Zestaw ćwiczeń logopedycznych wykorzystywanych podczas wprowadzenia głosek w klasie I

Głoska s - wyraz podstawowy „sok”

1. Ćwiczenia narządów mowy.

• Ćwiczenia oddechowe

• Dłonie splecione na karku. Wdech nosem, z cofnięciem łokci, ściągnięciem łopatek i uwypukleniem klatki piersiowej, a następnie wydech ustami, z opadaniem tułowia w przód i syczeniem jak najdłużej jak gąska: ssssss.

• Ćwiczenia języka

• Język szeroki i wąski.

• Układanie języka za dolnymi zębami.

• Liczenie zębów dolnych od wewnętrznej strony.

• Ćwiczenia warg

• Rozchylanie warg jak do uśmiechu - wargi płaskie, przylegają do zębów (zęby widoczne).

2. Wyjaśnienie położenia narządów mowy podczas artykulacji głoski „s”.

s - Przednia część języka leży za zębami dolnymi, tworząc szczelinę. Wargi są rozchylone, spłaszczone, przylegają do zębów. Zęby są widoczne. Krtań nie drga, zatem jest to spółgłoska bezdźwięczna.

3. Ćwiczenia artykulacyjne.

• Wypowiadanie głoski „s” w izolacji staccato.

s…..s….s….s

• Jedno z dzieci trzyma pacynkę - gdy pacynka otwiera buzię uczniowie wymawiają „eeeeeeeee”. Kiedy pacynka zbliża wargi do siebie, uczniowie wypowiadają „sssssssss”.

• Wypowiadanie głoski „s” w połączeniu z samogłoskami.

„sa so su se sy”

„aso osu use esy”

„sss - as sss - os sss - us sss - es sss - ys”

a - s…s…s…; o - s…s…s…; u - s…s…s…;

e - s…s…s…; y - s…s…s…

sas sos sus ses sys

• Wypowiadanie wyrazów dźwiękonaśladowczych z pokazywaniem ich znaczenia.

pssst, bums, stuk - puk, mlask, pstryk, skrob - skrob, smyk, błysk

• Wypowiadanie wierszyka z wyrazem podstawowym „sok”.

Wszyscy chłopcy i dziewczęta

uwielbiają sok pić

i z uśmiechem żyć!

Każdy smaczny oraz zdrowy,

w różnych smakach kolorowy.

Głoska c - wyraz podstawowy „kolacja”

1. Ćwiczenia narządów mowy.

• Ćwiczenia oddechowe

• Ułożenie na wewnętrznej stronie dłoni kółeczek z papieru przebitkowego zrobionych dziurkaczem. Wdech powietrza nosem. Podczas wydechu szybkiego i krótkiego wypowiadanie wybuchowo „c”

• Ćwiczenia języka

• Unoszenie i opuszczanie języka za dolnymi zębami.

• Układanie języka na zmianę za dolnymi zębami i na dnie jamy ustnej.

• Ćwiczenie warg

• Zabawa „ryjek - uśmiech”. Podczas rozciągania warg w uśmiech i artykulacji eee, pamiętamy o ułożeniu języka za dolnymi zębami i wypowiadamy eee - ccc. Podczas wykonywania ryjka wymawiamy uuu i podnosimy język do podniebienia.

2. Wyjaśnienie położenia narządów mowy podczas artykulacji głoski „c”.

c - Język dotyka wewnętrzną stronę zębów dolnych, zarazem tworzy małą szczelinę. Wargi są rozchylone i spłaszczone.

3. Ćwiczenia artykulacyjne.

• Wypowiadanie głoski „c” w izolacji staccato c…..c….c….c

i legato ccccccccccc

• Uchwycenie miedzy zęby nitki. Trzymanie jej między nimi, wyciąganie z jednoczesnym wymawianiem „ ccccccc…”

Wypowiadanie podanych słów przedłużając artykulację głoski „c”

kolacja - kolacccja

Cela - CCCela

Jacek - Jacccek

taca - taccca

ocet - occcet

klocki - klocccki

koc - koccc

• Wypowiadanie rymowanki z wyrazem podstawowym „kolacja”

Kiedy księżyc już zaświeci,

do kolacji zasiadają dorośli i dzieci.

Przyjemnie ze sobą rozmawiają

oraz posiłek spożywają.

Głoska z - wyraz podstawowy „zając”

1. Ćwiczenia narządów mowy.

• Ćwiczenia oddechowe

• Wdech połączony z odwróceniem ramion (dłonie do przodu), wydech i nawrócenie ramion z wypowiadanie głośno wyrazu „zając”.

• Wdech nosem, na wydechu naśladowanie rękami lecącego samolotu i wymawianie „zzzzzzzzz”.

• Ćwiczenia języka

• Język na defiladzie: raz - czubek języka na górną wargę, dwa - czubek języka do lewego kącika ust, trzy - czubek języka na dolną wargę, cztery - czubek języka do prawego kącika.

• Oblizywanie wewnętrznej strony zębów dolnych.

• Ćwiczenie warg

• Złączanie warg, a następnie rozszerzanie i ściągnięcie na dół.

2. Wyjaśnienie położenia narządów mowy podczas artykulacji głoski „z”

z - Przednia część języka leży za zębami dolnymi, tworząc szczelinę. Wargi są rozchylone, spłaszczone, przylegają do zębów. Zęby są widoczne. Jest to spółgłoska dźwięczna, gdyż drga krtań.

3. Ćwiczenia artykulacyjne.

• Wypowiadanie głoski „z” w izolacji staccato.

z…..z….z….z

• Wymawianie wyrazów dźwiękonaśladowczych:

bzz, bzy - bzy, bzyk - bzyk, zyg - zyg.

• Wypowiadanie sylab i logotomów z głoską „z”.

„za zo zu ze ”

„az oz uz ez”

“aza ozo uzu eze”

„za - zz zo - zz zu - zz ze - zz”

aza - z…z…z…; ozo - z…z…z…;

uzu - z…z…z…; eze - z…z…z…;

• Wypowiadanie wyrazów z głoską „z” w nagłosie, na zmianę głośno i cicho.

zupa, zapałki, zatoka, zero, zapach, zagadka, Zenek, zuch, zachód, zawód.

• Wypowiadanie wierszyka z wyrazem podstawowym „zając”

„Było morze,

w morzu kołek,

a ten kołek

miał wierzchołek.

Na wierzchołku

siedział zając

i nóżkami przebierając

śpiewał tak.”

Głoska dz - wyraz podstawowy „dzbanek”

1. Ćwiczenia narządów mowy.

• Ćwiczenia oddechowe

• Wdech z podniesieniem rąk w górę bokiem, wydech ze skłonem w przód i powiadaniem coraz ciszej wyrazu „dzbanek”.

• Ćwiczenia języka

• Wysuwanie języka do przodu.

• Oblizywanie warg podczas coraz szerszego ich otwierania.

• Dotykanie na zmianę ostatniego zęba z lewej i prawej wewnętrznej strony zębów dolnych.

• Cofanie języka w głąb jamy ustnej.

• Ćwiczenie warg

• Odchylanie na zewnątrz wargi dolnej.

• Przesuwanie wargi dolnej raz w lewo, raz w prawo.

2. Wyjaśnienie położenia narządów mowy podczas artykulacji głoski „dz”

dz - Język leży płasko za dolnymi zębami. Zęby są zbliżone, wargi rozchylone, spłaszczone przylegają do zębów. Zęby są widoczne.

3. Ćwiczenia artykulacyjne.

• Wypowiadanie zdań z wyrazami z głoską „dz”. Podczas wymawiania wyrazów z głoską „dz” dzieci uderzają dłonią w ławkę.

„Na podłodze leży pędzel.

Koledzy poszli na sadzawkę.

Dzwonek dzwoni na lekcję.

Przy miedzy rośnie kukurydza.

Dzieci jedzą rodzynki.”

• Wypowiadanie wyrazów z głoską „dz” z dynamicznym podkreśleniem przy wymowie głoski „dz”.

sadzawka, sadza, rodzynki, cudzy,

miedza, koledzy, kukurydza, rydze,

pędzel , dzbanek, dzwonek, pieniądze

• Wypowiadanie rymów z wyrazami z głoską „dz” i „s”.

• ogrodzenie - wspomnienie, rodzynki - sardynki, rodzaje - sprzedaje, dzwonek - skowronek, dzbanki - sanki

• Wypowiadanie rymowanki z wyrazem podstawowym „dzbanek”.

Wybraliśmy dzbanek nowy,

cały w kropki kolorowy.

Włożyliśmy do niego kwiatki,

astry, stokrotki i bratki.

Wodę do środka wlaliśmy,

bukiet wąchaliśmy

i na niego patrzyliśmy.

Głoska sz - wyraz podstawowy „szalik”

1. Ćwiczenia narządów mowy.

• Ćwiczenia oddechowe

• Wdech ze skłonem w bok, ręce założone na biodrach, wydech wraz z wyprostowaniem i wypowiadaniem kilkakrotnym zdania:

„Szyję otulam szalikiem”

• Ćwiczenia języka

• Wysuwanie i chowanie języka.

• Unoszenie języka za górne zęby i cofanie w stronę podniebienia.

• Unoszenie języka do wałka dziąsłowego i opuszczanie za dolne zęby, wypowiadając na przemian - aaaaa - lllll.

• Ćwiczenie warg

• Gwizdanie.

• Wykonywanie „całusków” do lusterka.

2. Wyjaśnienie położenia narządów mowy podczas artykulacji głoski „sz”

sz - Czubek języka uniesiony jest do góry, do wałka dziąsłowego, zęby są zbliżone. Między nimi powstaje wąska szczelina. Wargi są lekko zaokrąglone i wysunięte do przodu.

3. Ćwiczenia artykulacyjne.

• Dzieci wypowiadają wyrazy z głoskami „sz” i „s”, podnosząc odpowiedni kartonik ze strzałką wskazującą ułożenie języka.

szafa sobota

samochód gruszka

szyba osa

sylaba szuflada

maszyna smoła

osoba kasztan

szalik suwak

• Wypowiadanie wyrazów dźwiękonaśladowczych.

szum

szlap - szlap

tsz - tsz

szur - szur

szuru - buru

szurum - burum

szacher - macher

szmurg

• Powtarzanie par wyrazów z przedłużoną artykulacją głoski „sz”.

blaszana puszka - blaszszszana puszszszka

szeroka szafa - szszszeroka szszszafa

szara myszka - szszszara myszszszka

obszerne mieszkanie - obszszszerne mieszszszkanie

• Wypowiadanie rymowanki z wyrazem podstawowym „szalik”

Gdy szalik przez szyję obwiążemy

na pewno w zimie nie zmarzniemy.

Kolorowy z frędzelkami,

Cieplutki i milutki,

Wszyscy taki mamy

I go uwielbiamy.

Głoska cz - wyraz podstawowy „czapka”

1. Ćwiczenia narządów mowy.

• Ćwiczenia oddechowe

• Siad ze skrzyżowanymi nogami. Wdech z wyprostowaniem tułowia, ręce leżą z boku na podłodze. Wydech ze skrzyżowaniem rąk na klatce piersiowej i wypowiadaniem głoski „cz” legato czczczcz.

• Ćwiczenia języka

• Składanie języka „na pół”.

• Układanie języka za górne zęby.

• „Spacer języka” - język raz na dole, raz u góry.

• Ćwiczenie warg

• Naśladowanie wargami rybki pijącej wodę.

• Cmokanie na trzymaną pionowo sztywną kartkę.

2. Wyjaśnienie położenia narządów mowy podczas artykulacji głoski „cz”

cz - Język znajduje się za górnymi zębami (za wałkiem dziąsłowym). Boki języka dotykają zębów górnych. Zęby są zwarte, wargi lekko wysunięte do przodu.

3. Ćwiczenia artykulacyjne.

• Wypowiadanie zdań z użyciem wyrazu dźwiękonaśladowczego.

Wróżka czaruje różdżką czary - mary.

Kalosze człapią człapu - człap.

Harcerz odpowiada czuj - czuwaj.

• Wypowiadanie wyrazów z zaakcentowaniem zakończenia „-czek” i pierwszej sylaby „cza-”.

ma

ra

by

wnu czek

kube

gane

bura

pa

ra

cza rować

tować

rodziej

• Zabawa „Jedzie pociąg”.

Dzieci podzielone są na dwie grupy: I grupa śpiewa piosenkę, a II grupa w tym czasie naśladują jadący pociąg, po czym następuje zmiana ról.

I Jedzie pociąg z daleka,

II cz cz cz cz cz cz cz

I Ani chwili nie czeka.

II cz cz cz cz cz cz cz

I Konduktorze łaskawy

II cz cz cz cz cz cz cz

I Zawieź nas do Warszawy.

II cz cz cz cz cz cz cz

• Wypowiadanie rymowanki z wyrazem podstawowym „czapka”

Czapeczkę w mrozie zakładamy

i kłopotów z chorobą nie mamy!

W sklepie najpiękniejszą wybierzemy

I na spacer pójdziemy.

Głoska ż - rz - wyraz podstawowy „żaba”, „rzeka”

1. Ćwiczenia narządów mowy.

• Ćwiczenia oddechowe

• Wdech z wyciągnięciem rąk ku górze i przeciągnięciem się, wydech z opuszczeniem rąk w dół z wypowiadaniem zdania:

„Żaba wpadła do rzeki”.

• Ćwiczenia języka

• Kierowanie języka w kąciki ust.

• Przesuwanie języka z górnych zębów na wałek dziąsłowy.

• Oblizywanie wargi dolnej i górnej.

• Ćwiczenie warg

• Utrzymywanie w zaokrąglonych ustach ołówka.

• Ssanie wargi górnej.

2. Wyjaśnienie położenia narządów mowy podczas artykulacji głoski „ż”

ż - Język znajduje się za wałkiem dziąsłowym zębów górnych. Zęby są zwarte a wargi lekko wysunięte do przodu. Strumień powietrza jest słaby, gdyż część jego została zużyta na drganie strun głosowych.

3. Ćwiczenia artykulacyjne.

• Wypowiadanie sylab i logotomów z głoską „ż” w opozycji z głoską „z”.

za - ż ż ż

zo - ż ż ż

zu - ż ż ż

ze - ż ż ż

zy - ż ż ż

aza - aża ozo - ożo uzu - użu

eze - eże yzy - yży

zaz - ż...... (przedłużyć wymowę)

zoz - ż…..

zuz - ż…..

zez - ż…..

zyz - ż…..

• Powtarzanie wyrazów z głoską „ż”. Gdy nauczyciel źle wypowie wyraz dzieci klaszczą.

żagiel zarówka żołędzie żaba

klap

zodkiewka rzeka żółty zółw

klap klap

zuk zyto żyletka zyrafa żyrandol

klap klap klap

• Wypowiadanie trzykrotne wyrazów z głoską „ż” cicho, głośniej, najgłośniej.

żołądek, żyrafa, żagiel, Żaneta, żaba, żyto

• Wypowiadanie rymowanki z wyrazem podstawowym „żaba” i „rzeka”.

„Mała żabka siedzi sobie na listku

w głębokiej rzece

i skacze na drugi listek hopsa - sa,

podśpiewując sobie la, la, la.”

Głoska dż - wyraz podstawowy „dżem”

1. Ćwiczenia narządów mowy.

• Ćwiczenia oddechowe

• Wdech z uniesieniem rąk ku górze w pozycji klęczącej, siad na piętach, wydech ze skłonem w przód, ręce oparte na podłodze i wypowiadanie zdania szeptem:

„Lubię rogaliki z dżemem.”

• Ćwiczenia języka

• Wysuwanie języka do przodu w lewo i prawo.

• Unoszenie wąskiego języka na górną wargę.

• Dotykanie językiem kącika lewego, środka wargi górnej i kącika prawego.

• Ćwiczenie warg

• Układanie dolnej wargi na górną, a górną na dolną.

• Wysuwanie warg do przodu - tworzenie ryjka.

• Rozchylanie warg jak do uśmiechu.

2. Wyjaśnienie położenia narządów mowy podczas artykulacji głoski „dź”

dż - Język znajduje się za górnymi zębami (za wałkiem dziąsłowym). Boki języka dotykają górnych zębów. Zęby są zwarte, a wargi lekko wysunięte do przodu.

3. Ćwiczenia artykulacyjne.

• Wypowiadanie sylab z głoską „dż”.

dża dżo dżu dże dży;

adż odż udż edż żyd;

adża odżo udżu ejże ydży;

dża - dż…..dż….dż…. dżo - dż…..dż….dż….

dżu - dż…..dż….dż…. dże - dż…..dż….dż….

dży - dż…..dż….dż….

dżdż - a - dżdż dżdż - o - dżdżu

dżdż - e - dżdżu dżdż - u - dżdżu

dżdż - y - dżdżu

• Wypowiadanie wyrazów z przedłużoną artykulacją głoski „dż”:

dżdżdżem, dżdżdżungl, dżdżdżokej, jeżdżdżdża,

drożdżdżdże, gwiżdżdżdżą, odjeżdżdżdżają.

• Powtarzanie wyrazów z głoską „dż” i „dz”. Podnoszenie rąk w górę po usłyszeniu wyrazów z głoską „dż”.

dżem, dzwonek, dzbanek, dżungla, dżokej, rydze, koledzy, gwżdże.

• Wypowiadanie rymowanki z wyrazem podstawowym „dżem”.

Wczoraj na zakupach byliśmy

i dżem kupiliśmy.

Każdy uznał, że jest znakomity.

Chleb zaczął nim smarować,

by się jego smakiem rozkoszować.

Zestaw ćwiczeń logopedycznych wykorzystywanych podczas wprowadzenia głosek w klasie I

Poniższa publikacja opracowana jest na bazie realizowanego w klasie I Szkoły Podstawowej podręcznika Stanisławy Łusiak i Heleny Petkiewicz „Wesoła szkoła”.

Autorka proponuje zestaw wybranych ćwiczeń logopedycznych (z opracowanej całości), które przeprowadziła w klasie I w trakcie zajęć edukacji polonistycznej podczas wprowadzenia głosek na bazie wyrazu podstawowego.

Na początku roku szkolnego autorka przebadała wymowę uczniów w klasie I. Badania wykazały, że największy % wad wymowy u uczniów stanowi seplenienie. Następną najczęściej występującą wadą jest reranie. U dwojga uczniów stwierdzono bezdziwięczność. Poza tym sporo uczniów mówi niewyraźnie. Nie słychać dokładnie końcówek wyrazów. Niektórzy uczniowie nie potrafią wypowiedzieć nawet krótszych zdań bez brania dodatkowych wdechów powietrza.

Proponowane ćwiczenia dotyczą głosek: s, c, z, dz oraz sz, cz, ż, dż, z którymi uczniowie klas młodszych mają najwięcej problemów w wymowie.

Autorka uznała, że wprowadzenie dodatkowych ćwiczeń na zajęciach szkolnych usprawni u uczniów aparat oddechowy, język i wargi. Uczniowie będą wiedzieli jak prawidłowo ułożyć narządy mowy przy wymowie danej głoski. Poprzez zaś ćwiczenia artykulacyjne uczniowie utrwalą poprawną wymowę głosek.

Uczniowie na zajęciach korzystali z lusterek w trakcie wykonywania ćwiczeń narządów mowy (ćwiczenia oddechowe, języka, warg). Następnie autorka (logopeda i zarazem nauczycielka kształcenia zintegrowanego w tejże klasie) wyjaśniła uczniom ułożenie narządów mowy podczas artykulacji danej głoski, a uczniowie dokonywali korekty przed lusterkiem. Potem uczniowie przechodzili do ćwiczeń artykulacyjnych danej głoski (ćwiczenia głoski w izolacji, sylabach, zadaniach wierszyku opartym tematycznie na wyrazie podstawowym).

Efektem przeprowadzonych dodatkowo ćwiczeń logopedycznych u uczniów w trakcie zajęć szkolnych w klasie I było:

• wydłużenie fazy wydechowej (uczniowie wypowiadali dłuższe ciągi wyrazowe bez dodatkowych wdechów powietrza),

• usprawnienie pracy języka i warg,

• wypracowanie zręcznych i celowych ruchów narządów mowy,

• utrwalenie prawidłowej wymowy danej głoski,

• wypowiadanie poprawniej wyrazów z danymi głoskami,

• popełnianie mniej błędów w pisowni (uczniowie słuchowo rozróżniali głoski, głównie głoski opozycyjne),

• wyraźniejsze odczytywanie tekstów i wierszy.

mgr Arleta Kubacka - Gill

20

eeeeee

ssssss

s

sz

---