1. Normy postępowania

1. Wypowiedzi dyrektywalne i ich rodzaje

1. Funkcje wypowiedzi:

1. wypowiedzi opisowe,

2. wypowiedzi pozaopisowe.

2. Wypowiedzi opisowe - pełnią funkcję opisową, czyli są to takie, które stwierdzają, że tak a tak jest albo tak a tak nie jest, stwierdzają pewne stany rzeczy faktycznie istniejące czy tylko przez kogoś wyobrażone. Są albo prawdziwe, albo fałszywe.

3. Wypowiedzi pozaopisowe to głównie:

1. wypowiedzi dyrektywalne;

1. normy postępowania,

2. dyrektywy celowościowe,

3. reguły sensu czynności konwencjonalnych,

2. wypowiedzi wyrażające oceny;

4. Wypowiedzi dyrektywalne - takie, które mają wpływać na zachowania osób, do których są skierowane; pełnią funkcję sugestywną.

5. Dyrektywa celowościowa (teleologiczna) - wyrażenie, które głosi, co należy czynić, ażeby osiągnąć zamierzony rezultat.

6. Czynność konwencjonalna - taka czynność psychofizyczna albo czynność konwencjonalna niższego stopnia, której reguły sensu każą przypisywać określony sens kulturowy.

7. Reguły sensu - “nakazują” pewnym czynnościom przypisywać sens czynności konwencjonalnej - wskazują, kto i w jaki sposób może dokonać “ważnej” czynności konwencjonalnej.

2. Normy postępowania

1. Norma postępowania - wypowiedź, która określonym podmiotom jako jej adresatom nakazuje albo zakazuje, aby w określonych okolicznościach postąpiły albo postępowały w określony sposób.

2. Norma postępowania zawiera:

1. określenie jej adresata,

2. określenie postępowania wyznaczonego adresatowi,

3. określenie okoliczności, w których adresat ma w wyznaczony mu sposób postąpić albo wielokrotnie postępować, przy czym postępowaniem jest tylko takie zachowanie się jakiejś osoby, które jest zależne od jej woli.

3. Adresat normy - ktoś, komu norma nakazuje określone postępowanie, albo określonego postępowania zakazuje.

1. norma indywidualna - wskazuje adresata nazwą indywidualną,

2. norma generalna - wskazuje adresata nazwą rodzajową.

4. Norma konkretna - wyznacza do spełnienia jakiś określony czyn, który jest niepowtarzalny.

5. Norma abstrakcyjna - wyznacza jakieś zachowanie określonego rodzaju, w zasadzie powtarzalne.

6. Normodawca - osoba (albo odpowiednio zorganizowana grupa osób), która ustanawia normę.

1. normy autonomiczne - stanowione przez normodawcę dla samego siebie;

2. normy heteronomiczne - stanowione przez normodawcę dla innych podmiotów;

7. Norma znajduję zastosowanie jeżeli powstanie zespół okoliczności wskazanych w normie, w których adresat normy ma postąpić w sposób w tej normie wyznaczony.

8. Zakres zastosowania - klasa takich możliwych przyszłych sytuacji, w których norma znajduje zastosowanie.

9. Zakres normowania - klasa przyszłych zachowań adresata normy, które norma ta wyznacza mu do spełnienia.

10. Realizowanie normy - zachowanie się adresata normy w sposób wyznaczony przez tą normę.

11. Przekroczenie (naruszenie) normy - zachowanie się adresata normy w sposób niezgodny z normą.

12. Słowna postać normy:

1. wypowiedź rozkazująca;

2. wypowiedź hipotetyczna;

3. wypowiedź kategoryczna;

3. Obowiązywanie normy

1. Normy postępowania nie mają wartości logicznej (prawda, fałsz), ale mogą obowiązywać, albo nie obowiązywać.

2. Dwa typy uzasadnienia obowiązywania norm postępowania:

1. uzasadnienie tetyczne;

2. uzasadnienie aksjologiczne;

3. Uzasadnienie tetyczne - norma obowiązuje, jeżeli taką normę ustanowił albo uznał i tego ustanowienia albo uznania nie odwołał ktoś, komu należy dawać posłuch ze względu na jego szczególną pozycję społeczną, która może polegać na tym, że normodawca:

1. cieszy się autorytetem w opinii adresatów,

2. dysponuje mocą

3. jest upoważniony do stanowienia norm dla innych.

4. Uzasadnienie aksjologiczne - norma obowiązuje, jeżeli argumentem przemawiającym za jej realizowaniem jest to, że czyny nakazane przez tę normę do spełnienia są dobre, godne aprobaty, a czyny zakazane są złe, godne dezaprobaty.

1. uzasadnienie autonomiczne - odwołanie się do ocen własnych tej osoby, która daną normę uznaję za obowiązującą;

2. uzasadnienie heteronomiczne - odwołanie do ocen innych podmiotów, jakiegoś autorytetu;

5. Obowiązywanie w sensie behawioralnym - gdy adresaci zachowują się zgodnie z tą normą lub gdy jest dostatecznie prawdopodobne, że za niezrealizowanie tej normy adresatów spotka jakaś dolegliwość. Tutaj: “norma obowiązująca” = “norma skuteczna”, “spotykająca się z posłuchem”.

4. Normy prawne. Rodzaje norm prawnych

1. Norma prawna - norma postępowania, która została ustanowiona albo uznana przez upoważniony organ państwa, będąca normą generalną i abstrakcyjną.

2. Tradycyjna, trójczłonowa koncepcja normy prawnej:

1. hipoteza - określa adresata i okoliczności,

2. dyspozycja - postępowanie,

3. sankcja - konsekwencje przekroczenia normy.

3. Nie wszystkie normy posiadają jednak sankcję - biorąc to pod uwagę możemy podzielić normy postępowania na:

1. normy niedoskonałe (leges imperfectae),

2. normy powiązane funkcjonalnie: sankcjonowane i sankcjonujące (sprzężone).

4. Lex imperfecta - norma, która jakiemuś adresatowi w określonych okolicznościach wyznacza obowiązek określonego postępowania, ale za niezrealizowanie tego obowiązku prawodawca nie przewiduje wymierzania adresatowi jakiejś sankcji.

5. Norma sankcjonowana - norma postępowania wyznaczająca określonemu podmiotowi w określonych okolicznościach jakieś zachowanie, ale taka, z którą jest związana (sprzężona) inna norma - sankcjonująca. Jakaś norma jest więc sankcjonowana ze względu na normę sankcjonującą.

6. Norma sankcjonująca - norma, która określonym adresatom nakazuje wymierzać sankcje za niezrealizowanie nakazów wyznaczonych w innej normie (normie sankcjonowanej), jeżeli ta ostatnia znalazła zastosowanie.

7. Norma merytoryczna - norma prawna, która nakazuje albo zakazuje jakiegoś zachowania o charakterze bądź to czynności psychofizycznej, czy czynności konwencjonalnej.

8. Norma kompetencyjna - normy, które udzielają jakiemuś podmiotowi kompetencji (upoważnienia) do dokonania określonych czynności konwencjonalnych, z takim skutkiem, że przez jej dokonanie powstaną albo zaktualizują się obowiązki innych podmiotów.
   Dwa podmioty:

1. tego, którego upoważniają do dokonania czynności konwencjonalnej,

2. adresata normy kompetencyjnej - tego, który ma obowiązek zachować się w określony sposób, gdy podmiot upoważniony dokona określonej czynności konwencjonalnej.

2. Powstawanie prawa

1. Formy powstawania prawa

1. Proces powstawania prawa - złożony proces społeczny, w rezultacie którego kształtują się albo zostają ukształtowane normy prawne o określonej treści, obowiązujące w określonej grupie społecznej, np. w grupie państwowej, w społeczności lokalnej czy w grupie zawodowej.

1. może mieć charakter spontaniczny (prawo zwyczajowe),

2. może mieć charakter procesu zorganizowanego (stanowienie).

2. Fakty prawotwórcze - formy powstawania prawa.

1. stanowienie,

2. ustawa,

3. kształtowanie się prawa zwyczajowego,

4. precedens prawotwórczy.

3. Źródła prawa:

1. fakty prawo tworzące - źródła powstania prawa,

2. rezultaty tych faktów - źródła poznania prawa.

4. Prawo zwyczajowe - najdawniejsza forma tworzenia prawa. Proces kształtowania się prawa zwyczajowego jest długotrwały i skomplikowany. Najpierw musi się wykształcić w jakiejś społeczności powszechnie akceptowany zwyczaj postępowania w określony sposób i przekonanie, że postępowanie to jest wyznaczone przez jakąś wiążącą normę, zwaną normą zwyczajową. Do tego musi się wykształcić powszechne przekonanie, że dana norma zwyczajowa powinna być realizowana jako prawna, a jej przekroczenie powinno być sankcjonowane. Jeżeli przy tym jakiś organ państwa rozstrzygnie jakąś konkretną sprawę na podstawie normy zwyczajowej, to norma ta staje się normą prawa zwyczajowego.

5. Akt uznania normy (usankcjonowanie zwyczaju) - czynność podjęcia przez organ państwa decyzji na podstawie normy zwyczajowej.

6. Zwyczaje - powszechne nawyki określonego zachowania w określonych sytuacjach, które wykształciły się w jakiejś grupie społecznej i nie są uznawane przez organy państwa za wiążące. Normy prawne często odsyłają do zwyczajów.

7. Stanowienie - czynność konwencjonalna kompetentnego organu państwa, poprzez którą organ ów “żąda”, aby normy prawne o ukształtowanej przez niego treści były realizowane.

8. Współstanowienie - polega na tym, że akt stanowienia jest dokonywany przez co najmniej dwa podmioty.

9. Umowa - fakt prawotwórczy, czynność co najmniej dwustronna, poprzez którą strony uczestniczące w umowie ustalają wiążące je normy generalne i abstrakcyjne.

10. Precedens prawotwórczy - polega na tym, że jakiś organ państwa rozstrzyga określoną trudną sprawę, mimo że w obowiązującym systemie prawa brak jest podstaw do rozstrzygnięcia lub też podstawy te są niedostatecznie określone. Rozstrzygając konkretną sprawę, organ państwa formułuje pewną normę generalna, którą czyni podstawą owego rozstrzygnięcia, a nazywaną ratio decidendi. Jeżeli dany system prawa jest tak zbudowany, że obowiązuje w nim zasada związania precedensem, tzw. zasada stare decisis, to zgodnie z nią ratio decidendi, będąca podstawą konkretnego rozstrzygnięcia precedensowego, powinna być odtąd podstawą rozstrzygania wszystkich spraw podobnych.

11. Pisane źródła prawa:

1. stanowienie,

2. umowa.

12. Niepisane źródła prawa:

1. prawo zwyczajowe,

2. precedens prawotwórczy.

2. Proces tworzenia prawa

1. Proces prawodawczy w państwach demokratycznych jest uregulowany szczegółowo:

1. kto jest upoważniony tworzyć prawo,

2. zakres spraw, które można regulować aktem normatywnym danego rodzaju,

3. formy, w jakich prawo może być tworzone,

4. przebieg procesu prawodawczego,

5. ogłaszanie.

2. Zamknięty system źródeł prawa - prawo może być tworzone jedynie w formach wskazanych w konstytucji lub jedynie przez podmioty, które konstytucja do tego upoważnia.

3. Fazy prac prawodawczych:

1. faza przygotowawcza,

2. konwencjonalny akt stanowienia.

4. Faza przygotowawcza - zaczyna się od podjęcia zamysłu, by uregulować prawnie jakąś dziedzinę spraw i obejmuje przygotowanie projektu aktu normatywnego, uzgodnienie go z różnymi podmiotami, jego krytyczną analizę oraz podjęcie decyzji o przedłożeniu projektu organowi, który ma kompetencje do jego ustanowienia.

5. Prawodawca faktyczny - ludzie uczestniczący w procesie przygotowania i stanowienia aktów normatywnych oraz wywierających rzeczywisty wpływ na ukształtowanie treści tych aktów i nadanie im określonego kształtu redakcyjnego.

6. Prawodawca formalny - podmiot wyposażony w kompetencje prawodawcze i dokonujący konwencjonalnego aktu stanowienia, choć sam nie prowadzi wszystkich prac prawodawczych.

7. Inicjatywa ustawodawcza - kompetencja pewnych podmiotów do dokonania czynności polegającej na przedłożeniu kompetentnemu organowi państwa projektu ustawy z takim skutkiem prawnym, że organ ten jest zobowiązany do rozpatrzenia przedłożonego projektu i podjęcia decyzji w sprawie jego ustanowienia albo odrzucenia.

3. Akty normatywne

1. Pojęcie aktu normatywnego

1. Akt normatywny - zbiór przepisów prawnych, odpowiednio uporządkowanych, wydanych przez upoważniony podmiot, wyrażający normy w zasadzie generalne i abstrakcyjne, opatrzony nazwą.

2. Akt prawny - j . w. ale wyraża normy konkretne i indywidualne, LUB te i te

3. Różnice między aktami normatywnymi:

1. przedmiot unormowania,

2. pozycja zajmowana w systemie prawa.

4. Budowanie aktów normatywnych według określonego schematu - służy komunikatywności.

2. Budowa aktu normatywnego

1. Minimum treści typowego aktu normatywnego:

1. przepis merytoryczny,

2. tytuł,

3. przepis o wejściu w życie,

4. podpis.

2. Przepis merytoryczny - przepis zawierający normę prawną wyznaczającą czyjeś postępowanie.

3. Przepisy przejściowe i dostosowujące mają na celu rozstrzygnięcie:

1. jakie dawne przepisy uchylić, ażeby uniknąć niezgodności,

2. jakie normy (dawne czy nowe) należy stosować do zdarzeń czy stosunków, które powstały w czasie obowiązywanie dawnych norm, ale trwają w chwili gdy następuje zmiana przepisów prawnych.

4. Elementy aktu normatywnego:

1. tytuł aktu,

2. przepisy merytoryczne:

1. przepisy ogólne,

2. przepisy szczegółowe,

3. przepisy o zmianie przepisów obowiązujących (nowelizujące),

4. przepisy przejściowe i dostosowujące,

5. przepisy końcowe:

1. przepisy uchylające (derogacyjne),

2. przepisy o wejściu aktu normatywnego w życie,

3. przepisy o wygaśnięciu mocy aktu normatywnego.

5. W akcie normatywnym można wyróżnić:

1. część artykułowaną - tę, w której zawarte są przepisy prawne,

2. część nieartykułowaną - tytuł aktu, preambuła, tzw. podstawa prawna oraz podpis.

6. Tytuł:

1. rodzaj aktu,

2. twórca aktu,

3. data wydania,

4. treść,

5. czasami - informacja “o zmianie ustawy”,

6. w aktach wykonawczych - informacja o podstawie prawnej wydania.

7. Preambuła (preambulus - idący przodem) - uroczysty wstęp, umieszczany w niektórych aktach normatywnych, które normują jakieś dziedziny spraw szczególnie doniosłe dla życia danej społeczności (np. konstytucje):

1. wyjaśnia motywy wydania danego aktu,

2. formułuje podstawowe wartości, które zamierza się przez jego wydanie chronić.

8. Podstawa prawna wydania aktu o charakterze wykonawczym względem ustawy - przepis upoważniający do unormowania określonej dziedziny spraw aktem wykonawczym. Podanie podstawy prawnej spełnia dwie funkcje:

1. legitymizuje akt wykonawczy, ponieważ ukazuje, że do jego wydania udzielono stosownego upoważnienia,

2. wskazuje, z jaką ustawą akt wykonawczy jest powiązany tematycznie i funkcjonalnie.

9. Przepisy ogólne - wskazują, jakie sprawy są regulowane w danym akcie, a jakie są spod jego regulacji wyjęte, do jakich podmiotów odnoszą się, a do jakich nie odnoszą się normy w tym akcie zawarte. Zamieszcza się w nich także postanowienia wspólne dla wielu przepisów, w szczególności objaśnienia określeń używanych w danym akcie lub objaśnienia występujących w nim skrótów.

10. Przepisy szczegółowe - regulują poszczególne sprawy, wyznaczają komuś określone zachowania.

11. Przepisy o zmianie przepisów obowiązujących (nowelizujące) - zmieniają nie tylko treść lub brzmienie jakiegoś przepisu, ale też dodają do jakiegoś zbioru przepisów nowe lub uchylają przepis albo przepisy.

12. Przepisy uchylające - poprzez nie dokonuje się wyeliminowania jakichś przepisów czy całych aktów normatywnych z systemu prawnego.

13. Przepisy o wejściu aktu normatywnego w życie - zawierają polecenie od kiedy należy realizować normy zawarte w danym akcie.

14. Grupy tematyczne - dla uzyskania większej komunikatywności aktu normatywnego nie tylko zamieszcza się w nim przepisy w określonej konieczności, ale nadto przepisy te łączy się w grupy tematyczne:

1. części,

2. księgi,

3. tytuły,

4. działy,

5. rozdziały.

4. Obowiązywanie prawa

1. Pojęcie obowiązywania

1. Obowiązywanie - mówimy, że norma (przepis prawny, akt normatywny) obowiązuje w sensie: obowiązuje w jakimś systemie prawny, jest elementem tego systemu, jeżeli została wprowadzone do systemu zgodnie z przyjętymi regułami i nie została zgodnie z tymi regułami z tego systemu wyeliminowana.

2. Początek obowiązywania:

1. norma prawa zwyczajowego - w chwili uznania przez kompetentny organ państwa,

2. norma powstała w wyniku stanowienia - w chwili dokonania ostatniej spośród całego łańcucha czynności konwencjonalnych składających się na złożony akt stanowienia prawa - urzędowe ogłoszenie lub ustanowienie.

2. Wejście aktu normatywnego w życie

1. Wejście w życie - normy prawne (przepisy, akty normatywne) wchodzą w życie w określonym momencie, co oznacza, że od tego momentu mają one być realizowane lub stosowane przez wszystkich, których dotyczą.

2. Moment wejścia w życie normy (aktu normatywnego) wyznacza ten podmiot, który jest upoważniony do ustanowienia danej normy, a więc twórca tej normy.

3. Termin wejścia aktu normatywnego można wyznaczyć jedynie:

1. na dzień ogłoszenia lub ustanowienia aktu,

2. na jakiś dzień późniejszy niż dzień jego ogłoszenia albo ustanowienia.

4. Vacatio legis - okres od momentu ustanowienia albo ogłoszenia danych norm do ich wejścia w życie. Służy on temu, by zapoznać się z nowymi normami, przygotować do ich realizowania i stosowania.

5. Minimalna poprawna vacatio legis wynosi 14 dni, chociaż ustalenie długości pozostawia się podmiotowi upoważnionemu do wydania danego aktu, jednak z regułami państwa prawa jego decyzje w tej sprawie nie mogą być arbitralne.

3. Eliminowanie aktów normatywnych z systemu

1. Norma (przepis prawny, akt normatywny), która została wprowadzona do systemu prawa zgodnie z przyjętymi w nim regułami, obowiązuje tak długo, dopóki nie zostanie z tego systemu wyeliminowana, inaczej mówiąc - dopóki nie utraci mocy obowiązującej.

2. Derogacja (uchylanie, derogatio) - podstawowa forma eliminowania norm z systemu prawa, jest to czynność konwencjonalna, dokonywana przez upoważniony podmiot i w wyznaczonej procedurze, mocą której norma (przepis prawny, akt normatywny) zostaje pozbawiona mocy obowiązującej przez jej wyeliminowanie z systemu.

1. podmiot derogujący - upoważnienie do uchylania danych norm, a także do zastępowania norm o określonej treści normami o innej treści lub brzmieniu, ma ten podmiot, który wydał dane normy;

2. forma derogacji - akt normatywny czy normę w nim zawartą uchyla się w tej samej formie w jakiej go ustanowiono.

3. abrogacja - całkowite uchylenie aktu normatywnego, bez ustanowienia w jego miejsce nowego aktu / derogacja - uchylenie tylko niektórych przepisów aktu normatywnego oraz zastąpienie ich nowymi.

3. Eliminowanie aktów wykonawczych - akt wykonawczy może utracić moc także w wyniku utraty mocy obowiązującej przez ustawę, która była podstawą jego wydania albo przepis ustawy, który był podstawą wydania aktu wykonawczego.

4. Orzeczenie o niekonstytucyjności - autorytatywne orzeczenie o niekonstytucyjności danego aktu ma ten skutek prawny, że akt (przepis) uznany za niekonstytucyjny traci moc obowiązującą.

5. Reguły eliminowania aktów normatywnych:

1. akt normatywny (norma) traci moc obowiązującą przez uchylenie go przez ten sam podmiot, który go ustanowił, i w tej samej formie, w której nastąpiło stanowienie;

2. akt normatywny (norma) traci moc obowiązująca przez uchylenie go przez podmiot inny niż ten, który akt (normę) ustanowił, a wyposażony w kompetencje do uchylania aktów danego rodzaju;

3. akt wykonawczy traci moc w następstwie uchylenia albo zmiany treści przepisu upoważniającego, na podstawie którego został wydany,

4. akt normatywny (norma) traci moc obowiązującą z upływem czasu, na który został wydany; a akt wykonawczy do uchylonej ustawy przestaje obowiązywać z upływem czasu, na który nowa ustawa zachowała go w mocy;

5. akt normatywny (norma) traci moc obowiązującą w następstwie uznania go przez upoważniony podmiot za akt niekonstytucyjny.

6. Desuetudo - szczególny przypadek eliminowania norm z systemu prawa. Norma traci moc obowiązującą, jeżeli przez dłuższy czas jest radykalnie nieefektywna, tzw. nie jest realizowana, a przy tym wytwarza się powszechne przekonanie, że nie jest już normą wiążącą.

4. Element czasu w treści normy

1. Norma retroaktywna - norma wyznaczająca zachowanie możliwe do zrealizowania, ale to zachowanie związane jest ze zdarzeniami, które rozegrały się w przeszłości, tzn. zanim ta norma weszła w życie.

2. Zasada lex retro non agit - przyjmuje się ją, ażeby wzmocnić poczucie bezpieczeństwa prawnego obywateli. Zasada ta jest adresowana do prawodawcy, a więc do każdego podmiotu, który tworzy prawo, oraz tych wszystkich, którzy interpretują teksty prawne.

3. Bezwzględny zakaz stosowania retroaktywnych norm w prawie karnym.

5. Język prawa

1. Język prawny i język prawniczy

1. Język prawny - język w którym prawo jest formułowane.

2. Język prawniczy - język w którym formułuje się wypowiedzi o prawie.

3. Zdania deontyczne - zdania stwierdzające, że ze względu na na treść określonej normy jakieś postępowanie jest określonym podmiotom w określonych okolicznościach nakazane, zakazane albo jest ani nakazane ani zakazane.

2. Charakterystyka języka tekstów prawnych

1. Teksty prawne są formułowane w językach etnicznych; jest to przy tym język, którym posługują się ludzie wykształceni.

Szczególne właściwości języka prawnego:

1. słownictwo - języku tekstów prawnych występują wyrażenia nieznane językowi powszechnemu, często jest też tak, że w tekstach prawnych występują terminy zaczerpnięte z języka etnicznego, ale ale nadaje się im inne znaczenie, np. bardziej precyzyjne, szersze albo węższe;

2. znaczenie zwrotów złożonych - często zdarza się, że wyrażenia zbudowane z tych samych wyrazów powiązanych według tych samych zasad ma w języku etnicznym znaczenie inne niż w języku tekstów prawnych; quasi-idiomatyczność - idiomy niewłaściwe (quasi-idiomy) - wyrażenia, których znaczenie jest “wypadkową” znaczeń słów, z których są zbudowane, i reguł powiązania tych słów, ale które mają też znaczenie przypisywane im jako całości, niezależnie od znaczenia słów, z których są zbudowane;

3. składa się z poszczególnych zdań, wyraźnie oddzielonych od innych i oznaczonych, a więc opatrzonych własnymi, indywidualizującymi nazwami.

2. Przepis prawny - jednostka redakcyjna tekstu prawnego, będąca zdaniem w sensie gramatycznym, zazwyczaj wyróżnioną graficznie przez opatrzenie jej nazwą indywidualizującą.

3. Kondensacja tekstu - technika konstruowania aktów prawnych polegająca na tym, że w jednym przepisie mogą być zawarte elementy wielu norm postępowania, albo jest tak, że elementy wspólne wielu normom postępowania zamieszcza się w jednym przepisie części ogólnej danego aktu.

4. Rozczłonkowanie - technika, polegająca na tym, że norma nie jest wyrażona w jednym przepisie, ale poszczególne jej elementy są zamieszczone w wielu przepisach prawnych, często znajdujących się w bliskim sąsiedztwie.

5. Rozczłonkowanie syntaktyczne - polega na tym, że określenia adresata, okoliczności czy nakazu (zakazu) zachowania się są zamieszczane w różnych przepisach prawnych.

3. Pożądane cechy języka tekstów prawnych

1. Adekwatność - tekst adekwatny to taki, który “wiernie”, “dokładnie” wyraża zamysł prawodawcy.

2. Komunikatywność (zrozumiałość) - tekst komunikatywny to m. in. taki, w którego zrozumienie trzeba włożyć stosunkowo mało wysiłku.

3. Zwięzłość - tekst nazwiemy zwięzłym wtedy, gdy gdy zawiera te wszystkie, ale zarazem tylko te wypowiedzi, które są niezbędne dla odtworzenia z niego możliwie jednoznacznych norm postępowania.

4. Osiąganie adekwatności - precyzja:

1. definiowanie:

1. prawodawca korzysta z tego środka zwłaszcza wtedy, gdy określone słowo ma w języku etnicznym wiele znaczeń i konieczne jest dokonanie wyboru jednego z nich;

2. zdarza się także, że znaczenie jakiegoś słowa nie jest dostatecznie rozpowszechnione, wtedy definicja służy do osiągnięcia komunikatywności;

3. podobnie w wypadku “zapożyczenia” pojęcia z języka wyspecjalizowanego;

4. potrzeba zamieszczenia definicji występuje również wtedy, gdy prawodawca użył zwrotów nieostrych, ale z istotnych powodów zamierza z owej nieostrości zrezygnować.

2. definicje legalne (ustawowe) - definicje formułowane przez prawodawcę, zazwyczaj w ustawach;

1. definicje równościowe klasyczne - definiendum + zwrot łączący + definiens, w którym da się wyróżnić tzw. genus oraz różnicę gatunkową, czyli differentia specifica.

2. definicja równościowa nieklasyczna - taka, w której definiensie nie da się wyróżnić genus i różnicy gatunkowej, ale wskazuje się w szczególności zakresy nazw, które w sumie dają zakres nazwy definiowanej.

3. definicje cząstkowe - takie, w których podaje się jedynie warunek wystarczający bycia podmiotem należącym do zakresu definiowanej nazwy.

3. słowniczki - wydzielone części tekstu prawnego, w których zamieszcza się definicje legalne; tworzy się je wtedy, gdy dany akt zawiera wiele definicji i gdy słowa wymagające wyjaśnienia powtarzają się w tekście prawnych wielokrotnie.

5. Osiąganie adekwatności - elastyczność:

1. nieostre zwroty językowe - w wyniku użycia zwrotów nieostrych powstaje pewien zakres swobody podmiotu stosującego prawo.

2. klauzula generalna - zamieszczony w przepisie prawnym zwrot odsyłający do jakiegoś systemu ocen lub do jakiegoś systemu norm, innego jednak niż system norm prawnych, a przy tym systemu zazwyczaj uzasadnionego aksjologicznie. Klauzule generalne odsyłają pozasystemowo, a nie w ramach systemu prawnego.

1. klauzule generalne, które odsyłają do dokonania wszechstronnej oceny danego, konkretnego przypadku,

2. klauzule generalne, które odsyłają do jakiegoś zbioru zasad spoza systemu prawnego.

3. granice swobody podejmowania decyzji - podstawową formą wyznaczania granic swobody jest określenie przez prawodawcę górnej lub dolnej granicy swobody dla poszczególnych przypadków.

6. Osiąganie komunikatywności - aspekt wyszukiwawczy:

1. formułowanie tytułów aktów normatywnych adekwatnie do ich treści;

2. podział tekstu danego aktu normatywnego na mniejsze części i opatrzenie ich śródtytułem;

3. konsekwentna konstrukcja każdego z osobna aktu normatywnego;

4. staranne formułowanie przepisów uchylających, tak aby można było bez wątpliwości ustalić, które akty normatywne czy które przepisy zostały wyeliminowane z tekstu prawnego;

7. Osiąganie komunikatywności - aspekt zrozumiałości:

1. formułowanie prostych, krótkich zdań;

2. posługiwanie się słownictwem powszechnym, unikanie zwrotów specjalistycznych, obcojęzycznych i neologizmów;

3. w wypadku wielu słów bliskoznacznych wybieranie słowa najbardziej powszechnie używanego;

4. podział na poszczególne jednostki redakcyjne, przez ich oznaczenie oraz graficzny ukłat tekstu prawnego;

8. Osiąganie zwięzłości:

1. odesłania - polegają na tym, że jakiś przepis wskazuje na postanowienie zawarte w innych przepisie lub przepisach;

1. odesłania wewnątrzsystemowe - odesłania w ramach systemu prawa:

1. odesłania wewnętrzne - odesłania do innego przepisu (lub przepisów) tego samego aktu,

2. odesłania zewnętrzne - odesłania do przepisu (lub przepisów) innego aktu normatywnego.

2. odesłania pozasystemowe - odesłania do norm i zasad postępowania spoza systemu.

2. spójniki - znaczną zwięzłość uzyskuje się dzięki używaniu spójników, zwłaszcza wtedy, gdy w jednym przepisie używa się kilku spójników.

1. spójniki alternatywne (“lub”, “albo”);

2. spójniki koniunkcyjne (“i”, “oraz”);

4. Rodzaje przepisów prawnych

1. Ze względu na sposób wyznaczania zachowania, przepisy prawne dzieli się na:

1. nakazujące coś czynić (“musi”, “jest obowiązany”, “wyda”, “określi”, “powinien”),

2. zakazujące coś czynić (“nie może”, “nie wolno”, “jest zabronione”, “jest zakazane”),

3. zezwalające (“może”, “ma prawo”, “ma wolność”):

1. na dokonywanie prostych czynności psychofizycznych,

2. na dokonywanie jakichś czynności konwencjonalnych.

2. Przepisy blankietowe - wskazują, w jaki sposób mogą albo muszą zostać uregulowane określone sprawy.

3. Przepis bezwzględnie wiążący (ius cogens) - zwany też imperatywnym, to taki, którego zastosowanie nie może zostać wyłączone ani ograniczone decyzją zainteresowanych stron - zatem wiąże on strony w sposób bezwzględny.

4. Przepis względnie wiążący (ius dispositivum) - zwany dyspozytywnym, to taki, który znajduje zastosowanie tylko wtedy, gdy zainteresowany strony nie uregulowały konsekwencji prawnych jakichś zachowań lub zdarzeń w sposób odmienny, niż to uczyniono w tym przepisie.

5. Przepis semiimperatywny (semidyspozytywny) - przepisy, których zadaniem jest wyznaczenie minimalnego zakresu ochrony interesów jednej ze stron - zastosowanie takich przepisów może zostać wyłączone albo ograniczone decyzją stron jedynie wtedy, gdy ich postanowienia są korzystniejsze dla strony objętej ochroną; inaczej mówiąc odstąpienie przez strony od rozwiązania wyrażonego w takich przepisie jest dopuszczalne tylko “jednokierunkowo” - gdy przyjmują one rozwiązania korzystniejsze od tych przewidzianych w przepisie.

6. Wykładnia przepisów prawnych

1. Pojęcie wykładni

1. Wykładnia (interpretacja) tekstu prawnego - zespół czynności intelektualnych, które zmierzają do odtworzenia norm prawnych z przepisów prawnych, posługując się przyjętymi w danej kulturze prawnej regułami (dyrektywami) interpretacyjnymi.

2. Wykładnia w sensie pragmatycznym - proces zmierzający do zrozumienia przepisów prawnych.

3. Wykładnia w sensie apragmatycznym - rezultat procesu interpretacji.

2. Fazy wykładni

1. Wstępna faza wykładni - wstępne czynności porządkujące, polegające na ustaleniu, które przepisy prawne poddać interpretacji, w szczególności które przepisy obowiązują, a które zostały z systemu wyeliminowane.
   

2. Tekst jednolity - sporządzony przez upoważniony do tego organ i urzędowo ogłoszony tekst aktu normatywnego ze wszystkimi zmianami, które zostały wprowadzone do tego tekstu przez prawodawcę do momentu ogłoszenia tekstu jednolitego albo jakiegoś innego momentu, który wskazuje organ ogłaszający tekst jednolity.
   

3. Tekst ujednolicony - tekst, w którym naniesiono zmiany danego aktu normatywnego, ale sporządzony przez podmioty, które nie są do tego upoważnione, a więc nie mający charakteru autentycznego.
   

4. Wypowiedź normokształtna - wypowiedź, nie będąca jednoznaczną normą postępowania, ale zawierające wszystkie niezbędne elementy normy.
   

5. Faza właściwa wykładni - ma doprowadzić do odtworzenia z przepisów prawnych jednoznacznej normy postępowania.

1. odnalezienie w przepisach prawnych określenia adresata, okoliczności i zachowania wyznaczonego adresatowi; kończy się uzyskaniem wypowiedzi normokształtnej;

2. doprecyzowanie wypowiedzi normokształtnej tak, by uzyskać jednoznacznie określenie adresata, okoliczności oraz wyznaczonego mu postępowania:

1. odnalezienie wszystkich tych przepisów, które ewentualnie uzupełniają albo w inny sposób modyfikują określenie adresata, okoliczności oraz wyznaczonego mu postępowania;

2. sprawdzenie, czy tekst prawny nie zawiera przepisów, które modyfikowałyby treść wypowiedzi normokształtnej;

3. dokładne ustalenie sensu wszystkich słów lub zwrotów złożonych, które w wypowiedzi występują.
   

6. Koniec interpretacji - po uzyskaniu jednoznacznej normy postępowania; interpretatio cessat in claris - interpretacja kończy się po uzyskaniu jasności.
   

3. Rodzaje dyrektyw wykładni
   

1. Dyrektywy wykładni (dyrektywy interpretacyjne, reguły wykładni) - wypowiedzi wskazujące, w jaki sposób interpretator ma odtwadzać normy postępowania z przepisów prawnych; mogą mieć różne pochodzenie i różny charakter.
   

2. Formułowanie dyrektyw wykładni - głównie przez naukę prawa oraz przez judykaturę (TK, NSA, SN).
   

3. Dwa główne rodzaje dyrektyw interpretacyjnych:

1. wykładnia językowa,

2. wykładnia funkcjonalna.
   

4. Wykładnia językowa - wykładnia dokonywana według reguł językowych.
   

5. Wykładnia funkcjonalna - wykładnia, której dokonuje się stosując reguły funkcjonalne.
   

6. Językowe dyrektywy wykładni - nakazują, by odtwarzając normy z przepisów, odwoływać się do reguł składniowych oraz reguł znaczeniowych języka, w jakim są formułowane teksty prawne, w szczególności do reguł języka powszechnego, ale także do swoistych reguł budowania tekstów prawnych.
   

7. Funkcjonalne dyrektywy wykładni - dyrektywy, które nakazują tak interpretować przepisy prawne, aby normy uzyskane w procesie wykładni miały możliwie silne uzasadnienie aksjologiczne w ocenach, które przypisuje się prawodawcy.
   

8. Dyrektywy wykładni funkcjonalnej odwołują się do wartości, które przypisuje się prawodawcy, zakładając, że stanowi on normy z zamiarem, by realizować lub chronić stany rzeczy przez niego aprobowane.
   

9. Zadania wykładni funkcjonalnej:

1. wybór między dopuszczalnymi rezultatami wykładni językowej,

2. niezbędne uzupełnienie wykładni językowej,

3. korygowanie rezultatu wykładni językowej,

4. potwierdzenie wyników wykładni językowej.
   

10. Formy wykładni funkcjonalnej:

1. argumentum ad absurdo,

2. analogia legis:

1. argumentum a simili,

2. argumentum a contrario,

3. interpretatio extensiva,

4. interpretatio restrictiva.
   

11. Argumentum ad absurdo - gdy w rezultacie wykładni językowej otrzymamy kilka norm postępowania o różnej treści, należy wybrać tylko jedną z nich - w takim przypadku funkcjonalne reguły wykładni nakazują, by odrzucić te wyinterpretowane normy, które nie znajdują uzasadnienia aksjologicznego w ocenach przypisywanych prawodawcy, albo wręcz znajdują “przeciwuzasadnienie”, ponieważ nakazują czynić coś, czego nie są się pogodzić z systemem wartości prawodawcy.
    

12. Analogia legis - wykładnia z analogii, stosowana w przypadkach gdy powstaje niejasność czy norma odnosi się wyłącznie do podmiotów w niej wyłonionych czy do podmiotów takich jak wymienione i im podobnych, czy norma ta nakazuje coś czynić jedynie w okolicznościach określonych w interpretowanych przepisach czy też okolicznościach takich, jak wymienione w przepisach, oraz w okolicznościach podobnych, lub czy dana norma odnosi się do czynów wskazanych w interpretowanych przepisie czy też do czynów takich, jak wskazane w tym przepisie, oraz podobnych.
    

13. Analogia legis przybiera postać rozumowania:

1. a simili (z podobieństwa),

2. a contrario (z przeciwieństwa).
   

14. Argumentum a simili - uznajemy, że w świetle ocen prawodawcy jakieś nie wymienione wyraźnie w przepisie podmioty, okoliczności lub czyny są istotnie podobne do tych, które prawodawca w przepisie wymienił.
    

15. Argumentum a contrario - uznajemy, że na gruncie wartości przypisywanych prawodawcy nie ma podstaw, by przyjąć, że istnieje podobieństwo jakichś podmiotów, okoliczności lub czynów, do tych, które są wymienione w przepisie.
    

16. Wykładnia rozszerzająca lub zwężająca - w wyjątkowych sytuacjach stosuje się reguły funkcjonalne, mimo że interpretowane przepisy są językowo jasne i da się z nich - w drodze wykładni językowej - wyinterpretować jednoznaczną normę postępowania. Dopuszczalne to jest w sytuacjach, w których norma wyinterpretowana przy zastosowaniu językowych reguł wykładni rażąco naruszałaby system wartości przypisywanych prawodawcy.
    Przyjmujemy wtedy, że prawodawca “wyraził się jasno”, ale owa wypowiedź nie jest adekwatna do jego zamysłu:

1. wykładnia rozszerzająca (interpretatio extensiva) - interpretowany przepis wyraża normę, która ma szerszy zakres zastosowania lub unormowania niż ten, jaki ustaliliśmy w drodze wykładni językowej;

2. wykładnia zwężająca (interpretatio restrictiva) - interpretowany przepis wyraża normę, która ma węższy zakres zastosowania lub normowania niż ten, jaki ustaliliśmy, dokonując wykładni językowej.
   

17. Wykładnia rozszerzająca i zwężająca może być stosowana jedynie, gdy w sformułowaniu przepisów wystąpiły oczywiste omyłki redakcyjne, a norma wyinterpretowana z jasnego przepisu burzyłaby system wartości przypisywanych prawodawcy.
    

18. Zakaz interpretacji funkcjonalnej:

1. zakaz interpretacji rozszerzającej wyjątków (exceptiones non sunt extendae),

2. zakaz interpretacji rozszerzającej przepisów udzielających kompetencji, tzw. domniemywania kompetencji (potestas non praesumitar),

3. zakaz interpretacji a simili w prawie karnym.
   

19. Dyrektywy systemowe - nakazują tak interpretować tekst prawny, aby odtworzone z niego normy nie były między sobą niezgodne, a więc aby tworzyły system spójny.
    

20. Reguły wykładni systemowej nawiązują do:

1. uporządkowania aktów normatywnych określanego jako hierarchiczne - nakazują spośród wieloznacznych wyrażeń tekstu prawnego wybierać to, przy którym wyinterpretowana norma byłaby zgodna z treścią normy (czy norm) zawartej w aktach hierarchicznie wyższych, w szczególności w konstytucji,

2. zasad prawa jako norm pełniących w aktach normatywnych, a także w całym systemie prawa, szczególnie doniosłą rolę - nakazują tak rozumieć wieloznacznie wyrażenia tekstu prawnego, by norma otrzymana w rezultacie interpretacji tego tekstu buła co do treści zgodna z zasadą prawa wyrażoną w tym tekście.
   

21. Założenie racjonalności prawodawcy:

1. racjonalność językowa - prawodawca zna doskonale język, w którym formułuje przepisy prawne,

2. racjonalność aksjologiczna - tworząc normy prawodawca kieruje się określonym systemem wartości.

7. Wnioskowanie prawnicze

1. Pojęcie wnioskowań prawniczych i ich rodzaje

1. Systemy prawa są tak skonstruowane, że należą do nich nie tylko te normy, które ustanowiono w formie przepisów prawnych (i odtworzono na podstawie reguł interpretacyjnych), ale również takie normy, które z tych pierwszych wywnioskowano według określonych reguł wnioskowania, nazywanych regułami inferencyjnymi.

2. Wnioskowania o których mowa = wnioskowania prawnicze / wnioskowania z norm o normach.

3. Wnioskowanie - pewien proces myślowy, który polega na tym, że ktoś przyjmując pewne zdanie czy zdania za prawdziwe (przesłanki), wyrabia sobie na tej podstawie przeświadczenie o prawdziwości innego zdania czy zdań (wniosek).

4. W przypadku norm prawnych używając słowa wnioskowanie mamy na myśli, że na podstawie zdań o obowiązywaniu jakiejś normy w systemie uznaje się zdania stwierdzające, że w tym systemie obowiązuje jakaś inna norma.

5. Rodzaje wnioskowań prawniczych (z norm o normach):

1. wnioskowania oparte na wynikaniu normy z normy,

1. wnioskowania oparte na logicznym wynikaniu normy z normy,

2. wnioskowania oparte na instrumentalnym wynikaniu normy z normy;

2. wnioskowania oparte na założeniu konsekwentności ocen prawodawcy.

1. analogia iuris,

2. argumenta a fortiori:

1. argumentum a minori ad maius,

2. argumentum a maiori ad minus.

2. Wnioskowania oparte na założeniu konsekwentności ocen prawodawcy

1. We wnioskowaniach opartych na konsekwentności ocen prawodawcy odwołujemy się do aksjologicznego uzasadnienia norm prawnych ustanowionych w formie przepisów.

2. Analogia iuris - polega na tym, że ustaliwszy, iż obowiązuje jakaś norma N1, ustanowiona w formie przepisów prawnych, czy wiele tak ustanowionych norm: N1, N2, N3 ... Nn, które znajdują uzasadnienie w jakiejś ocenie O, i założywszy, że prawodawca jest aksjologiczne konsekwentny, uznaje się za obowiązującą jakąś normę-konsekwencję, która wprawdzie nie została ustanowiona, ale która znajduje uzasadnienie aksjologiczne w tej samej ocenie O. Normę-konsekwencję przejmuje się zatem za obowiązującą ze względu na jej wspólne z normami-przesłankami uzasadnienie aksjologiczne.

3. Argumentum a minori ad maius - głosi, że skoro uznajemy za obowiązującą normę N1, która zakazuje naruszać jakieś dobro w stopniu mniejszym, i uważamy, że zakaz ten uzasadniony jest ocenami przypisanymi prawodawcy, a nadto zakładamy, że prawodawca jest aksjologicznie konsekwentny, to należy przyjąć, że do systemu należy także norma-konsekwencja, która zakazuje naruszać to dobro w stopniu większym. “Komu zakazane jest czynić mniej, zakazane jest czynić więcej.”

4. Argumentum a maiori ad minus - głosi, że skoro uznano za obowiązującą normę, która adresatowi A wyznacza obowiązki uciążliwe, w szczególności nakazuje mu zrealizowanie jakiegoś stanu rzeczy C wymagającego większego wysiłku, to - zakładając konsekwentność prawodawcy - należy przyjąć, że obowiązuje norma wyznaczająca adresatowi A obowiązki mniej uciążliwe, w szczególności nakazuje mu zrealizowanie stanu rzeczy C mniejszym nakładem sił.

8. System prawa

1. Pojęcie systemu prawa

1. System prawa - odpowiednio uporządkowany zbiór norm prawnych.

2. Rodzaje systemów prawa wg sposobu w jaki kształtują się normy prawne:

1. civil law, system prawa stanowionego,

2. common law, system prawa anglosaskiego.

3. Rodzaje systemów prawa biorąc pod uwagę rodzaj podmiotów, które tworzą prawo:

1. prawo krajowe (wewnętrzne),

2. prawo międzynarodowe,

3. prawo Unii Europejskiej.

2. Systemy civil law i common law

1. System prawa stanowionego:

1. podstawowy fakt prawotwórczy - stanowienie norm,

2. podstawowe źródło prawa - ustawa,

3. zasada prymatu ustawy,

4. rozdział procesów stosowania i tworzenia prawa,

5. wyrasta z tradycji prawa rzymskiego.

2. System prawa anglosaskiego:

1. istotny fakt prawotwórczy - precedens prawotwórczy,

2. sądy stosują prawo, ale także mogą je tworzyć,

3. wywodzi się z prawa zwyczajowego.

3. Formalne cechy systemu prawa: zupełność i spójność

1. Zupełny system prawa - system, w którym nie występują luki.

1. luka aksjologiczna - mówi się o niej wtedy, gdy jakieś zachowanie nie jest przez normy danego systemu uregulowane, chociaż koś jest przekonany, kierując się swoim systemem wartości, iż zachowanie to powinno być przez normy systemu nakazane albo zakazane.

2. luka konstrukcyjna - polega na tym, że normy danego systemu przewidują dokonywanie jakichś czynności konwencjonalnych, ale w systemie tym brak reguł wskazujących, jak ważnie dokonać owych czynności, czy też reguły takie są nie dość precyzyjne.

2. Spójny system prawa - taki, w którym:

1. nie występują normy ze sobą niezgodne,

2. normy systemu są powiązane rozmaitymi więziami.

3. Sprzeczność (niezgodność) norm - normy sprzeczne, to dwie takie normy, z których jedna w określonych okolicznościach nakazuje adresatowi czynić to, co druga norma mu w tych samych okolicznościach czynić zakazuje. Realizując jedną normę, przekracza się drugą.

4. Normy przeciwne - takie dwie, lub więcej, które mając częściowo albo całkowicie wspólny zakres zastosowania, nakazują adresatowi takie czyny, których nie da się zarazem spełnić. Takich norm zrealizować razem nie sposób, ale może nie zrealizować żadnej z nich.

5. Normy niezgodne prakseologicznie - normy, które da się wszystkie zrealizować, ale zrealizowanie jednej z nich niweczy częściowo lub całkowicie skutki zrealizowania innej normy czy innych norm.

6. Więzi systemu prawa mogą być:

1. kompetencyjne,

2. charakterze treściowym.

7. Więzi kompetencyjne między normami systemu wyrażają się w tym, że jedne normy powstają na podstawie norm, które jakiemuś podmiotowi udzieliły kompetencji (upoważnienia) do ich ustanowienia.

1. delegacja ustawodawcza - delegowanie przez parlament kompetencji do stanowienia ustaw na inne podmioty,

2. subdelegacja - przekazywanie kompetencji prawodawczej przez organ, który z mocy ustawy uzyskał upoważnienie do wydawania w jakiejś dziedzinie aktów wykonawczych.

8. Recepcja prawa - sytuacja, gdy “z woli” ustrojodawcy do systemu prawa zostają włączone normy, których treść ukształtowano w jakimś innym systemie prawa.

9. Rewolucyjna zmiana systemu prawa - ma miejsce wtedy, gdy tworzy się jakiś zespół norm, które nie mają ani kompetencyjnego, ani treściowego oparcia w obowiązującej konstytucji, ale które są przejawem faktycznej władzy jakiejś grupy politycznej, przy czym członkowie społeczeństwa gotowi są dawać tym normom posłuch.

10. Więź treściowa - przejawia się w tym, że norma udzielająca kompetencji wyznacza treść normy, do której stanowienia upoważnia, ponadto normy systemu znajdują uzasadnienie aksjologiczne w uporządkowanym systemie wartości.

11. Zasady prawa - wiążące prawnie normy, które zajmują w systemie pozycję nadrzędną względem innych norm i którym wyznacza się w tym systemie szczególną role.

12. Funkcja zasad prawa:

1. wyznaczają kierunki tworzenia prawa - jakie wartości chronić, a jakich nie wolno naruszać,

2. wskazują kierunki interpretacji tekstów prawnych,

3. wyznaczają w jaki sposób wykorzystać zakres swobody pozostawiony organowi stosującemu prawo.

4. Czynniki wpływające na przestrzeganie normy - obawa przez sankcją

1. Sankcja - dolegliwość przewidziana za niezrealizowanie jakiejś normy (zło przewidziane za jej niezrealizowanie).

2. Sytuacja przymusowa - mówimy o niej wtedy, gdy ktoś znajduje się w sytuacji wymagającej wyboru jednego z zachowań, przy czym każde z nich ma złe, niekorzystne następstwa, a więc gdy stoi przez wyborem mniejszego zła.

3. Przemoc - użycie siły fizycznej w celu zmuszenia kogoś do określonego postępowania.

1. przemoc legalna - użycie siły fizycznej przewidziane jest przez normy prawne,

2. bezprawna przemoc - akt brutalny, akt agresji.

4. Przymus:

1. fizyczny,

2. psychiczny,

3. prawny,

4. pozaprawny,

5. ekonomiczny.

5. Rodzaje sankcji

1. Sankcja skupiona (zinstytucjonalizowana) - sankcja wymierzana w sposób zorganizowany, przez określone powołane do tego instytucje.

2. Sankcja rozsiana - polega na spontanicznych reakcjach ludzi z pewnego środowiska na przekroczenie normy i przejawia się w dezaprobacie, jaka spotyka naruszającego normę.

3. Rodzaje sankcji przewidzianych za naruszenie norm prawnych:

1. sankcja karna,

2. sankcja egzekucji,

3. sankcja nieważnosci.

4. Sankcja karna (kara) - zło wyrządzane przez państwo temu, kto dopuszcza się przestępstwa. Polega ona na pozbawieniu osoby odpowiedzialnej za popełnienie przestępstwa dóbr osobistych lub dóbr majątkowych albo na umniejszeniu tych dóbr.

5. Sankcja egzekucji - mamy z nią do czynienia wtedy, gdy adresat normy indywidualnej nie spełnia dobrowolnie ciążącego na nim obowiązki i upoważnione organy państwa doprowadzają do wykonania tego obowiązku w ten sposób, że czynią to w imieniu zobowiązanego i na jego koszt.

6. Sankcja nieważności - wiąże się ona z nieprzestrzeganiem reguł dokonywania czynności konwencjonalnych i polega na tym, że czynność zdziałana niezgodnie z regułami nie będzie czynnością konwencjonalną danego rodzaju lub - mówiąc potocznie - będzie czynnością “nieważną”, a w konsekwencji nie wywoła oczekiwanych skutków prawnych, albo wywoła tylko niektóre z nich czy nawet takie skutki, których dokonujący tej czynności nie zamierzał osiągnąć.

9. Znajomość prawa

1. Ogłoszenie aktu normatywnego

1. Wymaganie publikacji aktów normatywnych jest uzasadnione:

1. względami na skuteczność porozumiewania się twórcy norm z ich adresatami, a w dalszej perspektywie - na skuteczność prawa,

2. względami etycznymi - uważa się, że zachowania prawodawcy, który stanowi normy, żądając ich realizowania i zazwyczaj grożąc sankcją za ich przekroczenie, a który nie udostępnia zainteresowanym treści tych norm, nie da się moralnie usprawiedliwić.

2. Publikacja aktu normatywnego - podanie tego aktu do wiadomości ogółu adresatów i innych podmiotów zainteresowanych bez względu na to, jaki podmiot to czyni, i bez względu na to, w jakiej to następuje formie.

3. Ogłoszenie aktu normatywnego - urzędowe podanie treści aktu normatywnego do wiadomości publicznej, dokonane przez upoważniony podmiot oraz w formie przewidzianej przez obowiązujące przepisy prawne. Jest więc ogłoszenie złożoną czynnością konwencjonalną o szczególnej doniosłości.

4. Uzależnienie wiążącego charakteru norm prawnych od tego, czy akty normatywne, w których te normy wyrażono, zostały należycie ogłoszone - norma nie może stać się elementem systemu prawnego, jeżeli nie zostanie ogłoszona.

5. Tekst autentyczny - tekst ogłoszony (oficjalnie opublikowany).

6. Sprostowania błędów - dokonywane przez upoważnione podmioty i w formie przewidzianej przez obowiązujące przepisy. W Polsce prostuje się w formie obwieszczenia, a czyni to np. Prezes Rady Ministrów w odniesieniu do aktów Dziennika Ustaw, Monitora Polskiego i Monitora Polskiego B.

7. Promulgacja - ogłoszenie ustawy zarządzone przez głowę państwa, połączone z jego kompetencją do potwierdzenia, że ustawa została uchwalona zgodnie z przepisami konstytucji i z poleceniem jej stosowania, adresowanym do wszystkich, których to dotyczy.

8. Dzienniki urzędowe - specjalne wydawnictwa, w których ogłaszane są akty normatywne.

9. Formy ogłaszania aktów normatywnych:
   Publikacja aktów normatywnych:

1. nieurzędowa (nieoficjalna) w formie dowolnej,

2. urzędowa (oficjalna) - ogłoszenie:

1. w dzienniku urzędowym,

2. w formie obwieszczenia oraz nadto w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie,

3. w formie obwieszczenia oraz nadto w środkach masowego przekazu - tylko w wyjątkowych przypadkach.

10. Sytuacje wyznaczane przez normy prawne (sytuacje prawne)

1. Pojęcie sytuacji prawnej

1. Sytuacje prawne - powstają dla określonych podmiotów ze względu na normy prawne. Jedne z nich powstają dla adresata normy, inne dla podmiotów, które nie są adresatami norm, ale do których odnosi się zachowanie adresata normy - jest na nich lub na ich sprawy nakierowane. Te ostatnie nazywa się recypientami zachowania adresata normy.

2. Podstawowa sytuacja prawna jakiegoś podmiotu - sytuacja polegająca na tym, że jakieś jego zachowanie jest mu nakazane, zakazane (obowiązek) czy też jest dla niego dozwolone, fakultatywne czy indyferentne.

3. Pochodne sytuacje prawne - to takie, które powstają dla jakiegoś podmiotu ze względu na obowiązki adresata normy zachowania się skierowanego właśnie ku sprawom tego podmiotu; m. in. uprawnienie i kompetencja.

2. Podstawowe sytuacje prawne

1. Obowiązek - zachowanie jakiemuś podmiotowi nakazane albo zakazane przez daną normę.

1. obowiązek formalny - jego spełnienie polega na zrealizowaniu czynu wskazanego w normie;

2. obowiązek materialny - jego zrealizowanie polega na tym, że swoim postępowaniem adresat normy doprowadza do powstania lub utrzymania wyznaczonego w normie stanu rzeczy;

3. obowiązek warunkowy - polega na tym, że adresat normy ma zrealizować czyn przez nią nakazywany, jeżeli wystąpi jakieś zdarzenie przyszłe, przy czym on sam musi rozstrzygnąć, czy to zdarzenie nastąpiło;

2. Czyn dozwolony - czyn, który nie jest danemu podmiotowi przez określoną normę zakazany. Mamy tu do czynienia z wolnością jednostronną.

2. Czyn fakultatywny - czyn, który nie jest danemu podmiotowi przez określoną normę nakazany.

3. Czyn indyferentny - czyn, który - ze względu na rozważane normy - jest zarazem dozwolony i indyferentny; inaczej mówiąc: czyn ani nakazany, ani zakazany danemu podmiotowi przez rozważane normy prawne.

1. Czyn indyferentny = wolność (dwustronna) zrealizowania danego czynu i wolność powstrzymywania się od jego zrealizowania.

2. Czyn indyferentny prawnie może być:

1. czynem obojętnym prawnie - takim, z którym obowiązujące normy nie wiążą żadnych prawnych konsekwencji;

2. czynem, z którym normy prawne wiążą jakieś konsekwencje;

---