Skrypt 2 kryminologia, Prawo, III ROK, I SEMESTR, Kryminologia


kryminologia klasyczna

1. rozwinęła się w drugiej połowie XVIII wieku i na początku XIX wieku, jej głównymi przedstawicielami byli Cesare Beccaria, Jeremy Bentham, Immanuel Kant, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Anzelm Feuerbach

2. opierała się ona na założeniu, ze każdy człowiek, w tym przestępca jest jednostką racjonalną, czyli w sposób świadomy wybierającą pomiędzy alternatywnymi sposobami zachowania się; jest on także jednostką wolną i dysponuje wolną wolą; opiera się ona także na indeterministycznej koncepcji człowieka, która zakłada, że przestępca to jednostka normalna, niczym nie różniąca od pozostałych ludzi, która w sposób świadomy wybiera zło; powoduje to, że każdy człowiek jest potencjalnym przestępcą;

3. kolejnym elementem była absolutna koncepcja kary, która ma wymiar etyczny i sprowadza się do tego, że kara ma być sprawiedliwą odpłatą za wyrządzone zło; konsekwencją tego założenia była koncepcja prawa karnego czynu - podstawą odpowiedzialności karnej ma być popełniony czyn;

4. człowiek nie tylko jest zdolny, ale nawet skłonny do popełniania przestępstw - człowiek jest zły ze swej natury, co powoduje że przeważa pesymistyczna wizja natury człowieka;

5. kryminologia klasyczna bardzo silnie nawiązywała do koncepcji umowy społecznej, bez prawa karnego nie możliwe byłoby istnienia społeczeństwa; kara miała mieć charakter celowy, służyć prewencji generalnej, a przede wszystkim odstraszaniu

kryminologia pozytywistyczna

1. rozwinęła się w drugiej połowie XIX wieku, wraz z pojawieniem się szkoły pozytywnej prawa karnego; głównymi przedstawicielami byli Cesare Lambroso, Enrico Ferriego oraz Rafaela Garofalo;

2. jej podstawami był scjentyzm, czyli kult nauki i naukowości, a także naturalizm metodologiczny, który sprowadzał się do przekonania nie tylko o potrzebie, ale i o możliwości uprawiania nauk społecznych na wzór nauk ścisłych;

3. przyjęła deterministyczną koncepcję człowieka, która charakteryzowała się tym, że każde zachowanie, w tym także zachowanie przestępne, zależne jest od określonych czynników, nad którymi ludzie na mają kontroli; kryminologia pozytywistyczna to przede wszystkim nauka o przyczynach przestępczości (etiologia przestępczości);

4. koncentrowała się ona na osobie przestępcy, dlatego tę cechę określono mianem indywidualizmu; był to rodzaj kryminologii zorientowany na sprawcę;

5. Lombroso sformułował pytanie - dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie? (tzw. pytanie lombrozjańskie); odpowiedź sprowadzała się do tego, że sprawca przestępstwa w pewien sposób jest odmienny od pozostałych ludzi, posiada pewne cechy szczególne; oznacza to, że kryminologia pozytywistyczna przyjęła optymistyczną wizję natury człowieka - większość ludzi jest skłonna do dobra, a żeby stać się przestępcą trzeba posiadać pewne szczególne właściwości;

6. kolejną cechą kryminologii pozytywistycznej jest korekcjonalizm, wynikający z odmienności sprawcy przestępstwa; jeżeli są one powodem zachowań przestępnych, to należy je zlikwidować; oznacza to, że stosowane środki w walce z przestępczością nie mogą być traktowane jako odwet, lecz muszą dotykać przyczyn przestępczości; prawo karne ma być instrumentem oddziaływania, a nie represji; kara ma być dostosowana do osoby sprawcy (prawo karne sprawcy) i mieć charakter celowy; duży nacisk kładła na prewencję specjalną, która miała być realizowana poprzez resocjalizację;

7. według kryminologii pozytywistycznej istnienie ładu społecznego opierało się na konsensusie - większość społeczeństwa dobrowolnie akceptuje jego istnienie

8. dzieli się na dwa nurty: biopsychologiczny (paradygmat rodzajów ludzkich) oraz socjologiczny (paradygmat rodzajów otoczenia)

nurt biopsychologiczny kryminologii pozytywistycznej

1. opierał się on na kilku założeniach:

2. kierunek biopsychologiczny tworzą teorie kładące nacisk na cechy somatyczne oraz teorie kładące nacisk na cechy psychiczne

3. teorie somatyczne

a. teorie antropologiczne: najbardziej rozpowszechnił je Lombroso; nawiązał on do dorobku fizjonomistów, którzy wiązali ukształtowanie twarzy z właściwościami psychiki oraz frenologów, którzy szukali takich związków pomiędzy kształtem czaszki a ludzką psychiką; stwierdził, że niektórzy ludzie mają trwałą tendencję do popełniania przestępstw, którą można poznać po cechach budowy ciała (np. cofnięte czoło, deformacja czaszki); „przestępca z urodzenia” musi posiadać co najmniej sześć takich cech, a także inne, np. leworęczność;

b. teorie związane z genetyką opierały się na badaniach genealogicznych, bliźniąt oraz adopcyjnych

c. teorie zaburzeń chromosomów: każdy człowiek posiada 46 chromosomy, które są ułożone w 23 pary, z czego 22 pary to tzw. autosomy, a ostatnia para tworzona jest przez chromosomy płciowe - u kobiety występują dwa chromosomy X (46XX), a u mężczyzny chromosom X oraz Y (46XY); zapis struktury chromosomów może być u mężczyzny zaburzony poprzez obecność dodatkowego męskiego chromosomu płciowego, np. 47XYY, co może powodować tendencję do zachowań kryminalnych o podłożu agresywnym; teoria ta jest niepotwierdzona;

d. teorie zaburzeń OUN: negatywnie oceniane zachowania społeczne, które powodowane są organicznym uszkodzeniem mózgu, nazywane są charakteropatią; nie jest jednak pewne, czy tego typu zachowania pojawiają się zawsze przy uszkodzeniach UON; podobne zachowania mogą wywołać mikrouszkodzenia mózgu, które prowadzą do dysfunkcji mózgu

mogą one powstać w czasie np. życia płodowego lub w czasie porodu; dzieci, które cierpią na to schorzenie mają większe problemy z dostosowaniem się do wymagań społecznych, a to z kolei może prowadzić do utrwalenia tendencji do antyspołecznych zachowań;

e. teoria zaburzeń biochemicznych: wiążą się one z zaburzeniami endokrynologicznym, zaburzenia procesów biochemicznych wywołują lub wyzwalają tendencje do antyspoł. zachowań; związane jest to m.in. z niedoborem lub nadmiarem witamin lub hormonów, nieprawidłowym poziomem cukru we krwi;

f. teoria obniżenia sprawności intelektualnej: nie wykazano, że przestępcy charakteryzują się niższym poziomem inteligencji, ale niski poziom sprawności umysłowej może utrudniać spełnianie pewnych społecznych wymogów, a to prowadzi do zachowań przestępczych; w środowisku nieletnich przestępców istnieje nadreprezentacja osób o obniżonej inteligencji

4. teorie psychosomatyczne

a. teorie konstytucjonalno-typologoiczne: Hipokrates wyróżnił cztery kategorie ludzi, ze względu na swoje właściwości psychiczne: sangwinik (silnie reagujący, niewytrwały w działaniu), choleryk (silnie reagujący, wytrwały w działaniu), melancholik (słabo reagujący, wytrwały w działaniu) i flegmatyk (słabo reagujący, niewytrwały w działaniu); teorię tę uzupełnił Kretschmer, który także wyróżnił cztery kategorie ludzi:

b. teoria Eysencka: wyróżnił dwa typy układów nerwowych, które różnią się przebiegiem procesów pobudzania i hamowania, mianowicie ekstrawertyków (ławo pobudzić i wygasić; są impulsywni, towarzyscy, optymistyczni, brak krytycyzmu, nieopanowani, co prowadzi do agresji) i introwertyków (trudno pobudzić i wygasić; nie są towarzyscy; są powściągliwi, nieśmiali, systematyczni, sumienni, są pesymistami); osoby cechujące się wysokim poziomem ekstrawertyzmu i neurotyzmu - wrażliwości emocjonalnej - mają najwięcej problemów, aby unikać zachowań antyspołecznych; u ekstrawertyków proces nabywania i utrwalania norm społecznych wymaga większego nakładu pracy niż u introwertyków;

c. teorie nieprawidłowej osobowości: ich istotą są zaburzenia w obrębie obrazu samego siebie które wiążą się z przekonaniem o zmniejszonej lub zawyżonej własnej wartości, skłonność do posługiwania się mechanizmami obronnymi, które prowadzą do zdjęcia z siebie odpowiedzialności za własne czyny; innym powodem może być niewłaściwie zbudowany system wartości (wyłączne akcentowanie swojego dobra); często łączą się z depresją itp.

d. psychopatia: jest to nieprawidłowe ukształtowanie osobowości, które cechuje się m.in. niezdolnością do trwałych związków uczuciowych, przewaga popędu nad wyższymi regulatorami zachowań; powoduje to zachowania impulsywne, które nie muszą łączyć się z niskim poziomem inteligencji; duża liczba przestępców wielokrotnie notowanych jest psychopatami - są to osoby o nieprawidłowo ukształtowanej psychice w wyniku negatywnych doświadczeń społecznych;

5. wnioski ogólne: jest ona prosta w zastosowaniu, lecz pozwala podzielić ludzi na „lepszych” i „gorszych”, co zwiększa komfort psychiczny „lepszych”; podział ten może być podstwą do zaostrzenia odpowiedzialności karnej; utrwala pewne stereotypy, pozwala manipulować społeczeństwem, jest ona często stosowana w celach socjotechnicznych; nie ma dowodów na to, że występowanie jakiegokolwiek czynnika jest warunkiem wystarczającym lub koniecznym do wystąpienia przestępczości; należy odrzucić wszystkie teorie mówiące o dziedziczeniu skłonności przestępczych lub predestynacji do popełniania przestępstw;

nurt socjologiczny kryminologii pozytywistycznej

1. opierał się on na kilku założeniach:

2. teorie ekologiczne: człowiek musi zminimalizować zagrożenia płynące z otoczenia poprzez reakcję na bodźce zewnętrzne; powoduje to konieczność szukania związków pomiędzy zachowaniami przestępnymi a środowiskiem; najbardziej znanymi twórcami tej teorii byli badacze tworzący tzw. szkołę chicagowską (Park, Burgess), którzy badając przestrzenny rozkład przestępczości w miastach stwierdzili, że wraz z ukształtowaniem środowiska w obrębie miasta zmienia się nasilenie przestępczość; Burgess wyróżnił kilka stref miasta:

a. teorie strukturalne: dotyczą one zróżnicowania społecznego - ludzie znajdujący się na różnych szczeblach struktury społecznej mają inne możliwości działania; przedstawicielem był Robert Merton, który sformułował teorię anomii opierającą się na założeniu, że wszyscy członkowie społeczeństwa podlegają naciskowi wywieranemu przez społeczeństwo, aby skłonić ich do osiągania społecznie uznawanych wartości; nacisk jest wywierany ponieważ społeczeństwo jest jedną wspólną strukturą kulturową, która określa cele, a także sposoby ich osiągania; niekażdy może stosować te sposoby, gdyż zależy to od miejsca w strukturze społecznej - prowadzi to do problemów przystosowania się jednostki do stawianych jej wyzwań; może ona zastosować jeden z pięciu sposobów przystosowania: konformizm, innowację, rytualizm, wycofanie lub bunt; wybór jednego z powyższych sposobów może w dużym stopniu zależeć od otoczenia jednostki i wywieranych na nią nacisków;

b. teorie zróżnicowania kulturalnego: Albert Cohen badając społeczeństwo USA w połowie lat 50. stwierdził, że dominującą warstwą społeczną jest klasa średnia, która narzuca swoje standardy zachowania klasom niższym; osoby z tej klasy pełnią wiele funkcji w organach kontroli społecznej, dlatego osoby z niższych warstw chcąc osiągnąć wyższą pozycję muszą spełniać stawiane im wymogi; wymienia też pewne cechy, które charakteryzują osoby z wyższych sfer, są to : ambicja, osobista odpowiedzialność, szacunek dla osiągnięć, świecki ascetyzm, racjonalność, dbałość o wygląd i maniery, eliminację agresji, rozsądny wypoczynek i szacunek dla własności; osoby z niższych warstw nie przykładają uwagi do tych cech, dlatego nie są one rozwijane, co z kolei uniemożliwia im awans społeczny; dochodzi do odrzucenia norm klasy średniej i wykształcenia norm zastępczych, które zaspakajają potrzebę społecznego uznania; osoby młode z niższych warstw tworzą własne grupy, które cechują się subkulturą negatywistycznie nastawioną do kultury warstw średnich; cechuje się ona nieutylitaryzmem (nacisk na własne korzyści), złośliwością, hedonizmem, podkreślaniem autonomii

c. teorie uczenia się zachowań przestępczych: Sutherand sformułował teorię zróżnicowanych powiązań, która opiera się na następujących założeniach: zachowanie przestępcze jest wyuczone w interakcjach z innymi osobami w procesie komunikacji, główny proces nauki następuje w grupach o osobistych powiązaniach, motywy działania zostały wyuczone w skutek określenia norm prawnych jako niewiążące, a jednostka staje się przestępcą wskutek nadwyżki definicji sprzyjających łamaniu prawa nad definicjami sprzyjającymi jego poszanowaniu

d. teorie kontroli: opierają się na dorobku Emila Durkheima, który uznał, że przestępczość jest zjawiskiem naturalnym, które występowało, występuje i będzie występować, ponieważ zachowanie polegające na łamaniu norm społecznych powoduje, że społeczeństwo nie trwa w bezruchu i musi cały czas zmieniać podejście do własnych wytworów, np. poglądów, a także wskutek tego, że człowiek z natury jest egoistyczny i nie dysponuje żadnymi hamulcami przed zachowaniami krzywdzącymi inne osoby; społeczeństwo musi wytwarzać środki zdolne do powstrzymywania ludzi przed popełnianiem przestępstw, aby utrzymała się ona w akceptowanych granicach; większość ludzi nie popełnia przestępstw, ponieważ społeczeństwo kontroluje je za pomocą więzi społecznej; przyczyną zachowań przestępnych jest osłabienie bądź zerwanie więzi społecznych, ponieważ zmniejsza to gotowość jednostki do przestrzegania norm społecznych; więź społeczna składa się z przywiązania (pozytywny zw. emocjonalny z osobami z bliskiego otoczenia), zaangażowania (uczestnictwo w działaniu), zaabsorbowania (udział w działalności zgodnej z prawem) i przekonania (gotowość do przestrzegania norm społecznych); brak lub osłabienie jednego z elementów powoduje możliwość wystąpienia zachowań przestępczych

e. wnioski ogólne: teorie socjologiczne zazwyczaj kładły nacisk na jeden element, a pozostałe pomijały; mocno akcentowały czynniki, które mogą przyczynić się do zachowań przestępnych, a także ukazały społeczne mechanizmy generujące przestępczość; ustrukturalizowanie społeczeństwa wyznacza ludziom różne sfery działania, a także naraża ich na oddziaływanie różnych czynników, z których część może powodować przestępczość.

kryminologia antynaturalistyczna

1. rozwinęła się w latach 60. i 70. XX wieku; stosowane metody badawcze nawiązywały do socjologii humanistycznej i rozumiejącej, a także analizy jakościowej; opierała się ona na konfliktowej wizji społeczeństwa i prawa karnego, co oznaczało, że prawo karne zaczęto wykorzystywać jako instrument używany w konfliktach społecznych przez strony tego konfliktu; przestępczość stała się w związku z tym skutkiem określonego przebiegu procesów społecznych; przyjęła interakcjonistyczną koncepcję przestępstwa; przedmiotem zainteresowania są mechanizmy społecznej reakcji na zachowanie przestępne, związany jest on z pytaniem reaktywnym - dlaczego pewne zachowania uznawane są za przestępstwa i pewni ludzie uważani są za przestępców, a inne zachowania i innie ludzie nie?; główny nacisk kładzie się na funkcjonowanie mechanizmów instytucji społecznej kontroli, a zwłaszcza źródła i mechanizmy społecznych mechanizmów kryminalizacji i selektywność funkcjonowanie tych instytucji; jest to kryminiologia zorientowana na normę;

2. cechy charakterystyczne:

- przestępczość jest wynikiem konfliktów występujących w społeczeństwie, a biorących się ze sprzeczności interesów pomiędzy grupami społecznymi, a także jednostkami;

- normy prawne, które pewne typy zachowań uznają za przestępstwa, są ustanawiane w interesie dominujących warstw społecznych;

- normy prawne są środkami dyscyplinującymi jednostki, zwłaszcza te, które znajdują się na dole hierarchii społecznej, a naznaczonym może zostać każdy, niezależnie od tego, czy normę taką naruszył, czy też nie;

- zapobieganie przestępczości polega na zmianie sposobu stanowienia (depenalizacja lub dekryminizacja) lub stosowania norm prawa karnego, czyli łagodzeniu ujemnych skutków norm prawa karnego;

3. w kryminologii antynaturalistycznej wyróżniamy teorię naznaczenia społecznego, teorię konfliktu społecznego oraz nurt fenomenologiczny;

teoria naznaczenia społecznego

1. kryminologia antynaturalistyczna zapoczątkowana została w latach 50. przez kierunek określany mianem labelling theory, który w Polsce określany jest mianem teorii naznaczenia społecznego, teorii etykietowania bądź teorii stygmatyzacji;

2. podstawą było opracowane przez Charlesa H. Cooley'a pojęcie jaźni odzwierciedlonej - każda jednostka ma zdanie na temat samego siebie, posiada samoocenę, która wpływa na jego zachowanie; podstawą do jej kształtowania jest opinia innych jednostek o danej osobie;

wnioskował, że obraz samego siebie jest wynikiem interakcji na linii jednostka - otoczenie; w oparciu o ten mechanizm Lemert stworzył pojęcia dewiacji pierwotnej i dewiacji wtórnej; dewiacja pierwotna oznacza naruszenie normy prawnej; samo naruszenie normy prawnej nie wpływa na samoocenę jednostki; ważne jest społeczna reakcja w sytuacji uznania jakiegoś zachowania za naruszające normy społeczne, a zwłaszcza konsekwencje tej reakcji dla jednostki uznanej za dewianta - to jest właśnie dewiacja wtórna; jedną z konsekwencji działania instytucji kontroli społ. jest nadawanie ludziom etykiet typu żul, ćpun, zboczeniec; wraz z nadaniem jednostce takiej etykiety (co wyraża się np. w zmianie postaw względem otoczenia) zaczynają funkcjonować mechanizmy jaźni odzwierciedlonej; wniosek - naznaczenie jednostki jako dewianta i traktowania jej jako dewianta powoduje, że zaczyna ona wierzyć, że jest tym dewiantem; dewiacja nie jest więc statutem osiągniętym, ale statusem przypisanym;

3. outsiderzy: w roku 1963 Howard Becker wydał książkę pod takim samym tytułem; opiera się ona na innej definicji zachowania dewiacyjnego; dewiacyjność jest efektem dokonania przez grupę społeczną pewnej interpretacji zachowania i nadania mu pewnego znaczenia (dewiacyjnego); o dewiacyjności danego zachowania decyduje społeczna reakcja na dane zachowanie; brak reakcji, nawet przy zachowaniu obiektywnie naruszającym normę, powoduje, że nie jest to zachowanie dewiacyjne; definicja dewiacji oparta jest więc na kryterium reaktywnym;

zachowanie

zachowanie zgodne z normami

zachowanie sprzeczne z normami

uznane za dewiacyjne

fałszywie oskarżony

dewiant

uznane za niedewiacyjne

konformista

ukryty dewiant

według Beckera zachowanie dewiacyjne nie posiada żadnych cech charakterystycznych, które umożliwiłyby odróżnić te zachowanie od innych, a dewianci w żaden sposób nie różnią się od niedewiantów; później sformułował on koncepcję karier dewiacyjnych, która wyjaśniała utrwalanie się u osób, którym nadano miano dewianta, zachowań niezgodnych z normami; jednostka traktowana jest jako dewiant niezależnie od pełnionej przez siebie funkcji społecznej; powoduje to trudności w funkcjonowaniu w społeczeństwie i w efekcie łamanie norm; oparta jest na efekcie domina, naznaczenie dewianta jest samorealizującą się prognozą;

3. stereotypizacja: teoria Schurra, która składa się z czterech elementów:

- stereotypizacja: ponieważ w każdym społeczeństwie funkcjonują stereotypy, jednostka uznana za dewianta może być oceniana przez pryzmat negatywnego stereotypu np. zboczeńca który funkcjonuje niezależnie od tego, czy rzeczywiście nim jest;

- retrospektywna interpretacja: ujawnienie, że dana osoba jest homoseksualistą, powoduje że jej przeszłe zachowanie, które nie budziło zastrzeżeń, zaczyna być interpretowane poprzez pryzmat ww. stereotypu;

- dysonans poznawczy: jednostki utrzymujące kontakty z dewiantem nie mogą pogodzić dotychczasowych kontaktów z ujawnionymi „faktami” na temat danej osoby; dochodzi wówczas od olśnienia - dewiant dobrze ukrywał swoją prawdziwe oblicze itp.;

- pochłanianie ról: rola społeczna pełniona przez jednostkę, którą uznano za dewianta, nabiera charakteru roli dominującej, czyli dla osoby uznanej za dewianta będzie ona np. defraudantem zanim będzie mężem, ojcem, sąsiadem, kolegą, kochankiem :P

4. koncepcja Matzy'ego: David Matzy rozróżnił pojęcia patologii i zróżnicowania, a także przeciwstawił wynikającemu z kryminologii pozytywistycznej korekcjonalizmowi postawę docenienia; odrzucił on założenie, polegające na patrzeniu na społeczeństwo z perspektywy dominującej kultury, co oznacza, że społeczeństwie i naukach społecznych trudno jest wyróżnić jednoznaczne kryteria zdrowia i patologiczności; rzeczywistość społeczna to seria alternatywnych rzeczywistości; zachowania dewiacyjne powinny być traktowane w taki sam sposób jak zachowania konformistyczne, gdyż są one przykładami wielokulturowości; docenienie dewianta polega na zaakceptowaniu go, takim jakim jest; wynika z tego prawo do bycia odmiennym i prawo radykalnej nieinterwencji;

5. teoria Fritza Sacka: sorry, ale nie potrafię tego rozgryźć :(

teorie konfliktu społecznego

1. starały się wyjaśnić nierównomierność dystrybucji zjawisk dewiacyjnych i przestępnych w strukturze społecznej, a zwłaszcza ich koncentrację w obrębie niższych warstw społ.; źródłem był fakt, iż procesy naznaczenia społ. powodowane są przez konflikty społ., a co oznacza, że tworzenie i egzekwowanie prawa karnego związane jest z instytucją władzy i nierównym dostępem do niej; w związku z tym wyróżniono kryminologię konfliktową i radykalną;

2. kryminologia konfliktowa Bernarda: warunki, w jakich żyją jednostki, decydują o ich interesach i kształtują ich system wartości; społeczeństwo jest więc tworzone z grup społ. o bardzo silnie zróżnicowanych warunkach życiowych; ponieważ interesy mają charakter długofalowy, grupy wytwarzają silne wzory zachowań, które znacznie różnią się od wzorów zachowań innych grup; jednocześnie zachowania ludzi są zbieżne z uznawanymi przez nich wartościami; tworzenie prawa odbywa się zatem w drodze konfliktów i kompromisów, a poszczególne ustawy są wyrazem kombinacji interesów wielu grup; jednak im wyższą pozycję polityczną i ekonomiczną ma grupa, tym bardziej prawo ma tendencję do reprezentowania jej interesów, a im wyższą pozycję ma jednostka, tym trudniej poddać ją kontroli, jeśli jej zachowanie naruszyło prawo; organy kontroli społ. mają tendencję do zajmowania się sprawami łatwymi, które związane są z osobami z niższych warstw społecznych; wniosek - nasilenie przestępczości ujawnionej w ramach poszczególnych grup społecznych będzie odwrotnie proporcjonalne do polityczno-ekonomicznej pozycji danej grupy, niezależnie od wpływu innych czynników, które mogą wpływać na nasilenie przestępczości;

3. teoria Volda: kiedy zaistnienia konflikt interesów i wartości różnych grup społecznych, zawsze dochodzi do mobilizacji jednej grupy przeciwko drugiej; poszukują one wówczas pomocy ze strony państwa, aby bronić swoich interesów i praw; ujawnia się ona w formie ustawodawstwa - ta grupa, która przekona większość członków legislatywy, uzyskuje korzystny dla siebie kształt i treść prawa, łącznie z kryminalizacją pewnych zachowań; mniejszość będąca przeciw nie musi jednak przestrzegać tego prawa, ale musi pamiętać, że z reguły większość, która popiera określoną regulację prawną, dysponuje środkami do wyegzekwowania pewnych zachowań lub wpływem na te środki; wniosek - przestępstwo to zachowanie członków grupy mniejszościowej, które wypływa z poczucia lojalności wobec grupy; w wielu przypadkach jest ono wynikiem normalnej reakcji ludzi walczących w dających się uzasadnić, naturalnych i normalnych sytuacjach o utrzymanie dotychczasowego stylu życia;

4. teoria kryminalizacji Turka: każde społeczeństwo dzieli na grupę dominującą (władzę), która podejmuje decyzje i tworzy prawo oraz grupę podporządkowaną (poddani), czyli tych, których prawo dotyczy; prawo jest tworem zbiorowości zorganizowanej politycznie, czyli posiadającej struktury władzy; badanie przestępczości polega więc na badaniu stosunków zachodzących pomiędzy statusem i rolami władzy a statusem i rolami poddanych; osoby sprawujące władzę i tworzące prawo ten fakt w społeczeństwie legitymizują poprzez ukazanie instytucji władzy opartej na koncepcji uczenia się - władza i poddani nieustannie uczą się interakcji pomiędzy sobą , czyli zajmowania pozycji dominacji i podporządkowania; stabilność władzy zależy od tego, w jakim stopniu podporządkowani akceptują istniejący porządek bez względu na ich stosunek do niego; władza musi więc „zmuszać” do posłuszeństwa; łamanie prawa to wyraz braku władzy albo wskaźnik załamania się jej; wyróżnił normy kulturowe (związane są z treścią prawa stanowionego) i normy społeczne (sposób funkcjonowania prawa w praktyce); jeżeli po stronie władzy i po stronie poddanych oba typy norm wykazują dużą zbieżność, to konflikt społeczny jest praktycznie nie do uniknięcia, bowiem żadna ze stron nie jest skłonna pójść na kompromis; jeśli istnieje duża różnica kulturowa lub społeczna pomiędzy władzą i poddanymi, to norma prawna musi być egzekwowana poprzez użycie przymusu; konflikt jest także zależny od poziomu organizacji stron - władza jest zawsze zorganizowana, ale jeśli poddani też będą zorganizowani, to ryzyko konfliktu zwiększa się; ostatnim czynnikiem jest poziom wyrafinowania stron, czyli stopień znajomości wzorów zachowań drugiej strony, używany do manipulacji; warunki, w jakich konflikt może skutkować kryminalizacją to:

- znaczenie danego zachowania się dla władzy;

- relatywna siła egzekutorów i broniących się;

- konsekwencje działań podejmowanych dla zwiększenia/zmniejszenia szans osiągnięcia celów.

5. koncepcja społecznej rzeczywistości przestępstwa: przestępstwo to definicja ludzkiego zachowania, tworzona przez upoważnione organy w ramach społeczeństwa zaangażowanego politycznie; im większa liczba definicji kryminalnych, tym większa przestępczość; definicje te opisują zachowania pozostające w konflikcie z interesami tych segmentów społeczeństwa, które posiadają władzę; segment to pewne zbiory społeczne, do których zaliczamy osoby o podobnym wieku, płci itp.; w ramach segmentu wartości są wspólne, ale poszczególne segmenty mogą różnić się stopniem zorganizowania swoich interesów; dzielą się one na formalne (brak zorganizowania) i aktywne, co pozwala uznać, że sprawcy pospolitych przestępstw kryminalnych tworzą własny segment społeczny; definicje kryminalne tworzy ten segment społeczny, który tworzy i egzekwuje prawo karne, a także sprawuje wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych; zastosowanie normy prawa karnego zależy od tego, w jakim stopniu zachowanie osób niesprawujących władzy koliduje z interesami tych segmentów, które władzę sprawują; wniosek - członkowie segmentów społeczeństwa, których wzory zachowań nie są uwzględniane w procesie tworzenia i stosowania definicji kryminalnych będą w większym stopniu angażować się w zachowania definiowane jako kryminalne;

6. kryminologia radykalna Bernarda: w społeczeństwie istnieje konflikt o podstawowe interesy i wartości grup oraz jednostek; społeczeństwo dzieli się na klasy, przy czym główne klasy to klasa panująca (ma środki produkcji) i klasa pracująca (zatrudnieni w produkcji); istnieje konflikt pomiędzy tymi klasami, a prawo karne jest instrumentem do utrzymywania oraz umacniania dominacji klasy panującej; przestępstwami są takie zachowania, w drodze których członkowie klasy panującej wiktymizują przedstawicieli taki innych klas, jak i swojej klasy; przestępstwami nie są zachowania typowe dla klasy panującej; nawet jeśli są one uznane za przestępstwa, to w praktyce nie są one ścigane; kryminologia musi w związku z tym ukazywać niesprawiedliwości w procesie tworzenia i stosowania prawa karnego; przestępczość zniknie, gdy usunie się charakterystyczne dla społeczeństw przemysłowych formy organizacji społ. i ekonomicznej oraz stworzenia społeczeństwa konsensualnego, np. socjalistycznego;

7. nowa kryminologia: kryminologia nie może ograniczać się tylko do opisu i wyjaśniania procesów kryminalizacji, ale musi zawierać w sobie element wartościowania - kryminolog staje się więc reformatorem społecznym dążącym do stworzenia lepszego ładu społecznego; kontrola społ. to przede wszystkim problem merytoryczny, musi ona ulec głębokiej zmianie, jeśli ma przestać być źródłem nadmiernej represji i niesprawiedliwości; problem kontroli społecznej jako narzędzia niesprawiedliwości w rękach klasy panującej zostanie rozwiązany poprzez przebudowę społeczeństwa i stworzenie nowego społeczeństwa; głównym pytaniem jest jednak pytanie o to, czy można rozszerzać mechanizmy kontroli społecznej, które nie są oparte na represji; nie oznacza ono odrzucenia tej kontroli, ale postuluje scentralizowanie kontroli formalnej, czyli prawa karnego i wymiaru sprawiedliwości; społeczeństwo bez przestępczości to takie społeczeństwo, gdzie zachowania przestępcze nie są definiowane i traktowane jako przestępstwo;

8. abolicjonizm: postuluje likwidację prawa karnego jako instrumentu kontroli społecznej; Niels Christie stworzył koncepcję konfliktów jako własności - przestępstwo jest formą konfliktu, który dawniej dotyczył wyłącznie ofiary i sprawcy; strony same rozwiązywały go; rozwój państwa i wymiaru sprawiedliwości spowodował, że państwo zawłaszczyło rozwiązywanie tych spraw; odejście od zemsty rodowej i odszkodowania uznał za błąd, ponieważ państwo zaczęło stosować represję, która wcale nie rozwiązuje problemu przestępczości, przynosi wiele efektów ubocznych i nie prowadzi do usatysfakcjonowania ofiary; proponował wprowadzenie do prawa karnego mediacji, negocjacji, naprawienia szkody przeprosin itp.; sprawca ma ponieść konsekwencje tego, co uczynił, ale w taki sposób, który on akceptuje i który satysfakcjonuje ofiarę;

nurt fenomenologiczny

1. przedmiotem zainteresowań są społeczne funkcje prawa karnego; stara się znaleźć odpowiedź na pytanie, czy oficjalne cele wymiaru sprawiedliwości i prawa karnego (walka z przestępczością) pokrywają się z celami rzeczywistymi realizowanymi przez te instytucje; kryminologia pozytywistyczna traktowana jest przez nich jako rodzaj ideologii, gdyż uważa, że te dwa rodzaje celów pokrywają się, co powoduje że zniekształca prawdziwy obraz zjawisk przestępczych i uniemożliwia ich poznanie

2. społeczne funkcje przestępczości: Kai Emerson badał trzy fale przestępczości, które przeszły przez Boston (uznawany za ostoję purytanizmu) w latach 1630, 1650 i 1692; chodziło o zdarzenia, w które ingerowały sądy - przejawy herezji religijnej, histeria wokół czarownic z Salem, konflikty z grupami religijnymi; zachowania dewiacyjne po części były prowokowane przez przywódców religijnych kolonii, gdyż był to sposób integrowania zbiorowości wokół religijnych zasad purytanizmu; osoby naznaczone jako dewianci były więc kozłami ofiarnymi, których stygmatyzacja i ukaranie miało służyć określeniu tego, co mieści się w granicach tolerancji, a co nie, a także jaki jest obszar zachowań konformistycznych;

3. społeczne funkcje kryminalizacji włóczęgostwa: źródłem kryminalizacji tego zachowania nie było przekonanie o społecznej szkodliwości pozostawania bez pracy, lecz konieczność zapewnienia siły roboczej, np. w Anglii po zakończeniu epidemii dżumy;

4. społeczne funkcje kontroli społecznej: koncepcja społeczeństwa dyscyplinującego, która zawiera genezę tzw. nowożytnych więzień; nie sprawdziły się one jako miejsce poprawy sprawców przestępstw - kary ograniczenia i pozbawienia wolności nie ograniczyły poziomu przestępczości, a jedynie pogłębiły poziom nieprzystosowania społecznego skazanych; wynika to z faktu, iż poza oficjalnie deklarowanymi celami więzienie musi spełniać także inne funkcje, bowiem w ten sposób zanikłoby; więzienie jest technologią sprawowania władzy, obok armii, klasztorów, szkół i szpitali psychiatrycznych ma na celu stworzenie jednego modelu społeczeństwa, który opiera się na posłuszeństwie jednostek; zmiany w prawie karnym na przełomie XVII i XIX wieku były tylko przejściem od technologii sprawowania władzy, które dotykały ciała sprawcy, do technologii dotykających duszę;

kryminologia neoklasyczna

1. powstała w latach 70. w Stanach Zjednoczonych jako forma odpowiedzi na dominację w kryminologii amerykańskiej socjologicznych teorii przestępczości i wynikające z nich konsekwencje w postaci idei resocjalizacji przestępcy oraz akcentowania polityki społecznej w polityce kryminalnej; stanowiła ona wyraz konserwatywnego podejścia do problemu przestępczości;

2. wychodzi z założenia, że oparta na pozytywistycznych koncepcjach polityka kryminalne jest nieskuteczna w praktyce, bo będąc kosztowną, nie prowadzi do celu, jakim jest zmniejszenie przestępczości; wiązało się to z powrotem do prawa karnego opartego na koncepcji sprawiedliwej odpłaty (talionu) bądź odstraszania; jedynym czynnikiem, jakim dysponuje państwo w walce z przestępczością jest zagrożenie karą i jej realizacja;

3. następuje powrót do koncepcji racjonalnego sprawcy przestępstwa, który nie popełnia swojego czynu wskutek działania czynników znajdujących się poza jego kontrolą, ale który reaguje w sposób przewidywalny na zewnętrzne względem niego bodźce;

4. cechy charakterystyczne:

geneza nurtu neoklasycznego we współczesnej kryminologii

1. klasycy twierdzili, że pozytywizm prowadzi do likwidacji prawa karnego opartego na zasadzie winy oraz indywidualnej odpowiedzialności, ponieważ oznaczał to, iż przestępcy w gruncie rzeczy nie odpowiadają za popełnione przez siebie czyny; pozytywiści za główne narzędzie walki z przestępczością uznali walkę z przyczynami przestępczości, a nie karanie przestępców, czego wyrazem była koncepcja polityki karnej odrzucająca pojęcie kary retrybutywnej i opartej na celowej racjonalizacji kary i zakładającej, że jej głównym zadaniem jest resocjalizacja sprawcy przestępstwa; pozytywizm socjologiczny ukształtował także szeroką koncepcję polityki kryminalnej, która obok polityki karnej obejmowała także instrumenty polityki społecznej jako narzędzia zwalczania przestępczości; jej przedstawicielem była Anne Brauneck, która opisując ją nawiązała do koncepcji społecznej gospodarki rynkowej;

2. w latach 70. w USA zaczęto krytykować tą koncepcję, ponieważ w poprzedniej dekadzie rozpoczął się okres gwałtownego wzrostu przestępczości, który trwał do lat 90.; z budżetu federalnego i budżetów stanowych przeznaczano duże kwoty na programy zwalczania przestępczości, które nie dawały spodziewanych rezultatów w postaci spadku liczby przestępstw; krytyka dotychczasowych teorii i nawiązywanie do koncepcji europejskiej szkoły klasycznej prawa karnego, a zwłaszcza do dorobku Cesare Beccaria czy Jeremy Benthama zrodziły nowy kierunek - neoklasycyzm;

3. koncepcja sprawiedliwej odpłaty: sformułował ją Andrew von Hirsch, w kryminologii amerykańskiej określana była terminem just desert; krytykował koncepcję kary celowej i prewencyjnej, której głównym założeniem była prewencja indywidualna, czyli zapobieganie ponownemu popełnianiu przestępstw przez sprawcę w przyszłości; sposobem realizacji tej koncepcji w USA była rehabilitation - pobyt w więzieniu nie ograniczał się tylko do odbycia kary, ale także na podejmowaniu różnych oddziaływań na osobę sprawcy; dodatkowo nie orzekano kar jednoznacznie określonych z góry, ponieważ nie możliwe było określenie czasu oddziaływania na więźnia; spowodowało to wydawanie wyroków względnie oznaczonych, które charakteryzowały się orzekaniem dolnych i górnych granic kary do odbycia (np. od 2 do 25 lat); sprecyzowanie okresu pobytu w zakładzie karnym zależało od postępów resocjalizacji, które były oceniane przez kryminologów; von Hirsch uznał, że polityka karna oparta na takich założeniach prowadzi do wielu niesprawiedliwości:

4. koncepcja wolnej woli: nawiązał do niej Ernest van den Haag; wychodzi z założenia, że pomiędzy tezą o istnieniu określonych przyczyn przestępczości a koncepcją kary redystrybutywnej i odstraszającej nie ma żadnej sprzeczności; jest to możliwe, jeżeli odróżni się przyczynowość od przymusu; zachowania ludzkie mają pewne podstawy, ale nie oznacza to, że ludzie (w tym przestępcy) nie mają swobody wyboru; przykładem może być taki czynnik kryminogenny, jakim jest ubóstwo - osoba uboga ma większą pokusę, aby kraść, niż osoba zamożna, ale nie oznacza to, że zachowaniem takiej osoby rządzą wyłącznie impulsy, nad którymi nie jest w stanie zapanować; nie wynika z tego również fakt, że nie jest w stanie reagować na zewnętrzne względem niej bodźce, przeciwnie - groźba poniesienia kary ma skłaniać do zaniechania popełnienia przestępstwa; wynika z tego koncepcja kary odstraszającej; zagrożenie karą, jego intensywność, nieuchronność są jedynymi czynnikami związanym z kontrolą przestępczości, jakimi państwo może manipulować;

5. ekonomiczna teoria przestępczości: jej przedstawicielami są Gary Becker i Isaac Ehrlich ludzie są jednostkami racjonalnymi, w sposób racjonalny maksymalizującymi przyjemność i zadowolenie; pojęcia stworzone przez ekonomię dla analizy rynku, a więc podaż, popyt, zysk, koszty itp. można wykorzystywać również przy analizie innych zachowań, które także należy traktować jako zachowania rynkowe w warunkach ograniczonych zasobów; ten typ rozumowania widać szczególnie w sposobie oceny przez Ehrlicha zachowań przestępców powrotnych - kryminologia opiera się na założeniu, że wielokrotnie karani recydywiści muszą być obciążeni jakimiś wadami psychicznymi, ponieważ nie wyciągają wniosków z odbywanych kar (zachowania przestępców nie muszą być racjonalne); sam fakt schwytania i ukarania przestępcy nie musi mieć wpływu na podjęcie przez niego decyzji o dalszym popełnianiu przestępstw - można spodziewać się ich popełniania, jeżeli sposobności dostępne jednostce nie ulegną zmianie;

6. teoria Jamesa Wilsona: krytykuje teorie pozytywistyczne, ponieważ dotyczą one takich zmiennych, które pozostają nie tylko poza zasięgiem oddziaływania środków, którymi dysponuje wymiar sprawiedliwości, ale także poza zasięgiem ingerencji państwa; spowodowało to wzrost poziomu przestępczości w USA w latach 60. i niepowodzenie programów zwalczania przyczyn przestępczości, na które wydatkowano duże sumy; poszukiwanie przyczyn przestępczości jest więc z praktycznego punktu widzenia niepotrzebne; wiąże z tym postulat odejścia od analizy przyczynowej w kryminologii do analizy w kategoriach możliwości praktycznego działania, czyli zadawanie pytań o istotę stanu rzeczy, który ma być osiągnięty, jakie narzędzia są w dyspozycji, jakie są metody pomiaru itp.; zamierzonym celem jest redukcja poziomu przestępczości;

7. teoria kontroli: nawiązanie do teorii Travisa Hirschi'ego; koncentruje się na kwestii, dlaczego niektórzy ludzie nie popełniają przestępstw; podstawowym czynnikiem powodującym przestrzeganie norm prawa są instytucje i mechanizmy kontroli społecznej; przestępstwo jest efektem załamania się mechanizmów kontroli względem danej osoby - ulega on wrodzonej tendencji do zła; oznacza to, że każdy człowiek w sytuacji braku czynników kontrolnych może stać się przestępcą; jeżeli wobec sprawcy zawiodła kontrola wewnętrzna, a także nieformalna kontrola zewnętrzna (np. presja otoczenia), to zastosowane muszą być mechanizmy formalnej kontroli społecznej w postaci represji karnej; ponieważ mechanizmy kontrolne pierwszego rodzaju uległy osłabieniu we współczesnych społeczeństwach, zwłaszcza w określonych grupach społecznych, należy fakt ten zrekompensować wzmocnieniem kontroli formalnej i represji karnej;

8. perspektywa działań rutynowych: jej twórcą jest Marcus Felson, który krytykował teorie pozytywistyczne, gdyż uzależniały one rozmiar przestępczości od czynnika określanego jako podaż sprawców - gdy wzrasta intensywność oddziaływania czynników, które powodują to, że ludzie popełniają przestępstwa, wzrasta poziom przestępczości; Felson skrytykował to założenie, gdyż podaż sprawców w każdym społeczeństwie jest wartością stałą, a o popełnianiu przestępstw decyduje okazja, która pojawia się jeżeli spełnione są łącznie dwie przesłanki, mianowicie obecność obiektu zdatnego do ataku oraz brak zabezpieczeń; o rozmiarach przestępczości decyduje więc podaż okazji przestępczych, która jest wartością zmienną; podaż jest uzależniona od stopnia koncentracji obiektów mogących być przedmiotem ataku, a także od osłabienia mechanizmów kontroli; przyczynami osłabienia mechanizmów kontrolnych są:

nieskuteczność funkcjonowania nieformalnych mechanizmów kontroli społecznej prowadzi do przerzucania jej zadań na organy kontroli formalnej, co z kolei powoduje kryzys tych instytucji, które nie są w stanie poradzić sobie z nowymi obowiązkami; związane jest to także z tym, iż w dużym stopniu sprawność działania organów kontroli formalnej zależy od sprawności kontroli nieformalnej;

Podsumowanie

1. przestępca jest jednostką swobodnie dokonującą wyborów, co powoduje dwojakiego rodzaju skutki - akcentowanie roli instytucji formalnej kontroli społecznej, z zwłaszcza prawa karnego, prowadzi do zaostrzenia represji karnej, natomiast droga do poprawy funkcjonowania mechanizmów kontroli nieformalnej powinna polegać na większym wykorzystywaniu prewencji;

2. następuje odejście od prewencji indywidualnej i resocjalizacji sprawy jako celów kary, na rzecz prewencji generalnej, a zwłaszcza odstraszania; znajduje to wyraz w zaostrzaniu odpowiedzialności karnej;

3. realizacja koncepcji uniemożliwiania poprzez fizyczne uniemożliwianie popełniania przestępstw w drodze wieloletniej izolacji więziennej sprawców uznanych za szczególnie niebezpiecznych;



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Skrypt 1 kryminologia, Prawo, III ROK, I SEMESTR, Kryminologia
PODSTAWOWE+ZASADY+POSTEPOWANIA+KARNEGO, Prawo, III ROK, I SEMESTR, Prawo karne procesowe
KPK+skryp+cz.I, Prawo, III ROK, I SEMESTR, Prawo karne procesowe
Prawo karne procesowe, Prawo, III ROK, I SEMESTR, Prawo karne procesowe
Test prawo rodzinne i spadki (2), Prawo, III ROK, II SEMESTR, Prawo cywilne - rodzinne i spadki
Test z prawa gospodarczego i handlowego, Wojskowa Akademia Techniczna - Zarządzanie i Marketing, Lic
Sesja letnia pytania na KPK, Prawo, III ROK, II SEMESTR, Prawo karne procesowe
Prawo pracy1, Wojskowa Akademia Techniczna - Zarządzanie i Marketing, Licencjat, III Rok, Semestr 5,
Prawo oświatowe, Pedagogika UŚ, Licencjat 2010-2013, III rok - semestr letni, Prawo oświatowe
pytanie 10, Wojskowa Akademia Techniczna - Zarządzanie i Marketing, Licencjat, III Rok, Semestr 5, P
prawo pracy sciagi, WSPiA bezpieczeństwo wewnętrzne, III Rok, semestr VI, Prawo Pracy i Prawo Urzędn

więcej podobnych podstron