ROMANTYZM
1. Ideowe i artystyczne założenia Romantyzmu.
Romantyzm - to prąd ideowy, literacki i artystyczny, który ukształtował się w Europie w końcu XVIII wieku, a jego rozkwit przypada na pierwszą połowę XIX. Zrodził się pod wpływem rewolucji burżuazyjnych, był wyrazem rozczarowania do nowej rzeczywistości. Romantyzm cechuje dążenie do pełnego rozwoju osobowości, uczciwość, zwrot do ludowości, mocne akcentowanie problemów narodowych i wybujała fantazja. Twórcy polskiej literatury postawili przed sobą kilka zadań. Pierwszym z nich było obudzenie i podtrzymanie ducha narodowego. Następnym było przewodniczenie narodowi na jego historycznej drodze. Poza tym literatura tego okresu miała rozpowszechniać i nakazywać kultywowanie tradycji narodowych, ukazywać cierpienia narodu, odwoływać się do honoru i ambicji Polaków, umacniać wiarę w zwycięstwo nad zaborcami, dokonywać analizy niepowodzeń oraz propagować kult uczucia postawionego ponad rozumem i zimnym wyrachowaniem, a także zachęcić wszystkie klasy społeczne do zapomnienia dawnych wewnętrznych zatargów i połączenia sił do wspólnej walki z wrogami naszej ojczyzny. Dla osiągnięcia tych rozlicznych nowych celów pisarze i poeci poszukiwali nowych środków wyrazu. Doprowadziło to do odrzucenia wielu dotychczas obowiązujących norm dotyczących budowy i podziałów istniejących pomiędzy poszczególnymi gatunkami literackimi. Świadomie dążono do zatarcia granic między liryką, epiką i dramatem łącząc elementy różnych rodzajów literackich w jednym utworze. Powstały nowe gatunki literackie takie jak :ballada, powieść poetycka, dramat romantyczny. Romantycy stworzyli nowy typ bohatera, obdarzonego nieprzeciętnymi cechami charakteru - indywidualistę wybijającego się ponad przeciętność, zdolnego do niezwykłych uczuć i przeżyć, tragicznego kochanka, samotnika walczącego ze złem.
2. Wybitni twórcy literatury romantycznej na Zachodzie i w Rosji.
Johann Wolfgang Goethe(1749-1832) - jeden z najwybitniejszych poetów niemieckich, autor wierszy lirycznych, ballad, poematów, dramatów i powieści. Do najbardziej znanych utworów należy powieść „Cierpienia młodego Wertera” - romans sentymentalny przedstawiający konflikt osobowości tytułowego bohatera z feudalnym społeczeństwem. Nieszczęśliwa miłość, przesądy stanowe, chorobliwa uczuciowość, pesymizm i zniechęcenie do życia doprowadzają bohatera do samobójczej śmierci. Od tytułowego bohatera przyjęło się określać model pewnej postawy, charakteryzującej się przede wszystkim wybujałą, przesadną uczciwością, postrzeganiem otaczającego świata przez pryzmat własnych marzeń i poezji, nie zgodą na zastane konwencje obyczajowe i moralne, przy jednoczesnym braku konkretnego, zdecydowanego działania. Werteryzm to również głębokie poczucie bezsensu egzystencji, dążenie do samo zagłady, gdyż najczęściej kulminacją działań bohatera jest samobójstwo.Stworzył on specyficzny typ bohatera, określanego mianem bohatera sentymentalnego lub werterycznego.
Fryderyk Schiller(1759-1805) - autor licznych ballad, wierszy lirycznych i dramatów. Jego twórczość świadczy o gorącym umiłowaniu ojczyzny i wolności, stanowi nienawiści do wszelkiej tyranii możnych tego świata, nawołuje do walki o wolność i szczęście każdego człowieka.(Zbójcy, Don Karlos)
Jerzy Gordon Byron(1788-1824)-Anglik, był twórcą nowego typu bohatera, który stał się pierwowzorem dla wielu innych bohaterów romantycznych. Cechami bohatera bajronicznego jest tajemniczość, skłócenie ze światem, samotna walka z otaczającą go rzeczywistością, wewnętrzne konflikty, często wynikające z popełnienia w przeszłości zbrodni. Zbrodnia ta zawsze byłaby uzasadniona wielkimi namiętnościami- miłością czy nienawiścią. Bohater taki buntuje się przeciw istniejącym stosunkom społecznym i normom obyczajowym i moralnym, stara się je zmienić przez aktywne działanie, w którym jest osamotniony, pozostawiony samemu sobie. (Giaur, Korsarz, Don Juan)
Aleksander Puszkin (1799-1837) - żył w okresie despotycznych rządów Aleksandra I i Mikołaja I. Dramat historyczny „Borys Godunow” - ilustracja walk o tron moskiewski XVI-XVII. „Eugeniusz Oniegin” obraz życia rosyjskiej arystokracji na wsi i mieście.
3. Warunki rozwoju romantyzmu w Polsce i główne etapy.
Za początek romantyzmu w Polsce uważa się rok 1822, kiedy to Adam Mickiewicz wystąpił z pierwszym tomem „Poezji”, datę końcową jest natomiast wybuch powstania styczniowego w roku 1863. Jego I etap trwa do roku 1831, czyli do wybuchu Powstania Listopadowego. Dominuje wtedy nurt ludowy w naszej lit. romantycznej. Po jego klęsce nastąpił Wielka Emigracja. Rozgorzała wówczas dyskusja na temat przyczyn upadku powstania, mające swe odzwierciedlenie w literaturze. Problematyka narodowa zdominowała natomiast następny etap rozwoju literatury wyznaczony przez Wiosnę Ludów i powstanie styczniowe, którego upadek uznaje się za kres idei romantycznej. Po trzecim rozbiorze Polski w roku 1795 i po sformowaniu Legionów polskich we Włoszech narodziła się idea napoleońska. Polacy wierzyli w odzyskanie niepodległości. Po upadku powstania nasiliły się represje, ludność aresztowano i wywożono na Sybir. Czołowi literaci i ludzie nauki zmuszeni byli do opuszczenia kraju i emigracji. Dla romantyków ojczyzna była największą wartością, dlatego też literatura powinna pobudzać do walki, dążyć do ocalenia narodu.
4. Adam Mickiewicz - najważniejsze wydarzenia z życia poety i ich wpływ na twórczość literacką.
Adam Mickiewicz ur.24 XII 1798r w Zaosiu k. Nowogródka, gdzie się wychował. Po ukończeniu szkół dominikańskich wstąpił w 1815r. na uniwersytet w Wilnie. W roku 1817 z przyjaciółmi założył tajne Towarzystwo Filomatów, a następnie Towarzystwo Filaretów. Mickiewicz wówczas zdobywał umiejętność kierowania tajną organizacją oraz posługiwania się literaturą. Literackim wyrazem tej atmosfery i doświadczeń stała się m. in. Pieśń filaretów, a najogólniejszym programem ideowym Oda do młodości. Nieszczęśliwa miłość do Marii z Wereszczaków znalazła odzwierciedlenie w jego utworach jako romantyczny ideał miłości. Kontakt z folklorem, znajomość ludowych obrzędów i pieśni przez poetę wpłynęło na ukazanie się Ballad i romansów, Dziadów cz.II i IV oraz Grażyny. Po wykryciu w roku 1823 organizacji filomackich poeta został aresztowany i skazany na osiedlenie się w głąb Rosji. Doświadczeniamy okresu rosyjskiego zaowocowały kolejno Sonetami, Konraden Walenrodem, Dziadami cz. III, Ustępem oraz wierszem Do przyjaciół Moskali. Mickiewicz opuściwszy Rosję rozpoczął wędrówkę po Europie. W 1825 roku wyrusz do Odessy. Z stamtąd odbywa szereg wycieczek na Krym, czego owocem stał się cykl sonetów „Sonety krymskie”. Po powrocie do kraju poety gorąca chęć wzięcia udziału w walce zbrojnej o niepodległość ojczyzny była powodem postania wierszy o tematyce powstańczej: Śmierć pułkownika, Reduta Ordona. W 1832 Mickiewicz wyjeżdża z Polski, udaje się przez Drezno do Paryża. Zmęczony emigracyjnym życiem oraz rozczarowaniem monarchistycznej Europy tworzy Pana Tadeusza. W 1834 żeni się z Celiną Szymanowską. W 1855 wyjechał do Konstantynopola, gdzie umiera.
5. „Oda do młodości” jako utwór przełomowy. Ideowa wymowa.
„Oda do młodości” to utwór napisany w Kownie w 1820r. Jest przeciwstawieniem sobie dwóch światów, które zdaniem poety ścierają się między sobą i walczą o dominację. Pierwszy z nich to świat stary, stworzony przez ludzi oświecenia. Mickiewicz jest mu nieprzychylny, wręcz wrogi. Sprzyja natomiast drugiemu, nowemu, ekspansywnemu światowi młodości, zapowiadającemu nadchodzący romantyzm. Młodość bowiem jest w „Odzie” sprawą najważniejszą, siłą, która sprawi, że nastąpi wielka przemiana dziejowa. Staje ona przed walką ze światem starym i martwym. Ten stary, martwy świat poeta określa: bez serc, bez ducha - to szkieletów ludy , zarzucając mu tym samym brak uczucia, wrażliwości, duszy i wewnętrzną pustkę, dominuje w nim ciemnota, zacofanie, egoizm. Bardzo istotny jest motyw unoszenia się, wzlatywania nad zwykłą codzienną szarość pojawiający się w nawiązaniu do świata nowego : Młodości, dodaj mi skrzydła! / Niech nad martwym wzlecę światem. Dla młodych bowiem otwarty jest świat pełen marzeń, nadziei, planów na przyszłość. To właśnie młodość jest potęgą będącą w stanie czynić cuda, przenosić góry, tworzyć rajską dziedzinę ułudy, ruszyć ziemską bryłę z posad świata. W świecie młodych nie ma mowy o samotności. Poeta wzywa wszystkich do zjednoczenia się i wspólnego wysiłku w dążeniu do szczęścia. Tylko razem, wspólnymi siłami młodzi mogą osiągnąć zamierzony cel. W końcu autor wyraża swą wiarę w to, że na gruzach świata zamętu i przesądów wyrośnie nowy świat oparty na wolności, przyjaźni i miłości międzyludzkiej. „Oda do młodości” stała się wierszem programowym i manifestem romantyków, należy ją traktować jak utwór otwierający nowe, romantyczne horyzonty i sposoby pojmowania świata.
6. „Ballady i romanse” manifestem polskiego romantyzmu.
Utwory wchodzące w skład dzieła „Ballady i romanse” posiadają wszystkie cechy charakteryzujące dalszy rozwój polskiego romantyzmu. Ballady ukazują wewnętrzny niepokój człowieka żyjącego ze świadomością popełnienia zbrodni, jego nieustanne próby wymazania czynu tego z pamięci, które zawsze są nieskuteczne i prowadzą do tragicznego końca winowajcy jak i czasem niewinnych osób z jego otoczenia. Podkreślona jest w nich wyższość poznania romantycznego nad poznaniem naukowym i czysto empirycznym, co prowadzi do ukazania łączności pomiędzy światem ziemskim, a światem duchowym. Do cyklu ballad należy ballada „Romantyczność”. Została ona uznana za utwór programowy polskiego romantyzmu przede wszystkim ze względu na swoją treść. Stanowi ona bowiem zapowiedź tematów i problemów, jakie od tej pory na stałe zadomowią się w literaturze epoki i zdecydowanie ją zdominują. Utwór ten stał się poniekąd drogowskazem literackim, ideowym i normatywnym dla całych rzesz polskich romantyków. Wskazuje ona również program literatury romantycznej, a w szczególności ballad. Kończące utwór wezwanie Miej serce i patrzaj w serce! wyraża poglądy poety, jego sposób widzenia i rozumienia świata oraz otaczającej go rzeczywistości. Świat poznaje się nie poprzez zmysły, ale poprzez to, co jest ponadzmysłowe, nadnaturalne, dzięki uczuciu i duszy. Rozum i chłodna kalkulacja stają się tu bezradne i besilne.Według Mickiewicza twórca powinien szukać fascynacji w podaniach i wierzeniach ludowych, głosić wyższość uczucia nad rozumem, szukać nowych, oryginalnych dróg artystycznego wyrazu.
7. Na czym polega ludowy charakter „Ballad i romansów”.
Tematyka utworów oparta jest na motywach ludowych. Nawiązują one do licznych podań i legend. Cechują je liczne motywy przyrody, pojawiające się w tle rozgrywanych utworów.Można w nich znaleźć ludową fantastykę i ludowy pogląd na świat. Liczne opisy krajobrazu, przyrody wytwarzają szczególny nastrój niepokoju, grozy, tajemniczości. Utwór „Romantyczność” jest bardzo mocno związany z ludowymi wierzeniami i fantastyką. Jest to bowiem opowiedziana pokrótce historia, która swe korzenie czerpie z podań, mówiących o lękach i wierzeniach prostego, wiejskiego ludu. W balladzie „Świteź” bardzo wyraźne są motywy zaczerpnięte z wierzeń ludowych :zatopione miasto, kobiety przemienione w kwiaty, duchy zmarłych, które pojawiają się żyjącym. Ballada „Świtezianka” osnuta jest na ludowym podaniu głoszącym, że nocami na brzegach Świtezi ukazują się nimfy wodne zwane świteziankami. Główną myślą utworu jest przekonanie o nieuchronności kary, jaką muszą ponieść wszyscy ci, którzy łamią swe przysięgi, nie dotrzymują danego słowa. W balladzie „Lilie” Mickiewicz rozwija pieśń ludową o zabiciu męża przez niewierną żonę. Nawiązuje przy tym do jasnych zasad i norm obyczajowo-moralnych, jakie uznawał wiejski lud, że nikt kto zabije drugiego człowieka, nie uniknie surowej kary za zbrodnię.
8. „Romantyczność” głosem w dyskusji między klasykami a romantykami.
Ballada ta zostana za wyrażenie artystycznych i ideowych przekonań poety. Jest ona przykładem ballady jako gatunku literackiego : fabuła jest tu wyrazista, narrator obecny, bohaterowie jasno określeni. Została ona uznana za utwór programowy polskiego romantyzmu przede wszystkim ze względu na swoją treść. Ballada ta stała się poniekąd drogowskazem literackim, ideowym i normatywnym dla całych rzesz polskich romantyków. Utwór bardzo mocno związany jest z ludowym wierzeniami i fantastyką. Całość wyraźnie dzieli się na dwie części. Pierwsza z nich to krótkie opowiadanie o obłąkanej wiejskiej dziewczynie, Karusi, która przed laty straciła ukochanego, natomiast część druga stanowi polemika narratora ze starcem, czyli klasykiem odrzucającym wszystko to, czego nie da się dowieść rozumowo i naukowo uzasadnić. Starzec ten jest symbolem klasyków, którzy do poezji romantycznej odnosili się drwiąco i z widocznym lekceważeniem. Narrator, wyrażający poglądy samego Mickiewicza, podejmuje polemikę ze starcem, przeciwstawiając jego martwym prawdom żywe wierzenia prostych ludzi. Kończące utwór wezwanie Miej serce i patrzaj w serce! wyraża poglądy Mickiewicza, jego sposób widzenia i rozumienia świata oraz otaczającej go rzeczywistości. Świat poznaje się nie poprzez zmysły, ale poprzez to , co jest ponadzmysłowe, nadnaturalne, dzięki uczuciu i duszy. Rozum i chłodna kalkulacja stają się tu bezradne i bezsilne.
9. Obrzędy ludowe i ich funkcja w „II cz. Dziadów”
Dziady jest to uroczysty obrzęd obchodzony w wigilię Wszystkich Świętych na pamiątkę zmarłych. W czasie tego obrzędu wywoływano dusze nieboszczyków, karmiono je i pojono, przynosząc im tym samym, jak powszechnie wierzono ulgę oraz wysłuchiwano ich porad, nauk, ostrzeżeń. Silnie zaznacza się ludowe przekonanie o sile czucia i wiary.Tym samym wiara w świat nadprzyrodzony objawia się w pojawianiu się kolejnych duchów, całkowicie posłusznych zaklęciom Guślarza, który przewodził obrzędom. Obrzęd przebiega zgodnie z tradycyjnym porządkiem, aż do czasu pojawienia się Upiora, który przybywa samowolnie, a nie na polecenie Guślarza i pomimo jego rozkazów nie odchodzi. Uroczystości tej towarzyszy uczucie grozy i napięcia spowodowane przez wyjawienie win poszczególnych duchów, a spotęgowane przez pojawienie się Upiora. Element ludowy stanowią postacie: Guślarz, będący przewodnikiem uroczystości, pośrednikiem między światem żywych i umarłych, duch Zosi, prostej, wiejskiej dziewczyny, chór wieśniaczek i wieśniaków. Tworzą one specyficzny klimat utworu, wyznaczają określony sposób patrzenia na świat i na człowieka przez przekonanie, że istnieje kontakt między światem realistycznym i fantastycznym.. Wiąże się z tym charakterystyczna dla ludowości tajemniczość, groza, fantastyka i wyobraźnia. Do elementów ludowych należy również podział na duchy dobre i złe, operowanie kategoriami moralnymi typowymi dla ludu. Całość dopełniają obrazy przyrody:las, obecność kruków, sów, proste słownictwo operujące powtórzeniami charakterystycznymi dla pieśni ludowych. Wypowiadane zaklęcia oraz powtórzenia chóru wieśniaków nawiązują do klimatu i stylistyki ballad Mickiewicza Ciemno wszędzie, głucho wszędzie,/Co to będzie?.
10. Kształt romantycznej miłości w świetle IV cz. Dziadów.
IV cz. Dziadów jest to historia pośmiertnego losu młodzieńca, Gustawa. Dzieje ziemskie Gustawa zawarte w monologu można traktować jako pośmiertną spowiedź. Wyraża on tu czysto romantyczny pogląd na istotę miłości. Zdaniem Gustawa dwoje kochanków to dwie dusze przeznaczone dla siebie przez Boga i powiązane na wieki łańcuchem uroku, którego żadna siła nie może rozerwać. Opowieść Gustawa podzielona jest na trzy części, godziny : miłości, rozpaczy i przestrogi. Pierwsza godzina to wspomnienia szczęśliwej miłości, druga poświęcona jest rozpamiętywaniu jego przeżyć po rozstaniu z ukochaną, które doprowadziło go do obłędu i samobójczej śmierci, trzecia godzina nawiązuje do II cz. Dziadów, bohater wypowiada przestrogę wysnutą z własnego doświadczenia i następnie znika. Miłość romantyczna jest spontaniczna, głęboka i granicząca z uwielbieniem. Jednak mimo swej niepowtarzalności jest ona nieszczęśliwa, nieodwzajemniona lub niemożliwa do realizacji ze względu na przeszkody ze świata zewnętrznego i wtedy prowadzi najczęściej do tragicznego końca.
11. „Sonety krymskie” pamiętnikiem lirycznym z podróży poety po Krymie.
W 1825 roku Adam Mickiewicz wyrusza do Odessy, gdzie otrzymał polecenie objęcia posady nauczyciela w tamtejszym liceum. Z Odessy kilkakrotnie robi wycieczki na Krym. Poetyckim plonem tych wypraw stał się cykl sonetów, nazywanych „Sonetami krymskimi”. Na ich treść złożyły się przede wszystkim próby oddania piękna krajobrazu i przyrody Wschodu. Mickiewicz zawiera także w sonetach szereg swych przemyśleń, rozterek i tęsknot wygnańca, któremu nie dane jest przebywać z najbliższymi we własnym kraju. „Stepy akermańskie” to opis piękna stepu, który przypomina podmiotowi lirycznemu ocean. Cały ten niezwykle bogaty w środki artystyczne opis krajobrazu jest jedynie wstępem do przedstawienia pejzażu dusz poety. Jest on bowiem samotny, smutny i rozdarty wewnętrznie, tęskni on ogromnie za ojczystą Litwą. „Burza” jest sonetem opisującym burzę, jaką Mickiewicz przeżył w czasie swej podróży nz Krym. Wiersz tworzy nastrój grozy, zagrożenia życia, strachu. Dwie ostatnie zwrotki zawierają refleksje poety, samotnego podróżnika, który nie rozpacza, nie czuje się związany z nikim ani z niczym nz świeci, stracił już nawet wiarę, nie znajduje w modlitwie ratunku ani pociechy. Sonet „Bakczysaraj” napisany jest w formie opisu. Dominuje w nim nastrój melancholii i świadomości przemijania wszystkiego, co ludziom wydawało się kiedyś trwałe i wieczne. W sonecie „Pielgrzym” przywołany zostaje wizerunek człowieka, który został skazany na wieczną tułaczkę. Mimo otaczającej go krainy pełnej piękna i dostatku, Pielgrzym na zawsze zostanie sercem na Litwie, wraz z kochaną kiedyś dziewczyną, symbolem utraconego raju. Sonet „Ajudah” przepełniają refleksje na temat przemijania życia, które przynosi człowiekowi jedynie cierpienie i zgryzota.
12. Orientalizm „Sonetów krymskich”. Charakterystyczne cechy gatunku.
Sonet to trudna forma wypowiedzi poetyckiej gdyż narzuca twórcy pewne wygody i ograniczenia. Sonet składa się z czterech strof, z których dwie pierwsze maja cztery wersy, a dwie ostatnie trzy. Dwie pierwsze maja charakter opisowy, pozostałe refleksyjny. Poszczególne wiersze pisane są 11lub 13-zgłoskowcem, rymy o układzie abba. Mickiewicz dokonuje w sonetach mistrzowskiego opisu krajobrazu krymskiego, przyrody orientalnej i kultury Wschodu. Nowością w tym gatunku jest tu wprowadzenie do niektórych sonetów postać Mirzy, co pozwoliło poecie używać formy dialogu oraz odtwarzać psychikę człowieka Wschodu. Podmiot liryczny, zafascynowany niezwykłością orientalnego świata, jest wprowadzany w jego tajemnicę przez Mirzę- szlachcica, który ten świat zna. Do cech orientalnych należą: słownictwo (Bakczysaraj, Czartydah, Ajudah), nazwy geograficzne (Dniestr, Akerman, Ajudah), egzotyczne porównania, przenośnie, epitety (koralowe ostrowy burzanu, ciemny las twoim płaszczem), obyczaje wschodnie(zamiatane czołem baszów ganki i przedsienia).
13. W czym tkwi tragizm głównego bohatera powieści poetyckiej „Konrad Wallenrod”.
Głównym bohaterem utworu jest Litwin, który w dzieciństwie został porwany przez Krzyżaków, natomiast ojciec, matka i rodzeństwo zginęli podczas najazdu. Dziecku Krzyżacy nadali imię Walter Alf, mały chłopiec stał się wkrótce ulubieńcem krzyżackiego mistrza Winrycha. W zamku znajdował się również litewski wajdelota, który opowiedział Alfowi o jego pochodzeniu i losach. Kiedy Walter bierze udział w walce daje się wziąć do niewoli. Książe Kiejstut uwierzył opowieściom Waltera i wypuścił go. Pozostaje on na dworze księcia, uczy Litwinów nowoczesnych metod walki, żeni się z córką księcia Aldoną. Waltera jednak wciąż dręczy sytuacja ukochanej ojczyzny, która jest zagrożona ciągłymi napadami krzyżackimi. Walter postanawia podstępem wrócić do Krzyżaków jako Konrad Wallenrod. Zostaje on wybrany na mistrza Zakonu. Dzięki umiejętnym rządom Krzyżacy ponoszą klęskę. Konrad Wallenrod jest człowiekiem, który całe swoje życie poświęcił idei zemsty na wrogu. Nie mógł pokonać go w pojedynkę w otwartej walce, był więc zmuszony działać podstępem. Spowodowało to złamanie kodeksu rycerskiego, działał on jednak ze szczytnych, patriotycznych pobudek. Motywuje go miłość do ojczyzny, dla dobra której będzie gotów poświęcić swoje życie osobiste, a nawet szczęście ukochanej kobiety. Wallenrod niszczy swoje małżeństwo i unieszczęśliwia Aldonę, która zostaje pustelnicą. Walter szczęścia w domu nie znalazł, bo go nie było w ojczyźnie , jednak tym samym niszczy siebie jako męża, jako człowieka. Bohater osiąga swój cel i ratuje ojczyznę przed zagładą, jednak jako człowiek ponosi klęskę, gdyż nie ma on już dla kogo żyć. Klęska życiowa oraz dręczące sumienie powodują że popełnia samobójstwo. Śmierć jest bowiem dla niego ulgą, wybawieniem, próbą ocalenia resztek honoru.
14. III cz. Dziadów Adama Mickiewicza geneza utworu.
Mickiewicz napisał III cz. Dziadów po upadku powstania listopadowego. Jego ból spowodowany klęską powstania powoduje, że identyfikuje się on z losami nieszczęśliwej ojczyzny. Wybierając temat utworu poeta cofa się do swoich przeżyć z młodości i pisze o prześladowaniach młodzieży wileńskiej w 1822r. Mickiewicz napisał III cz. Dziadów pragnąc w ten sposób zadośćuczynić narodowi za swój brak czynnego udziału w walkach powstania listopadowego. Głównym problemem utworu jest przedstawienie różnorodnych antagonizmów: między Rosją a Polską, między despotyzmem a wolnością, między dobrem a złem. Despotyzm władców stał się motorem ówczesnych dziejów, panoszy się żądza władcy i ucisk narodów.
15. Obrazy męczeństwa Polaków w świetle III cz. Dziadów.
Obrazy męczeństwa Polaków były ukazane w kilku scenach.Akcja pierwszej sceny rozgrywa się w celi Konrada w klasztorze bazylianów, zamienionym wówczas na więzienie. Więźniowie spotykają się w wieczór wigilijny w jednej z cel, opowiadając o niepoprawnych sposobach uwięzienia, bez przedstawienia winy, o metodach stosowanych podczas śledztwa. Powszechne było morzenie głodem, podawanie niestrawnego jedzenia. Jeden z więźniów Jan Sobolewski opowiada o wywozie skazańców na Sybir, które mógł widzieć podczas prowadzenia przez miasto na przesłuchanie. Skazańcami byli ludzie młodzi, widział on wśród nich nawet 10-letnie dziecko, którego nogi były poobdzierane łańcuchem do krwi. Jednymi z więźniami byli przyjaciel Sobolowskiego Janczewski i Wasilewski. Janczewski wychudł, poszarzał, a cierpienie nadało szlachetny wyraz na jego twarzy. Wasilewski był ostatnim więźniem wyprowadzony, okrutnie pobity w czasie śledztwa, nie mógł iść o własnych siłach. Inny obraz męczeństwa narodu został przedstawiony w scenie „Salon warszawski”. Patriota Adolf opowiada wszystkim zebranym historię Cichowskiego uwięzionego, zniszczonego psychicznie i fizycznie przez prześladowców. Cichowski niedługo po ślubie zastał aresztowany oraz zostaje upozorowane jego samobójstwo. Żona starała się o uwolnienie męża, ale bezskutecznie. Pewnej nocy zostaje przywieziony do domu. Wieloletnie okrutne tortury odbiły się na jego psychice. Zmienił się także jego wygląd zewnętrzny opuchnięty, blady, pomarszczony, mimo młodego wieku całkowicie wyłysiał. Adolf kończąc opowiadanie płakał nad losem Cichowskiego. Męczeństwo został też ukazane w scenie „Bal u senatora”. Represje i prześladowania stosowano także wobec nieletnich uczniów gimnazjum, wśród których znalazł się syn pani Rollison. Mimo tortur syn jej nie wydaje nikogo z przyjaciół. Zrozpaczona matka przychodzi błagać Nowosilcowa o łaskę dla syna. Otrzymuje ona obietnicę rychłego zajęcia się tą sprawą. W istocie Nowosilcow obmyślił plan pozbycia się niebezpiecznego więźnia, który popełnia samobójstwo wyskakując z okna.
16. III cz. „Dziadów” jako dramat narodowy.
„Dziady” cz.III to jeden z najwybitniejszych polskich dramatów romantycznych, utwór o niezwykłej sile oddziaływania, zadziwiający różnorodnością zastosowanych środków artystycznych. Został napisany w Dreźnie w 1832r. Jest to utwór historyczny. Akcja związana jest z autentycznym wydarzeniem, jakim było uwięzienie w roku 1823 Adama Mickiewicza i jego przyjaciół z Towarzystwa Filomatów. Scena „Prologu” rozgrywa się dokładnie 1 listopada 1823r, czyli w Święto Zmarłych, akcja ostatniej, IX rok później. Problematyka wiąże się nierozerwalnie z cierpieniami narodu polskiego, w wyniku represji stosowanych przez carski aparat przemocy po klęsce powstania listopadowego. Utwór obejmuje też zagadnienia natury filozoficznej oraz moralnej, bowiem w warstwie fabularnej jest to opowieść o człowieku, który musi walczyć o zbawienie własne, swojej ojczyzny, wszystkich rodaków. Całość rozgrywa się w dwóch płaszczyznach: realnej, czyli ziemskiej oraz duchowej - pozaziemskiej. Obie te płaszczyzny stapiają się w dziele Mickiewicza w jedną całość. Utwór ukazuje przeszłość kraju w scenach nawiązujących do tragedii młodzieży wileńskiej osadzonej w więzieniu, charakteryzuje społeczeństwo Warszawy (scena w salonie warszawskim) i Wilna (bal u Senatora). Przyszłość narodu polskiego, jak i całej ludzkości, przedstawiona została w scenach wizyjnych, czyli proroczych widzeniach, snach oraz przeczuciach bohaterów.
17. Ideowa wymowa Wielkiej Improwizacji i widzenie Księdza Piotra (prometeizm, mesjanizm).
Konrad w scenie II wygłasza monolog zwany „Wielką Improwizacją”. Buntuje się on przeciw nieszczęściom, szuka ratunku w ufności religijnej, ale jednocześnie oskarża Boga o obojętność wobec własnego narodu. W szczytowym momencie niezwykłego uniesienia Konrada ogarnia go poczucie niezwykłej potęgi, równej mocy boskiej. Konrad mówi o swej wielkiej miłości do ojczyzny, którą tak bardzo pragnie widzieć szczęśliwą i wolną Chce on przejąć od Boga siłę twórczą i rządzić światem tak aby uszczęśliwić ludzkość i dać wolność swojemu narodu. Równanie się z Bogiem jest przejawem wielkiego indywidualizmu Konrada, jego zarozumiałości i pychy. Utożsamianie się z ojczyzną, chęć podjęcia samotnej walki o dobro narodu, chęć uszczęśliwienia ludzi przez jednostkę - taką postawę bohatera nazwano prometeizmem, od imienia mitycznego Prometeusza. Buntujący się przeciwko Bogu Konrad, mimo swojego patriotyzmu ponosi klęskę. Mickiewicz wypowiedział się w ten sposób na temat przyczyn klęski powstania listopadowego. Skrytykował to, że Konrad działa w osamotnieniu, świadomie wywyższa się ponad ludzi, o których szczęście i wolność chce walczyć. Podobnie spiskowcy zaprzepaścili wielką szansę zwycięstwa, ponieważ nie pomyśleli o tym, aby zaangażować do walki cały naród. W „Widzeniu księdza Piotra” poeta pozostawia czytelnika w nadziei, że naród polski ma jeszcze szansę na odzyskanie niepodległości. Po tym proroctwie następuje obraz męczeństwa narodu polskiego, ukazany w sposób analogiczny do męczeństwa Chrystusa na krzyżu. Tak jak Chrystus był Mesjaszem dla całej ludzkości, tak Polska ma spełnić podobną rolę wobec narodów europejskich pozostających w niewoli. W myśl tej teorii Polska jest Chrystusem narodów, tak jak On zmartwychwstanie, czyli odzyska wolność i przyniesie ją innym ujarzmionym narodom. Zanim to jednak nastąpi, ukazana jest symboliczna scena ukrzyżowania Polski. Car Mikołaj I pełni rolę Heroda, Francja, która nie udzieliła pomocy Polsce to Piłat, a rolę żołnierzy pojących żółcią pełnią Prusy i Austria. W końcowej części widzenia poeta powraca do wizji wskrzesiciela narodu, nazywając go namiestnikiem wolności na ziemi.
18. Charakterystyka społeczeństwa polskiego w świetle III cz. Dziadów.
Poszczególne sceny dramatu ukazują charakterystykę polskiego społeczeństwa, które nie było całkowicie jednomyślne. Zdecydowanie przeważali patrioci, ale znajdowali się również w społeczeństwie kosmopolici, całkowicie obojętni na losy ojczyzny, pogodzeni z władzą cara w Polsce, a nawet ci, którzy zaprzedali się w służbę u cara. Najbardziej patriotyczna grupa to młodzież wileńska, która wzrastała w atmosferze filomackiej solidarności, koleżeństwa i przyjaźni. Postawa polskiego społeczeństwa została wszechstronnie scharakteryzowana w scenie „Salon warszawski”. Przedstawione tu towarzystwo zostało wyraźnie podzielone na dwie grupy. Pierwsza to tak zwane towarzystwo stolikowe składające się z wysokich urzędników, wielkich literatów, dam z towarzystwa, generałów i oficerów. Rozmowy toczone są po francusku, dotyczą ostatniego balu, który ich zdaniem był źle zorganizowany, stwierdzają oni także, że polskie wiersze są nudne i niezrozumiałe, z tego powodu nie warto ich słuchać. Negatywnie zostało też przedstawione środowisko warszawskich literatów. Po wysłuchaniu opowieści Adolfa o męczeństwie Cichowskiego stwierdzają, że temat ten jest zbyt aktualny, aby znalazł miejsce w ich dziełach, jest to również temat zbyt okrutny. Druga grupa to patrioci. W grupie tej rozmawia się po polsku, ostro krytykuje się postawę arystokracji. Twierdzą on, że arystokracja zasłużyła sobie na to, aby zawisnąć na haku, ubolewają, że ludzie o takim obliczu ideowym stoją na czele polskiego narodu. Podsumowaniem tej sceny są słowa Piotra Wysockiego, który stwierdza, że naród polski jest jak lawa, arystokracja to plugawa, zimna i twarda skorupa, obojętna na losy narodu, pogodzona z niewolą i władzą cara, natomiast wewnętrzna, gorąca lawa to patriotyczna, nienawidząca carskiego zaborcy młodzież wileńska.W społeczeństwie polskim znajdują się także jawni zdrajcy ojczyzny, carscy służalcy. Wszelkimi sposobami próbują oni wkraść się w łaski senatora prawiąc mu komplementy, spiesząc skwapliwie z donosami.
19. Prześladowcy młodzieży wileńskiej i ich ocena.
Wydarzenia historyczne związane z procesem filomatów rekonstruował poeta jako idealny i wzniosły przykład narodowej martyrologii, jako charakterystyczny obraz narodowych dziejów oraz jako wyraz zmagania się w historii metafizycznego Dobra i Zła. Poeta w dramacie przedstawia sylwetki prześladowców młodzieży wileńskiej. Senator Nowosilcow to człowiek pyszny, obłudny, okrutny, wyrachowany, w sposób drwiąco ironiczny traktuje swoich służalców. Jego dwulicowość potwierdza się w momencie zjawienia się u niego pani Rollinson, która skarży się, że jej syn jest katowany i więziony już przez rok. Senator pragnąc ukryć swe prawdziwe oblicze udaje, że o tym nic nie wiedział i zamierza za to rzekome niedopatrzenie odpowiedzialnych ukarać. Po wyjściu kobiety odmienia swe oblicze: nakazuje wpuścić ją do syna, a następnie zamknąć ją w tamtejszym więzieniu.W otoczeniu Nowosilcowa znajdują się jawni zdrajcy ojczyzny, tacy jak Pelikan, Bajkow, Doktor. Są oni w stosunku do siebie nie ufni, wszelkimi sposobami próbują wkraść się w łaski senatora, prawiąc mu komplementy, spiesząc skwapliwie z donosami. Ich okrucieństwo i podłość na pewno nie pozostanie bez kary, a pierwszą jej zapowiedzią jest uderzenie pioruna, od którego ginie Doktor.
20. Stosunek Mickiewicza do caratu i narodu rosyjskiego w świetle „Ustępu”.
„Dziady” cz. III kończą się tak zwanym „Ustępem”, w którym poeta zawarł swe refleksje dotyczące despotycznych rządów carskich. Ta część utworu nie łączy się z dramatem ani pod względem fabuły, ani ze względu na formę. We fragmencie zatytułowanym „Droga do Rosji” stwierdza poeta, że naród rosyjski jest tak samo uciemiężony przez swego władcę. Ten biedny lud nie wie na razie co to wolność, ale nadejdzie jeszcze taki dzień, kiedy powstanie przeciwko swym władcom i ciemiężycielom. Poeta pisze że drogi rosyjskie zapełnione są wojskiem, które służy utrzymaniu panującego reżimu. We fragmencie „Przedmieścia stolicy” poeta wyraża swą zaciekłą nienawiść do carskiej tyranii. Stwierdza, że piękne budowle państwa carów wzniesione zostały dzięki niewolniczej pracy podbitych narodów, a więc krwią Litwy, łzami Ukrainy i złotem Polski . W wierszu „Pomnik Piotra Wielkiego” poeta przewiduje, że kiedyś nadejdzie kres państwa tyranów. Na zakończenie dodaje Lecz skoro słońce swobody zabłyśnie / i wiatr zachodni ogrzeje te państwa / I cóż się stanie z kaskadą tyraństwa. W „Przeglądzie wojska” poeta ukazuje potęgę militarną państwa carów, despotyzm władcy, usilne zabieganie generałów o względy carów. Wiersz kończy się ogólną, pełną żalu refleksją Biedny narodzie! żal mi twojej doli,/ Jeden znasz tylko heroizm - niewoli .
21. „Pan Tadeusz” geneza dzieła.
„Pan Tadeusz” powstał w Paryżu w latach 1832-1834. Mickiewicz chciał w "Panu Tadeuszu" stworzyć nowy typ bohatera, który nie popełnia tego samego błędu, który popełnili zarówno przywódcy Powstania Listopadowego jak i bohaterowie wcześniejszych dzieł poety. Nowy bohater działa już nie sam, ale współpracuje z ludem, jest pokorny i rozważny. Geneza utworu została najlepiej wyjaśniona przez samego poetę w „Epilogu”. Utwór miał się stać sposobem na zapomnienie o kłótniach i bezustannych oskarżeniach, jakimi obrzucali się emigranci. Dźwięczą tu słowa szczerego żalu poety, że nie wziął udziału w powstaniu. W końcowym fragmencie „Epilogu” poeta pisze o swych marzeniach, aby jego utwory trafiły do każdego polskiego domu. Bodźcem do napisania „Pana Tadeusza” była też dręcząca poetę tęsknota do rodzinnej Litwy, którą opuścił w 1824r. Najpełniejszym i najbardziej wzruszającym wyrazem tej tęsknoty jest „Inwokacja” rozpoczynająca się od słów Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie,/ Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,/Kto cię stracił.Dziś piękność twą w całej ozdobie / Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie.
22. Obraz społeczeństwa szlacheckiego w świetle „Pana Tadeusza”.
„Pan Tadeusz” jest realistycznym obrazem ówczesnej Polski szlacheckiej. Szlachta polska nie była klasą jednolitą, toteż spotykamy w utworze przedstawicieli arystokracji, dumnego i zarozumiałego Stolnika Horeszkę. Przedstawicielem tej arystokracji, potomkiem rodziny Horeszków jest Hrabia, który kocha się we wszelkiego rodzaju pozach, interesują go romantyczne przygody. Miłość jego ma charakter typowo sentymentalny. Na przykładzie rodu Horeszków Mickiewicz przedstawia zachodzący w tym czasie proces ubożenia magnatów. Majątek Horeszków został skonfiskowany, ponieważ Horeszko jest uczestnikiem konfederacji barskiej, po utracie majątku ród utracił również dawne znaczenie. Do bogatej szlachty można zaliczyć Podkomorzego, który cieszy się pewnym poważaniem wśród szlachty, jest dumny ze swego stanowiska, które w istocie jest mało znaczące. Soplicowie natomiast należą do szlachty średniozamożnej. Jacek Soplica staje się wzorem obywatela i patrioty, ale także jego brat Sędzia oczekuje na przyjście Napoleona, a swego bratanka stara się wychować w duchu patriotyzmu. Podkreślić należy także jego humanitarny stosunek do służby, troskę o gospodarstwo. Wojski to przedstawiciel zubożałej szlachty, urodzony myśliwy, organizator polowań, wsławiony swą słynną grą na rogu po zakończeniu polowania. Pełni on w Soplicowie rolę marszałka dworu. Inną grupę stanowią Woźny Protazy i Gerwazy Rębajło. Pełnią oni rolę zwykłych służących, mimo że maja szlacheckie pochodzenie. Są oddani i wierni swym panom. Dobrym przykładem jest Gerwazy, który po zabójstwie swego pana poprzysiągł zemstę wszystkim Soplicom i zamiar ten realizował przez całe swoje życie, przebaczając Jackowi dopiero przed jego śmiercią. Zupełnie odrębną grupę stanowi szlachta zaściankowa osiadła w Dobrzynie. O Dobrzyńskich dowiadujemy się, że przybyli z centralnej Polski na Litwę, dawniej byli rodem dość możnym i licznym, ale zubożeli. Oprócz posiadania herbów rodowych niczym nie różnili się od chłopów, sami musieli pracować na swych małych zagonach. Na czele zaścianka stał Maciej Dobrzyński, starzec cieszący się wielkim poważaniem wśród swoich. Poeta ukazuje go jako wielkiego patriotę, jest odważny i szlachetny, cechuje go wielka mądrość życiowa. Dowiadujemy się, że był uczestnikiem powstania kościuszkowskiego, gdzie dowiódł swą odwagę i szlachetność. Cieszył się on poważaniem, znał się na gospodarstwie, jego rady zawsze były mądre i dobre. Zdaniem poety to te szlacheckie zaścianki były ostoją polskości i patriotyzmu, oni to właśnie podtrzymywali świadomość narodową, przywiązani do swych herbów rodowych, które pozwalały przynależeć im niezależnie od stanu majątkowego do wielkiej społeczności szlacheckiej. Mickiewicz opisuje środowisko szlacheckie obiektywnie, stara się ukazać jej zalety, jak i wady. Dominującą cechą polskiej szlachty jest jej patriotyzm oraz przywiązanie do tradycji, które uzewnętrznia się w przestrzeganiu staropolskiej gościnności. Jednocześnie poeta dostrzega wady tego środowiska i pisze o nich najczęściej z dyskretnym humorem. Główną wadą szlachty jest pijaństwo, skłonność do awantur, bijatyk i procesów. Ukazywana szlachta jest mało wykształcona, o czym świadczy wykład Wojskiego o astronomii,czy też niezrozumienie przez Sędziego mowy Hrabiego o gotyckiej architekturze zamku. Poeta zauważa wśród szlachty szerzący się kosmopolityzm. Bezkrytyczne zapatrzenie się w cudze wzory, lekceważenie cech narodowych. Takimi kosmopolitami są Hrabia i Telimena. Hrabia nie docenia piękna przyrody ojczystej, z zachwytem wspomina lazurowy błękit włoskiego nieba. Telimena wspomina wciąż z dumą swój pobyt w Petersburgu, chlubi się swymi znajomościami z urzędnikami carskimi.
23. Jacek Soplica jako nowy typ bohatera romantycznego.
Bohater romantyczny jest to człowiek obdarzony nieprzeciętnymi cechami charakteru. Jest to indywidualista wybijający się ponad przeciętność, zdolny do niezwykłych uczuć i przeżyć, tragicznego kochanka, samotnika walczącego ze złem. Jacek Soplica jest bohaterem romantycznym. Jest on przede wszystkim postacią dynamiczną, zmieniającą się wewnętrznie w miarę rozwoju akcji. Jest bohaterem samotnym, działającym w pojedynkę, cechuje go nieprzeciętność, wyróżnia się z tłumu, ma szansę osiągnąć w życiu znacznie więcej niż inni, przeciętni ludzie. Po zabójstwie Stolnika Soplica będzie skłócony ze światem i z samym sobą. Jako ksiądz Robak będzie postacią tajemniczą, pełną zagadek.. Po tej wewnętrznej przemianie przestaje działać w pojedynkę, poparcia dla swej idei niepodległościowej szukał wśród szerokich mas szlacheckich i ludu. Jest on wzorem prawdziwego patrioty, który wszystko poświęcił służbie ojczyzny. Przeżywa on również nieszczęśliwą miłość, jest pełen wewnętrznego rozdarcia, przeżywa konflikty. Żarliwy patriotyzm i poświęcenie się dla ojczyzny powoduje, że przebaczamy Jackowi wszystkie grzech jego młodości, stawiamy go w rzędzie tych bohaterów literackich, którzy stanowią dla nas wzory osobowe.
24. „Pan Tadeusz” jako epopeja narodowa.
„Pan Tadeusz” jest wielka epopeją narodową powstałą w latach 1832-1834. Utwór opisuje życie i obyczaje szlachty w schyłkowym okresie Rzeczypospolitej szlacheckiej. W „Panu Tadeuszu”, oprócz średniej szlachty, pojawiają się również przedstawiciele arystokracji oraz drobnej szlachty zaściankowej. Głównym celem poety, oprócz ucieczki od kłótni i swarów emigracji polistopadowej, ukazanie i obudzenie w narodzie uczuć patriotycznych, rozbudzenie nadziei na przyszłość. Z tego właśnie powodu pojawiają się w utworze liczne nawiązania do walki narodowowyzwoleńczej, do okresu świetności Rzeczyposlpolitej, do postulatów łączenia walki politycznej z reformami społecznymi. Losy bohaterów jednostkowych ukazane są na tle ważnych wydarzeń historycznych, kampania napoleońska, bardzo wyraźny jest również kult Bonapartego, z którym Polacy wiązali ogromne nadzieje na odzyskanie niepodległości. Utwór jest dziełem wielowątkowym. Można w nim wyróżnić trzy zasadnicze wątki, które wyraźnie splatają się ze sobą, uzupełniając się nawzajem. Pierwszym wątkiem jest wątek miłosny, obejmujący dzieje budzenia się i rozkwitu uczucia między Tadeuszem i Zosią. Drugim jest spór o zamek, jaki wiodą ze sobą Sędzia i Hrabia, natomiast trzeci ukazuje działalność księdza Robak, będącego emisariuszem przygotowującym grunt pod przyszłe powstanie. O tym że „Pan Tadeusz” jest epopeją świadczy wiele cech gatunkowych. Jest to utwór obszerny, dużych rozmiarów, pisany wierszem (13-zgłoskowcem), ukazujący losy wybranej grupy bohaterów (zwykłych, przeciętnych ludzi, przedstawicieli głównie średniej szlachty, choć pojawia się również arystokracja oraz drobna szlachta zaściankowa) na tle wydarzeń, przełomowych dla całego narodu. Narrator jest wszechobecny, wszechwiedzący i obiektywny. Pojawiają się liczne opisy, zarówno statyczne, jak i dynamiczne, mające na celu opóźnienie wydarzeń i wzmożenie ciekawości czytelnika. Cechą utworu jako wielkiego dzieła romantyzmu jest synkretyzm gatunkowy, czyli łączenie różnych gatunków literackich poematu epickiego, sielanki, eposu i gawędy. Dzieło Adama Mickiewicza cechuje również wiele mistrzowskich opisów przyrody, ludzi, przedmiotów. Przepiękne opisy przyrody wywierają niezwykłe wrażenie na czytelnika, są one dowodem miłości poety do ojczystej ziemi. „Pan Tadeusz” jest również w dużym stopniu utworem realistycznym. Świadczą o tym zgodne z rzeczywistością obrazy z życia szlachty i magnaterii polskiej, częste nawiązywanie do faktów historycznych oraz świetne szkice psychologiczne przedstawionych w książce bohaterów. Ogromne znaczenie ma też język, jakim utwór był pisany. Jest to język niezwykle urozmaicony, bogaty w kunsztowne przenośnie i porównania oraz wiele innych środków artystycznych. Epopeja ta jest więc uważana za największe arcydzieło poezji polskiej.
25. Juliusz Słowacki najważniejsze wydarzenia z życia i ich wpływ na twórczość literacką.
Juliusz Słowacki ur. 4 IX 1809r. w Krzemieńcu na Wołyniu, zm. 3 IV 1849r. w Paryżu. Dzieciństwo spędził w Krzemieńcu i Wilnie. Ukończył studia na wileńskim uniwersytecie. W 1829r. przeniósł się do Warszawy. Od stycznia 1831 pracował w biurze dyplomatycznym, ostatecznie wyjechał z kraju w marcu 1831r. udając się do Londynu z ważną przesyłką dyplomatyczną.. W 1822r. wydał dwa tomiki „Poezji” zawierające młodzieńcze powieści poetyckie i dramaty. W 1832r. wyjechał do Genewy. Napisał tam „Kordiana”, „Balladynę”. W 1836r. wyjechał do Włoch, a stamtąd wybrał się w podróż na Wschód. Później powrócił do Włoch i osiadł we Florencji. Efektem tych podróży były utwory „Anhelli”, „Ojciec zadżumionych”, „Podróż do Neapolu z ziemi świętej”. W 1838r. powrócił do Paryża, gdzie mieszkał do końca swego życia. Wyrazem bolesnych rozczarowań poety jest „Beniowski”.
26. „Kordian” jako dramat romantyczny.
„Kordian” jest jednym z najwybitniejszych dramatów romantycznych. Główny bohater jest bohaterem romantycznym przeżywającym rozterki i wahania, w końcu ogarniętym ideą walki o wolność ojczyzny. Występują w dramacie elementy fantastyczne (monolog na szczycie Mont Blanc, scena przed sypialnią cara). Poeta w utworze nie przestrzega reguły czystości gatunków i rodzajów. Opowiadania Grzegorza mają charakter epicki, monolog Kordiana ma charakter liryczny. W „Kordianie” mamy do czynienia z tak zwaną kompozycją otwartą, poszczególne sceny są ze sobą tylko luźno powiązane, najczęściej osoba głównego bohatera.
27. Kordian w świetle aktu II i III (w poszukiwaniu sensu i wartości życia).
W II akcie Kordian rozpoczyna wędrówkę po Europie, a efektem tych podróży są kolejne rozczarowania młodzieńca. Pierwszym etapem jego podróży jest Londyn. Anglia znana mu była dotychczas tylko z literatury, przede wszystkim z dzieł Szekspira. Rzeczywistość, którą ma teraz okazję obserwować jest zupełnie inna. Prawo można oszukać, kryjąc się przed dłużnikami, zaszczyty i uznanie natomiast można kupić. Kolejne rozczarowanie przeżywa Kordian we Włoszech. Zachowanie się Wioletty powoduje, że przestaje on wierzyć w romantyczną miłość. Okazuje się bowiem, że uczucie kobiety można także kupić. Najbardziej charakterystyczna dla kształtowania się postawy ideologicznej Kordiana jest scena u papieża. Potępił on powstanie listopadowe, nakazuje czcić prawosławnego cara, nie chce pobłogosławić garści polskiej ziemi przesiąkniętej krwią. Akt II kończy się fantastyczną sceną na szczycie Mont Blanc. Kordian wygłasza tu liryczny monolog. Wreszcie doznaje poczucia siły i potęgi, odnajduje cel i sens życia. Ideą jego życia staje się idea walki o wolność narodu. W tej walce chce udowodnić swe bohaterstwo i poświęcić się za naród. W III akcie przybywa do Polski i postanawia zabić cara . Kordian i garstka spiskowców świadomie odsuwając lud od działania pozostają sami. Podczas zebrania w podziemiach katedry św. Jana zabójstwo cara spotkało się ze zdecydowanym sprzeciwem. Osamotniony, opuszczony nawet przez spiskowców Kordian postanawia jednak zrealizować swój zamiar. Niestety okazuje się, że jest zbyt słaby psychicznie, aby dokonać tego czynu. Przed sypialnią cara następuje spotkanie z Mefistofelesem, który przybrał postać księcia Konstantego. Scena ta ma uzmysłowić Kordianowi, że zabicie cara przyniosłoby korzyść księciu Konstantemu, natomiast nie rozwiązałoby problemu niepodległości Polski. Kordian wyczerpany walką ze straszliwymi widziadłami pada zemdlony przed sypialnią cara, a podejrzany o próbę zamachu zostaje odesłany do szpitala wariatów. W szpitalu kolejny raz spotyka Mefistofelesa, który występuje w postaci Doktora. Zadaniem jego jest uświadomić Kordianowi cały bezsens jego dotychczasowych poczynań, pokazuje więc mu dwóch obłąkanych. Dramat kończy się sceną, gdy Kordian stoi przed plutonem egzekucyjnym, a adiutant nadjeżdża z rozkazem odwołującym egzekucję.
28. Kordian jako szlachecki rewolucjonista.
W II akcie Kordian odnajduje cel i sens życia. Ideą jego życia staje się idea walki o niepodległość narodu. W walce tej chce udowodnić swe bohaterstwo i poświęcić się za naród. Przybywa on w III akcie do Polski z zamiarem zabicia cara. Świadomie odsuwając lud od działania, wraz z garstką spiskowców pozostają sami. Podczas zebrania w podziemiach katedry św. Jana zabójstwo cara spotkało się ze zdecydowanym sprzeciwem. Spiskowcy stwierdzają, że tron polski nigdy nie został skalany krwią oraz co na ten czyn powie Europa. Osamotniony, opuszczony nawet przez spiskowców Kordian postanawia jednak zrealizować swój zamiar. Niestety okazuje się, że jest zbyt słaby psychicznie, aby dokonać tego czynu. Przed sypialnią cara następuje spotkanie z Mefistofelesem, który przybrał postać księcia Konstantego. Scena ta ma uzmysłowić Kordianowi, że zabicie cara przyniosłoby korzyść księciu Konstantemu, natomiast nie rozwiązałoby problemu niepodległości Polski. Kordian wyczerpany walką ze straszliwymi widziadłami pada zemdlony przed sypialnią cara, a podejrzany o próbę zamachu zostaje odesłany do szpitala wariatów. W szpitalu kolejny raz spotyka Mefistofelesa, który występuje w postaci Doktora. Zadaniem jego jest uświadomić Kordianowi cały bezsens jego dotychczasowych poczynań, pokazuje więc mu dwóch obłąkanych. Dramat kończy się sceną, gdy Kordian stoi przed plutonem egzekucyjnym, a adiutant nadjeżdża z rozkazem odwołującym egzekucję. Reasumując należy stwierdzić, że podchorązy Kordian jest postacią syntetyczną, reprezentantem szlacheckich rewolucjonistów z 1830r. Najważniejszymi błędami tej ideologii to brak konkretnego programu politycznego, niedostrzeganie potrzeby uczynienia powstania ruchem ogólnonarodowym, naiwność polityczna spiskowców, którzy wierzyli, że zabicie cara przyniesie Polsce niepodległość i wreszcie słaba odporność psychiczna, której wyrazem jest zwyciężony przez własny Strach i Imaginację Kordian. Spiskowcy zostali więc skrytykowani przez Słowackiego za niedostatki ideologii, a przywódcy powstania za konserwatyzm i ugodową politykę wobec cara.
29. Przyczyny upadku powstania listopadowego w świetle „Kordiana”.
Słowacki w „Kordianie” podejmuje się rozważań na temat przyczyn upadku powstania listopadowego. Podkreślając wielkość i szlachetność działań powstańczego pokolenia poeta ukazywał równocześnie jego moralną i polityczną niedojrzałość, nieumiejętność stworzenia nowej etyki walki o wolne państwo bez króla, brak odwagi do sięgnięcia po władzę polityczną. W scenie „Przygotowanie” poeta stwierdza, że powstanie nie mogło się udać, skoro na jego czele stanęli przywódcy z piekła rodem, którzy poza Czartoryskim byli doskonałym tworami szatanów. Generałom Chłopickiemu i Skrzyneckiemu autor zarzuca brak zdolności i umiejętności strategicznych, odwagi, energii i zdecydowania, księciu Adamowi Jerzemu Czartoryskiemu przesadną ostrożność, zaś Julianowi Ursynowi Niemcewiczowi odmawia w ogóle prawa do nazywania się poetą. Generałowi Janowi Krukowieckiemu zarzuca zdradę, bo to właśnie on doprowadził do poddania Warszawy Rosjanom. Ludzie ci, stając na czele powstania, przerazili się jego republikańskiego charakteru i zmierzali do zaprzepaszczenia jedynej szansy odzyskania niepodległości. Dlatego też winą za klęskę obciążał poeta przede wszystkim wojskowych i ideowych przywódców powstania. Ukazując szeroko przyczyny klęski, poeta patrzył z ogromnym niepokojem na perspektywę odzyskania niepodległości.
30. „Grób Agamemnona” ocena polskiej szlachty z okresu powstania listopadowego.
Wiersz ten powstał w Paryżu, w roku 1839. Wiersz wyraźnie dzieli się na dwie części. Część pierwsza ma charakter luźnych refleksji dotyczących własnej poezji, które poeta snuje w trakcie zwiedzania grobu Agamemnona w Grecji. Druga część to bolesny rozrachunek z własnym narodem, któremu poeta pragnie uświadomić zarówno przyczyny klęski powstania listopadowego, jak i utraty niepodległości. Słowacki w poetyckiej wizji ukazuje siebie mknącego na koniu przez Grecję. Stwierdza on, że żaden Polak nie ma prawa zatrzymać się pod Termopilami, gdzie Grecy w 480r.p.n.e. pod wodzą Leonidasa bohatersko walczyli z Persami. Wszyscy zginęli, nikt nie oddał się do niewoli, a ich czyn na zawsze pozostał symbolem patriotyzmu i poświęcenia dla ojczyzny. Jedynym miejscem w Grecji godnym Polaka jest niestety Cheronea, gdzie Grecy ponieśli klęskę uciekając z pola walki i utracili niepodległość. Słowacki surowo ocenia postawę Polaków. Szlachtę nazywa czerepem rubasznym , nie pozwoliła ona bowiem dojść do głosu masom ludowym, więziła duszę anielską narodu.Oddziaływanie szlachty na naród porównane zostało do zabójczego działania koszuli Dejaniry, która spowodowała śmierć Heraklesa w straszliwych męczarniach. Słowacki wytyka polskiej szlachcie skłonność do wystawnego, pełnego przepychu życia i do naśladowania obcych wzorów. Zatraciła związku z tradycją, zagubiła tożsamość narodową i przestała czuć się Polakami.
31. Słowacki o sobie i swojej twórczości („Grób Agamemnona”, „Testament mój”, „Hymn”)
Utwór „Grób Agamemnona” wyraźnie dzieli się na dwie części. Część pierwsza ma charakter luźnych refleksji dotyczących własnej poezji, które poeta snuje w trakcie zwiedzania groby Agamemnona. Przypominając krwawe dzieje rodu Atrydów poeta uświadamia sobie, że dawne, bohaterskie dzieje zna dzięki Homerowi. Promień słońca wdzierający się do grobowca przez zasłonę liści został porównany przez poetę do struny z harfy Homera. Wówczas Słowacki oddając hołd wielkiemu greckiemu epikowi odczuwa niedoskonałość własnej poezji, przyznaje, że nie umie wydobyć czarownych dźwięków ze strun Homerowej harfy. Wyraża on również smutek z powodu niezrozumienia jego poezji przez współczesnych ludzi, wśród słuchaczów głuchych.„Testament mój” jest wierszem pisanym przez chorego poetę jakby w przeczuciu śmierci, jest on pełnym smutku i goryczy pożegnaniem żywych - matki, przyjaciół, czytelników. Wiersz jest artystycznym obrazem całego życia i twórczości Juliusza Słowackiego. Podmiot liryczny z rozdzierającym smutkiem mówi o swym osamotnieniu i niezrozumieniu jego poezji przez współczesnych. Poeta podkreśla również swój patriotyzm oraz wpływ, jaki wywierał i pragnie nadal wywierać swoimi poezjami na czytelników. Słowacki uważa, że jego życie przepełnione było miłością do ludzi, wskazuje też na wartości, jakimi przyszłe pokolenia powinny się kierować po jego śmierci. Za najistotniejszą wartość uważa patriotyzm, zachęca rodaków do odrzucenia rozpaczy i podjęcia walki. W wierszu „Hymn” wyraża swój bezgraniczny smutek spowodowany jego tułaczką po świecie, która nie zakończy się powrotem do Polski. Poeta skarży się, że jest wygnańcem i że jego kości spoczną w obcej ziemi. Cały utwór jest wyrazem wielkiej tęsknoty za ojczyzną i skargą skierowaną do Boga, którego wspaniałe dary - piękno otaczającej Słowackiego przyrody- nie potrafią ukoić bólu spowodowanego niekończącą się tułaczką po obczyźnie. Swój ból poeta podkreśla zakończeniem każdej strofy utworu przejmującym westchnieniem Smutno mi Boże , westchnieniem tułacza, który nie wie nawet, gdzie po latach wędrówki spoczną jego białe kości.
32. „Beniowski” jako poemat dygresyjny. Ideowa wymowa dygresji i polemiczny charakter.
Poemat dygresyjny podobnie jak powieść poetycka jest ściśle związany z epoką romantyzmu. Jest utworem fabularnym, znacznie dłuższym od powieści poetyckiej i składa się z dwóch warstw. Epicka warstwa w poemacie pt.”Beniowski” opowiada o burzliwych przygodach tytułowego bohatera. Drugą szerszą warstwą poematu stanowią dygresje, które mają charakter refleksji na różne tematy. Najważniejszą rolę w poemacie pełni narrator, który często zaznacza swoją obecność, daje do zrozumienia, że opowiadane zdarzenia mają charakter fikcyjny, są tylko pretekstem do wypowiadania różnorodnych refleksji i uwag lirycznych. Narrator nie troszczy się o ciągłość fabuły, przerywa opowiadanie w dowolnym momencie, aby snuć własne refleksje zwane dygresjami. W nich dyskutuje z czytelnikiem, polemizuje z przeciwnikami, atakuje wrogów, broni się przed krytykami. Poeta ośmiesza krytyków, zarzuca im niezrozumienie jego poezji, popieranie ograniczonych programów ideowych i politycznych. Słowacki sformułował też w „Beniowskim” własny program poetycki. Stwierdzał w nim, że poezja powinna służyć narodowi, wyrażać jego marzenia, dążenia i radości. Poeta powinien dążyć do doskonałości, do oddania najdrobniejszych odcieni myśli i uczucia. W jednej z dygresji Słowacki przeprowadza ideologiczną rozprawę z Mickiewiczem. Zarzuca mu słowianofilstwo(wiązanie przyszłości Słowian z Rosją), usypianie narodu, nawoływanie do pokory i poddania się losowi. Narrator zmienia formę swojej wypowiedzi. Opowiadanie czy opis przeradzają się niespodziewanie w deklarację, wyznanie uczuć lub przekonań, a te z kolei w dialog bohaterów lub w dialog z czytelnikiem. Wszystko zaś nasycone jest wzbogacającymi problematykę utworu różnymi aluzjami lub cytatami. W poemacie zmienia się również styl wypowiedzi narratora. Raz posługuje się on barokowym nagromadzeniem i puentą, raz używa słownictwa szlacheckiego zaścianka, raz operuje wyszukaną romantyczną metaforą. Zmienia także właściwości gatunkowe utworu. Gawęda szlachecka przekształca się w poemat filozoficzny, w powieść, poemat heroikomiczny, w gadkę. Liryczny monolog w rozprawę, dialog, deklarację, polemikę, wyznanie. Zmianie podlegają również wartości, sytuacje i nastroje. Autor tworzy je, aby za chwilę zburzyć lub przekształcić.
33. „Nie boska komedia” Zygmunta Krasińskiego jako dramat rodzinny i społeczny.
„Nie boską komedię” możemy podzielić na dwie zasadnicze części: część pierwsza, obejmująca akty pierwszy i drugi, nazywana jest dramatem rodzinnym, część druga, obejmująca akty trzeci i czwarty, określana jest mianem dramatu społecznego. Obie te części spaja postać hrabiego Henryka, czyli Męża. W dramacie rodzinnym hrabia Henryk występuje jako Mąż. Przedstawiony jest jako poeta oderwany od życia, nie umiejący docenić jego wartości, żyjący we własnym świecie poezji i marzeń. To oderwanie od życia, pogoń za złudnym marzeniem przynosi wiele nieszczęść. Mąż uwiedziony przez widmo „Dziewicy” wysłanej przez złe duchy, zapomina o rodzinie, co powoduje obłęd i śmierć żony. Ich jedyny syn, Orcio, który okazuje się być prawdziwym poetą wizjonerem, traci wzrok.. Poeta ukazując postępowanie Męża skrytykował poezję romantyczną oderwaną od ówczesnej rzeczywistości. Poetę romantycznego przedstawił Krasiński jako egoistę bezkrytycznie uwielbiającego poezję. Piękna Dziewica-poezja okazuje się złudną marą, a jej bezgraniczne uwielbienie jest źródłem nieszczęść romantycznego poety, który widzi dramatyczną sprzeczność między życiem poety a uprawianą przez niego poezją.Ta sprzeczność sformułowana w słowach przez ciebie płynie strumień piękności, ale Ty nie jesteś pięknością stanowi źródło tragizmu romantycznego poety. Część druga utworu, tak zwany dramat społeczny, to obraz rewolucji powszechnej. Arystokracja i bogaci bankierzy toczą walę z rewolucjonistami. Rewolucja ta jako czynnik według Krasickiego nieunikniony, mając doprowadzić do upadku starego porządku społecznego. Jest to jednak czynnik wyłącznie niszczący, który również z powodu braku miłości w sercach ludzi dokonujących przewrotu nie jest w stanie zbudować niczego naprawdę nowego i tętniącego życiem. Hrabia Henryk decyduję się stanąć po stronie arystokratów. Arystokraci mający bronić honoru i religii, sami są pozbawieni poczucia honoru, małoduszni i tchórzliwi. Ponadto arystokracja jako klasa zdegenerowana, nie ma już prawa bytu, rewolucja zaś jest czynnikiem, który zlikwiduje ten zbędny dla społeczeństwa ciężar. Jednak rewolucjoniści nie są w stanie utworzyć lepszego świata , gdyż ich celem jest użycie i zniszczenie, a poza tym nie myślą w ogóle o przyszłości i są bezwzględnie posłuszni swym przywódcom, którzy za to ślepe oddanie odpłacają pogardą. Obóz rewolucji ukazany jest tu w sposób zdecydowanie negatywny. Rewolucjoniści nie mają żadnych ideałów, jedynym motorem ich działania jest chęć zemsty, krwawego odwetu na panach za lata ciemiężenia i ucisku. Rewolucjoniści pochodzą prawie wyłącznie z warstw niższych, są poza tym brudni, głodni i zaniedbani.
34. Pogląd Krasickiego na sprawę rewolucji społecznej.
W drugiej części utworu „Nieboska komedia” Krasicki przedstawia obraz rewolucji społecznej. Arystokracja i bogaci bankierzy toczą walkę z rewolucjonistami. Arystokracja- hrabowie, książęta różnej narodowości- to ludzie tchórzliwi, myślą tylko o ratowaniu własnego życia, nawet za cenę honoru, pozbawieni godności osobistej. Obóz rewolucji został przedstawiony w sposób negatywny. Poeta przedstawia rewolucjonistów jako fanatyczny tłum, który umie burzyć wszystkie stare wartości, ale do tworzenia nowych w ogóle się nie nadaje, jedynym motorem ich działania jest chęć zemsty, krwawego odwetu na panach za lata ciemiężenia i ucisku.Poeta wiedział, że rewolucja społeczna jest nieunikniona, a spowodowana została nędzą, krzywdą i cierpieniem mas ludowych oraz egoizmem i zachłannością arystokracji. Zdaniem Krasickiego nie można zbudować przez zemstę i nienawiść, ludziom, społeczeństwom powinna zawsze przyświecać idea miłości Chrystusowej. Do rangi wielkiego i pięknego symbolu urasta apokaliptyczna wizja Chrystusa oglądana przez porażonego nią Pankracego. To on w imię niskich wartości, kierując się mało humanitarnymi uczuciami, dążył za wszelką cenę do zwycięstwa. Rewolucjonistom zabrakło tej miłości, którą Chrystus okazał w swej męczeńskiej śmierci. W ten sposób poeta staje w obronie religii oraz szlachetnych rycerskich tradycji, którym sprzeniewierzyła się współczesna arystokracja. Krasicki dostrzega potrzebę i nieuchronność zmian, jednak rewolucja zawsze będzie dla niego zbrodnią, zaprzepaszczeniem dotychczasowego dorobku ludzkości, rozlewem krwi.
35. Cyprian Kamil Norwid - oryginalny charakter jego poezji i pochwała twórców wielkiej sztuki i ludzi w poznanych utworach.
„Fortepian Szopena” jest wyrazem hołdu poety dla wielkiego kompozytora i pianisty. W wierszu dominują trzy motywy: wspomnienie o ostatnich chwilach wielkiego kompozytora, które Norwid odwiedzał w Paryżu tuż przed śmiercią Byłem u Ciebie w te dni przedostatnie oraz wydarzeń, jakie miały w Warszawie w czasie powstania listopadowego. Żołnierze rosyjscy w zamian za nieudaną próbę zabójstwa carskiego namiestnika w Królestwie zdemolowali pałac, zniszczyli i wyrzucili wiele pamiątek, między innymi fortepian, na którym kiedyś grywał Szopen. Trzeci motyw to ocena artyzmu Szopena. Początek wiersza to przejmujący obraz chorego artysty. Oburzeniem napawają autora warszawskie wydarzenia, grozę potęguje opis fortepianu, podobnego do trumny, wydającego złowieszcze dźwięki w momencie wyrzucania. Głównym motywem wiersza jest jednak ukazanie wielkości muzyki genialnego polskiego kompozytora, która stała się doskonałym wypełnieniem w dziejach sztuki. Najbardziej cenne cechy muzyki Szopena to ludowość, klasyczna prostota i doskonałość dorównująca doskonałości sztuki peryklejskiej, wielkie wartości moralne polegające na zdolności uszlachetnienia słuchaczy. Norwid stawia Szopena obok najwybitniejszych artystów, którzy najbardziej zbliżyli się do doskonałości jak Dawid, Fidiasz, Ajschylos. „Do obywatel Johna Browna” adresatem tego wiersza jest bojownik o wolność Murzynów, powieszony po haniebnym procesie za próbę wywołania powstania zbrojnego. Norwid solidaryzuje się z Johnem Brownem, którego śmierć jest hańbą dla Ameryki, dotychczas uważanej za ojczyznę wolnych, o którą walczyli Waszyngton i Kościuszko. Poeta wyraża przekonanie, że śmierć człowieka nie jest w stanie powstrzymać ludzkiego dążenia do wolności i sprawiedliwości, a zadaniem poezji jest właśnie pobudzać narody do czynu. „Bema pamięci żałobny rapsod” utwór poświęcony jest pamięci generała Bema, uczestnika powstania listopadowego. Pogrzeb Bema stylizowany jest na wzór pogrzebu średniowiecznego rycerza i słowiańskiego wodza. Obrzędowi pogrzebania zwłok towarzyszą lamenty i łkania, dowód ogromnego szacunku i przywiązania, jakim cieszył się zmarły. Ludzie,którzy zebrali się na pogrzebie zdają się potwierdzać, że pamięć o zmarłym nigdy nie zgaśnie, że idee, za które walczył zawsze będą żywe i aktualne, będą zagrzewać do walki przyszłe pokolenia. „Klaskaniem mając obrzękłe prawice” są to rozważania dotyczące twórczości poetyckiej. Sam poeta stara się określić swoje własne miejsce wśród romantyków. Zdecydowanie przeciwstawia się tym, którzy sprawili, iż było ojczyźnie laurowo i ciemno. Zdaniem poety inni romantycy oczekiwali na powstanie narodowe, stworzyli atmosferę wzniosłości i tajemniczości. Natomiast poeta zawsze starał się iść własną drogą, kierując się artystyczną intuicją, tworząc swoisty pamiętnik artysty. Norwid zdaje sobie sprawę z tego, że jego twórczość poetycka nie została należycie zrozumiana przez współczesnych, ma jednak nadzieję, że zrozumieją go i docenią przyszłe pokolenia Syn-minie pismo, lecz ty spomnisz, wnuku
36. „Giaur” Bayrona pochwałą wolności (Apostrofa do Grecji).
Akcja „Giaura” rozgrywa się w Grecji, która znajdowała się wówczas w niewoli tureckiej, stąd liczne aluzje do niewoli Greków. Poeta nawołuje naród grecki do walki o wolność, a idea walki ujarzmionego narodu o wolność staje się myślą przewodnią całego utworu. Bohaterem powieści jest pewien mnich, który przed śmiercią decyduje się opowiedzieć spowiednikowi swe tragiczne dzieje. W młodości bohater zakochał się w Leilii, brance tureckiego baszy Hassana. Kiedy miłość wyszła na jaw, okrutny Hassan rozkazał utopić ni wierną Leilę. Giaur czuje się w pewien sposób odpowiedzialny za śmierć ukochanej i przyrzeka zemstę sprawcy ich nieszczęścia. Zabicie Hassana nie przywraca jednak Giaurowi spokoju sumienia, chroni się on przed znienawidzonym światem do klasztoru. Czyni spowiedź ze swego burzliwego życia, ale nie prosi o rozgrzeszenie, bo nie czuje się zdolnym do pokuty. Na początku utworu występuje apostrofa do Grecji. Poeta opisując piękno wysp szczęśliwych dziwi się faktowi, że w tą przepiękną krainę, oazę pokoju natura wpuszcza człowieka, który sieje jedynie wokół śmierć i zniszczenie. Poeta rozważa tu temat wolności narodowej. Występuje tu wezwanie Greków do walki o wolność, w imię bogatej tradycji kulturowej narodu, która zobowiązuje każde pokolenie do działania. Poeta jest przekonany, że tylko utrata świadomości narodowej i pogodzenie się z niewolą czyni kraj krajem niewolników.
37. „Śluby panieńskie” Aleksandra Fredry komedią intrygi, miłości, charakteru.
„Śluby panieńskie” to typowa komedia intrygi, w której ośrodkiem komizmu staje się działanie bohaterów i zabawne komplikacje z tym związane. W komedii istnieją dwa wątki miłosne:Gustawa i Anieli oraz Klary i Albina. Obydwa wątki toczą się równocześnie, komplikując akcję. Uczucie staje się tematem dramatycznego działania. Autor czyni nas świadkami budzącego się i dojrzewającego uczucia.Intyga jest tu motorem akcji. Mocno związana z charakterami osób czyni z komedii utwór antyromantyczny i antysentymentalny. Liczne intrygi zawiązane przez Gucia w celu zdobycia Anieli sprawiają że akcja dramatu ma żywy tok. Głównym tematem tworu jest miłość, to ona właśnie pobudza bohaterów do działania. Miłość nie jest już celem życia ani źródłem samobójstw, nie jest wyniesiona na najwyższe ołtarze, piękna. Miłość Gucia pełna inicjatywy, radości w zdobywaniu wzajemnych uczuć Anieli zaprzeczeniem miłości kochanków romantycznych mrocznej i tragicznej. W utworze miłość jest szlachetna i prawa, kojarzy się przede wszystkim z bezpieczeństwem, z domowym ogniskiem. Jest ona uczuciem pięknym, mocnym i wartym zaangażowania, nie powoduje jednak wielkich tragedii ani rozdarć wewnętrznych bohaterów. Fredro odchodzi tym samym od koncepcji romantycznej miłości tragicznej, ukazując uczucie ciepłe, dobre i pożyteczne dla człowieka.