KONGRES WIEDEŃSKI

1. ZASADY KONGRESU WIEDEŃSKIEGO

Kongres wiedeński (IX 1814 - VI 1915) został zwołany w celu ustalenia nowego ładu politycznego po pokonaniu Napoleona Bonaparte.

Największy wpływ na przebieg miały państwa:

• Rosja → car Aleksander I

• Austria → kanclerze Mtternich

• Prusy → Fryderyk Wilhelm II

• Anglia → minister spraw zagranicznych Castlereagh

• Francja → minister spraw zagranicznych Talleyrand

tańczący kongres → bo w czasie jego trwania organizowano wiele balów i bankietów

koncert mocarstw →

ZASADY KONGRESU WIEDEŃSKIEGO:

• legitymizmu → monarcha nie może być pozbawiony władzy przez swoich poddanych, gdyż posiada ją z woli Boga;

• restauracji → wszyscy władcy, którzy utracili tron w skutek rewolucji lub wojen napoleońskich, winni go odzyskać;

• równowagi europejskiej → żadne państwo nie powinno uzyskać hegemonii na kontynencie europejskim, w imię tej zasady dzielono państwa zupełnie nie licząc się z wolą narodów (Polska, Saksonia, Niderlandy)

2. USTALENIA

1. postanowienia w sprawie polskiej

• Austria otrzyma część Galicji Wsch. (okręg tarnopolski) utraconą na rzecz Rosji, oraz część Galicji Zach. (kopalnie w Wieliczce, Pogórze)

• Prusy: departamenty poznański i bydgoski, część kaliskiego (z których utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie), oraz Gdańsk i Toruń

• Rosja: pozostałe ziemie Księstwa Warszawskiego, z których utworzyła Królestwo Polskie wchodzące w skład Cesarstwa Rosyjskiego

• Kraków wolnym miastem, pod protektoratem 3 mocarstw z oktrojowaną przez nie konstytucją

2. pozostałe postanowienia

• w miejsce Związku Reńskiego powołano Związek Niemiecki jako nową formę połączenia Niemiec, składający się z 39 członków → 35 suwerennych i 4 wolnych miast (Hamburg, Lubeka, Brema, Frankfurt n. Menem)

• utworzono Królestwo Niderlandów (Belgia i Holandia), Królestwo Obojga Sycylii, w Hiszpanii, Portugalii i Sardynii przywrócono rządy dawnych dynastii

• przyłączono Norwegię do Szwecji

• Rosja utrzymała Finlandię i Besarabię

• Austria otrzymała prowincje iliryjskie oraz królestwo Lombardzko - Weneckie, Salzburg i Tyrol

• Francja w granicach sprzed 1790r. +ogromna kontrybucja

• We Włoszech przywrócono p. Kościelne

• Anglia uzyskała Maltę, Helgoland, Cejlon, Przylądek Dobrej Nadziei, Mauritius

• Na miejsce Republiki Helwackiej przywrócono Szwajcarię, przyjęto zasadę o wieczystej neutralności Szwajcarii

• W celu utrzymania nowego ładu europejskiego 26 IX1815 utworzono Święte przymierze w wyniku podpisania przez Aleksandra I, Franciszka I i Fryderyka Wilhelma III tzw. „Aktu wzajemnej pomocy monarchów chrześcijańskich”. Do świętego przymierza przystąpiło kilkanaście państw europejskich (bez Anglii, papieża i Turcji), jednakże jego działalność opierała się na współdziałaniu Rosji, Austrii i Prus

• Deklaracja o zniesieniu handlu niewolnikami z inicjatywy Anglii, ale bez podania terminu odkąd ma obowiązywać

• Uchwalenie regulaminu dyplomatycznego

3. SKUTKI

• Uchwały kongresu utworzyły system sojuszy , który przetrwał aż do końca XIX w.,

• Granice państw wyznaczone na kongresie przetrwały do wybuchu I wojny światowej

• W Europie została odgórnie narzucona równowaga sił, która została złamana dopiero w drugiej połowie XIX w.

• Arbitralnie narzucone granice niektórym państwom stały się przyczyną buntów

WOJNA KRYMSKA

PRZYCZYNY

1. pośrednie

• woja turecko - egipska (1839 - 1840) ukazuje ogromną słabość polityczną Turcji, każde mocarstwo chciało ja uzależnić od siebie

• Rosja utrudniała morski eksport zboża z Turcji i Persji do Anglii, a Anglia ni chciała dopuścić do opanowania Turcji przez Rosję i paraliżowała wpływy Rosyjskie nad Bosforem, wzmacniała wojskowo Turcję, gotowa była do sojuszu z Francja aby powstrzymać Rosję nawet drogą militarną

• dla Austrii Rosja też była niebezpieczna, bo utrudniała handel idący Dunajem ku Morzu Czarnemu

• francuska burżuazja obawiała się zachwiania dotychczasowej równowagi w wyniku wzrostu ekspansji rosyjskiej

• dążenia Rosji do podziału Turcji na strefy wpływów rosyjskich i brytyjskich z zachowaniem dla Austrii zachodniej części Półwyspu Bałkańskiego

bezpośrednie

• żądanie Rosji uregulowania miejsc świętych i uznania prawa Rosji do opieki nad wszystkimi prawosławnymi w Turcji.

TRAKTAT PARYSKI → 30 III 1856 r.

Podpisany przez: Anglię, Francję, Sardynię, Austrię, Rosję i Prusy.

• Rosja zwracała Turcji Kras, sojusznicy ustępowali z Sewastopola i wszystkich innych miejsc zajętych w czasie działań wojennych

• Turcja utrzymywała zwierzchnictwo nad Mołdawią, Wołoszczyzną i Serbią, ale garnizony tureckie mogły być tylko w Serbii

• Wszyscy sygnatariusze pokoju brali na siebie opiekę nad chrześcijanami w Turcji

• Rosja ustępowała z południowej Besarabii i delty Dunaju

• Wprowadzono swobodę żeglugi na Dunaju i ogłoszono neutralność Morza Czarnego

• 16 IV 1856 r. ogłoszono deklarację w przedmiocie prawa wojny morskiej, po raz pierwszy skodyfikowano pojęcie blokady morskiej

SKUTKI

• Załamanie się systemu Metternicha głoszącego, że:

• w interesie stabilności prawowite, koronowane głowy w Europie muszą być zachowane;

• ruchy narodowe i liberalne muszą być zdławione;

• stosunki pomiędzy państwami musi kształtować consensus pomiędzy podobnie myślącymi władcami;

• polityczne zakończenie funkcjonowania Świętego Przymierza, gdyż po przeciwnych stronach starły się w wojnie państwa tworzące jego podstawę

• Anglii udało się złamać rosyjski nacisk na Turcję co przyczyniło się do umocnienia pozycji Anglii na arnie międzynarodowej

• rozpoczęcie procesu tworzenia państwa rumuńskiego

• izolacja Austrii → wrogość z Rosją i brak poparcia Francji i Anglii

ZJEDNOCZENIE WŁOCH

PRZYCZYNY DAŻEŃ ZJEDNOCZENIOWYCH

• wejście Włoch na drogę rozwoju kapitalistycznego, co wpłynęło na rozwój powiązań gospodarczych między państwami włoskimi

• rozbicie polityczne i ekonomiczne hamowało rozwój gospodarczy i utrudniało rozwój handlu

• rozwinięcie ruchów narodowych i dążenia niepodległościowe podczas wojen napoleońskich i Wiosny Ludów

• dążenia cesarza Napoleona III do przekreślenia postanowień kongresu wiedeńskiego

• sprzyjająca sytuacja polityczna związana z izolacją Austrii po wojnie krymskiej oraz konfliktem prusko - austriackim o hegemonię w państwach niemieckich

WYDAŻENIA WE WŁOSZECH

• ożywienie ruchu narodowego (Lombardia i Wenecja)

• wojna Piemontu z Austrią → sukcesy militarne Włochów

• ogłoszenie Karola Alberta królem Włoch

• upadek Republiki Rzymskiej i Republiki Weneckiej pod uderzeniem wojsk francuskich i austriackich

• otwarcie drogi do zjednoczenia

KONCEPCJA ZJEDNOCZZENIA WŁOCH

• federacyjna → głoszona przez Kamila Cavoura postulująca zjednoczenie państewek włoskich pod hegemonią Królestwa Sardynii, na zasadzie federacji. Chciał przy pomocy Francji zneutralizować wpływy austriackie we Włoszech i stworzyć coś na kształt Związku Niemieckiego

• rewolucyjna → głoszona przez Giuseppe Garibaldiego i Giuseppe Mazziniego, zjednoczenie Włoch na drodze rewolucji, wg tej koncepcji przyszłe państwo włoskie miało być republiką demokratyczną

ZJEDNOCZENIE NIEMIEC

.......................

KOMUNA PARYSKA

PRZYCZYNY

• klęska Francji w wojnie z Prusami

• wzrost sprzeczności pomiędzy robotnikami a klasami posiadającymi

• brak radykalnych zmian ustrojowych po upadku II cesarstwa

• rozkaz rządu Thiersa o odebraniu armat Gwardii Narodowej

PRZEBIEG

• 18 II 1871 r. → objęcie władzy w Paryżu przez Komitet Centralny Gwardii Narodowej; 26 III wybory do komuny; proklamowanie Rady Komuny Paryża jako rewolucyjnej władzy miasta → 28 III kompetencje ustawodawcze i wykonawcze, reformy w duchu jakobińskim

• Rada Komuny →ukształtowały się w niej dwie podstawowe grupy polityczne: bankiści → dążący do scentralizowania władzy i stosowania terroru, i prudhoniści (będący w mniejszości) →przeciwnicy silnych struktur rządzących i terroru rewolucyjnego. Wydawane prze Radę dekrety wprowadzały rozdział państwa od kościoła, częściową nacjonalizację zakładów produkcyjnych, powszechną świecką i bezpłatną oświtę, ustanawiały minimalną płacę robotniczą i maksymalna urzędniczą

• wydanie „Deklaracji do ludu francuskiego” wzywającej do walki w obronie Komuny; 21-28 V 1871 r. → ofensywa wojsk rządowych i upadek Komuny

PRZYCZYNY POWSTANIA BLOKÓW MILITARNYCH

1. Narastające sprzeczności pomiędzy mocarstwami wynikające z rozwoju przemysłowego świata i dążenia do zdobycia nowych baz surowcowych i rynków zbytu. Szczególnie ostre antagonizmy istniały między Niemcami, Anglią i Francją. Niemieckie aspiracje kolonialne oraz szybka rozbudowa floty wojennej wywołały niepokój Francji i the UK, Której zależało na utrzymaniu hegemonii na morzach.

2. The UK prowadziła politykę „wspaniałego odosobnienia”, nie łączyła się w sojusze bo była przekonana że przyniosłoby jej to tylko problemy. Pozycja the UK opierała się na potędze finansowej i morskiej (bazującej na zasadzie określanej „poziomem dwóch potęg”). Polityka Niemiec zmusiła the UK do zbliżenia się z Francją i Rosją.

3. Francja nie chciała pogodzić się z utratą Alzacji i Lotaryngii, oderwanych przez Prusy w wyniku wojny francusko - pruskiej w latach 1870 - 1871.

4. Rosja carska dążyła do opanowania tureckich cieśnin - Dardaneli i Bosforu, do zawładnięcia Stambułem, ugruntowania swych wpływów na Bałkanach i odebrania Austro - Węgrom Galicji Wsch. Planom tym zagrażała gospodarczo polityczna ekspansja Niemiec na Bałkany i ku Turcji (budowa linii kolejowej Berlin - Bagdad) oraz polityka Austro - Węgier na Bałkanach (aneksja Bośni i Hercegowiny). Dlatego Rosja stała się naturalny sprzymierzeńcem the UK i Francji.

5. Kongres berliński zwołany w 1878 r. z inicjatywy Austro -Węgier i the UK, zaniepokojonych rosnącymi wpływami Rosji na Bałkanach, z udziałem: the UK, Niemiec, Rosji, Austro -Węgier, Francji i Włoch. Dokonano rewizji postanowień traktatu z San Stefano.

13 VII 1878r podpisano traktat berliński → postanowienia

• Utworzono Księstwo Bułgarii w lennej zależności od Turcji, z wybranym przez przedstawicielstwo narodowe, a zatwierdzonym przez sułtana za zgodą mocarstw księciem panującym;

• Bośnia i Hercegowina pod tymczasowym zarządem Austro- Węgier;

• Potwierdzono pełną niepodległość Serbii, Czarnogóry i Rumunii

• Cypr do the UK

• Francja uzyskała zgodę na zajęcie Tunisu w Afryce Pł.

• Traktat ten obowiązywał z pewnymi zmianami aż do wojen bałkańskich

TRÓJPRZYMIERZE

1. 1878 r. →kongres berliński - Bismark zajął stanowisko antyrosyjskie (próby czasu nie wytrzymał sojusz 3 cesarzy). W Berlinie dojrzała myśl o sojuszu z A -W

2. ochłodzenie stosunków rosyjsko - niemieckich po kongresie berlińskim ułatwiło kanclerzowi niemieckiemu zbliżenie się do A- W, które ze względu na Bałkany tradycyjnie prowadziły politykę antyrosyjską. W 1879 r. Niemcy zawarły z A - W przymierze na 5 lat, w którym oba państwa zobowiązywały sie do pomocy wojskowej na wypadek, gdyby któreś z nich zostało napadnięte

3. 1881 r. układ w Berlinie między Niemcami Rosją i A -W ( nieudana próba przywrócenia sojuszu 3 cesarzy)

4. 20 VI 1882 r. do przymierza A - W i Niemiec przystąpiły Włochy, w wyniku czego powstało trójprzymierze A - W, Niemiec i Włoch. Przez przystąpienie Włoch przymierze nabrało charakteru antyfrancuskiego, gdyż jego uczestnicy zobowiązali się do udzielenia sobie pomocy na wypadek agresji francuskiej.

5. po wybuchu I wojny światowej do przymierza przystąpiła Turcja w 1914 r., a w 1915 Bułgaria. Jednocześnie po wybuchu wojny Włochy zachowały neutralność, a w 1915 wystąpiły z trójprzymierza. Następnie zawarły tajny akt londyński i 23 V 1915 r. przystąpiły do wojny po stronie ententy, był to koniec trójprzymierza.

TRÓJPOROZUMIENIE

1. zbliżenie Francji i Rosji było początkowo hamowane przez różnice ideologiczne między mieszczańską Francją a reakcyjną Rosją. Z drugiej strony perspektywa wzajemnych korzyści, tzn. francuskich pożyczek finansowych i dostaw francuskiej broni dla Rosji, dla Francji pomocy wojskowej ze strony Rosji zbliżyły oba te kraje.

2. zagrożenie Francji i Rosji przez trójprzymierze oraz pozostawanie tych dwóch państw w izolacji wpłynęło na zawarcie w 1892 r. francusko - rosyjskiego sojuszu wojskowego. Początkowo the UK starała się zachować pozycję neutralną, wykorzystu7jąc wzajemną rywalizację obu ugrupowań militarnych. Stopniowo antagonizmy brytyjsko francuskie przezwyciężono, w wyniku czego podpisano 8 IV 1904 r. w Londynie układ pomiędzy the UK a Francja entante cordiale (serdeczne pozdrowienie). Układ ten likwidował sprawy sporne w polityce obu krajów na terenie Azji i Afryki. Dawał wolną rękę the UK w Egipcie, Francji zaś w Maroku. 1907 r. sojusz the UK z Rosją był to ostatni element w formowaniu się trójporozumienia bloku stojącego w opozycji do trójporozumienia.

3. podczas I wojny światowej przyłączyły się do trójporozumienia m. in.: Włochy, USA, Japonia

WOJNY BAŁKAŃSKIE

Moj referat

Liga bałkańska → system bilateralnych układów sojuszniczych, tworzących swego rodzaju związek

SYSTEM WERSALSKI PO I WOJNIE ŚWIATOWEJ

POSTANOWIENIA TRAKTATU WERSALSKIEGO Z 28.06.1919:

• obciążenie Niemiec za wywołanie wojny światowej

• zwrot Francji Alzacji i Lotaryngii

• oddanie niemieckiego Zagłębia Saary na 15 lat pod powiernictwo Ligi Narodów, Francja uzyskała specjalne uprawnienia w zakresie górnictwa węgla, ostatecznie o przynależności tego regionu miał zdecydować plebiscyt

• demilitaryzacja Nadrenii

• Eupen i Malmeda do Belgii

• podział kolonii niemieckich między Fr i the UK

• Wielkopolska i Pomorze Gdańskie do Polski, ale Gdańsk wolne miasto pod zarządem LN, plebiscyt na Warmii Mazurach i G. Śląsku

• zniesienie obowiązkowej służby wojskowej i ograniczenie armii niemieckiej do 100 tys. żołnierzy

• redukcja floty niemieckiej zakaz posiadanie przez Niemców okrętów podwodnych, lotnictwa wojskowego i czołgów

• wysoka kontrybucja nałożona na Niemcy

• okupacja przez państwa ententy teryt. Niemieckich celem zagwarantowania spełnienia postanowień traktatu

TRAKTATY ZAWARTE Z INNYMI PAŃSWAMI CENTRALNYMI:

z Austrią w Saint Germain 10 09.1919

• terytorium Austrii zostało ograniczone do etnicznie niemieckich ziem naddunajskich i alpejskich

• Czechy, Morawy, Śląsk Opawski i część Cieszyńskiego do Czechosłowacji.

• Styria, Dalmacja Bośnia i Hercegowina do Jugosławii (królestwo SHS- Serbów Chorwatów i Słoweńców)

• Bukowina do Rumunii

• Poł. Tyrol, zach. Krainę z Triestem i Istrią oraz Zadar w Dalmacji do Włoch

• Galicja i część Śląska Cieszyńskiego do Polski

• ograniczono armię i oparto ją na zaciągu ochotniczym

z Bułgarią w Neully-sur-Seine 27.11.1919

• ochrona mniejszości, klauzule rozbrojeniowe i reparacyjne (450 mln $)

• Tracja do Grecji

z Węgrami w Trianon 4.06.1920 1.

• Siedmiogród do Rumunii

• Baczka i część Banatu do Jugosławii

• tzw. Burgenland do Austrii

• Słowacja i Ukraina Zakarpacka do Czechosłowacji

z Turcją w Sevres 10.08.1920

• Tracja wsch. Z Adrianopolem i półwyspem Gallipoli do Grecji

• miała powstać niepodległa Armenia

• demilitaryzacja Bosforu i Dardanele, reparacje i odszkodowania do władzy doszedł Kemala Pasza który doprowadził do podpisania nowego

traktatu w Lozannie 24.07.1923 oznaczał on ze traktat z Sewres nie wszedł w życie traktat z Lozanny oddawał Turcji pełnię suwerenności na Armenią i Kurdystanem, cieśniny podlegały suwerenności Turcji, ale były zdemilitaryzowane

KONFERENCJA WASZYNKTOŃSKA dopełnienie konferencji paryskiej (parysko - waszyngtońska), sukces dla USA bo wymusiły na the UK rezygnacje z podwójne floty i ustępstwa dla Japonii która posiadała prawa w Chinach Ustalono tonaż wojenny the Uk 525tys.ton, USA i Japonia 315tys. ton, Francja 175tys ton

STATUT LIGI NARODÓW organizacja powołana do stworzenia systemu bezpieczeństwa, warunków pokojowego rozwiązywania sporów międzynarodowych oraz rozbrojenia. Wg statutu organami Ligi były Zgromadzenie ogólne, Rada Ligi (siedziba w Genewie), sekretariat

WOJNA SECESYJNA

PRZYCZYNY

1. pośrednie

• zaostrzenie się przeciwieństw ekonomicznych i politycznych między stanami północnymi a południowymi;

• zróżnicowanie gospodarcze( stany północne - przemysł, a południowe - rolnictwo);

• postulatu ruchy abolicyjnego sprzeciwiającego się utrzymywania niewolnictwa w stanach południowych

bezpośrednie

• rozłam wśród demokratów

• sukcesy polityczne republikanów

• republikanin Abraham Lincoln prezydentem

• 20 XII 1860 secesja Karoliny Południowej, a później w Georgii, Missisipi, Florydzie, Alabamie i Luizjanie

• w I połowie 1861 z unii wystąpiło 11 stanów, utworzono Konfederację ze stolicą w Richmond, przyjęto nową konstytucję i wybrano na prezydenta Jeffersona Davisa

• obie strony rozpoczęły wojnę używając armii improwizowanych

SKUTKI

• doktryna wojny totalnej (śmierć poniosło 600 tys. ludzi)

• zniszczenia gospodarcze plantatorów

• zwycięstwo północy

• zmiany gospodarczo - społeczno - polityczne,

• rozwój idei izolacjonizmu, nacjonalizmu i panamerykanizmu

UKŁAD W RAPALLLO 1922 r.

POSTANOWIENIA

Traktat składał się z 6 artykułów, które głosiły iż Rzesza Niemiecka i RSFRR zrzekają się wzajemnie:

• odszkodowań za swe wydatki i szkody wojenne

• odszkodowań za szkody niewojenne, które zostały wyrządzone w skutek ustaw wojennych, oraz aktów przemocy organów państwowych drugiej strony

• zwrotu wydatków poniesionych na utrzymanie jeńców wojennych, zaś Niemcy zrzekły się odszkodowań za znacjonalizowany w Rosji majątek obywateli niemieckich(pod warunkiem, że RSFRR nie będzie zaspokajała analogicznych roszczeń innych państw)

• stosunki dyplomatyczne i konsularne zostaną wznowione

• w stosunkach gospodarczych i handlowych będzie obowiązywała zasada największego uprzywilejowania

• oba rządy zobowiązały się że będą uwzględniały w duchu życzliwości potrzeby gospodarcze swoich krajów

• do traktatu została dołączona nota stwierdzająca że gdyby Rosja zdecydowała się później na uregulowanie pretensji państw trzecich, wówczas tak samo postąpi wobec Niemiec

• rząd niemiecki zobowiązał się nie brać udziału w przedsięwzięciach międzynarodowego konsorcjum gospodarczego w Rosji bez uprzedniego porozumienia z rządem radzieckim

• najprawdopodobniej do traktatu zostały dołączone tajne klauzule dotyczące współpracy militarnej obu krajów

SKUTKI

Traktat w Rapallo zmieniał w istotny sposób stosunki europejskie. Państwa zachodnie, a szczególnie Francja poczuły się głęboko zaniepokojone:

• dwa państwa które są największymi przeciwnikami traktatu wersalskiego, zdołały zawrzeć porozumienie

• stworzyło to możliwość destabilizacji ładu w Europie

• negatywnie wpływało na wypełnianie przez Niemcy ich zobowiązań traktatowych wobec aliantów

• umożliwiał obchodzenie niektórych klauzul rozbrojeniowych

• Niemy zaczęły szkolić swoje kadry wojskowe i prowadzić prace badawczo - eksperymentalne na terenie Rosji

KONFERENCA W LOCARNO 1925r.

Udział w konferencji wzięli:

• Francja

• Anglia

• Belgia

• Włochy

• Niemcy

W drugiej części konferencji gdy pakt reński był już wynegocjowany udział brały też:

• Polska

• Czechosłowacja

Na konferencji w Locarno uzgodniono i parafowano następujące dokumenty:

1. Traktat wzajemnej gwarancji pomiędzy Belgią, Francją, the UK, Włochami i Niemcami (tzw. pakt reński)

2. Konwencję arbitrażową belgijsko - niemiecką;

3. Konwencję arbitrażową francusko - niemiecką;

4. Traktat rozjemczy czechosłowacko - niemiecki;

5. Traktat rozjemczy polsko - niemiecki ;

6. Traktat wzajemnej gwarancji polsko - francuski;

7. Traktat wzajemnej gwarancji czechosłowacko -francuski.

PAKT REŃSKI → POSTANOWIENIA

• Utrzymanie status quo terytorialnego, wynikającego z granic pomiędzy Niemcami a Belgią, i pomiędzy Niemcami a Francją, nietykalność powyższych granic

• Niemcy, Belgi i Francja zobowiązały się nie uciekać w żadnym wypadku do wojny

• Niemcy, Belgi i Francja zobowiązały się rozstrzygać swoje spory na drodze pokojowej

• wzajemna pomoc w razie naruszenia paktu reńskiego

• gwarancje sygnatariuszy paktu zawartego na czas nieokreślony

PAKT BRIANDA - KELLOGGA 1928 r.

27 sierpnia 1928 r. odbyła się w Paryżu uroczystość podpisania paktu.

PAŃSTWA PODPISUJĄCE

• USA

• Francja

• The UK

• Niemcy

• Włochy

• Japonia

• Polska

• Czechosłowacja

• Belgia

• Indie

• 5 dominiów brytyjskich

POSTANOWIENIA

• potępienie uciekania się do wojny w celu załatwienia sporów międzynarodowych i wyrzeczenie się jej jako narzędzia polityki narodowej w swych wzajemnych stosunkach;

• załatwianie i rozstrzyganie wszystkich sporów lub konfliktów, bez względu na ich pochodzenie lub naturę, przy użyciu pokojowych środków

Do 1939 r. pakt podpisały 63 państwa.

8

---