16 PF-5

16 CZYNNIKOWY KWESTIONARIUSZ DO BADANIA OSOBOWOŚCI W UJĘCIU R. B. CATTELLA

Według koncepcji Cattella osobowość należy traktować jako zbiór cech, z których każda jest nazwą pewnej klasy współzmiennych zachowań. Osobowość jest wszystkim tym, co pozwala przewidzieć, jak dana jednostka zachowa się w określonej sytuacji.

Cattell dążąc do zoobiektywizowania sposobu opisu osobowości, za najwłaściwszą metodę ustalenia liczby i treści cech będących składowymi osobowości uznał analizę czynnikową. Analiza czynnikowa jest metodą pozwalającą na wyodrębnianie w zjawiskach psychologicznych ich podstawowych elementów składowych. W tym sensie pozwala ona na uporządkowanie faktów (danych empirycznych). Z tego względu analizą czynnikową posługujemy się jako metodą wstępnej klasyfikacji.

Przyjąwszy, że w zakres osobowości wchodzą wszystkie zachowania, założył, że każde może być określone za pomocą odpowiedniego przymiotnika. Korzystając z listy Allporta, zawierającej ponad 4000 cech, wyeliminował synonimy, uzyskując w efekcie 171 przymiotników pozwalających opisać wszystkie aspekty lub sfery osobowości.

Dostrzegając pewne specyficzne podobieństwa i różnice między niektórymi przymiotnikami, Cattell wyróżnił trzy klasy czynników: Q (qestionnaire data) - zmienne samoobserwacyjne, L (life data) - zmienne obserwacyjne, oraz T (test data) - obiektywne zmienne testowe.

Analizę czynnikową Cattell przeprowadził oddzielnie dla danych Q, L i T. Dokonując w ten sposób taksonomii zmiennych osobowościowych, wyodrębnił 16 cech wspólnych, które pozwalały na wyczerpujący i dostatecznie dokładny opis wszystkich aspektów osobowości. Kiedy wykonano analizę czynnikową na macierzy interkorelacji 16 cech podstawowych, okazało się, że można wyodrębnić mniejszą liczbę czynników II stopnia, wśród których dwa objaśniały największy procent zmienności wyników: introwersja - ekstrawersja oraz niepokój - integracja.

Pierwsze wydanie 16 - czynnikowego Kwestionariusza Osobowości ukazało się w 1950 roku. Kwestionariusz składa się z dwóch równoważnych wersji - liczących po 184 pozycje oraz po 3 pytania buforowe. W obydwu wersjach występuje od 20 do 26 pozycji odnoszących się do każdego z 16 czynników. Wyniki końcowe są wyrażone w skali stenowej. Każdy czynnik jest oznaczony symbolami literowymi i liczbowymi, a ponad to posiada nazwę psychologiczną i potoczną.

Każdy z czynnikow ma charakter dwubiegunowy. Każdy z biegunów został scharakteryzowany przez odpowiedni zestaw przymiotników. Spośród 16 czynników mierzonych w tym kwestionariuszu - cztery (Q1, Q2, Q3, Q4) były reprezentowane przez tylko w zmiennych samoobserwacyjnych.

Rzetelność skal 16 - CO oceniono na podstawie ich wewnętrznej zgodności (współczynniki wahały się w granicach od 0,71 do 0, 93) oraz stabilności bezwzględnej (przy dwutygodniowym odstępie czasu współczynniki wynosiły od 0,38 do 0, 73).

Wyniki w 16 - CO zestawione w postaci profilu można interpretować zwracając uwagę bądź na ich aspekt ilościowy, bądź na aspekt jakościowy. W tym ostatnim przypadku charakterystyki osoby badanej dokonujemy na podstawie analizy tak zwanych układów czynników.

LITERATURA:

1. Sanocki, W. (1976). Kwestionariusze osobowości w psychologii. Warszawa: PWN.

2. Siek, S. (1986). Struktura osobowości. Warszawa: ATK.

3. Oleś, P. (2005). Wprowadzenie do psychologii osobowości. Warszawa: Scholar.

NAZWY I SENS PSYCHOLOGICZNY CZYNNIKÓW

WEDŁUG CATTELLA (16 PF-5)

Czynnik		Niski wynik (-)	Wysoki wynik (+)
A	Serdeczność	Powściągliwy, z rezerwą, oficjalny, z dystansem, chłodny	Ciepły, wychodzący naprzeciw, uprzejmy, współdziałający, przyjacielski, troskliwy
B	Myślenie	Konkretny	Abstrakcyjny
C	Zrównoważenie Emocjonalne	Nadwrażliwy, pobudliwy, zmienny emocjonalnie	Stabilny emocjonalnie, przystosowany, dojrzały
E	Dominacja	Pełen szacunku, uległy, współdziałający, unikający konfliktów	Dominujący, władczy, stanowczy, asertywny
F	Żywość	Poważny, przyhamowany, uważny	Aktywny, pełen życia, spontaniczny
G	Świadomość reguł	Nastawiony na cel, nonkonformista, nieprzestrzegający zasad	Przestrzegający zasad, świadomy ról, obowiązkowy
H	Śmiałość Społeczna	Nieśmiały, mimozowaty, bojaźliwy	Śmiały, przedsiębiorczy, ryzykant, gruboskórny
I	Wrażliwość	Nastawiony utylitarnie, obiektywny, niewzruszony	Wrażliwy, artystyczny, sentymentalny
L	Czujność	Ufny, łatwowierny, akceptujący	Czujny, podejrzliwy, sceptyczny, przezorny, nieufny
M	Abstrakcyjność	Stąpający twardo po ziemi, praktyczny, poszukujący rozwiązań, nastawiony na zadania	Oderwany od rzeczywistości, twórczy, z wyobraźnią, ukierunkowany na idee
N	Skrytość	Szczery, autentyczny, naturalny	Skryty, dyskretny, nie ujawniający się, dyplomatyczny
O	Bojaźliwość	Pewny siebie, spokojny, zadowolony z siebie	Pełen obaw, bez wiary w siebie, zatroskany
Q1	Otwartość na zmiany	Tradycjonalny, przywiązany do tego, co znane	Otwarty na zmiany, eksperymentujący
Q2	Samowystarczal- Ność	Nastawiony na aktywność grupową, przyjazny, stowarzyszający się	Niezależny, samowystarczalny, odosobniony, indywidualista
Q3	Perfekcjonizm	Pobłażliwy wobec nieprawidłowości, tolerujący brak porządku, niewymagający, elastyczny	Perfekcjonista, zorganizowany, sumienny
Q4	Napięcie	Zrelaksowany, spokojny, cierpliwy	Spięty, napięty, nadaktywny, niecierpliwy, pobudzony

INTERPRETACJA WYNIKÓW

Czynnik	Niski wynik (-)	Wysoki wynik (+)
A Serdeczność	Tendencja do bycia ostrożnym w zaangażowaniu się i przywiązaniu do innych. Osoby te mogą odczuwać dyskomfort w sytuacjach, które wymagają szerokich interakcji społecznych bądź bliskości emocjonalnej. Wolą pracować samotnie, często preferują zajęcia związane z zainteresowaniami mechanicznymi, intelektualnymi i artystycznymi	Osoby te są zainteresowane innymi ludźmi i preferują zajęcia związane z kontaktem z ludźmi. Czują się swobodnie w sytuacjach, które wymagają bliskich kontaktów z innymi
B Myślenie	Osoby te ujawniają niskie umiejętności rozwiązywania problemów przez rozumowanie i są raczej skłonne do myślenia konkretnego.	Osoby te ujawniają wysokie umiejętności rozwiązywania problemów poprzez myślenie abstrakcyjne
C Zrównoważenie emocjonalne	Osoby te odczuwają pewien brak kontroli nad swoim życiem. Charakteryzuje je skłonność do przeżywania silnych wahań nastroju, mają poczucie, że ich potrzeby nie są zaspokajane oraz, że nie potrafią radzić sobie wtedy, gdy sprawy nie układają się po ich myśli.	Osoby te spokojnie podchodzą do życia i radzą sobie ze zdarzeniami i emocjami w sposób zrównoważony, przystosowany. Dobrze radzą sobie z problemami i charakteryzuje je poczucie satysfakcji z własnych dokonań.
E Dominacja	Osoby te charakteryzuje tendencja do dostosowywania się do życzeń innych. Są skłonne do unikania konfliktów oraz zamazywania swojej tożsamości i pragnień, ażeby odsunąć na bok swoje uczucia i pragnienia.	Osoby te charakteryzuje tendencja do wywierania wpływu na innych, do podporządkowywania sobie innych. Osoby te są skłonne do przekonywania, wygłaszania w sposób wyraźny swoich pragnień i opinii, nawet wtedy, gdy nie są o to proszone. Są natarczywe w domaganiu się tego co chcą. Czują się swobodnie w krytykowaniu innych i próbują kontrolować zachowania innych.
F Żywość	Osoby charakteryzuje skłonność do traktowania życia bardziej poważnie, są bardziej spokojne, ostrożne i mniej żartobliwe. Mają tendencje do hamowania własnej spontaniczności, czasami mogą sprawiać wrażenie ograniczonych lub ponurych.	Osoby te są entuzjastyczne, spontaniczne i poszukujące uwagi, pełne życia i chętne do stwarzania sytuacji społecznych. W związku z zabieganiem o uwagę i żywiołowością mogą przyjmować postawy nieadekwatne w odniesieniu do pewnych sytuacji.

G Świadomość norm	Osoby te mają skłonność do wystrzegania się norm i reguł. Mogą czynić to albo z uwagi na słabo rozwiniętą zdolność odróżniania dobra od zła, albo przestrzegają zasad, które nie są oparte wyłącznie na konwencjonalnych wartościach społecznych. Osoby te mogą mieć trudności z przystosowaniu się do środowiska, w którym obowiązuję surowe standardy postępowania.	Osoby te mają tendencję do postrzegania siebie jako ściśle trzymających się norm, pryncypialnych i z dobrymi manierami. Podkreślają wagę podporządkowywania się normom i regułom, są jednocześnie do nich przywiązani oraz świadomych i wytrwałych w ich realizacji. Mogą być spostrzegane jako nieelastyczni i dogmatyczni.
H Śmiałość społeczna	Osoby te mają tendencję do bycia społecznie bojaźliwymi, ostrożnymi i nieśmiałymi. Uważają występowanie przed grupą za trudne doświadczenie	Osoby te spostrzegają siebie jako śmiałych i odważnych w grupie społecznej, przejawiają małe obawy przed sytuacjami społecznymi. Mają skłonność do inicjowania kontaktów społecznych i są śmiali w obliczu nowego otoczenia społecznego.
I Wrażliwość	Osoby te są nastawione bardziej użytecznie (praktycznie), w związku z czym wykazują niską sentymentalność. Są raczej skoncentrowane na użyteczności i obiektywności, mniejsza wagę przywiązują do ludzkich uczuć. Mogą mieć trudności z radzeniem sobie z sytuacjami, które wymagają wrażliwości, gdyż nie są skłonne do pobłażania słabościom.	Osoby te są czułe i delikatne. Mają skłonność do opierania swoich przekonań na osobistym „smaku” i wartościach estetycznych. Polegają na empatii i wrażliwości w swoich rozmyślaniach.
L Czujność	Osoby te charakteryzuje skłonność do oczekiwania uczciwego traktowania, lojalności i dobrych intencji. Ufność ta wyraża się w łączeniu dobrego funkcjonowania z zadowalającymi relacjami z innymi.	Osoby te spodziewają się być niezrozumianymi lub wykorzystanymi przez innych. Są nieufne.
M Abstrakcyjność	To osoby konkretne, które skupiają się bardziej na obserwowalnych danych niż na procesach myślowych czy wyobrażeniach. Charakteryzuje je myślenie dosłowne i konkretne, które może hamować zdolność do wymyślania możliwych rozwiązań.	Osoby te są bardziej zorientowane na wewnętrzne procesy myślowe oraz idee niż na praktyczność. Są skoncentrowane na myśleniu, wyobrażeniach i fantazjach i często gubią się we własnych myślach. Mają trudności w kontrolowaniu swojej uwagi i sytuacji, dlatego też często zdarzają im się różnego rodzaju „wpadki” wynikające z nadmiernego zaabsorbowania czymś. Takie myślenie abstrakcyjne często owocuje bogatym generowaniem pomysłów.
N Skrytość	Osoby te są skłonne do ujawniania swoich zamiarów, są chętne do mówienia o sobie, są szczere i otwarte	Osoby te nie ujawniają swoich zamiarów, nie chętnie mówią o sobie, są skryte i zamknięte.
O Bojaźliwość	Osoby te są pewne siebie, nie są skłonne do obaw ani do bycia zmieszanym. Przedstawiają się jako zadowolone z siebie nawet w sytuacjach dostarczających krytyki pod adresem ich samooceny.	Osoby te mają tendencję do zamartwiania się o wiele spraw oraz odczuwania obaw. Cechy te sprzyjają przewidywaniu niebezpieczeństw oraz spostrzeganiu konsekwencji własnych działań.
Q1 Otwartość na zmiany	Osoby te preferują tradycyjne sposoby rozpatrywania wielu spraw. Najlepiej czują się wtedy, gdy ich życie jest w pełni ustabilizowane i przewidywalne, nawet wówczas, gdy nie jest do końca dla niech satysfakcjonujące.	Osoby te mają tendencję do obmyślania sposobów ulepszania rzeczy i lubią eksperymentować. Jeśli uważają, że ich dotychczasowe życie jest mało satysfakcjonujące są skłonne do zmiany
Q2 Samodzielność	Osoby te są nastawione na funkcjonowanie w grupie, preferują przebywanie z ludźmi i lubią wykonywać różne czynności wraz z innymi. W skrajnych przypadkach, kiedy pomoc innych nie jest dostępna, osoby te mogą być całkiem bezradne.	Osoby te lubią spędzać czas samotnie i wolą same decydować o sobie. Mogą mieć trudności we współpracy z innymi, z trudem przychodzi im prosić kogoś o pomoc, nawet wówczas gdy jest im ona potrzebna. W skrajnych przypadkach osoby te są skłonne lekceważyć aspekty interpersonalne i konsekwencje swoich działań
Q3 Perfekcjonizm	Osoby te w większości spraw zdają się na przypadek i wydają się czuć lepiej w zdezorganizowanym otoczeniu. Są postrzegane jako osoby bujające w obłokach, niezorganizowane lub nieprzygotowane. Mają trudności z utrzymanie motywacji w realizacji zaplanowanych działań, szczególnie wtedy, gdy sprawy których one dotyczą są dla nich mało ważne.	Osoby te pragną wykonywać rzeczy poprawnie. Mają skłonność do bycia zorganizowanymi, trzymania rzeczy we właściwych miejscach i planowania z wyprzedzeniem. Czują się dobrze w przewidywalnych sytuacjach i mogą uważać za trudne radzenie sobie z rzeczami nieprzewidywalnymi. Mogą być postrzegani jako mało elastyczni.
Q4 Napięcie	Osoby te mają tendencję do odczuwania stanów zrelaksowania i spokoju. Są cierpliwe i trudno podlegają frustracji. W skrajnych przypadkach ich niski poziom pobudzenia może stanowić czynnik demotywujący.	Osoby te mają tendencje do bycia niespokojnymi, kiedy muszą czekać. Pewna ilość napięcia może być efektywnie skupiana na i motywuje do działania, jednak skrajnie wysokie napięcie prowadzi z reguły do zniecierpliwienia, drażliwości i utrudnia samokontrolę.

NAZWY I SENS PSYCHOLOGICZNY CZYNNIKÓW OGÓLNYCH

EKSTRAWERSJA

Introwersja	Waga wyniku	Ekstrawersja
(A-) Z rezerwą (F-) Poważny (H-) Nieśmiały (N+) Skryty (Q2+) Samodzielny	0,3 0,3 0,2 0,3 0,3	Serdeczny (A+) Żywy (F+) Śmiały społecznie (H+) Otwarty (N-) Nastawiony na grupę (Q2-)

LĘK

Niski lęk	Waga wyniku	Wysoki lęk
(C+) Zrównoważony emocjonalnie (L-) Ufny (O-) Samodzielny (Q4-) Rozluźniony	0,4 0,3 0,4 0,4	Nadwrażliwy (C-) Czujny (L+) Bojaźliwy (O+) Napięty (Q4+)

CHŁODNY RACJONALIZM

Wrażliwy	Waga wyniku	Chłodny racjonalizm
(A+) Serdeczny (I+) Wrażliwy (M+) Abstrakcyjny (Q1+) Otwarty na zmiany	0,2 0,5 0,3 0,5	Z rezerwą (A-) Praktyczny (I-) Konkretny (M-) Tradycjonalista (Q1-)

NIEZALEŻNOŚĆ

Podległość	Waga wyniku	Niezależny
(E-) Pełen szacunku (H-) Nieśmiały (L-) Ufny (Q1-) Tradycjonalista	0,6 0,3 0,2 0,3	Dominujący (E+) Śmiały (H+) Czujny (L+) Otwarty na zmiany (Q1+)

SAMOKONTROLA

Niezdolny do samokontroli	Waga wyniku	Zdolny do samokontroli
(F+) Żywy (G-) Nastawiony na cel (M+) Abstrakcyjny (Q3-) Tolerujący chaos	0,2 0,4 0,3 0,4	Poważny (F-) Świadomy reguł (G+) Konkretny (M-) Perfekcjonista (Q3+)

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE GRUP KLINICZNYCH

WEDŁUG BADAŃ 16 PF-5

Grupa	Charakte- rystyczne cechy	Interpretacja
Neurotycy	C- O+ Q4+ E- H-	Małe zrównoważenie i niska odporność emocjonalna Samoobwinianie, niska samoocena Wysokie napięcie psychiczne, nieokreślony lęk Uległość Nieśmiałość i lękliwość
Osoby z zaburzeniami depresyjnymi	Q4+ O+ C- F-	Wysokie napięcie psychiczne, nieokreślony lęk Samoobwinianie, niska samoocena Małe zrównoważenie i niska odporność emocjonalna Pesymizm, bierność, utrudniony kontakt
Alkoholicy	Q4+ O+ C-	Wysokie napięcie psychiczne, nieokreślony lęk Samoobwinianie, niska samoocena Małe zrównoważenie i niska odporność emocjonalna
Narkomani	C- B-	Małe zrównoważenie i niska odporność emocjonalna Niska inteligencja, słabe wykorzystanie zdolności
Niedojrzała osobowość	O+	Samoobwinianie, niska samoocena
Socjopaci	C- Q4+	Małe zrównoważenie i niska odporność emocjonalna Wysokie napięcie psychiczne, nieokreślony lęk

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DLA RÓŻNYCH GRUP ZAWODOWYCH WEDŁUG WYNIKÓW TESTU 16 PF-5

(badania amerykańskie)

Grupa	Charakte- rystyczne cechy	Interpretacja
Piloci	E+ (9,2) H+ (9,0) Q2+(7,9) C+ (7,5)	Dominacja, agresywność, pewność siebie Śmiałość, odwaga, gotowość do ryzyka Niezależność myślenia, samodzielność Odporność emocjonalna
Księża	N- (1,8) Q1- (2,9) C+ (7,7) O- (3,4) I+ (7,5)	Naturalność, sentymentalizm, prostota Konserwatyzm, przywiązanie do tradycyjnych wartości Odporność emocjonalna Wysoka samoocena, brak poczucia winy Wrażliwość uczuciowa
Profesorowie uniwersyteccy	B+ (8,0) Q2+ (7,8) Q1+ (7,5) F- (2,6) G- (3,1) E- (3,5)	Wysoka inteligencja Niezależność myślenia, samowystarczalność Nonkonformizm i liberalizm w postawach społecznych Powaga, ograniczony kontakt i inicjatywa Mała sumienność i wytrwałość Tendencja do podporządkowania, ugodowość
Sprzedawca	M- A+ F+ N+ B C+ E+ G+ L-	Praktyczny Kontaktowy Energiczny Przenikliwy i racjonalny Inteligentny Zrównoważony emocjonalnie Dominujący Sumienny Ufny

---