Wykład IV 07.III.2002

POPYT, PODAŻ, RÓWNOWAGA RYNKOWA

Można bez przesady stwierdzić, że popyt i podaż są podstawowymi pojęciami w ekonomii. Wszelkie zjawiska ekonomiczne wynikają w gruncie rzeczy z wzajemnych oddziaływań pomiędzy nimi. Jednocześnie efektem tych oddziaływań jest określona struktura i relacje cenowe. Popyt oznacza ilość jednostek produktu, którą ludzie gotowi są kupić po danej cenie. Przez podaż natomiast rozumiemy ilość jednostek produktu oferowaną do sprzedaży po danej cenie. W przypadku wystąpienia dysproporcji pomiędzy wielkością popytu a wielkością podaży przy danej cenie, mechanizm rynkowy wymusza procesy dostosowawcze, doprowadzając do zrównoważenia tych wielkości poprzez wyznaczenie nowego poziomu ceny.

1. POPYT

Najczęściej popyt można określić jako to czego ludzie chcą. Inaczej, jest to zapotrzebowanie na określone towary poparte gotowością wydatkowania konkretnej sumy pieniędzy. Ponieważ budżety kupujących są ograniczone, wielkość tego zapotrzebowania będzie uzależniona od ceny.

Można też popyt rozumieć jako relację między ceną dobra a jego ilością, którą konsumenci są skłonni nabyć w określonym czasie, przy założeniu, że wszystkie inne warunki rynkowe pozostaną bez zmian. Jeśli cena danego dobra będzie rosła, ceteris paribus (łacińskie wyrażenie, określające „przy założeniu, że wszystkie pozostałe warunki pozostaną bez zmian”) będziemy kupować mniej. I odwrotnie, gdy cena będzie spadać, kupimy więcej. Do przedstawienia tej prostej zależności można użyć zarówno tabeli, jak i wykresu.

Popyt - założona odwrotna relacja między cena dobra lub usługi a ich ilością, którą

konsumenci są skłonni i są w stanie nabyć w danym odcinku czasu, przy założeniu, że wszystkie inne elementy charakteryzujące sytuacją rynkowa pozostaną bez zmiany.

PRZYKŁAD 1. Relacje między ceną i popytem na pomidory (relacja ujemna)

Symbol transakcji	Cena 1 kg pomidorów (w zł)	Popyt (w kg)
A	0	110
B	1,0	100
C	1,1	90
D	1,2	80
E	1,3	70
F	1,4	60
G	1,5	50
H	1,6	40
I	1,7	30
J	1,8	20
K	1,9	10
L	2,0	0

Założenia:

1. Obniżenie ceny dobra - wzrost siły nabywczej konsumentów (efekt dochodowy)

2. Obniżenie ceny dobra - dobro tańsze, wybór zamiast innych dóbr (efekt substytucyjny)

3. Podwyższenie ceny dobra - zmniejszenie siły nabywczej konsumentów (efekt dochodowy)

4. Podwyższenie ceny dobra - dobro droższe, wybór innych dóbr (efekt dochodowy)

Celebris paribus - ceny pozostałych dóbr pozostają bez zmian

Wpływ czynników poza cenowych (determinant popytu) na przesunięcia krzywej popytu.

Cena

spadek popytu wzrost popytu

D₂

D₁

D₃

Popyt

Determinanty popytu:

• gusty lub preferencje konsumentów

• ceny innych dóbr

• dochody konsumentów

• liczba konsumentów

• oczekiwania dotyczące cen i dochodów

• inne czynniki (np. pogoda)

• efekty naśladownictwa i demonstracji

Wzrost popytu może być spowodowany przez:

• wzrost atrakcyjności danego dobra dla klienta

• wzrost liczby nabywców

• wzrost ceny dóbr substytucyjnych (jeśli wzrośnie cena pomarańczy, wzrośnie popyt na grejpfruty)

• spadek cen dóbr komplementarnych (jeśli spada cena sprzętu stereo, wzrasta popyt na płyty kompaktowe)

• wzrost dochodów konsumentów (nie zawsze)

• oczekiwania co do przyszłej ceny danego dobra

• oczekiwany spadek ceny dobra substytucyjnego

• oczekiwany wzrost przyszłego dochodu nabywców

Spadek popytu może być spowodowany przez:

• spadek atrakcyjności danego dobra dla konsumentów (zmiana ...)

• spadek liczby nabywców

• spadek cen substytutów

• wzrost ceny dóbr komplementarnych

• spadek dochodów konsumentów (nie zawsze)

• oczekiwany spadek przyszłej ceny danego dobra

• oczekiwany spadek przyszłej ceny substytutu

• oczekiwany spadek przyszłego dochodu nabywców

2. PODAŻ

Podaż - założona relacja między ilością dobra, którą producenci są skłonni oferować w

danym odcinku czasu, a ceną, którą, przy założeniu, że inne zjawiska na rynku nie ulegną zmianie

PRZYKŁAD 2. Relacje między ceną a wielkością oferowanej podaży pomidorów
(relacja dodatnia)

Podaż pomidorów

Symbol transakcji	Cena 1kg pomidorów (w zł)	Podaż (w kg)
A	0,0	0
B	1,0	10
C	1,1	20
D	1,2	30
E	1,3	40
F	1,4	50
G	1,5	60
H	1,6	70
I	1,7	80
J	1,8	90
K	1,9	100
L	2,0	110

Założenia:

1. Ilość oferowanych towarów zależy od ponoszonych kosztów produkcji

2. Większa ilość dodatkowej produkcji zwiększa koszt krańcowy

3. Zwiększane koszty produkcji rekompensowane są wyższą ceną

Wpływ czynników poza cenowych na przesunięcie krzywej podaży.

S₃

Cena

S₁

S₂

spadek wzrost

podaży podaży

D

Popyt/podaż

Czynniki poza cenowe kształtujące wielkość podaży:

• ceny czynników produkcji

• technologia

• podatki i subsydia

• przewidywanie cen

• liczba przedsiębiorstw w gałęzi

• interwencja państwa

• inne (pogoda, pora roku)

Wzrost podaży może być spowodowany przez:

• spadek cen czynników produkcji

• oszczędność czynników produkcji (spadek kosztów wytwarzania) spowodowane zmianą technologii

• obniżenie podatków, wprowadzenie subsydiów

• przewidywanie wzrostu cen

• powiększenie się liczby przedsiębiorców w branży

• preferencje celne

Spadek podaży:

• wzrost cen czynników produkcji

• wzrost podatków, cofnięcie subsydiów

• przewidywanie spadku cen

• zmniejszanie się liczby przedsiębiorstw w branży (odpływ kapitału)

• zaostrzenie przepisów bezpieczeństwa pracy, ochrony środowiska

Równowaga rynkowa:

S

R

D

R - punkt równowagi wyznaczony przez cenę równowagi.

Wielkość popytu zgłaszanego przez kupujących odpowiada dokładnie wielkości oferowanej przez sprzedających.

Cena równowagi: cena w kierunku której będzie zmierzał rynek konkurencyjny i na poziomie której będzie pozostawała po jej osiągnięciu, przy założeniu, że w otoczeniu nic nie ulegnie zmianie. Cena, przy której rynek ulega „oczyszczeniu”, przy której wielkości popytu zgłaszanego przez konsumentów odpowiada dokładnie wielkości podaży oferowanej przez producentów.

Ilość równowagi: poziom wielkości produkcji (sprzedaży) do której rynek będzie zmierzał i na poziomie której pozostanie gdy ją osiągnie, jeśli w otoczeniu nic się nie zmieni. Osiągana jest gdy wielkość popytu zrównuje się z wielkością podaży (przy cenie równowagi)

Nadwyżka rynkowa:

nadwyżka

Ilość o którą wielkość podaży przewyższa wielkość popytu przy danym poziomie ceny (90-20=70). Producenci będą konkurować między sobą oferując sprzedaż po coraz niższej cenie. Konsumenci będą kupować coraz więcej - jednocześnie producenci będą oferować coraz mniej towaru. Skutkiem czego będzie zmniejszanie się nadwyżki aż do jej wyeliminowania w punkcie przecięcia krzywych.

Niedobór rynkowy:

niedobór

Ilość, o którą wielkość popytu przekracza wielkość podaży przy danym poziomie ceny (90-20=70). Konkurencja skoryguje -> Nabywcy będą proponować coraz wyższe ceny -> gdy cena wzrośnie zwiększą się dostawy -> Zmniejszy się popyt -> szukanie substytutów.

Przy cenie 1,3 wyeliminowany niedobór rynkowy.

Zmiany warunków równowagi:

Cena S

P2

P1

D1 D2

Q1 Q2 Popyt/podaż

Wzrost popytu (m.in. na skutek działania czynników poza cenowych) powoduje przesunięcie się krzywej popytu w górę (z D1 do D2). Następują zmiany:

• wzrost ceny równowagi (z P1 do P2)

• wzrost ilości równowagi (z Q1 do Q2)

Cena S

P1

P2

D2 D1

Q2 Q1 Popyt/podaż

Spadek popytu (m.in. na skutek działania czynników poza cenowych) powoduje przesunięcie się krzywej popytu w dół (z D1 do D2). Następują zmiany:

• spadek ceny równowagi (z P1 do P2)

• spadek ilości równowagi (z Q1 do Q2)

Cena S1

S2

P1

P2

D

Q1 Q2 Popyt/podaż

Wzrost podaży (m. In. Na skutek działania czynników poza cenowych powodują przesunięcie się krzywej podaży w dół (z S1 do S2). Następują zmiany:

• spadek ceny równowagi (z P1 do P2)

• wzrostu ilości równowagi (z Q1 do Q2)

Cena S2 S1

P2

P1

D

Q2 Q1 Popyt/podaż

Spadek podaży powoduje przesunięcie się krzywej podaży w górę (z S1 do S2). Następują zmiany:

• wzrostu ceny równowagi (z P1 do P2)

• spadku ilości równowagi (z Q1 do Q2)

Przedstawione rozważania w postaci wykresów stanowią odzwierciedlenie działania mechanizmu rynkowego. Każda zmiana parametrów rynkowych (cen, podaży, popytu) powoduje procesy dostosowawcze.

Zalety tego mechanizmu:

• dopasowuje ilość produkowanych dóbr z tą ilością, którą chcemy konsumować (brak niedoborów i nadwyżek)

• maksymalizacja produkcji w danych warunkach

• optymalizuje alokację zasobów (ogranicza ich marnotrawstwo)

Ignorowanie sygnałów rynkowych prowadzi do nieefektywności.

---