selekcjonowali wszyscy członkowie klubu. Poza tym istniały różne „biura”, do których należeli członkowie zarządu oraz inni członkowie klubu, wypełniały one zadania mające związek z wewnętrzną organizacją klubów, przykładem mogą być przygotowania do posiedzeń klubu. Niegdyś nie było szefów klubów, przynajmniej w aktualnym tego słowa znaczeniu. W niektórych klubach można było się spotkać z osobowościami pełniącymi rolę przywódczą i realnie sprasowującymi funkcję szefów klubów. Ukazywało się to zazwyczaj w stosunkach z pozostałymi klubami, m. In, w negocjacjach z „komitetami wykonawczymi”.

Obecnie wszystkie kluby mają stanowisko szefa klubu, w regulaminach Rady Narodowej i Rady Federalnej przyznano mu pewne funkcje. Wszyscy szefowie klubów wraz z przewodniczącymi izby tworzą Konferencję Prezydialną danej izby.

W większych klubach możemy mieć styczność z prezydiami klubu lub zarządami klubu. Do takiego związku należy około 20 członków. Zadaniem zarządów jest przygotowanie plenarnych posiedzeń klubów. Jeśli nie możliwym jest zwołanie posiedzenia plenarnego bardzo szybko podejmują one decyzje konieczne. Co więcej zarządy nadzorują pracę członków klubu w komisjach. Działacze klubu przydzieleni do komisji spotykają się za każdym razem przed posiedzeniami komisji, po to by omówić sprawy będące przedmiotem tych spotkań i porozumieć się co do wspólnego stanowiska.

IV. Partie polityczne

Austria jest krajem w którym system polityczny jest ustabilizowany. Biorąc pod uwagę liczbę partii znaczących, to od 1945r. w Radzie Narodowej zasiadają zazwyczaj przedstawiciele trzech bądź czterech ugrupowań. Nieznacząco w latach 1994 - 1999 liczba ta wzrosła do pięciu. Dwa z pośród nich, tj. Socjaldemokratyczna Partia Austrii (SPÖ) i Austriacka Partia Ludowa (ÖVP) są niezaprzeczalnie silniejsze a niżeli pozostałe ugrupowania. Za każdym razem jedna z nich pozostaje u władzy. Pozostałe partie w wyborach uzyskują 1% głosów.

SPÖ jest partią sojademokratczną typu zachodnioeuropejskiego. Ugrupowanie to ma długą i bogatą historię, założone zostało w 1889r. i pod obecna nazwa działało do 1934r. pod Nazwa Socjalistyczna Partia Austrii, obecną nazwę przyjęto (ponownie) w 1991r. Historycznie partia związana jest z ruchem robotniczym i związkami zawodowymi, ale obecnie przedstawia się jako partia nowoczesna i reprezentująca różne grupy społeczeństwa. „wierna ideałom wolności, równości, sprawiedliwości i solidarności”.

Z kolei ÖVP należy do typowych europejskich partii chadeckich. Jej tradycje są również dość długie, jest bowiem kontynuatorką Partii Chrześcijańsko - Społecznej założonej w 1880r. Początkowo była silnie powiązana z Kościołem katolickim. Obecnie nie rezygnując z głoszenia tradycyjnych konserwatywnych i nawiązujących do nauki społecznej Kościoła haseł (godność człowieka, solidarność, zasada subsydiarności, rola rodziny), również podkreśla swój ogólnonarodowy i nowoczesny charakter.

Kolejnym znaczącym elementem Austriackiego systemu partyjnego jest Partia Wolnościowa, jej początki związane są z powstaniem w 1949r. organizacji pod terminem Zjednoczenie Niezależnych. Pod obecną nazwą partia występuje od 1956r., zrzeszając zwolenników idei narodowych i liberalnych (nacjonalistycznych). Równocześnie partia ta przez długi okres czasu będąc ugrupowaniem opozycyjnym przyjmowała wszystkich nieusatysfakcjonowanych członków z rządów obydwu „wielkich” partii. W latach 1983 - 1987 FPÖ zawarła koalicję wraz z socjaldemokratami. Wzrost znaczenia tego ugrupowania związany był z jego postępująca radykalizacją. Powszechnie znane stały się hasła głoszone przeciw Unii Europejskiej oraz te skierowane przeciwko cudzoziemcom. Od lutego 2000r. FPÖ wraz z ÖVP tworzyły koalicję, która pozostała również u władzy po przyspieszonych wyborach w 2002r.

Dotychczasowa historia polityczna Austrii dowodzi, ze bardzo często występuje sytuacja, gdy żadna z partii nie dysponuje bezwzględną większością miejsc w Radzie Narodowej ( inaczej było tylko w latach 1966 - 1970 i 1971 - 1983). Dlatego bardzo silna jest tendencja do tworzenia rządów koalicyjnych, co dotyczyło zwłaszcza okresu 1947 - 1966, kiedy to u władzy nieprzerwalnie pozostawała „wielka koalicja” SPÖ i ÖVP. Model ten ponownie funkcjonował w latach 1987 - 2000. Poza tym, w sumie osiem lat u władzy pozostawała tzw. mała koalicja (1983 - 1987 - SPÖ i FPÖ, 2000 - 2004 - ÖVP i FPÖ). Kluczowe dla ukształtowania się praktyki politycznej II Republiki rządy „wielkiej koalicji” partiami byli mniejsze, niż miedzy nimi a FPÖ - drugim z ewentualnych partnerów w koalicji. Po drugie, po zakończeniu II wojny światowej FPÖ była skompromitowana przynależnością do niej w wielu nazistów. Pozostawanie u władzy „wielkiej koalicji” oznaczało, że rola opozycji parlamentarnej była bardzo niewielka. Dwie „wielkie” partie rządzące obsadzały na zasadzie parytetu wszystkie ważne stanowiska publiczne, dysponowały razem większością głosów wystarczającą nie tylko do uchwalania ustaw, ale i do zmiany konstytucji. Doprowadziło to do sytuacji, w której nie tylko opozycja parlamentarna, ale i Trybunał Konstytucyjny nie mogły stanowić przeszkody na drodze do realizacji wszystkich uzgodnionych przez partnerów koalicyjnych celów.

Decydująca rolę przy tym odgrywają umowy koalicyjne, które tworzą założenia programowe i cele rządu, jednocześnie decydują o sposobie podziału stanowisk w instytucjach publicznych. W tej kwestii doszło do utworzenia zasady proporcji, w myśl której zasada obsadzania stanowisk formułowana jest na zasadzie „klucza partyjnego”, stosownie do liczebności funkcji koalicyjnych w Radzie Narodowej.

Rola organów konstytucyjnych i rzeczywisty kształt federalizmu nie odpowiadały założeniom ustawy zasadniczej, decydujące zdanie należało do kierowniczych organów obu partii rządzących i w dużym stopniu pokrywający się z nimi pod względem osobowym rząd federalny. Koalicyjne umowy przewidywały istnienie komisji koalicyjnej, kolegium składające się z 5 - 6 przywódców każdej z partii. Komisja owa podejmowała rozstrzygające ustalenia w najważniejszych sprawach politycznych. Ustalenia te były przyjmowane przez gabinet, parlament oraz inne organy państwowe w których partie rządzące dysponowały większością głosów. W systemie politycznym Austrii nie było partii mającej takie zdanie by zmienić postanowienia „wielkich” ugrupowań. Powtarzalność zwycięstw „wielkiej koalicji” doprowadziła do minimalizacji w rywalizacji wyborczej między nimi. Wybory parlamentarne traciły na znaczeniu, ponieważ już wcześniej było wiadomo jaki będzie wynik. Z powyższych powodów system Austrii określany był jako zdeformowany system parlamentarno - gabinetowy.

W systemie społeczno - politycznym Austrii istotną rolę odgrywa mechanizm tzw. partnerstwa socjalnego. Konstytucja federalna (art. 10 ust. 1 pkt 8, 11), a w jej wykonaniu ustawy krajowe i federalne przewidują istnienie szeregu różnorodnych rozbudowanych struktur samorządu zawodowego i gospodarczego. Przynależność do nich w obrębie określonej grupy jest obowiązkowa. System stanowi pewne nawiązanie do idei korporacjonizmu.

System izb tworzą na szczeblu federacji: Izba Gospodarcza, Izba Pracowników, Izba Rolnicza i Izba Pracowników Rolnych. Przedstawiciele izb tworzą tzw. Komisję Parytetową ds. Cen i Płac. Komisja ta nie jest ciałem pozakomunistycznym, lecz jej znaczenie na arenie polityki gospodarczej i społecznej trudno jest przecenić. Dzięki tej komisji odbywaj się negocjacje pomiędzy przedstawicielami pracowników i pracodawców odnoszące się do podwyżek plac i wzrostu cen oraz rozmowy dotyczące polityki gospodarczej państwa. Postanowienia zatwierdzane na forum komisji nie mają mocy wiążącej, ale w praktyce są przestrzegane i wprowadzane w życie.

V. Konstytucja Austrii

Austria jest republiką związkową. Konstytucja z 1920, w brzmieniu z 1929, której przywrócono moc obowiązującą w 1945. Każdy z 9 krajów ma własną konstytucję, sejm krajowy i rząd. Głową państwa jest prezydent związkowy wybierany na 6 lat w głosowaniu powszechnym. Ma on duże uprawnienia w zakresie władzy wykonawczej.

Państwo austriackie, widziane także przez pryzmat swej konstytucji, scharakteryzowane być może jako typowe dla stosunków europejskich (uprzednio: zachodnioeuropejskich) państwo demokratyczne, prawne, z widoczną tendencją w kierunku państwa socjalnego. Literatura austriacka zgodnie wskazuje na zasady demokracji, republikańskości, federalizmu, podziału władzy, liberalizmu i państwa prawnego jako jego podstawowe zasady ustrojowe.

Wyodrębnienie zasad podstawowych (głównych, fundamentalnych) konstytucji austriackiej - a obok nich innych (pozostałych) zasad i instytucji konstytucyjnych nie jest jedynie zabiegiem nauki prawa, ale ma także swe normatywne podstawy w art. 42 ust. 2 konstytucji federalnej. Wyróżnia on mianowicie „zmiany całościowe” konstytucji austriackiej oraz jej „zmiany częściowe”, tworząc dla obu tych rodzajów zmian odrębne procedury. Zasadniczą różnicą jest tu wymóg obligatoryjnego referendum przy dokonywaniu zmian całościowych, podczas gdy przy dokonywaniu innych zmian istnieje jedynie możliwość referendum fakultatywnego, na żądanie 1/3 deputowanych do pierwszej izby parlamentarnej lub na podstawie uchwały drugiej izby. Przyjmuje się, że „zmiany całościowe” obejmują nie tylko zastąpienie aktualnej konstytucji przez całkowicie nowy akt konstytucyjny, lecz również rezygnację z którejś z dotychczasowych zasad podstawowych.

Niektóre zasady podstawowe zadeklarowane są wprost w art. l i 2 konstytucji; należą do nich zasady: demokracji, republikańskości, federalizmu. Natomiast według Trybunału Konstytucyjnego do zasad podstawowych należą zasady demokracji, federalizmu i państwa prawnego (orzeczenie nr 2455 z roku 1952). W doktrynie rozważana jest sprawa, czy wprowadzenie w ramy konstytucji pewnych dalszych zasad podstawowych nosiłoby również charakter „zmiany całościowej”. Substratu dla tych rozważań dostarczył zwłaszcza status Austrii jako państwa „wieczyście neutralnego”; reprezentowane w tym zakresie opinie miały charakter zróżnicowany. Ogólnie można powiedzieć, że zaliczanie poszczególnych rozwiązań konstytucyjnych do kręgu „zasad podstawowych” jest zawsze w pewnym stopniu dyskusyjne. W tym też kontekście można wymienić bardzo wiele znaczącą w Austrii zasadę partnerstwa socjalnego.

1. ZASADA DEMOKRACJI (ZWIERZCHNICTWA NARODU)

Zasadę tę wyraża wprost art. l konstytucji. Stanowi on, iż Austria jest demokratyczną republiką, a, jej prawa pochodzą od Narodu". Przepis ten należy widzieć w świetle normatywistycznej nauki prawa, której czołowi przedstawiciele brali czynny udział w tworzeniu tekstu konstytucji, a także dali jej pierwszy komentarz. Nauka ta wprowadza tożsamość „państwa" i „prawa", a także pomija różnice między stanowieniem a stosowaniem prawa. W tym znaczeniu sformułowanie ,jej prawa pochodzą od Narodu" należy rozumieć właściwie jako proklamację, że jej (tj. Republiki, czyli wszystkich jej organów) wszelkie działania wywodzą się z woli Narodu. Należy tu wskazać również na postanowienia o randze konstytucyjnej zawarte w traktacie Austrii z mocarstwami okupacyjnymi z 8 czerwca 1955 r., zobowiązujące Austrię do posiadania rządów demokratycznych, opartych na wolnych, powszechnych, równych i tajnych wyborach, zapewniających wszystkim dostęp do sprawowania władzy (art. 8).

Zasada demokracji realizuje się w Austrii głównie poprzez instytucje demokracji parlamentarnej, a więc w formie przedstawicielskiej. Pewną korekturą jest tu z jednej strony powoływanie w głosowaniu powszechnym i bezpośrednim prezydenta państwa (krok w stronę systemu prezydenckiego), a z drugiej strony konstytucjonalizacja procedur demokracji bezpośredniej. Konstytucja austriacka od początku zna instytucję ustawodawczej inicjatywy ludowej (art. 41 ust. 2), fakultatywnego referendum ustawodawczego (art. 43) oraz wspomnianych wyżej referendów konstytucyjnych (fakultatywnych lub obligatoryjnych). W roku 1988 wprowadzono do konstytucji dodatkowo instytucję „konsultacji" lub „referendum opiniodawczego" (Yolksbefragung --art. 49b).

2. ZASADA PAŃSTWA REPUBLIKAŃSKIEGO

Dla państwowości austriackiej staje się ona coraz bardziej czymś oczywistym. Niemniej jednak uchwalona w roku 1920 konstytucja zabezpiecza się przed restauracją monarchii nie tylko poprzez art. l i szereg dalszych, operujących oficjalną nazwą państwa - „Republika Austrii", ale również przez art. 60 ust. 3 (obowiązujący od nowelizacji z 1929 r.), pozbawiający biernych praw wyborczych na urząd prezydenta członków dawniej panujących w Austrii dynastii. Wspomnieć tu można również o ustawie z 3 kwietnia 1919 r., czyli jeszcze z okresu przedkonstytucyjnego, ale nadal obowiązującej, o wydaleniu z państwa i przejęciu dóbr członków dynastii Habsburg-Lothringen. Zachowanie republikańskiej formy państwa stanowi również wymóg traktatu z 8 czerwca 1955 r.

3. ZASADA FEDERALIZMU

Od roku 1867 austriacka część dualistycznej monarchii austro-węgierskiej, czyli tzw. Przedlitawia, funkcjonowała jako państwo silnie zdecentralizowane, składające się z „królestw i krajów reprezentowanych w Radzie Rzeszy”. Każda z tych jednostek posiadała własną, nadaną przez cesarza (noszącego zresztą również odpowiedni tytuł jako panującego w niej władcy, a więc np. króla Galicji i Lodomerii, hrabiego Tyrolu itd.) konstytucję; były to, jak wspomniano wyżej, załączniki do cesarskiego tzw., patentu lutowego z 1861 r. Na podstawie tych konstytucji funkcjonowały sejmy krajowe z nader szerokimi kompetencjami ustawodawczymi oraz z zagwarantowanym wpływem na funkcjonowanie państwa (Przedlitawii) jako całości, a to poprzez wybór przez te sejmy deputowanych do jednej z dwu izb parlamentu ogólnoaustriackiego. Po upadku monarchii kraje, oczywiście te, które nie odpadły od Austrii, przechowały świadomość swej odrębności politycznej i historycznej, nawet w okresie nader centralistycznie skonstruowanej „Republiki Austrii Niemieckiej”. Reprezentanci krajów w niemałym stopniu zaważyli na powstaniu konstytucji z l października 1920 r., stąd też stanowi ona, iż Jest utworzona z samodzielnych [selbstaendigen] krajów”, deklaruje Austrię jako państwo federacyjne (Bundesstaat), sama zaś oficjalna nazwa tego” aktu konstytucyjnego brzmi „ustawa o ustanowieniu Republiki Austrii jako państwa federalnego.

Struktura państwowa Austrii rzeczywiście zawiera wszystkie decydujące dla państwa federalnego elementy: rozgraniczenie „spraw federalnych” i „spraw krajowych” przy istnieniu domniemania kompetencyjnego na rzecz krajów, dualizm porządków prawnych (łącznie z konstytucjami), dualizm organów władzy państwowej, dwuizbowy parlament centralny z jedną z izb („Radą Federalną”) kreowaną na bazie funkcjonowania krajów, początkowo także (do 1965 r.) dualizm obywatelstwa. Od początku Republiki funkcjonuje również specjalny organ, powołany do rozstrzygania sporów kompetencyjnych między federacją a krajami w postaci Trybunału Konstytucyjnego.

Początkowo jednak pozycja krajów federalnych w Austrii była bardzo słaba. Konstytucja federalna zawierała tak wiele postanowień co do struktury władz krajowych, że nie pozostawiała ona krajom żadnego istotnego zakresu swobody w kształtowaniu własnej konstytucji. Podział zakresów działania pozostawiał krajom niewielkie możliwości rozwijania własnej działalności ustawodawczej, a nawet administracyjnej, i praktycznie najważniejszą sferą ich działania był obowiązek wykonywania ustaw federalnych pod nadzorem rządu centralnego. W końcu pozycja Rady Federalnej została ukształtowana bez liczącego się wpływu na bieg spraw ogólnopaństwowych; mogła ona jedynie uchwalać weto zawieszające wobec ustaw przyjętych przez Radę Narodową, ale sprzeciwy te mogły być stosunkowo łatwo oddalone ponowną uchwałą RN, przy niewiele podwyższonych wymogach formalnych. Co więcej - przez długi okres, w drodze licznych zmian konstytucyjnych, pozycja krajów, a wraz z nią sama zasada federalizmu, ulegała dalszemu osłabieniu poprzez zmniejszanie zakresu ich kompetencji. Dopiero od przełomu lat 60. i 70. trend ten ulega odwróceniu, kraje zaczynają ze sobą ściśle współpracować oraz wspólnie przeciwstawiać się tendencjom centralistycznym. Rezultatem tych działań są znowu zmiany konstytucyjne, tym razem jednak o kierunku przeciwnym. Zmiany te rozszerzyły kompetencje krajów o liczne nowe zakresy działania, stworzyły możliwości zawierania porozumień o quasi-międzypaństwowym charakterze między federacją a krajami, a także krajów z podmiotami zagranicznymi, ograniczyły zasięg sprzeciwu rządu federalnego wobec ustaw krajowych, rozszerzyły nieco kompetencje drugiej izby i w końcu przywróciły, choć raczej symbolicznie, odrębne obywatelstwo krajowe (por. art. 6 konstytucji). Drugim nurtem przeobrażającym kształt zasady federalizmu były liczne zmiany konstytucji krajowych, czyli urzeczywistnienie w praktyce autonomii konstytucyjnej krajów. Zmiany te wprowadziły na szczeblu krajów m.in. dalsze instytucje demokracji bezpośredniej, rozszerzyły uprawnienia kontrolne parlamentów krajowych wobec swych rządów, wprowadzono krajowych rzeczników praw obywatelskich.

4. ZASADA PAŃSTWA PRAWA

Austria należała już w drugiej połowie XIX w. do państw najszerzej akceptujących poszczególne przejawy zasady państwa prawnego. W konstytucji z l października 1920 r. zostały one, pod znacznym wpływem normatywnej doktryny prawa (tzw. szkoły wiedeńskiej), wydatnie rozszerzone i skonkretyzowane. Wprawdzie sama zasada państwa prawnego nie została — inaczej niż zasady omawiane poprzednio — explicite wyrażona w tekście konstytucyjnym, niemniej jednak zawarte są w niej takie m.in. reguły, jak wymóg podstawy ustawowej dla wszelkiej działalności administracji (art. 18 ust. 1), odpowiedzialność państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy (art. 23), niezawisłość sądownictwa powszechnego (art. 87), kontrola legalności administracji przez sądownictwo administracyjne (art. 129), kontrola konstytucyjności ustawodawstwa przez sądownictwo konstytucyjne (art. 140) wraz z szeregiem dalszych uprawnień tegoż sądownictwa, urząd Adwokata Ludowego (art. 140a i nast.), skarga konstytucyjna przysługująca obywatelom z powodu naruszenia ich praw konstytucyjnych (art. 144) i inne, tworzące realny substrat omawianej zasady.

Austria jest również stroną wielu konwencji o prawach człowieka. W szczególności ratyfikowała europejską Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (nadając jej rangę konstytucyjną) wraz z dodatkowymi protokołami, uznając tym samym obowiązkową jurysdykcję Komisji Europejskiej i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

5. ZASADA PAŃSTWA LIBERALNEGO (WOLNOŚCIOWEGO)

Prawa obywatelskie zakotwiczone w różnych aktach składających się na konstytucję austriacką ujęte są prawie wyłącznie jako tradycyjne prawa wolnościowe, bez obejmowania praw socjalnych. Wiąże się to ściśle z historią konstytucjonalizacji tych praw. Konstytucja (w sensie materialnym) wskazuje więc w pierwszym rzędzie na konieczność zapewnienia jednostce możliwie szerokiej sfery swobody postępowania, wolnej od ingerencji państwa. Definicja charakteru austriackiej państwowości, zawarta w art. l konstytucji nie zawiera gdzie indziej występujących określeń, jak np. „państwo socjalne”, „oparte na pracy”, „realizujące sprawiedliwość społeczną” czy tym podobnych. Konstytucja nie nakłada również na państwo obowiązku realizacji takich czy innych, podstawowych celów (zadań), znowu występujących w szeregu konstytucji współczesnych w postaci tzw. norm programowych. Podstawą rozwoju społecznego i środkiem realizacji takich zadań powinna być więc w pierwszym rzędzie samodzielna aktywność ludzka.

Powyższy stan konstytucyjnoprawny nie przeszkodził jednak rozwojowi państwowości austriackiej w kierunku tzw. państwa socjalnego. W jednym z kluczowych swych rozstrzygnięć austriacki Trybunał Konstytucyjny wyraził pogląd, że gospodarka wolnorynkowa „nie stanowi podstawowej zasady austriackiego porządku konstytucyjnego” (orzeczenie nr 5831 z 1968 r.), chociaż katalog konstytucyjnych praw obywatelskich zawiera również gwarancje prawa własności i swobody działalności gospodarczej. Orzeczenie to potwierdziło możliwości sterowania przez państwo rozwojem gospodarki, choć odbywa się to już przez akty prawne o charakterze podkonstytucyjnym. W istocie rzeczy wiele tego rodzaju ustaw obowiązuje aktualnie w Austrii. Biorąc jednak powyższy punkt wyjścia, stanowią one jednak w dalszym ciągu konkretyzację granic, w ramach których - a nie na podstawie których - rozwija się samodzielna aktywność podmiotów gospodarczych.

VI. Władza w Austrii

1. MATERIA USTAWOWA

Federalny charakter państwa austriackiego wymusza nader szczegółowe ujecie zakresu ustawodawstwa federacji, a częściowo także ustawodawstwa krajowego. Ujmując oba te rodzaje ustawodawstwa w sumie należy stwierdzić, że tak jak dzieje się to współcześnie we wszystkich państwach demokratycznych, przedmiotowy zakresu ustawodawstwa publicznego jest nieograniczony. Stanowione przepisy nie mogą być jedynie sprzeczne z przepisami o randze konstytucyjnej, a także z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi dotyczącymi materii ustawowych, a więc takimi, których ratyfikacja nastąpiła na podstawie upoważnienia ustawowego. W tym ostatnim przypadku należy naturalnie podejmować najpierw kroki prowadzące do wypowiedzenia danej umowy.

Ściśle prawniczo ujęta konstytucja austriacka nie zawiera też definicji „ustawy” bądź „ustawodawstwa”. Zagadnienie to uważane jest w literaturze raczej jako bezsporne, uważa się, że twórcy konstytucji oparli się w tym zakresie na klasycznej, XIX-wiecznej koncepcji niemieckiej „ustaw w znaczeniu materialnym” i „ustaw w znaczeniu formalnym”, a zgodnie ze stosowaną „teorią skamieniałości” takie rozumienie odpowiednich przepisów konstytucyjnych powinno być kontynuowane. Ustawy winny być więc aktami abstrakcyjnymi i generalnymi. Wskazane wyżej przepisy kompetencyjne, dotyczące podziału zakresu ustawodawstwa pomiędzy federację a kraje również potwierdzają tego rodzaju stanowisko. Nie znajdziemy tam sformułowań, które by dopuszczały regulację ustawodawczą typu indywidualno-konkretnego. Bardzo często natomiast używane są tam sformułowania o regulowaniu „zakresu” pewnego zagadnienia, czyli jego całości. Wyjątki, polegające na możności zawarcia w „ustawie” norm o innym charakterze niż generalno-abstrakcyjne, winny być wyraźnie stwierdzone w konstytucji. Wskazuje się w tym kontekście na ustawy budżetowe czy ustawę o wieczystej neutralności Austrii. Mamy wówczas do czynienia jedynie z ustawami w znaczeniu formalnym.

2. USTAWA I AKTY WYKONAWCZE

Akty parlamentu ujęte w „ustawach” nie są jedynym przejawem dochodzenia do skutku abstrakcyjno-generalnej regulacji, czyli przejawem ustawodawstwa w znaczeniu materialnym. Innym tego przejawem są rozporządzenia administracyjne (Yerordnungen); ich wydawanie przez władze administracyjne, a nie organy legislatywy, stanowi oczywiste przełamanie zasady podziału władzy w jej funkcjonalnym (materialnym) ujęciu. Dlatego też, jak podkreśla się w Literaturze, rozporządzenia wymagają istnienia dla tej instytucji podstawy konstytucyjnej.

Taką ogólną podstawę konstytucyjną stanowi art. 18 ust. 2 konstytucji, w myśl którego „każda władza administracyjna, w swoim zakresie właściwości, może wydawać rozporządzenia na podstawie ustawy”. Wykluczone są tu więc zarówno organy ustawodawcze, jak i sądowe - natomiast uprawnionymi mogą być wszystkie władze administracyjne, a więc także samorządowe. Art. 18 ust.2 interpretowany jest jako wymóg posiadania przez rozporządzenia charakteru wykonawczego (konkretyzującego) wobec ustaw; ustawy muszą w wystarczającym stopniu determinować ich treść, gdyż inaczej ustawowe upoważnienie zmieniałoby się w „sprzeczną z konstytucją formalnoustawową delegację”. O dostatecznym stopniu takiej determinacji treściowej przez ustawę rozstrzyga ostatecznie TK, który może zakwestionować takie przepisy ustawowe i w konsekwencji także wydane na ich podstawie rozporządzenia. Rozporządzenia jako przepisy prawne nie mogą posiadać charakteru czysto wewnętrznego (wewnątrzadministracyjnego). Przepisy wewnętrzne mają charakter jedynie wytycznych administracyjnych (Weisungeri)”.

W licznych przypadkach już sama konstytucja lub ustawy konstytucyjne upoważniają bezpośrednio władze administracyjne do wydania przepisów prawnych. W takiej konstrukcji również przejawia się charakterystyczne dla ustroju austriackiego traktowanie „ustrojodawstwa” jako części „ustawodawstwa”.

3. PROCES USTAWODAWCZY

Konstytucja i regulaminy izb parlamentarnych znają aż 8 rozmaitych wersji procesu ustawodawczego, w zależności od rozmaitych, regulowanych materii oraz od tego, czy uchwalana jest ustawa zwykła czy konstytucyjna. Różnice polegają na rozmaitych uprawnieniach RN lub RF. Zawsze jednak postępowanie ustawodawcze rozpoczynać się musi w RN. Inicjatywę ustawodawczą posiada grupa 5 deputowanych do RN, komisje RN, RF jako całość oraz grupa 1/3 deputowanych do tej izby, rząd federalny, a także grupy 100 000 obywateli (inicjatywa ludowa). Spośród nich najczęściej korzysta z prawa inicjatywy rząd, są to również projekty ustaw o największym ciężarze gatunkowym. To zwłaszcza przy tych projektach występuje na szeroką skalę praktyka ich uprzednich konsultacji przez rozmaite czynniki społeczne (partie, organizacje, korporacje zawodowe, czynniki krajowe itd.). Szereg z tych podmiotów posiada nawet ustawowe gwarancje wyrażania swych ocen wobec projektów ustaw, co z reguły następuje w stadium przedparlamentarnym.

Projekty przechodzą w RN przez trzy czytania, z tym że najczęściej pierwsze czytanie zostaje pominięte. Zazwyczaj więc właściwe prace ustawodawcze rozpoczynają się w odpowiedniej komisji resortowej. Komisje te posiadają szerokie możliwości kontroli i oceny projektów, a swoista koalicyjność rządów austriackich nie wyklucza szerokiego ich wykorzystywania, jak również formułowania wielu nieraz poprawek.

Rozstrzygnięcia RN zapadają zasadniczo zwykłą większością głosów przy minimalnej obecności 1/3 ogólnej liczby deputowanych. W szeregu wypadków przepisy konstytucyjne podwyższają jednak te minimalne wymogi. Przede wszystkim uchwalanie ustaw konstytucyjnych lub „przepisów konstytucyjnych” w ustawach zwykłych wymaga obecności 1/2 ogólnej liczby deputowanych i kwalifikowanej większości 2/3 spośród nich. Również takie podwyższone wymogi winny być spełnione przy uchwalaniu ustawy zwykłej o regulaminie RN, a także niektórych ustaw z zakresu szkolnictwa.

Uprawnienia RF wobec uchwalonych już w RN ustaw nie są wielkie. Po pierwsze, szereg nader ważnych ustaw nie jest w ogóle przez nią rozpatrywanych i wówczas żadne kompetencje jej nie przysługują. Należą tu zwłaszcza ustawa budżetowa i ustawy dotyczące rozporządzania majątkiem federacji. Poza tym, z przyczyn zrozumiałych - RF nie rozpatruje ustawy o regulaminie RN, ustawy o rozwiązaniu RN przed upływem kadencji, ustawy o zatwierdzeniu zamknięcia rachunków państwowych („absolutorium”). Wobec ustaw, rozpatrywanych przez RF, izbie tej przysługuje jedynie prawo wniesienia, koniecznie umotywowanego, sprzeciwu przeciwko ich uchwaleniu. Nie przysługuje natomiast prawo wnoszenia poprawek. Termin wniesienia sprzeciwu wynosi 8 tygodni; w razie jego bezskutecznego upływu ustawa podlega promulgacji. Wniesienie przez RF sprzeciwu powoduje konieczność ponownego podjęcia postępowania ustawodawczego w RN (por. § 77 regulaminu RN). Odpowiednia komisja RN przygotowuje wówczas albo nowy projekt ustawy, uwzględniający zastrzeżenia RF, albo też występuje z wnioskiem o potwierdzenie pierwotnego stanowiska. W pierwszym przypadku projekt taki kierowany jest do drugiego czytania w RN; w drugim - w RN ma miejsce jedynie głosowanie o „potwierdzenie” ustawy, przy którym wymagana jest jedynie nieco zwiększona frekwencja (połowa, a nie 1/3 ogólnej liczby deputowanych). W niewielu tylko sprawach uprawnienia RF idą dalej i obejmują wymóg zgody na pewne rozstrzygnięcia RN; w takiej sytuacji obie izby parlamentu znajdują się w równorzędnej pozycji. Wymóg zgody dotyczy zwłaszcza ustaw konstytucyjnych, ograniczających władzę ustawodawczą i administracyjną krajów.

Fakultatywnym etapem procesu ustawodawczego, następującym po zakończeniu procedowania w izbach parlamentarnych, może być przeprowadzenie referendum nad każdą ustawą, tak zwykłą, jak i konstytucyjną. Jest ono zarządzane przez prezydenta państwa na podstawie uchwały RN, podjętej większością głosów przy zwykłych wymogach co do kworum lub też na pisemne żądanie, zgłoszone przez większość deputowanych tej izby. Nieco inaczej sprawa wygląda przy ustawach konstytucyjnych: te zmiany konstytucji, które posiadałyby charakter zmian „pełnych” (Gesamt-), muszą być poddane referendum obligatoryjnemu. Te zmiany zaś, które posiadałyby charakter zmian „częściowych” (Teil-), podlegają referendum fakultatywnemu, na żądanie 1/3 deputowanych do RN lub na żądanie RF. W referendum, mającym, jak widać,

4. ZASADA PODZIAŁU WŁADZY

Również i ta zasada nie została w tekście konstytucji austriackiej wypowiedziana wyraźnie, ale można ją bez trudności wydedukować już z samej formalnej struktury konstytucji, a także z niektórych jej szczegółowych postanowień. Otóż w tytułach ośmiu głównych części (Haupts-tuecken) i składających się na nie „rozdziałów” (nazwa nieoficjalna) występują następujące określenia: „Ustawodawstwo federacji”, „Wykonawstwo [Yollziehung] federacji”, „Ustawodawstwo i wykonawstwo krajów”, „Administracja” [Yerwaltwg], „Sądownictwo” [Gerichtsbar-keit], „Udział Rady Narodowej i Rady Federacji w wykonawstwie federacji”. Po drugie zaś, wskazane powyżej, wyodrębnione formalnie segmenty konstytucji nie określają treści poszczególnych funkcji państwa - na co wydawałyby się wskazywać ich tytuły - ale zajmują się przede wszystkim ukształtowaniem organów powołanych do ich sprawowania. Zasada podziału władzy ujęta więc zostaje wyraźnie tak w aspekcie funkcjonalnym (tytułami) - poprzez wskazanie na funkcje państwa, jak i organizacyjnym - poprzez odpowiednie zgrupowanie organów. Warto tu jeszcze wskazać na art. 94 konstytucji, który postanawia, że „na poziomie każdej instancji wymiar sprawiedliwości jest oddzielony od administracji”, oraz na wiele dalszych, szczegółowych postanowień konstytucyjnych, np. wprowadzających niepołączalność personalną szeregu funkcji państwowych, jak m.in. sędziów Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Administracyjnego ze stanowiskiem ministra federalnego i deputowanego do parlamentu federalnego, prezydenta federacji ze stanowiskiem deputowanego.

Przyjęta w konstytucji austriackiej wersja zasady podziału władzy jest jednak dość szczególna i znowu oddaje pewne zasadnicze tezy teorii normatywistycznej. Wyróżnia się tu mianowicie dwie główne funkcje państwowe - ustawodawstwo i wykonawstwo. Funkcja ustawodawcza obejmuje dwie formy - stanowienie konstytucji i stanowienie ustaw zwykłych. Kształtowanie obu tych form reguluje ta sama procedura, a granica między nimi staje się nieco płynna przez możliwość funkcjonowania, obok „konstytucji federalnej” także, jak wspomniano, innych „federalnych ustaw konstytucyjnych”. Natomiast procedura uchwalenia całkowicie nowej konstytucji nie została odrębnie ukształtowana oprócz wymogu obligatoryjnego referendum konstytucyjnego.

Jeszcze bardziej swoiście ukształtowana została funkcja wykonawcza (część trzecia konstytucji). Występuje ona w dwu „podfunkcjach", a mianowicie jako Administracja” i „Sądownictwo”. W odniesieniu do tego ostatniego działu należy dodać, że zarówno sądownictwo administracyjne, sądownictwo konstytucyjne, jak i sądownictwo kamo-administracyjne znajduje się, w formalnej strukturze konstytucyjnej, poza rozdziałem „Sądownictwo”. Tworzą one wspólnie odrębną, szóstą część konstytucji, zatytułowaną „Gwarancje konstytucyjności i administracji”. Poza tą częścią konstytucji, znajduje się w niej jeszcze część piąta, poświęcona funkcji kontroli rachunkowości administracji, oraz część siódma, poświęcona Adwokaturze Ludowej (funkcji ombudsmana).

5. ADMINISTRACJA

Prezydent federalny, ministrowie federalni i sekretarze stanu, a także członkowie rządów krajowych uznani są przez art. 19 ust. l konstytucji za „najwyższe organy wykonawstwa”. Uderza tu brak wymienienia zarówno rządu federalnego, jak i Kanclerza Federalnego, co w tym świetle traktowane być musi jako wskazówka, że organy te nie tyle prowadzą działalność administracyjno-wykonawczą, co raczej sprawują osobną funkcję „rządzenia”. Umieszczenie natomiast w ramach art. 19 również „ministrów” krajowych (nie jest to ich oficjalna nazwa) wynika z federalnej struktury Austrii, w której administracja państwowa w znaczeniu przedmiotowym jest dychotomicznie podzielona i prowadzona bądź przez organy federalne, bądź przez organy krajowe, niezależnie od tego, czyją funkcję - federacji czy kraju - wykonuje się przy tym w konkretnej sytuacji (por. niżej). W przypadku więc wykonywania części administracji państwowej przez organy krajów, członkowie rządów krajowych są w tym zakresie najwyższymi organami kierowniczymi oraz ostatnimi instancjami w postępowaniu administracyjnym, co właśnie oddaje cytowany przepis.

Podział administracji państwowej na dwie części ustalony jest w konstytucji: art. 10 i częściowo art. 14, 14a, 20 ust. 4 oraz art. 21 ust. 2 ujmują zagadnienia, w których administracja należy do federacji, co nie tym samym, iż musi być sprawowana przez jej organy. Natomiast 11, 12 oraz pozostałe części art. 14, 14a, 20 ust. 4 i art. 21 ust. 2 zagadnienia, w których administracja przysługuje krajom, i tu rzeczywiście, z bardzo drobnymi wyjątkami, sprawowana jest przez krajowe. W jednym i drugim układzie administracja ta może obejmować realizację tak ustaw federalnych, jak i ustaw krajowych. Należy tu dodatkowo zwrócić uwagę na art. 15 konstytucji, wprowadza-domniemanie kompetencji krajów co do administrowania spraw, nie zostały wyraźnie przez powyższe przepisy konstytucyjne przekazane federacji.

Do roku 1925, do pierwszej nowelizacji konstytucji federalnej, dychotomicznemu podziałowi materii odpowiadał równie dychotomiczny organizacyjny: w zakresie administracji państwowej przydzielonej federacji działały federalne organy administracyjne, naczelne we, i w zakresie administracji państwowej przyznanej krajom we organy administracyjne. Nowela ta tę tzw. w nauce austriackiej „dwutorowość (organizacyjną) administracji” zlikwidowała. Od tej daty administracja federalna (w ujęciu przedmiotowym, a nie organizacyjnym) została rozdzielona. ,Bezpośrednia administracja federalna” w zasadzie wykonywana jest - oprócz stosownych ministrów czy ewentualnie prezydenta państwa - przez „własne” organy federalne, należące do państwowości federacji. Nie są to jednak jednolite organy zespolone jak np. polski wojewoda, ale organy powołane do wielu rozmaitych spraw (administracja specjalna), których wyliczenie, na zasadzie pewnego wyjątku znajduje się w art. 102 ust. 2 konstytucji. Przepis ten nie przesądza przy tym ani nazw, ani struktury szczebli, dotyczących tych organów. Wylicza jedynie dziedziny życia, gdzie takie organy mają funkcjonować. Reszta należy do ustawodawcy. Jedynie kilka dalszych, szczególnych przepisów konstytucyjnych, przesądza o powołaniu pewnych organów działających w zakresie art. 102 ust. 2, jak np. policji federalnej czy urzędów bezpieczeństwa publicznego.

Podział na bezpośrednią i pośrednią administrację federalną nie jest konstytucyjnie ostateczny. W myśl art. 102 ust. 3 sprawy zaliczone do bezpośredniej administracji federalnej mogą być jednak ustawami federalnymi przekazane do prowadzenia naczelnikom krajowym, zwiększając w ten sposób zakres pośredniej administracji federalnej. Z drugiej strony, także poza zakresem bezpośredniej administracji federalnej, mogą być powoływane do życia dalsze organy administracyjne federacji, uszczuplające zakres administracji krajowej. Wymagana jest do tego jednak zgoda zainteresowanych krajów, w których takie organy miałyby funkcjonować.

Jak widzimy, struktura ta jest nader złożona i może być oceniana ambiwalentnie: bądź jako zwiększenie wpływu krajów na funkcjonowanie federacji (organy krajowe w dość samodzielnym stopniu załatwiają sprawy federalne), bądź zupełnie odwrotnie (kraje zostają obciążone wykonywaniem spraw federalnych, co siłą rzeczy spycha na dalsze miejsce realizację zadań własnych).

VI. BIBLIOGRAFIA

1. Konstytucja Austrii, T. Koperska, Warszawa 2004, Wydawnictwo Sejmowe.

2. Parlament Republiki Austrii, Red. Naukowy H. Schambeck, Warszawa 1997, Wydawnictwo Sejmowe.

3. System konstytucyjny Austrii, P. Sarnecki, Warszawa 1999, Wydawnictwo Sejmowe.

T. Koperska, Konstytucja Austrii, I. Informacje ogólne, Warszawa, luty 2004 str. 3.

P. Sarnecki, System konstytucyjny Austrii, III Konstytucyjne podstawy ustroju państwowego, Warszawa, listopad 1999 str. 24.

P. Sarnecki, System konstytucyjny Austrii, XI System rządów, Warszawa, listopad 1999 str. 72.

Red. Naukowy H. Schambeck, Parlament Republiki Austrii, Rozdział 1 p. XIII., Warszawa 1997 str. 36.

P. Sarnecki, System konstytucyjny Austrii, XI System rządów, Warszawa, listopad 1999 str. 78.

Red. Naukowy H. Schambeck, Parlament Republiki Austrii, Rozdział 5 p. IV., Warszawa 1997 str. 156.

T. Koperska, Konstytucja Austrii, VI. Podstawowe założenia konstytucji Austrii, Warszawa, luty 2004 str. 24.

T. Koperska, Konstytucja Austrii, VI. Podstawowe założenia konstytucji Austrii, Warszawa, luty 2004 str. 24.

T. Koperska, Konstytucja Austrii, VI. Podstawowe założenia konstytucji Austrii, Warszawa, luty 2004 str. 25-26.

Red. Naukowy H. Schambeck, Parlament Republiki Austrii, Rozdział 3 p. III., Warszawa 1997 str. 156.

P. Sarnecki, System konstytucyjny Austrii, XI Konstytucyjne podstawy ustroju państwowego, Warszawa, listopad 1999 str. 26-27.

T. Koperska, Konstytucja Austrii, Część czwarta Ustawodawstwo i wykonawstwo krajów, Warszawa, luty 2004 str. 104.

P. Sarnecki, System konstytucyjny Austrii, XI Konstytucyjne podstawy ustroju państwowego, Warszawa, listopad 1999 str. 29-30.

P. Sarnecki, System konstytucyjny Austrii, IX Rząd i administracja, Warszawa, listopad 1999 str. 60-61.

8

---