Pytania egzaminacyjne do przedmiotu Nauka o polityce.

1. Polityka w ujęciu szkoły normatywnej (formalno- prawnej).

• Od 80 i 90 lat XIX wieku do początku lat 20 XX wieku

• Polityka jako działalność instytucji państwowych

• Politolodzy zajmowali się głównie formalno-prawnymi strukturami życia politycznego

• Podstawą badań były podejścia prawnicze i historyczne

• Definicja polityki opierała się na pojęciu „rządu” = formalna instytucja władzy państwowej

• Omija obszar, który nie jest objęty działalnością instytucji państwowych

2. Polityka w ujęciu szkoły behawioralnej

• Oparcie na 3 zasadniczych kategoriach politycznych: władzy, wpływie, konflikcie

• Władza, wpływ i konflikt istnieją niezależnie od poziomu rozwoju organizacji społecznej

• Krytykowano że nadmiernie roszerzając granice polityki pomijają jej najistotniejsze cechy i roztapiają działania polityczne w masie zachowań społecznych uwikłanych w konflikty i przetargi

3. Polityka w ujęciu funkcjonalistów

• Polityka jako jedna z funkcji systemu społecznego

• Przypisywano polityce szereg funkcji: utrzymanie porządku społecznego, rozwiązywanie konfliktów, wcelanie zasad sprawiedliwości społecznej...

• Polityka jako sfera działalności mająca służyć realizacji określonych celów istotnych dla społeczeństwa → cele ma wypełniać przy pomocy środków państwowego przymusu

4. Polityka w ujęciu postbehawioralnym.

• Polityka jako sposób rozwiązywania problemów

• Postbehawioryści odnoszą się krytycznie do interpretacji polityki w kategoriach pozbawionych wartościowania moralnego oraz ideowo i etycznie neutralnych

• Rozpatrzywanie polityki jako tej dziedziny życia społecznego, której zadaniem pierwszoplanowym jest rozwiązywanie problemów trapiących społeczeństwo i osiąganie celów wynikających z rozpatrzywania potrzeb społecznych

5. Podmiotowy i przedmiotowy aspekt polityki.

ASPEKT PRZEDMIOTOWY POLITYKI

ASPEKT PODMIOTOWY

P,I,W  Potrzeby -  brak czegoś, co utrudnia lub uniemożliwia sprawne działanie. (aspekt psychologiczny)  Interesy - coś korzystnego do czego dążymy (dobra, prestiż).  Wartości - idealne stany, do których ludzkość zmierza (wolność, szlachetność, idee). (aspekty socjologiczno-polityczne) Tworzą się  Relacje między ludźmi  Sprzeczności P,I,W            Zgodności P,I,W                          w konsekwencji           Walka                         Współpraca Kompromis                                WŁADZA + Wpływ (możliwość narzucania decyzji, mechanizm wpływu)  DECYZJA Świadomy, nielosowy wybór sposobu działania, z co najmniej 2 możliwości  DZIAŁANIA WYKONAWCZE Na które składają się  Podmiot działania  Cel  Metody  Środki  Skutki   Do przedmiotowego aspektu polityki zalicza się również: doktryny, idee, programy, tradycje, historię społeczeństwa, media - narzędzia informowania, kulturę polityczną.

1. Społeczeństwo - podmiotowość polityczna względnie trwała. Zdolność do podejmowania działań politycznych (świadomych, suwerennych, racjonalnych, celowych). Niezbędna tu jest WIEDZA i AKTYWNOŚĆ (korzystanie z praw, uregulowania prawne, zdolność do realnego działania). 2. Duże grupy społeczne a) naród, b) grupy etniczne, c) grupy wyznaniowe, d) klasy, kasty, stany, warstwy społeczne, e) grupy społeczne i zawodowe. 3. Reprezentacje polityczne dużych grup społecznych Partie polityczne, związki zawodowe, zrzeszenia, organizacje społeczne i polityczne, organizacje pozarządowe, fundacje, organizacje wyznaniowe (ko ścioły), stowarzyszenia narodowe 4. Ośrodki decyzyjne a) Formalne - konstytucyjnie ustanowione, zapisane w statutach. b) Nieformalne - wąskie grupy, rywalizujące wewnątrz formalnych (gra wewn.). 5. Jednostka A) Jest podmiotem polityki, z punktu formalno-prawnego = stanowi Konstytucja. B) W ujęciu socjo- politologicznym, podmiotami polityki są tylko te jednostki, które choćby minimalnie uczestniczą w polityce (np. biorą udział w wyborach). Publiczność Elity Liderzy Publiczność - część społeczeństwa, która jest zaangażowana, zainteresowana polityką. Bierze w niej udział, poświęca czas, energię, finanse (dobrowolnie, z własnej woli). Elity - realizatorzy, kreatorzy sceny politycznej, spektaklu, sztuki. Liderzy - magnez, symbole, dla których się na sztukę przychodzi.

6. Polityka a politologia

Politologia jest nauka, która zajmuje się badaniem polityki. Polityka jest na tyle ważnym elementem życia społeczeństwa i świata, a nawet poszczególnej osoby, że potrzebne było stworzenie nauki, która będzie pokazywała wszelkie zachowania polityki, które odnoszą się do życia codziennego. Politologia jest nauką, która w dużej mierze zajmuje się samą polityka, jednak również zajmuje się ona nastawieniem ludzi do polityki oraz wielu innych rzeczy, jakie związane są z polityką. 

7. Kryteria postrzegania polityki.

8. Władza i autorytet (wzajemne relacje)

• Zarówno władza jak i autorytet stanowią pewne formy podporządkowania woli. Władza, w potocznym rozumieniu, oznacza możliwość wpływania na społeczność i rządzenia, zdolność do narzucania swojej woli innym. Pojęcia władzy używa się w odniesieniu do bardzo wielu rodzajów podległości osobom bądź instytucjom. To, co składa się na pojęcie władzy, to jej zakres (np. władza państwowa, związkowa, kościelna, rodzicielska) oraz jej treść. Nie bez znaczenia są też źródła pochodzenia władzy (najważniejsze z nich to przemoc, przymus, nagrody, charyzma, tradycje, wiedza).

• Autorytet natomiast, oznacza społeczne uznanie, prestiż jednostki lub grupy osób bądź instytucji, które opierają się na powszechnie cenionych wartościach. Osoba ciesząca się autorytetem, dysponuje pewnym kredytem zaufania społecznego. 

• Autorytet oznacza pewne cechy osobiste człowieka, wynikające z jego wiedzy, doświadczenia, umiejętności, dzięki którym może on wpływac na postępowanie innych ludzi

• Autorytet polityczny to atrybuty jednostki.grupy sprawującej władzę, które pozwalają wpływac na postawy i zachowania społeczne poprzez wzbudzanie szacunku i uznania

• Autorytet może być
  a)przypisany, zależny od takich cech jak urodzenie
  b)na bazie wiedzy, zdolności, lub zwycięstw w wyborach

• Władza autorytetu i autorytet władzy:
  a)któś może oddziaływać na kogoś gdy ma autorytet 
  b)ktoś ma autorytet bo może na kogoś oddziaływać

9. Definicja władzy politycznej J. Locka

• Locke „Władza polityczna jest tą, która może stanowić prawa zagrozone karą smierci, a w konsekwencji innymi karami. Władza nic więcej nie może zrobić człowiekowi niż pozbawić go życia (granica władzy)”

• Władza to uprawnienie do tworzenia i egzekwowania praw

• Władza polityczna to uprawnienie do tworzenia praw, włącznie z karą śmierci w konsekwencji z wszytkimi pomniejszymi karami w celu określania i zachowania własności, a także użycia siły społeczności do wykonania tych praw oraz w obronie wspólnoty przed zagrożeniem zewnętrznym, a wszystko to dla dobra publicznego

• Być może największym dokonaniem Locke'a w dziedzinie filozofii polityki było opracowanie teorii rządów republikańskich, która odzwierciedlała poglądy charakterystyczne również dla wielu innych myślicieli klasycystycznych. Teoria klasycznego republikanizmu z czasem została przekształcona w teorie nowoczesnych demokracji. Niektóre fragmenty głównego dzieła Locke'a na ten temat, Dwóch traktatów o rządzie są w całości cytowane w Deklaracji Niepodległości i Konstytucji USA, tworząc ich filozoficzną podstawę.

• Locke wspierał ideę trójpodziału władzy. Jednakże w przeciwieństwie do Monteskiusza, twierdził, że władza powinna dzielić się na ustawodawczą, wykonawczą oraz zajmującą się polityką zagraniczną, czyli władzę federacyjną.

10. Definicja władzy politycznej T.Parsonsa

• Parsons „Władza ma możliwość i zdolność dysponowania dobrami deficytowymi (określenie dostępu do dóbr)

• władzę jakouogólnioną zdolność, zapewniającą wykonanie przez jednostki nałożonych na nie w systemie zbiorowego działania zobowiązań, którą legitymizuje odnoszenie się do wspólnych celów i zabezpiecza możliwość użycia negatywnych sankcji sytuacyjnych w wypadku oporu

• władza jest to „zdolność jednostki składowej systemu do urzeczywistniania swoich interesów (osiągania celów, zapobiegania niepożądanej ingerencji, wzbudzania szacunku, kontrolowania dóbr itp.) w procesie integracji w ramach systemu, a zatem jako możliwość wywierania wpływu na procesy w nim się dokonujące”

11. Definicja władzy politycznej F.Ryszki

• Ryszka „Zdolność narzucania i egzekwowania decyzji, czyli wpływania na ludzi, by zachowywali się w pożądany sposób. Władza pojawiła się wtedy, gdy pojawił się pierwszy podział w grupie ludzkiej”

• Polityka to planowe i zorganizowane dążenie do zdobycia i utrzymania władzy. Dążenie któremu odpowiadają określone działania ludzi.

• Dążenie do zdobycia i utrzymania władzy odbywa się w ramach organizacji państwowej, pojmowanej historycznie, geograficznie, instytucjonalnie lub do takiej organizacji zmierza.

• Władza zjawiskiem relacjonalnym a nie substancjonalnym.

• Władza decydować może o życiu ludzkim, kto godzi się na podporządkowanie władzy przyjmuje iż władza może żądać ofiar. Taka władza to władza polityczna.

• Siła władzy tożsama ze skutecznością działania, skuteczność zależna od prawdopodobieństwa urzeczywistniania decyzji

• Zasięg władzy - liczba jednostek podlegająca decyzjom władzy

12. Zmienne zależne i niezależne - ujęcie władzy przez R. Dahla

• Przedstawiciel behawioralizmu

• Punktem wyjścia jest uznanie, że istotę władzy najprecyzyjniej oddaje definicja o charakterze formalnym i w tym kierunku należy skierować analizę → trudność w zastosowaniu tego rodzaju koncepcji do badania konkretnych problemów empirycznych

• Modelem właściwym do opisu władzy są kategorie zmiennych zależnych i niezależnych

• Odpowiada to generalnej logice wyjaśniania mechanizmów systemu politycznego, polegającej na opisie pewnych charakterystyk systemowych (zmienne zależne) a wytlumaczeniu, dlaczego system przyjmuje takie i nie inne wartości tych charakterystyk; można tego dokonać przez wskazanie wpływów wywieranych na nie przez inne czynniki (zmienne niezależne)

• Charakter zmiennych zależnych mają: wielkość („ile władzy?”), dystrybucja („kto ma władzę?”), zakres przedmiotowy („w stosunku do czego?”) i zasięg osobowy („nad kim?”)

• Charakterystyki wyjsniające: zasoby władzy, czynniki motywacyjne i koszty władzy

• Zmienne powinne być definiowane w kategoriach operacyjnych, w kontekście procedur stosowanych w określonych przypadkach

13. Teologiczna koncepcja pochodzenia władzy politycznej

•  jej twórcą był św. Augustyn, który w dziele zatytułowanym De civitatis Dei. twierdził, że władza pochodzi od Boga, a państwo na ziemi powinno wzorować się na państwie niebieskim. Teorię tę zmodyfikował św. Tomasz z Akwinu: władza pochodzi od Boga, ale wyróżnić można rządy dobre i złe. "Jeżeli rządy nie prowadzą do dobra wspólnego, ale do prywatnego dobra rządzącego lub partii stojącej u władzy, są to rządy niesprawiedliwe i przewrotne" 

14. Psychologiczna teoria pochodzenia władzy politycznej

• twórcą był Leon Petrażycki: państwo to najlepsza forma zaspokajania potrzeb psychicznych - bezpieczeństwa, afiliacji, dominacji.

• Twórcą koncepcji psychologicznej był L. Petrażycki. Uważał on, że istnienie państwa wynika z potrzeb psychicznych. Na rolę klas w powstaniu państwa wskazuje koncepcja marksistowska, zakłada ona, że genezy państwa należy upatrywać w powstaniu prywatnej własności środków produkcji i związanego z tym podziału społecznego na klasy antagonistyczne. Niezależnie od różnic, wszystkie te koncepcje łączy jeden fakt, iż państwo powstaje na określonym etapie rozwoju życia społecznego.

15. Konfliktowa teoria władzy politycznej

• wynika z konieczności regulacji stosunków między ludźmi, zażegnania konfliktów, które wynikają z chęci dostępu do określonych dóbr i realizacji partykularnych interesów

• zakłada, że państwa powstają w wyniku podbijania słabszych plemion przez plemiona silniejsze, w ten sposób za pomocą podbojów powiększa się terytorium państwa. Sformułowana została w XIX w. przez Ludwika Gumplowicza.

• Konfliktowe koncepcje pochodzenia państwa. Następował stopniowy rozwój społeczności narodowo-plemiennej. Zaczęły się podziały ludzi pod względem wykonywanych przez nich prac, które i tak istniały ze względu na płeć a teraz doszły do nich podziały ze względu na wykształcenie, pozycję. Rządzenie nadal oparte na pokrewieństwie. Następuje stratyfikacja społeczna, która wywołuje konflikty, i aby je złagodzić tworzy się cos w rodzaju państwa - jedna klasa trzyma resztę społeczeństwa w ryzach. Tak powstaje władza publiczna, nakładanie na obywateli podatków, więzy krwi tracą znaczenie, zaczyna się dopuszczać do władzy nie tylko krewnych ale też tych , którzy mają władzę.

• KONCEPCJA PODBOJU I PRZEMOCY- państwo jest następstwem podboju jednych ludów przez inne, silniejsze grupy ludzi pokonują grupy słabsze organizacyjnie, jak twierdził w XIX wieku Ludwik Gumplowicz. Twierdził on, że państwo jest ważnym tworem, bo służy zachowaniu gatunku, stwarza ludziom lepsze warunki do życia. Niezmienny jest w nim podział na rządzonych i rządzących. 

16. Naturalistyczna (biologiczna) koncepcja pochodzenia władzy politycznej.

jest wynikiem naturalnych, przypisanych każdemu człowiekowi cech, które powodują, że jedni mają predyspozycje, żeby narzucać swoją wolę innym, a drudzy mają predyspozycje, żeby poddać się tej woli

17. Socjo-ekonomiczna teoria pochodzenia władzy politycznej

• Koncepcja marksistowska zakłada, że państwo powstało w wyniku rozpadu wspólnoty pierwotnej, w której panowała wspólna własność narzędzi i środków, na klasy, co nastąpiło głównie w wyniku powstania własności prywatnej.

18. Asymetryczna (ekwiwalentna) koncepcja pochodzenia władzy

19. Panowanie, rządzenie, zarządzanie, wpływ polityczny.

• Panowanie polityczne, rodzaj władzy politycznej, przewaga jednej grupy nad członkami innej grupy. Oznacza zabezpieczenie interesów grupy uprzywilejowanej i prawdopodobieństwo, że ta grupa, która ma szczególną pozycję, osiągnie w sytuacji konfliktowej to, czego pragnie (np. dobra materialne).

• Rządzenie to władztwo sprawowane przy użyciu przemocy

• RZĄDZENIE to wykonywanie władzy państwowej, a więc proces podejmowania decyzji i kierowania aparatem państwowym dla zapewnienia ich realizacji

• zarządzanie to kierowanie oparte o dobrowolność i zgodę.

• wpływ - stosunek między ludźmi, w którym potrzeby, pragnienia, preferencje, intencje jednej lub więcej osób, oddziaływają na postępowania innej osoby w kierunku wytyczonym przez pierwszą stronę. Są więc dwie strony stosunku, ale spełniają się pragnienia jednej osoby, wywołującej wpływ. Preferencje drugiej strony nie są brane pod uwagę.

• Wpływ polityczny wiąże się z osiąganiem skutków dot. interesów. Polityka wiąże się z realizacją interesów i wymuszanie określonych zachowań przez innych wiąże się z chęcią realizacji swoich interesów.

• Wpływ polityczny- bezpośrednia lub pośrednia forma nacisku na decydenta. Formą wpływu politycznego może być lobbing.
  Wpływ polityczny nie podlega legitymizacji, jego siła uwarunkowana jest różnymi czynnikami, np. autorytet, zasoby ekonomiczne, potęga militarna.

20. Władza polityczna i władza państwowa

• Władza polityczna = ma miejsce wtedy, gdy przynajmniej jeden z podmiotów stosunku władzy ma realną możliwość podejmowania społecznie ważkich decyzji regulujących zachowanie przede wszystkim wielkich grup ludzi; możliwość użycia zorganizowanego przymusu w celu wymuszenia danego zachowania

• Łączy się bezpośrednio lub pośrednio z konfliktami w ramach wielkich grup społecznych

• Władza polityczna (w znaczeniu węższym) - należy do partii, która zwyciężyła w wyborach lub do koalicji rządowej

• Władza państwowa = przysługuje wskazanemu konstytucyjnie podmiotowi, którego zakres społeczny określają normy prawne

21. Ograniczenia działania władzy politycznej.

22. Funkcje władzy politycznej

• Funkcje:

1. Sensu largo (określające całe płaszczyzny działania władzy politycznej)

1. Integracyjna = polega na hamowaniu naturalnych tendencji odśrodkowych i zapewnianiu władzy centralnej najważniejszego znaczenia w kierowaniu krajem

2. Dystrybucyjna = związana jest z konfliktem dotyczącym społecznie pożądanych dóbr, których dysponentami są podmioty tej władzy

3. Ochronna = płaszczyzna konfliktów zewnętrznych i wewnętrznych

4. Strukturotwórcza = związana jest z tworzeniem mechanizmów społecznych, które umożliwiałyby dostęp do rządzenia reprezentantom wszystkich ważnych grup społecznych

2. Sensu stricto (określające szczegółowo poszczególne rodzaje działań władzy politycznej)

1. Stanowienie prawa; wydawanie norm, których obywatele powinni przestrzegać

2. Uruchamianie środków i form instytucjonalnych zapewniających poszanowanie tych norm

3. Tworzenie lub modyfikowanie organów państwowych i ustalanie, w jaki sposób obywatele biorą udział w ich składzie i decyzjach

4. Kierowanie państwowymi środkami represji i kontroli

5. Powoływanie do życia instytucji użyteczności publicznej, określenie ich kompetencji, struktury wewnętrznej i modelu funkcjonowania

6. Mianowanie personelu w aparacie państwowym i w instytucjach użyteczności publicznej

7. Podejmowanie decyzji w zakresie finansów państwa; ściąganie podatków, ustalenie ich redystrybucji

8. Podejmowanie decyzji w imieniu państwa i prowadzenie negocjacji z innymi państwami i organizacjami ponadnarodowymi

9. Wpływanie na działalność naukową, kulturalną, oświatową i propagandową

23. Rodzaje władzy.

• Obustronna- władze stron się równoważą, w grę wchodzą interesy lub cele obu stron, każdy z podmiotów ma prawo veta, podział uprawnień władczych w różnych dziedzinach między stronami.

• Całkowita- podejmowanie decyzji i inicjatywa działania jest scentralizowana i zmonopolizowana przez jednego uczestnika gry politycznej.

• Potencjalna- pewna zdolność, możliwość wykonywania władzy, przeforsowania woli.

• Sprawowana- faktyczna czynność, aktywny fakt przeprowadzania woli wykonywania władzy

• Weber- tradycyjna, charyzmatyczna, legalna.

• Różne inne władze- legalna/nielegalna, jawna/niejawna, scentralizowana/rozproszona, autorytarna/demokratyczna (ze wzgl. na charakter, organizację, cechy)

24. Znaczenie oraz rola przemocy i przymusu dla władzy politycznej

• Przymus - siłowe zmuszenie kogoś do zrobieina czegoś

• Przemoc - używanie siły fizyznej w celu osiągnięcia wymaganego efekt

• Przymus- wszelkie fizyczne i pozafizyczne środki skłaniające ludzi do posłuszeństwa- przymus fizyczny (przemoc)- legalnie stosowany przez państwo pepresje o różnej skali, ekonomiczny, opinii publicznej, wewnętrzny (proces socjalizacji), organizacyjny (wynika z przynależności do organizacji)

• Przemoc- rozmyślne, bezpośrednie użycie siły, przemocy fizycznej, z zamiarem ubezwłasnowolnienia, zastraszenia, pobicia, zabicia, zniszczenia, wywieranie wpływu na zachowanie, myśli, stan fizyczny osoby bez jej zgody. Przemoc może być zewnętrzna (wojna) i wewnętrzna.

25. Relacjonalne i substancjalne ujęcie władzy politycznej.

• Ujęcia władzy:

• substancjalne podmiotowe (mocne) - niepełne, władza sama w sobie, człowiek jest władzą, władza jest kimś

• substancjalne przedmiotowe (słabe) - władza sama w sobie, człowiek posiada ją, władza jest czymś

• relacjonalne - relacja między A i B (ludźmi, człowiekiem a naturą)

26. Granice władzy politycznej.

• władza demokratyczna- normy regulujące zakres władzy, sądowniczej, wykonawczej i ustawodawczej.

• władza autorytarna- ograniczenia osoby sprawującej władzę.

• władza danego państwa- jego terytorium.

27. Mierniki władzy politycznej

28. Metody i środki sprawowania władzy

1. Przymus fizyczny - jest stosowany w sytuacjach zagrożenia bądź faktycznego łamania norm regulujących funkcjonowanie systemu politycznego

2. Bodźce materialne i moralne - mają zastosowanie w regulacji zachowań jednostek ludzkich i grup społecznych poprzez mechanizmy realnego stosowania kar i nagród

3. Zabiegi perswazyjno ideologiczne - służą oddziaływaniu na środowisko i procesy motywacyjne w celu wykazania pozornej lub rzeczywistej zgodności interesów nosicieli władzy z interesami podmiotów podporządkowania (rządzących/rządzonych)

4. Regulacja i kontrola informacji- manipulacja informacji

29. Pojęcie i typologia potrzeb

• Potrzeby = stan braku

• 2 ujęcia potrzeby:

• Jako zjawiska obiektywnego, określanego w kategoriach istnienia i rozwoju podmiotu społecznego w sytuacji oddziaływań między nimi a środowiskiem

• Jako stanu braku odczuwanego albo przez jednostki, albo w pewnych wypadkach przez zbiorowości społeczne

• Potrzeby są motywem działania ludzkiego w określonych okolicznościach

• 4 zasadnicze typy potrzeb społecznych: jednostkowe, zbiorowe, wielkich grup społecznych, społeczeństwa jako całości

• Potrzeby polityczne = zależność pozycji społecznej i drogi życiowej jednostek i grup od ich aktywności politycznej oraz świadomości politycznej

• Biskupski - typologia potrzeb:

• Skutecznego uczestnictwa w wyborze delegatów do państwowych i samorządowych lub centralnych i lokalnych organów przedstawicielskich (potrzeba elekcji)

• Organizowania się, tzn. tworzenia struktur związanych z uczestniczeniem w życiu politycznym w celu wywarcia wpływu na zachowanie grupy rządzącej, a tym samym i na bieg wydarzeń politycznych (potrzeba koalicji)

• Skutecznego oddziaływania pośredniego, tj. poprzez swych przedstawicieli w organach reprezentacji centralnej i lokalnej na decyzje podejmowanie przez organy wykonawcze

• Bezpieczeństwa osobistego, polegająca głównie na ochronie nietykalności osobistej jednostki i jej mieszkania

• Nieskrępowanej wypowiedzi we wszystkich dziedzinach życia osobistego i publicznego (potrzeba ekspresji)

• Maslow: potrzeby fizjologiczne; bezpieczeństwa; społeczne; uznania a samorealizacji

30. Relacje pomiędzy potrzebami i interesami

31. Definicja kategorii interesu politycznego

• Jedna z form interesów społecznych

• Interes jednostek lub grup społecznych = wszelkie potrzeby jednostek lub grup społecznych, które wyrażają konieczność zbiorowego współdziałania w celu opanowania obiektywnych warunków istnienia i rozwoju w zakresie danej potrzeby

32. Mechanizm krystalizacji interesów politycznych.

33. Podmiotowy podział interesów

• Interesy:

• Ogólnospołeczne, czyli społeczeństwa jako całości (np. pragnienie życia w pokoju)

• Narodowości i grup etnicznych (np. możliwość zachowania odrębności swojej kultury)

• Grup społecznych

• Jednostek

Przedmiotowy podział interesów

• Ekonomiczne, ideologiczne, społeczne, kulturalne...

35. Sposoby artykulacji interesów w systemie politycznym

• Artykulacja potrzeb i interesów = proces podejmowania działań zmierzających do zaspokojenia potrzeb i interesów określonych podmiotów, od momentu wyodrębnienia się potrzeb do ich zaspokojenia

• Procesy koordynacji (agregacji) = takie działania polityczne, które prowadzą do formułowania ogólnej linii politycznej, w ramach której interesy grupowe i indywidualne artykułowane w systemie są wiązane, wzajemnie uzgadniane i dostosowywanie do siebie, drogą różnych mechanizmów politycznych, takich jak kompromisy, ugody, przetargi, prozumienia

• Artykulacja interesów → koordynacja (agregacja) interesów → decyzja polityczna

• R. Żołtaniecki - relacja pomiędzy świadomością posiadania interesu i wiedzą ośrodka decyzyjnego o jego istnieniu

• Aby mogła nastąpić artykulacja, muszą istnieć kanały:

• Zinstytucjonalizowany i sformalizowany = istnieją specjalne instytucje , organizacje, normy prawne i normy organizacyjne

• Zinstytucjonalizowany, ale niesformalizowany = legalizm działania, pozbawiony norm i zasad określających, jakie skutki polityczne wywołuje podjęcie wysiłków, aby tym sposobem kanalizować interesy partykularne

• Niezinstytucjonalizowany i niesformalizowany = nie ma charakteru legalnego ani jakichś określonych norm wytworzonych przez funkcjonujący w danym społeczeństwie system polityczny

• P. Dobrowolski, S. Wróbel - faze:

• Ujawnienie się i agregacja potrzeb - ich przekształcenie się w interesy

• Argumentacja interesów - przekształcenie się interesów w postulaty

• Selekcja postulatów

• Reprezentacja interesów

• Definicja działań politycznych

• DZIAŁANIA POLITYCZNE to podejmowanie i realizacja przez zorganizowane podmioty decyzji politycznych, wynikiem których jest powstanie określonych zjawisk politycznych i kształtowanie się określonych procesów politycznych

• Działania polityczna = to podejmowanie i realizacja decyzji politycznych, poprzez zorganizowane podmioty, wynikiem czego jest powstanie określonych faktów politycznych i kształtowanie się określonych procesów politycznych

• działania są wytworem świadomych dążeń danego podmiotu, uwarunkowanych jego własną wiedzą teoretyczną i doświadczeniem praktycznym.

• działania mogą przyjąć charakter czynny (aktywny) oraz bierny (w znaczeniu świadomego, celowego i dowolnego powstrzymania się od wykonania pewnej czynności)

• działanie jest jedną z postaci zachowania, wyróżnioną wedle kryteriów świadomości, celowości i dowolności

37. Typologia działań politycznych

1. Racjonalne, polegające na świadomym i celowym podjęciu pewnych czynności, które powinny przynieść zaplanowane korzyści, oraz irracjonalne — będące dziełem podmiotu mającego ograniczoną bądź fałszywą wiedzę o warunkach działania, nietrafnie definiującego swoje interesy i w związku z tym

niezdolnego do podjęcia decyzji adekwatnych względem obiektywnej sytuacji, przy jednoczesnym udziale silnych emocji, stereotypów, mitów itd.

2. Kontrolowane, przebiegające zgodnie z wcześniej przyjętym planem działania oraz niekontrolowane, będące zwykle skutkiem silnego pobudzenia emocjonalnego danego podmiotu, które prowadzi do zachowań przeważnie szkodliwych ze względu na jego bieżące i/lub długofalowe interesy.

3. Konsensualne, w których podmiot uważa, że kooperacja pozytywna z innymi podmiotami jest skuteczną drogą realizacji własnych interesów, oraz konfliktowe, w których osiągnięcie korzyści możliwe jest w drodze kooperacji negatywnej (walki), kiedy to strona przeciwna zostanie pozbawiona części bądź

całości dóbr będących przyczyną konfliktu.

4. Konformistyczne, polegające na postępowaniu zgodnym z wartościami i normami dominującymi w danym środowisku, grupie czy organizacji społecznej oraz nonkonformistyczne, gdzie podmiot działania lekceważy, narusza bądź wręcz łamie wartości i normy obowiązujące w pewnych kręgach społecznych.

5. Indywidualne, gdzie podmiotem działania jest jednostka odgrywająca formalną bądź nieformalną rolę polityczną, oraz zbiorowe — których sprawcą jest formalna bądź nieformalna grupa ludzi.

6. Dobrowolne (swobodne), suwerennie inicjowane przez dany podmiot w warunkach zwykle niezagrażających jego interesom, chociaż chodzi także o działania mogące szkodzić podmiotowi, ale zgodne z uznawanymi przezeń wartościami i ideami, oraz przymusowe, podejmowane w warunkach silnej presji, bezpośredniej lub pośredniej, wywieranej przez podmioty otoczenia, gdzie wartości i interesy podmiotu działania są potencjalnie bądź realnie zagrożone.

7. Jawne, poddające się obserwacji podmiotów otoczenia, w których podmiot działania nie ukrywa, lecz informuje o swoich zamierzeniach, godząc się jednocześnie na zewnętrzną kontrolę i ocenę własnego postępowania, oraz niejawne (zakamuflowane), w których podmiot próbuje ukryć przed otoczeniem

wszystkie bądź niektóre elementy działania (podmiot, cel, metody, środki, skutki).

8. Zachowawcze, stabilizujące status quo, np. w postaci zasad i sposobów funkcjonowania systemu politycznego, aparatu państwowego, partii itp., oraz rewolucyjne, które mają przynieść w efekcie radykalną zmianę dotychczasowego stanu rzeczy.

9. Etyczne, realizowane zgodnie z obowiązującym w pewnej przestrzeni społecznej systemem norm moralnych, oraz nieetyczne, których cel, przebieg i rezultaty naruszają czy łamią owe normy.

38. Podmioty działań politycznych

• Zbiorowy i indywidualni uczestnicy polityki podejmujących „w sposób względnie trwały świadome, suwerenne i zaplanowane działania", związane z ich usytuowaniem w ekonomicznej, politycznej, socjalneji kulturowej strukturze społeczeństwa

• Jednostki - np. liderzy ugrupowań politycznych, przywódcy i funkcjonariusze państwowi podejmujący decyzje polityczneobywatele w roli wyborców, ludzie zgłaszający i dochodzący swoich roszczeń wobec organizacji i instytucji politycznych, publicyści polityczni oraz różnego rodzaju zbiorowości i grupy społeczne o formalnym i nieformalnym charakterze — np. partie polityczne, związki zawodowe, ośrodki decyzyjne organizacji politycznych czy też ich gremia kierownicze, poszczególne instytucje państwowe, takie jak parlament,rząd, armia, prokuratura...

39. Interesy obiektywne czy subiektywne?

• Obiektywne rozumienie interesu:
  -Interes to stan obiektywny, oceniany, jako korzystny dla grupy, ocena korzystności zależy od zobiektywizowanych kryteriów, czyli od udziału w dobrach, a nie od świadomości grupy.
  - Zespół warunków umożliwiających ludziom wszechstronne i maksymalne zaspokojenie i społecznie i biologicznie oraz psychologicznie usankcjonowanych potrzeb. 

• Subiektywne rozumienie interesu.:
  - Wszystko co jest korzystne dla jednostki lub grupy ponieważ daje im to, czego pragną bądź uznają za zadowalające.
  - Postawa lub zespół postaw skierowanych ku pewnym obiektom. Interesem jest to co ludzie uważają za korzystne dla innych

40. Cele, metody i skutki działań politycznych

• Cele = antycypowane stany rzeczywistości bądź też intencjonalne dążenia, mające spowodować zmiany obiektywnej sytuacji w kierunku zgodnym z oczekiwaniami (potrzebami, interesami i wartościami)

• Cele te mogą projektować konserwację, modernizację bądź zmianę aktualnego stanu rzeczy. W każdym z tych przypadków dany podmiot dąży do osiągnięcia szeroko rozumianych korzyści materialnych i/lub niematerialnych, mając do dyspozycji trzy ogólne mechanizmy: współpracę, kompromis bądź też walkę z innymi podmiotami polityki. I tak cele mogą projektować zdobycie i utrzymanie władzy politycznej albo jej osłabienie i zniszczenie, kształtowanie kultury politycznej, maksymalizację mobilizacji politycznej, zawarcie koalicji rządzącej, promowanie określonych wartości, strategii, osób itp.

• Metody = sposoby osiągania celów oparte na autorytecie, przymusie, walce, kompromisie, współpracy, zgodności lub niezgodności z normami systemu politycznego, jawności lub kamuflażu, etyczności lub nieetyczności.

• bojkot, sabotaż, szykana, agresja słowna i fizyczna, protesty, bunty, rewolucje, wojny, demonstracje, manifestacje, strajki, propaganda, publiczna dyskusja, negocjacje, mediacje, arbitraż, pucze, zamachy stanu, prowokacja itp.

• Skutki: rezultaty działań na: główne i uboczne; zaplanowane i przypadkowe; pozytywne (korzystne) i negatywne (niekorzystne); zgodne i niezgodne z obowiązującymi systemami normatywnymi (ideologicznymi, moralnymi, religijnymi); wzmacniające i osłabiające system polityczny; integrujące i dezintegrujące dany podmiot, środowisko czy grupę społeczną itd

• rezultaty działania stają się faktami — obiektywnie istniejącymi stanami rzeczywistości

41. Etyczne i prakseologiczne kryteria oceny działań politycznych.

• W ocenach racjonalności działania najczęściej stosowane są kryteria prakseologiczne (sprawnościowe) i aksjologiczne. Wśród kryteriów sprawności działania J. Zieleniewski wymienia m.in.: skuteczność, korzystność, ekonomiczność, prostotę, udatność, dokładność i solidność. Z kolei w ramach ogólnego kryterium aksjologicznego najwięcej kontrowersji wzbudza zagadnienie etycznego wartościowania działań politycznych.

• Przez etykę najczęściej rozumie się zbiór norm i ocen moralnych obowiązujących w społeczeństwie, wskazujących to, co jest dobre, oraz to, co jest złe w celach i postępowaniu ludzi. W literaturze wyróżnia się cztery koncepcje relacji polityki (działania politycznego) i etyki

• Dominacji etyki nad polityką — „jednostka (polityk) powinna być wierna wyznawanym zasadom moralnym, które stanowią podstawę wszelkiego działania politycznego".

• Dominacji polityki nad etyką — działania polityczne podejmowane są ze względu na interesy podmiotu, a „w przypadku konfliktu wartości, racje polityczne (wartości pragmatyczne) winny dominować nad ich aspektem moralnym, zgodnie z dyrektywą »cel uświęca środki«".

• Autonomiczności etyki i polityki — sfery te zajmują się innymi zagadnieniami, inaczej tłumaczą działania i procesy polityczne; etyka zasadza się na wskazywaniu powinności działającego podmiotu, tzn. zgodności działań z normami moralnymi, a w polityce podkreśla się znaczenie skuteczności działania.

• Wzajemnej zależności polityki i etyki — „z jednej strony, wszelkie formy aktywności politycznej powinny być oceniane pod kątem ich znaczenia moralnego, z drugiej strony, abstrakcyjne normy moralne powinny podlegać ocenie z punktu widzenia skuteczności politycznej"

Ocena działań politycznych - kryteria etyczne i prakseologiczne:
-kryterium etyczne(zgodnosci): kryterium preferencji, kryterium zasadności, kryterium adekwatności, kryterium kosztów spolecznych 
-kryterium prakseologiczne: kryterium efektywnosci organizacji spolecznej  kryterium ekonomicznosci  kryterium spoleczno-psychologiczne 
-kryterium prakseologiczne wskazuje na sprawnosc dzialania politycznego czyli jego skutecznosc, ekonomicznosc, korzystnosc, przydatnosc itd. 
-kryterium etyczne podkresla stopien zgodnosci dzialania z normami moralnumi obowiazujacymi w okreslonej grupie, w społeczeństwie

42. Zjawisko i proces polityczny.

• Zjawisko polityczne = podmiot, którym może być jednostka, grupa lub organizacja, jego zachowania oraz dające się wyodrębnić z rzeczywistości politycznej wytwory tych zachowań - fakty, zdarzenia, stany, interakcje. Zjawiska polityczne współtworzą sferę polityki, nadając jej dynamikę; same również podlegają przekształceniom i modyfikacjom.

• Proces polityczny = jedna z podstawowych kategorii politologicznych pozwalających na uchwycenie dynamicznego aspektu życia politycznego. Proces polityczny jest rozciągniętą w czasie sekwencją (ciągiem) zachowań i zdarzeń które powodują zmianę zakłócającą lub przewracającą równowagę - systemu politycznego. 

43. Relacja pomiędzy pojęciami sprzeczność i konflikt

• Ogromna część istniejących między ludźmi sprzeczności nie ma żadnych konsekwencji. Są one tylko potencjalnym źródłem konfliktów.

• Kiedy sprzeczność przekonań, sprzeczność wartości czy interesów zostaje ujawniona, powstaje sytuacja konfliktowa. Do konfliktu dochodzi, gdy chociaż jedna ze stron upiera się przy realizacji swoich celów mimo sprzeciwu drugiej strony lub podtrzymuje pogląd, który inni kwestionują. Albo atakuje drugą stronę. Ale sytuacja konfliktowa nie przekształci się w konflikt, o ile wystąpią jakieś okoliczności, które go mogą powstrzymać - np. obecność innych osób, lęk przed konsekwencjami i inne.

44. Podmiotowy podział konfliktów

• Konflikty jednostkowe (relacja aktor aktor) i konflikty zbiorowe (relacje aktor zbiorowość i między zbiorowością a zbiorowością),

• Konflikty grupowe - czyli między grupami, państwami, klasami, kastami i religiami,

• Konflikty między osobami, między grupami, między organizacjami, osobami a grupami, osobami a organizacjami, grupami a organizacjami,

• Konflikty między grupami w małych grupach, między małymi grupami, między dużymi grupami.

45. Przedmiotowy podział konfliktów

• Polityczne, ekonomiczne, ideologiczne, religijne, wartości i celu, klasowe, rasowe...

• Antagonistyczne i nieantagonistyczne - podział wg Marksa,

• Racjonalne i nieracjonalne, konflikty racjonalny - uświadomiony, walka jest logiczna skalkulowana, interesy rzeczywiste, przejawia się w starciach grup interesu oraz konfliktach politycznych, konflikt nieracjonalny - przyczyną są uprzedzenia, walka jest chaotyczna, ostra dominuje czynnik emocjonalny, skoncentrowane na osobach a nie celach,

• Konflikty jawne - widoczne w działaniach podmiotu x Konflikty ukryte - walka w postaci biernego oporu,

• Konflikty częściowo ukryte - strona konfliktu przenosi na inną płaszczyznę motywy zachowań agresywnych,

• Konflikty zorganizowane - jawne, zaprogramowane prowadzone wg ustalonych reguł gry, występuje taktyka i strategia walki, zestaw celów, struktura organizacyjna (podział funkcji i zadań), metody postępowania, sieć kontaktów i sposoby komunikowania się - przykładem jest strajk. Konflikty niezorganizowane - żywiołowe, spontaniczne, krótkotrwałe, często na bazie agresji - przykład rozróby uliczne, Konflikty łagodne, Konflikty ostre, Konflikty inspirowane, Konflikty spontaniczne

46. Funkcja konfliktów politycznych

 Funkcje konflitków:
1) Konflikty pełnią rolę czynnika dynamizującego system polityczny, mogą doprowadzić do jego modernizacji, regresu, ewolucji, rewolucji
2) Fukncje wg Szumskiego i Waszka:
-rozróżniająca i identyfikacyjna, integracyjna i dezintegracyjna, demaskatorska i maskująca, progresywna i regresywna, pozytywna i negatywna.

47. R. Dahrendorfa koncepcja integracyjnej i koercyjnej koncepcji społeczeństwa.

• Teorie integracyjna = ujmuje strukturę społeczną jako funkcjonalnie zintegrowany system utrzymywany w równowadze przez pewne ustalone i powtarzające się procesy. 

• W tym ujęciu, każde społeczeństwo jest względnie trwałą, stabilną i dobrze zintegrowaną strukturą elementów o wspólnych wartościach podzielanych przez jej członków, a każdy element jest funkcjonalny - przyczynia się do utrzymania społeczeństwa jako systemu

• Teorie konfliktowa = postrzega strukturę społeczną jako formę organizacji utrzymywanej przez siłę i przymus oraz stale „wybiegającą poza siebie” w tym sensie, że kształtowane przez nią siły utrzymują ją w niekończącym się procesie zmiany.

• zasadza się na zjawiskach braku stabilności, zmianie i nierównowadze. W tym ujęciu każde społeczeństwo w każdym momencie podlega procesom zmiany, opiera się na przymusie jednych członków wobec drugich, w każdym momencie występuje niezgoda i konflikt, a każdy element w społeczeństwie przyczynia się do jego dezintegracji.

• Sposoby rozstrzygania konfliktów.

• Narzucenie drugiej stronie własnych warunków → stosowanie gróźb, karanie, taktyka siły

• Na drodze jednostronnych ustępstw → obniżenia własnych aspiracji i pogodzenia się z koniecznością podniesienia strat

• Taktyka negocjacji → obie strony nie rezygnują ze swych aspiracji, lecz podejmują wspólny wysiłek poszukiwania sposobów ich choćby częściowego pogodzenia

• Wypracowanie kompromisu → każda ze stron rezygnuje częściowo ze swoich roszczeń, aby zadowolić drugą stronę

• Wymiana koncesji → każda ze stron dokonuje jakichś ustępstw, ale ustępstwa dotyczą różnych obszarów - są wzajemnie kompenzowane

• Poszukiwanie rozwiązań integratywnych - znajduje się sposób na możliwie pełne zaspokojenie roszczeń obu stron dzięki ich współdziałaniu

49. Rola konfliktów w systemie politycznym wg T. Parsonsa

• Polityczna koncepcja konfliktu V. Pareto: zdaniem Pareto niejednorodność społeczeństwa jest zjawiskiem stałym, zmienne są tylko jej formy. Heterogeniczność społeczeństwa polega przede wszystkim na podziale i opozycji między masami jednostek rządzonych a małą ilością jednostek rządzących: elit. Pomiędzy elitami dochodzi do konfliktu, który prowadzi bądź to do kooptacji bądź wymiany. Wymiana elit, walka między nimi należą do istoty społeczeństwa i nie mogą ulec wygaśnięciu bądź zmianie.

50. Obiektywne i subiektywne przyczyny konfliktów

51. Funkcje walki politycznej

-tworzenie podziałów w społeczeństwie
-polaryzacja społęczeństwa
-dynamizacja rozwoju społeczeństwa
-tracenie i nabywanie podmiotowości politycznej
-tracenie bądź przywracanie systemu

52. Prakseologiczne ujęcie walki

Walka (jako gra o sumie ujemnej) oznacza, ¿e wszystkie strony bior¹ce w niej udzia³ ponosz¹ straty. Tak rozumiana walka mo¿e byæ prowadzona w ró¿nych dziedzinach. Czystym przyk³adem walki jest walka zbrojna, a jej teorią - sztuka wojenna (można ją nazwać ekonomią walki czy po prostu ekonomią militarną). W walce główną kategorią strat są straty ludzkie. Obok tego mogą występować straty w majątku, terytorium, strefach wpływów, prestiżu, wizerunku itp. Logika walki prowadzi do jednobiegunowości (do zwycięstwa silniejszego)

53. Politologiczne ujęcie walki politologicznej

Walka polityczna jest podstawowym i nieodłącznym elementem życia politycznego. Jego podstawowe cele to: zdobycie i utrzymanie władzy oraz kontrola ekipy sprawującej władzę jak również pozyskiwanie nowych zwolenników zwolenników członków.

54. Psychologiczne uwarunkowania walki politycznej

55. Formy i metody walki politycznej

Do podstawowych form walki politycznej zaliczamy:
*kampanie wyborcze
*kampanie referendalne
*wystąpienia medialne polityków
*interpelacje poselskie
*spotkania z wyborcami
*działalność biur poselskich

56. Cele walki politycznej

ochrona bądź negacja systemu politycznego
-ochrona bądź negacja reżimu politycznego
-zmiana bądź selekcja elit politycznych
-ochrona bądź zwalczanie treści świadomości politycznej
-zmiana lub ochrona norm politycznych i prawnych
-zakres i zasięg władzy

57. Pojęcie decyzji politycznej

• Decyzja polityczna - akt wyboru działania w polityce oraz zestaw środków przydatnych do tego realizacji

• A.W. Jabłoński - decyzja polityczna: akt nielosowego, rozmyślnego wyboru przyszłego działania lub zaniechania politycznego

• Decyzja polityczna - akt wyboru działania w polityce oraz zestaw środków przydatnych do tego realizacji

58. Sytuacje decyzyjne

• Sytuację decyzyjną rozumiemy jako sytuację polityczną, czyli w sensie obiektywnym jako stan rzeczywistości politycznej, a w sensie subiektywnym jako problem, który winien być rozwiązany przez ośrodek decyzyjny.

• Sytuacja decyzyjna pojawia się na wejściu systemu decyzyjnego.

59. Style decyzyjne.

Ludzie o dyrektywnym stylu podejmowania decyzji cechują się niską tolerancją wobec niejednoznaczności i dążą do racjonalności; są sprawni i logiczni. Jednakże troska o sprawność prowadzi do podejmowania decyzji przy dysponowaniu minimalną ilością informacji i do oceniania niewielu możliwości. Ludzie typu dyrektywnego szybko podejmują decyzję i skupiają uwagę na najbliższej przyszłości.

Ludzie typu analitycznego cechują się znacznie większą tolerancją wobec niejednoznaczności niż decydenci typu dyrektywnego. Pragną większej ilości informacji i rozważają większą liczbę możliwości niż ci ostatni. Kierowników analitycznych najtrafniej można określić jako decydentów rozważnych, umiejących sobie radzić z nowymi sytuacjami albo się do nich dostosowywać.

Osoby o stylu koncepcyjnym mają bardzo szerokie spojrzenie i rozważają wiele możliwości. Skupiają uwagę na długich okresach i potrafią wyszukiwać twórcze rozwiązania problemów.

Ludzie o stylu behawiorystycznym to decydenci, którzy potrafią współpracować z innymi. Troszczą się o osiągnięcia kolegów i podwładnych. Chętnie przyjmują propozycje innych i korzystają z narad do komunikowania się. Takie osoby unikają konfliktów i pragną akceptacji.

60. Etapy procesu decyzyjnego

• Proces decyzyjny: ujęcie procesualne

• Wybór celu do którego realizacji się zmierza

• Określenie skutków pozytywnych związanych z realizacją wybranego celu

• Określenie skutków negatywnych związanych z celem i sposobów ich uniknięcia

• Ustalenie środków przydatnych do realizacji celu

• Podjęcie decyzji politycznej

• Racjonalny proces decyzyjny - fazy:

• Zdefiniowanie i uszeregowanie preferencji wartości

• Specyfikacja celów odpowiadających tym wartościom

• Specyfikacja wszystkich możliwych sposobów osiągnięcia celów

• Skalkulowanie i porównania wszystkich możliwych następstw wyboru każdej opcji

• Wybranie opcji, które zapewniają maksymalizację wartości umiejscowionych najwyżej w rankingu wartości

• Decyzje i niedecyzje polityczne

• Treść decyzji politycznej może stanowić także powstrzymanie się przed działaniami.

• Niedecyzja polityczna jest aktem nielosowego (świadomego) wyboru zaniechania politycznego.

• Można wyodrębnić sześć typów niedecyzji politycznych:

• Decyzja neglekcyjna polega na zaniechaniu przyjęcia do świadomości istniejącego problemu politycznego;

• Decyzja omisyjna stanowi strategiczne, a więc względnie trwale, zaniechanie podjęcia ogólnej decyzji proceduralnej o tym, że w ogóle kiedyś należy podjąć decyzję w danej sprawie.

• Politycy dostrzegają problem, rozpoczyna się więc proces konwersji bodźca, ale zostaje on zablokowany już na samym początku.

• Decyzja kunktatorska polega na taktycznym zaniechaniu podjęcia konkretnej decyzji proceduralnej.

• W fazie konwersji politycy dostrzegają problem i uznają ogólną konieczność podjęcia decyzji, ale sądzą, że w danej sprawie nie należy decydować natychmiast

• Decyzja remisyjna jest funkcją zaniechania podjęcia decyzji merytorycznej o charakterze teleologicznym,

• polega na odmowie określenia celów działania na podstawie przyjętego systemu wartości.

• Decyzja symboliczna polega na zaniechaniu podjęcia decyzji merytorycznej o charakterze metodologicznym.

• Decydenci po ustaleniu celów przemian, nie podejmują się określenia metod i środków, za pomocą których rzeczywistość zostanie zmieniona.

• Decyzja optatywna jest podejmowana w fazie wyjścia systemu decyzyjnego

• W tym momencie decyzja jest prawie kompletna: problem sobie uświadomiono, podjęto obie decyzje proceduralne i obie decyzje merytoryczne, brak tylko wykonania w związku z tym istniejąca rzeczywistość polityczna nie będzie przekształcona w nową i bardziej pożądaną przez decydentów.

62. Źródła i rodzaje błędów decyzyjnych

• Błąd polityczny można najkrócej określić jako decyzję zdecydowanie nietrafną i niezoptymalizowaną

• T. Kotarbiński wyróżnił dwa typy błędów.

• Błędy teoretyczne są popełniane wtedy, gdy wydajemy fałszywy sąd. Stanowią one rezultat niesprawnego myślenia, które w polityce pojawia się na skutek oparcia się na błędnej teorii, koncepcji, ideologii czy systemie wierzeń lub przekonań

• błędem teoretycznym będzie decyzja polityczna niezoptymalizowana w sensie metodologicznym

• Natomiast błędy praktyczne są rezultatem niesprawnego działania, wynikającego z braku dostatecznej siły lub wprawy, bądź na skutek działania rutynowego czy opieszałości

• błędem praktycznym decyzja niezoptymalizowana w znaczeniu rzeczowym,

• Każde działanie polityczne wywołuje zarówno skutki przewidywane, jak i nieprzewidywane, zarówno pożądane, jak i niepożądane.

• Nie każde działanie wywołujące skutki niepożądane można uznać za błąd polityczny.

• Błąd zaistnieje dopiero wtedy, gdy koniecznym skutkiem działania politycznego stają się rezultaty niepożądane przez decydentów, a których przyczyną jest bądź błędne myślenie, bądź błędne wykonywanie decyzji, bądź błędne myślenie połączone z błędnym działaniem.

• Problem błędności decyzji politycznych zawsze budzi bardzo silne emocje społeczne i jest na ogół przedmiotem twardej walki politycznej.

• Źródła błędów decyzyjnych:
  -niewiedza, brak doświadczenia oraz cechy osobowości decydenta - nieadekwatne do pozycji i roli politycznej, uniemożliwiające prawidłowe rozpoznanie warunków i mechanizmów życia politycznego,
  -partykularne dążenia różnych ośrodków decyzyjnych, które lekceważą istniejące  w otoczeniu społecznym interesy innych,
  -przyjęte w systemie politycznym struktury organizacji i procedury decyzyjne, ograniczające bądź wykluczające sprawność komunikacji,
  -preferowanie przez niektórych decydentów intuicji kosztem wiedzy

• Rodzaje błędów decyzyjnych:
  -subiektywne - decyzje niezgodne z odczuciem i rozumienie własnych interesów przez adresatów,
  -diagnostyczne - nietrafnie definiujące cel działania,
  -instrumentalizacji działania - trafnie definiują cel działania, ale realizują go nieodpowiednimi środkami i metodami,
  -błąd zaniechania analizy warunków działania - trafnie określają cel i metody, ale są realizowane bez korekty w szybko zmieniającym się otoczeniu,
  -błąd niewłaściwego wyboru momentu działania - podejmowane zbyt szybko lub za późno,
  -błąd złego rozpoznania potrzeb - podjęte działanie jest niepotrzebne,
  -błąd nie rozpoznania potrzeb - niepodjęcie koniecznych działań w danych warunkach i czasie.

63. Formy odpowiedzialności decydenta

• Formy odpowiedzialności decydenta:
  -wybory,
  -alternacja władzy (wybór),
  -odpowiedzialność karna za przestępstwa kryminalne,
  -odpowiedzialność konstytucyjna wynikająca z faktu naruszenia prawa przez władzę wykonawczą w związku z wykonywaniem funkcji urzędowych,
  -dymisja,
  -votum nieufności (wobec ministra, całego rządu),
  -instytucja kontrasygnaty.

64. Rodzaje decyzji politycznych

• Zgodnie z kryterium ośrodka decyzyjnego, decyzje można klasyfikować pod względem:

• poziomu decyzyjnego

• decyzje narodowe (centralne i lokalne)

• międzynarodowe

• zakresu podmiotowego

• decyzje ogólnospołeczne podejmowane przez wszystkich obywateli, na przykład w czasie referendum,

• decyzje organizacji społecznych i politycznych

• decyzje państwowe podejmowane w formie prawnej.

• motywacji

• decyzje podejmowane z powodów aksjologicznych, militarnych, gospodarczych, społecznych lub czysto politycznych, to znaczy władczych.

• Adresata

• decyzje podmiotowe odnoszą się do działania ośrodka decyzyjnego, który ustala.

• Natomiast treścią decyzji przedmiotowych jest zobowiązanie, skierowane do innych adresatów.

• Zgodnie z kryterium procesu decyzyjnego, decyzje polityczne można dzielić z punktu widzenia:

• stopnia złożoności - decyzje proste i złożone.

• pola decyzyjnego - pole decyzyjne można podzielić na: polityczne, aksjologiczne, ekonomiczne, społeczne, militarne itd.

• formy podejmowania - Występują formy: pisemna, ustna i elektroniczna

• stopnia poinformowania o treści decyzji- np.: publiczne, jawne, utajone.

• Zgodnie z kryterium czasu decyzyjnego wyróżnić można decyzje, które:

• należy podjąć natychmiast

• mogą być odłożone na przyszłość.

• Zgodnie z kryterium implementacji decyzji politycznych, można zastosować cztery kryteria:

• stopnia przymusu - decyzje polityczne bywają:

• władcze, gdy istnieje obowiązek ich wykonania,

• opcyjne, kiedy wykonawcy mogą wybrać wariant realizacyjny albo wręcz samą możliwość wykonania

• symboliczne,

• podważalności decyzji - decyzje ostateczne, które nie podlegają dalszej dyskusji i powinny być wykonane,

• zakresu zmian - decyzje reformistyczne, powodujące zmiany raczej o charakterze administracyjnym oraz decyzji rewolucyjnej, wywołujące zasadnicze przekształcenia systemu politycznego

• implementacji - decyzje polityczne na rzeczywiste, symboliczne, nonsensowne oraz pseudodecyzje.

• W przypadku decyzji rzeczywistej występuje zarówno wiedza, jak i zamiar implementacji.

• Decyzja symboliczna jest oparta na wiedzy decydenta, połączonej z brakiem zamiaru wykonania decyzji.

• Pseudodecyzja stanowi przykład błędu o charakterze metodologicznym — decydenci nie dysponują wiedzą, ale demonstrują silny zamiar zrealizowania decyzji.

• Istotą decyzji nonsensownej jest brak zarówno wiedzy, jak i zamiaru wykonania decyzji.

65. Pojęcie systemu [terminy niezbędne do opisu systemu]

66. Pojęcie systemu politycznego

Całośc wzglednie trwałych działan instytucji norm i wartosci dotyczacych rozbieznych intersów podmiotów polityki, kótre sa rozstrzygane w formalnych i nie procesach decyzyjych

67. Koncepcje definiowania systemu politycznego

PODEJŚCIE INSTYTUCJONALNE sprowadza system polityczny do całokształtu instytucji politycznych oraz relacji zachodzących między nimi, a także do zasad działania i systemów normatywnych, na których podstawie one działają

tak więc system polityczny obejmuje ogół osób, grup i organizacji - w ich wzajemnych powiązaniach i współdziałaniu - podmiotów posiadających dominujący wpływ na opracowanie, wprowadzenie w życie i interpretację norm reglementujących życie wewnętrzne danego społeczeństwa

PODEJŚCIE STRUKTURALNO-FUNKCJONALNE traktuje system polityczny jako proces polityczny dokonujący się w ramach poszczególnych wspólnot takich jak państwo, związki zawodowe, zrzeszenia przedsiębiorstw itd. strukturalne elementy systemu politycznego to zapełniające go role działania, wzajemne oddziaływania, sposoby i "wzorce” zachowania jednostek i innych podmiotów stosunków społecznych

ODEJŚCIE SYSTEMOWE rozpatruje interakcje między systemem i jego otoczeniem

68. Model systemu politycznego [W.Lamentowicza]

69. Cele systemu politycznego

70. Funkcje systemu politycznego

71. Kryteria klasyfikacja systemów politycznych

72. Transformacja (tranzycja) systemów politycznych.

73. Pojęcie kryzysu politycznego.

74. Kryteria legitymizacji władzy politycznej

75. Definicja legitymizacji władzy politycznej

• Legitymizacja = uprawomocnienie; proces wiodący do pewnego stanu legitymacji; długotrwały proces; uprawnienie rządzących do podejmowanie decyzji

• Udzielenie opiera się na kryterium dobrowolności → wykłucza przemoc i strach jako źródło

• W państwach demokratycznych najbardziej rozpowszechnioną formą legitymacji są wolne wybory → źródłem władzy jest naród

• W systemach niedemokratycznych czynnikiem legitymizującym władzę jest ideologia

• Istenienie legitymizacji zmniejsza szanse napięć i destabilizacji państwa

• Legitymacja = uzyskanie aprobaty; jednorazowe zjawisko; uzyskanie formalnego statusu

76. Legitymizacja normatywna i społeczna

• Normatywna = dlaczego określona instytucja powinna znajdować posłuch - instytucja jest legitimizowana, jeśli można wskazać, że realizuje wartości podzielane przez daną społeczność; nie ma realne społeczne poparcie

• Empiryczna (społeczna) = określona społeczność uważa określoną instytucję za prawomocną i w konsekwencji znajduje ona faktyczny posłuch; niekończąca

• Idealna sytuacja, kiedy normatywna jest obok empiryczne

77. Źródła legitymizacji władzy politycznej

• Ideologia; dziedziczenie władzy; wybory; interes władzy (program partię, władzy); sprawność organizacyjna; wygrać wojne

78. Wymiary legitymizacji wg D.Eastona

• Ideologiczna = opiera się na akceptacji głównych zasad organizacji społeczeństwa, panującym systemie wartości oraz ogólnie przyjętych sposobach interpretacji przyszłości

• Strukturalna = to ak ceptacja norm reżimu politycznego wynikająca z przekonania o ich prawowitym i legalnym charakterze

• Personalna = wynika z szacunku dla osób sprawujących władzę; pomocna w momencie stabilizacji zmian

• Formy nie wykłuczają się → spójność zapewnia stabilność SP

79. Poziomy legitymizacji władzy D. Beethama.

• Reguły = normy prawne i obyczajowe → ich zachowanie przy zdobywaniu i sprawowaniu władzy zapewnia jej legalność

• Przekonania = minimum wspólnych przekonań grup rządzących i rządzonych → jeśli ma władza oparcie na poziomie przekonań, jest legalna

• Zachowania = czynne przyzwolenia ze strony grup podporządkowanych na bycie rządzonymi

80. Wymiary legitymizacji władzy M. Webera

• Legalna = posluszeństwo wynika z samego faktu istnienia prawa; pozycja przywódcy jest regulowana prawnie

• Tradycyjna = wynika z mocy panujących zwyczajów; kształtuje ją tradycja uważana za świętość; najczęściej pojawiało się w monarchii feudalnej

• Charyzmatyczna = wypływa z emocjonalnego stosunku do przywódcy, uznania jego wyjątkowego charakteru i niezwykłych talentów - charyzmy

81. Funkcjonalna rola legitymizacji dla władzy politycznej

82. Proces delegitymizacji władzy politycznej

• Delegitymizacja = erozja prawomocności; utrata aprobaty

83. Przyczyny i skutki delegitymizacji władzy politycznej.

• Przyczyny: sposoby zdobywania władzy; naruszanie wartości i zwyczajów; nieposiadanie lub utrata charyzmy przez przywódców; ostre konflikty; obecność radykalnej opozycji; negatywna ocena podstawowych wartości; stosowanie przemocy; istnienie opozycji politycznej; konfliktowe działania; krytyczne oceny konkretnych osób; niski poziom wytwarzania dóbr materialnych; nierównomierny rozwój; ostry kryzys gospodarczy; popularna konkurencja

• Skutki: zmiana systemu; modyfikacja (rozwinięte reformy); utrzymanie status quo; utrata autorytetu podmiotu władzy; destabilizacja ładu społeczno-politycznego; rozwinięcie aparatu przymusu; zmniejszenie realnego zakresu władzy; brak posłuchu ze strony rządzonych

84. Aksjologiczna koncepcja definiowania demokracji

• Aksjologiczny: demokracja jako zbiór wartości którym hołduje:

• wolność, równość, sprawiedliwość, godność, praworządność

• wskazanie na wartości, jakie ma realizować

85. Proceduralna koncepcja definiowania demokracji

• Proceduralne: demokracja jako zbiór norm:

• rozwiązania instytucjonalne, norm i reguły (np.: uczciwe wybory)

• Schumpeter: decydujące znaczenie przyznawał tym procedurom, które gwarantowały 2 szczególne cechy wyborów odbywanych w ramach demokracji: cykliczność, rywalizacja

• Minimalizm definicyjny - zmniejszenie liczbykryteriów a odrzucenie subiektywnych oczekiwań

• Akcent na instytucje a procedury polityczne pozwała na uniknięcie wartościowania polityki sprawowanej

• Pozwała też na pomiar poziomu demokratyzmu i wskazanie na regres lub progres w procesie demokratycznym

86. Materialna koncepcja definiowania demokracji

87. Kryteria demokratycznego systemu politycznego

• Do podstawowych cech demokratycznego ustroju, należy pięć zasad:

• zasada suwerenności narodu, zasada poszanowania praw mniejszości, trójpodział władz, państwo prawa, pluralizm

• Elitystyczna teoria demokracji [ S.Moski i V.Parety]

• Vilfredo Pareto opowiadał się za psychologiczną i intelektualną wyższością elit względem reszty społeczeństwa. Rozróżniał 2 rodzaje elit: elity rządzące, elity nierządzące

• Stworzył również teorię krążenia elit, mówiącą, w jaki sposób pewna elita może zostać zastąpiona przez inną.

• Gaetano Mosca twierdził, że elity to zorganizowane mniejszości, podczas gdy reszta społeczeństwa to niezorganizowana większość. Klasa rządząca składa się z elity rządzącej oraz sub-elit. Elity cechują się intelektualną, moralną i materialną przewagą.

89. Normatywna i empiryczna teoria demokracji

• Model normatywny - konstruowany na podstawie zestawu wartości i reguł za pomocą których realizowana jest idea „władzy ludu”. Zróżnicowanie w tej grupie wynika z odmienności celów jakie przypisuje się demokracjom oraz środków stosowanych dla ich realizacji. Demokracja w ramach tego systemu: bezpośrednia (parlamentarna), pośrednia (przedstawicielska), komitetowa.

• Model empiryczny - tworzony na bazie obserwacji faktycznie funkcjonalnych mechanizmów polit. Zróżnicowanie wyrasta z odmienności kryteriów branych pod uwagę przy analizie konkretnych istniejących w rzeczywistości systemów polit.

Ten model wyróżnia demokracja: prezydencka, semiprezydencka, parlamentarna, większościowa, konsensualna.

90. Mechanizm demokracji konsensualnej

• Model konsensualny - jeden z dwóch rodzajów modeli demokracji (podział według kryterium instytucjonalnego). Charakteryzuje się następującymi cechami:

• wielopartyjność

• stworzenie najszerszej koalicji, aby osłabić opozycję

• ordynacja proporcjonalna

• wielowymiarowość rywalizacji międzypartyjnej (programy partyjne różnią się od siebie znacznie)

• równoprawna pozycja izb parlamentu

• sztywność reguł w oparciu o które funkcjonuje system polityczny

• Model taki występuje w społeczeństwach zróżnicowanych wewnętrznie, m.in. w Szwajcarii.

• Cechy konsensualnego stylu uprawiania polityki:

• unikanie sytuacji, w których decyduje arytmetyczna większość głosów,

• podejmowanie decyzji głównie przez negocjacje wszystkich stron konkretnego konfliktu społecznego,

• minimalizacja elementu rywalizacji

• optymalne rozwiązania wielopłaszczyznowych konfliktów społecznych, zadowalające wszystkie ich strony, zapewniającekompromis.

• zdaniem J. Steinera decyzje oparte na poszukiwaniu "przyjacielskiego porozumienia", przeciwstawiają się decyzjom opartym na rywalizacji mającej na celu pokonanie mniejszości przez większość w konkretnej sytuacji oraz decyzjom represywnym, prowadzącym do trwałego podporządkowania mniejszości.

• Formy demokracji bezpośredniej
  * referendum ( głosowanie obywateli mających czynne prawo wyborcze)
  * Inicjatywa ludowa ( to prawo części obywateli do zgłaszania swoich propozycji zmian w prawie)
  * Weto ludowe ( prawo obywateli do wyrażania sprzeciwu wobec ustaw uchwalonych przez parlament) 
  * Recall ( prawo do odwołania urzędników pochodzących z wyborów powszechnych) 
  * plebiscyt
  * Zgromadzenie ludowe

• Modele wyborcze w demokracji pośredniej

System wyborczy, procedura ustalania wyników wyborów poprzez przeliczanie liczby oddanych głosów na poszczególne partie (lub kandydatów) w uzyskane przez nie mandaty.
Wyróżnia się dwa podstawowe systemy wyborcze:
1. większościowy - polega na tym, że mandaty otrzymuje tylko ta partia, ten kandydat, który uzyskał określoną prawem większość głosów w danym okręgu. W systemie tym okręgi wyborcze są najczęściej jednomandatowe - każda partia wystawia w okręgu tylko jednego kandydata i wyborca oddaje swój głos na tę lub inną partię, głosując na jej kandydata. Taki system eliminuje lub zmniejsza reprezentację partii małych, zapewnia jednak zazwyczaj stabilność rządów poprzez formowanie się w wyniku wyborów silnej większości parlamentarnej. Większościowy system wyborczy występuje m.in. w wyborach parlamentarnych w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii. W wyborach do Senatu w Polsce obowiązuje system większościowy, lecz okręgi wyborcze są dwumandatowe lub trzymandatowe - partie wystawiają dwóch lub trzech kandydatów w jednym okręgu.
System większościowy występuje w dwóch postaciach: 
a) system wyborczy większości bezwzględnej, warunkiem wyboru jest otrzymanie przez kandydata więcej niż połowy wszystkich ważnych głosów w okręgu wyborczym, w Polsce obowiązuje w I turze wyborów prezydenckich, 
b) system wyborczy większości względnej, mandat otrzymuje ten kandydat, który uzyskał większą liczbę głosów niż inni (w tym systemie przeprowadzane są wybory do Senatu RP),
2. system wyborczy proporcjonalny - stosowany w okręgach wielomandatowych, polega na tym, że podział mandatów między partie jest dokonywany odpowiednio (proporcjonalnie) do liczby głosów zebranych przez każdą z nich. Zasada proporcjonalności prawa wyborczego może być stosowana tylko wtedy, gdy tworzy się okręgi wielomandatowe i gdy istnieją zwalczające się partie polityczne, przystępujące do wyborów z własnymi programami i z osobnymi listami kandydatów.
Podział mandatów ustalany jest według różnorodnych metod matematycznych (np. d'Hondta,Sainte-Lague).
Zastosowanie systemu wyborczego proporcjonalnego wiąże się często z istnieniem list krajowychoraz tzw. progów wyborczych (jeśli partia nie przekroczy określonego prawem minimum głosów - np. w Turcji 10%, w Szwecji 4%, w Polsce 5% dla partii oraz 8% dla koalicji partyjnych - nie bierze udziału w proporcjonalnym podziale mandatów).
Zaletą systemu proporcjonalnego jest to, iż skład polityczny parlamentu odbija mniej więcej wiernie układ sił politycznych w społeczeństwie. Słabość tego systemu ujawnia się dopiero wtedy, gdy przychodzi do podejmowania przez parlament decyzji. System ten sprzyja bowiem rozbiciu parlamentu. Wymaga tworzenia koalicji rządowych. Tak budowane rządy są bardzo często mało stabilne.

93. Poliarchia

• pojęcie stworzone w roku 1953 przez socjologa Roberta Dahla na określenie nowoczesnej demokracji. Demokracja zapewnia obywatelom możliwość realnego uczestnictwa w polityce. Fundamentalną rolę odgrywa w niej rywalizacja polityczna. Demokracja jest stanem idealnym, a więc nieosiągalnym, można do niego jedynie dążyć.

• Poliarchia wyznacza instytucjonalne minimum dla funkcjonowania demokracji: wybieralni przedstawiciele; wolne, uczciwe i częste wybory; wolność słowa; wolność stowarzyszania się; wolny dostęp do różnorodnych źródeł informacji; inkluzywne obywatelstwo (zobacz: ekskluzja); instytucje polityczne zależne od wyborców

• Czynniki stabilizujące: niewykorzystywanie przemocy w celu zdobycia władzy; pluralistyczne społeczeństwo; ograniczona możliwość występowania różnic kulturowych; obywatelska kultura polityczna; odpowiednie środowisko międzynarodowe

94. Czynniki ograniczające bierne i czynne prawa wyborcze

• Bierne prawo wyborcze (prawo wybieralności) - prawo do kandydowania. Przykładowo w Polsce bierne prawo wyborcze do Sejmu, czyli prawo bycia wybranym na posła, ma każdy obywatel polski mający prawo wybierania (czyli mający czynne prawo wyborcze), który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat. W przypadku senatorów granica wieku jest wyższa i wynosi 30 lat. Wynika to z faktu, iż Senat z założenia ma być "izbą rozsądku", powinien zatem składać się z osób mających określone doświadczenie i wiedzę oraz obycie polityczne.

• Cenzusy wiekowe obowiązujące w Polsce

• do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw - 18 lat ukończone w dniu wyborów

• do Sejmu - 21 lat

• do Parlamentu Europejskiego - 21 lat

• na urząd wójta, burmistrza i prezydenta miasta - 25 lat

• do Senatu - 30 lat

• na urząd prezydenta Rzeczypospolitej - 35 lat

• Czynne prawo wyborcze (prawo wybierania) - prawo przysługujące obywatelom, które zapewnia im możliwość udziału w głosowaniu i oddania głosu na swojego kandydata do organów przedstawicielskich państwa, do organów samorządu terytorialnego bądź w referendum.

• W Polsce czynne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom polskim, którzy ukończyli 18 lat (najpóźniej w dniu głosowania), a którym prawo to nie zostało odebrane prawomocnym wyrokiem sądowym (pozbawienie praw publicznych) i nie są ubezwłasnowolnieni.

• Czynniki sprzyjające pojawieniu się reżimu autorytarnego

• Kryteria systemu autorytarnego wg J. Linza

Za charakterystyczne cechy systemu autorytarnego J. Linz uznał:

• ograniczony pluralizm: często dopuszcza się istnienie jakiś form opozycji, choć bez realnego wpływu na sferę polityki,

• niski poziom ideologizacji, brak jest powszechnej i koniecznej dla totalitaryzmu mobilizacji - władza zadowala się biernym podporządkowaniem

• charakterizoval autoritativní režimy jako politické systémy s omezeným neodpovědným pluralismem, bez vypracované a vedoucí ideologie, zato se zřetelnou mentalitou, bez extenzivní či intenzivní politické mobilizace, ve kterých vůdce či příležitostně malá skupina uplatňuje moc uvnitř formálně neprecizně definovaných, avšak současně celkem předvídatelných hranic

• omezený pluralismus - politici, kteří získávají moc, vycházejí obyčejně z nejrůznějších vlivných společenských skupin - svoji pozici však neodvozují pouze z podpory těchto skupin, ale také (a především) z důvěry, kterou v ně vládce vložil, když povolil jejich existenci

• režim toleruje existenci řady organizací, které dokonce mohou mít politický přesah - žádná z těchto sktruktur nesmí zpochybňovat samotnou podstatu režimu a musí být k němu loajální - vede to ke vzniku semiopozice uvnitř režimu

politická mobilizace - při analýze míry politické účasti můžeme vymezit čtyři základní stupně: omezenou účast, kontrolovanou účast, tendenci k politické apatii a povzbuzování této apatie

97. Cechy systemu totalitarnego.

• Twór XX wieku; totalny monopol państwa (władzy) na wszystko; występowanie ideologicznej doktrynacji

• Monistyczny ośrodek sprawowania władzy; masowa mobilizacja; ideologizacja życia publicznego; poszukiwanie wroga;

• Arendt:

• Jedna partia polityczna na czole z wodzą (Bóg), która jest nosicielką ideologię a terroru

• Społeczność ma charakter masowy - jest przyczyną wykłuczenia człowieka z tradycyjnych struktur społecznych

• Sartori:

• Całkowita ekspansja i włamanie władzy państwowej

• Ideologizacja polityki w postaci religię politycznej

• Kontrola polityczna wszystkiego łącznie z sferą pozapolityczną

• Carl Friedrich, Zbigniew Brzeziński:

• Oficjalna ideologia; masowa partia pozostająca pod kontrolą oligarchii; monopol rządu na broń; rządowy monopol dysponowania środkami masowego przekazu; terrorystyczny system policyjny; centralne zarządzanie gospodarką

• Definicja totalitaryzmu E. Carra.

• totalitaryzm - pogląd, że jakaś zorganizowana grupa czy instytucja (Kościół, rząd, partia) ma szczególny dostęp do prawdy

• totalitaryzm jest stary jak świat, istniał i będzie istnieć zawsze. Odnosi się do reżimu, ale i „umysłowości” totalitarnej

99. Różnice pomiędzy „czarnym” i „czerwonym” totalitaryzmem.

100. Różnice pomiędzy totalitaryzmem a autorytaryzmem.

Totalitaryzm

Autorytaryzm

Monistyczny ośrodek sprawowania władzy Ideologia Mobilizacja Aparat władzy państwowej ingeruje w każdy aspekt życia obywatela Wszechogarniająca kontrola życia społeczeństwa, indoktrynacja  Nie ma pluralizmu  Może działać tyko jedna partia rządząca  Totalna cenzura  Kult wodza, jednostki  Wysoki stopień zmilitaryzownia

ograniczony pluralizm mentalita depolitizacja przywódca czy mała grupa wykonuje swoje kompetencje w formalnie nie bardzo wyraźnych, ale przewydywalnych granicach Ideologia - autorytaryzm nie ma ambicji tworzenia nowego społeczeństwa, nowego porządku społecznego; chodzi o utrzymanie władzy; nie ma zatem potrzeby posługiwania się ideologia która uznawana byłaby za rodzaj przewodniej siły  Mobilizacja - jest ona zmienna w zależności od potrzeb elity autorytarnych; najczęściej ludzie są bierni i pogrążeni a apatii politycznej, ale czasem władza potrzebuje poparcia i wówczas w sposób sztuczny doprowadza się do mobilizacji sił społecznych  Autorytarny przywódca - opiera swoja legitymizację na charyzmie; nie ma więc legitymacji demokratycznej, ale opiera się na specyficznych cechach osobowościowych. Autorytaryzm to także terror, kontrola polityczna

101. Pojęcie podmiotowości politycznej.

• „podmiotowość” oznacza świadome i zarazem czynne kształtowanie istniejącej rzeczywistości, przeobrażenie jej w kierunku zgodnym z własnymi potrzebami

• Podmitowość polityczna to trwała zdolność grupy lub organizacji do świadomego podejmowania suwerennych i racjonalnych działań

• Podmiotami politycznymi są: państwo, partie polityczne i inne organizacje społeczne

• Warunki podmiotowości: świadomość; moment aktywności (działanie)

• właściwość grup społecznych i jednostek, polegająca na zdolności świadomych, samodzielnych (suwerennych), racjonalnych i celowych działań realizujących ich potrzeby i interesy poprzez udział lub wpływanie na procesy sprawowania władzy politycznej

102. Koncepcja nabywania podmiotowości politycznej.

103. Klasyfikacja podmiotów polityki

• Kryterium liczebności: podmioty zbiorowe (potężna siła sprawcza w działaniach politycznych, odgrywają dużą rolę w życiu politycznym, gdyż mogą masowo oddziaływać naprocesy społeczne) x indywidualne (uczestnicy życia zbiorowego, którzy oddziałują na procesy polityczne, pojawiają się najczęściej na pograniczu epok i mają znaczenie dziejowe dla wspólnot ludzkich)

• Kryterium miejsca w strukturze politycznej społeczeństwa: Cechą charakterystyczną tych podmiotów jest duża aktywność, która wpływa na procesy decyzyjne. Podmioty te w okresach przełomowych odgrywają znaczącą rolę, ponieważ niekiedy mogą przesądzić o biegu wydarzeń lub procesach społecznych. Do tego rodzaju podmiotów możemy zaliczyć przede wszystkim duże grupy społeczne, związki wyznaniowe,a także elity polityczne.

• Kryterium funkcji: Możemy wyróżnić następujące podmioty: decyzji i wpływu.

Podmioty decyzji to takie, które w bezpośredni sposób uczestniczą w procesie decyzyjnym i rozwiązują problemy życia politycznego społeczeństwa. Przykładem takiego podmiotu mogą być wyborcy, którzy w bezpośredni sposób uczestniczą w procesie decyzyjnym - rozstrzygają o wyborze składu osobowego parlamentu i rządzących sił politycznych. Podmioty wpływu zaś, oddziałują pośrednio lub bezpośrednio na podejmowanie decyzji, np. związki zawodowe, pracodawców.

104. Aspekty podmiotowości wg. T. Tomaszewskiego

• Według T.Tomaszewskiego, dzięki podmiotowości "Człowiek jest kimś, że ma określoną tożsamość, że posiada mniej lub bardziej wyraźną indywidualność, która wyróżnia go od innych, że jego własna działalność zależy w znacznym stopniu od niego samego”

• Podmiotowość łączy się z zagadnieniem samorealizacji.

• Pierwszy aspekt: "Podmiotowość stanowi swoisty fundament bytowy dla samorealizacji"(Górniewicz,1997,s.23). Oznacza to, iż człowiek to jednostka autonomiczna i ma świadomość wpływu na otoczenie.

• Drugi aspekt: "Przekonanie o tym, że jednostka wyraża swoją istotowość poprzez działanie w świecie zewnętrznym. Osiąga przy tym poczucie spełnienia, właśnie samorealizacji"(Górniewicz, 1997,s.23).  Analizowanie własnych czynów wzbudza w nas poczucie podmiotowości.

105. Własności podmiotu wg. Z. Spondela

106. „Poziomy podmiotowości politycznej” [M. Karwata]

• Podmiotowość to proces stawania się podmiotem, dążącym do wyższego poziomu integralności działań i ich większej skuteczności w odniesieniu do realizacji interesów czy też artykułowanych w ramach grupy potrzeb

• Grupa postrzegana z zewnątrz jako całość sumaryczna, będąca w stadium nieokreśloności bezpodmiotowej

• Gdy grupa zaczyna postrzegać siebie samą jako całość, wchodzi do stadium quasi-podmiotowości - obejmująca 2 poziomy: identyfikacji i samoorganizacji

• Poziom aktywności: pełny wyraz podmiotowości osiąga grupa, która zaczyna w sposób organizowany oddziaływać na inne grupy i społeczeństwo

1.    Podmiotowość działań politycznych - grupa jest w stanie tworzyć pewne fakty polityczne, lecz nie ma trwałego wpływu na życie polityczne
2.    Podmiotowość stosunków politycznych - proces, w którym dana grupa zaczyna akceptować swoje istnienie, miejsce, uzyskuje suwerenność, możliwość naznaczenia swojego zadania
3.    Podmiotowość procesów politycznych - sytuacja, kiedy grupa jest w stanie, ma wpływ na zmianę prawa. Nie tylko tworzy incydent, ale powoduje to określone konsekwencje i obejmuje tym większą część albo wszystkich obywateli, ma możliwość naruszania porządku prawnego
4.    Podmiotowość władzy politycznej - pojęcie zmienne z pojęciem panowania politycznego, ekonomicznego, ideologicznego; wpływ na społeczna możliwość realizacji swoich idei
5.    Podmiotowość dziejowa - kontekst klasy robotniczej

107. Podmiotowość nominalna i realna

108. Zasada trójpodziału władzy

• Ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza

109. Geneza i charakter ruchu politycznego

• Ruch polityczny - dążenie do opanowania wszelkich sfer życia politycznego, a przede wszystkim zdobycia, utrzymania i sprawowania władzy politycznej. Innymi słowy ruch polityczny to dążenie do zdobycia władzy lub wywierania wpływu na władzę.

• Teoria ruchów politycznych kształtuje się na pograniczu historii, socjologii, psychologii oraz cybernetyki społecznej. Z reguły przez termin „ruch” rozumie się zbiorowe dążenie ludzi do realizacji wspólnych celów”, Jest to bardzo ogólne, a tym samym niezbyt precyzyjne określenie.

• Na gruncie politologii przez ruch polityczny rozumie się także:

• zespół organizacji (często grup o różnym stopniu sformalizowania) prowadzących działalność w wielu państwach i odznaczających się określonymi wspólnymi cechami, przede wszystkim w sferze założeń i celów,

• organizację, która funkcjonuje w jednym państwie, ma ogólnokrajowe kierownictwo, określoną strukturę organizacyjną, więzi formalne oraz zasady i cele działania; organizacją taką jest partia polityczna, utożsamiana z reguły z ruchem politycznym.

• Rodzaje ruchów politycznych

• spontaniczne, pozbawione organizacji i z reguły krótkotrwale

• zorganizowane dość luźno i na ogół krótkotrwale

• dobrze zorganizowane dla osiągnięcia określonego celu doraźnego

• dobrze zorganizowane, o wysokim stopniu trwałości

• Stadia rozwoju ruch politycznego

• tworzenie się przesłanek ruchu - jego źródłem może być indywidualne przeświadczenie o potrzebie zmiany istniejącej rzeczywistości, co stanowi szczególnie istotną motywację przy tworzeniu spontanicznego ruchu oddolnego; jeżeli impuls do tworzenia ruchu politycznego pochodzi od ośrodków władzy (w tym momencie motywacją nie jest chęć zmiany istniejącej rzeczywistości), wtedy mamy do czynienia z oddziaływaniem propagandowym

• artykulacja dążeń - może się ona przejawić w postaci „manifestu programowego” lub publicznych wystąpień przywódców (animatorów) ruchu

• agitacja - pozyskanie członków i sympatyków ruchu — innymi słowy jest to budowanie pozycji ruchu w państwie i społeczeństwie; od wielkości poparcia uzależniona jest realizacja celów ruchu politycznego

• rozwinięta działalność polityczna - następuje wprowadzenie w życie „manifestu programowego” poprzez wpływanie na władzę lub dążenie do jej przejęcia; siła ruchu, stawiane cele, stopień zorganizowania oraz układ sił politycznych przesądzają o trwałości tego stadium

• zamieranie - ruchy polityczne, których cele zostały zrealizowane lub ich realizacja jest niemożliwa, znikają ze sceny politycznej; bardzo często stadium to udaje się opóźnić dzięki stawianiu nowych celów, zmianom organizacyjnym lub personalnym

• Etapy rozwoju partii politycznej

• 5 zasadniczych etapów rozwojowych:

1. Partii jako ugrupowań o strukturze rodowej - zaczęły powstawać już w starożytności

• Klasycznym przykładem jest Rzym w okresie poprzedzającym II wojnę punicką

• Rządząca państwem nobilitas walczyła pomiędzy sobą o wpływy i urzędy

• Ugrupowania tworzone przez nobilów były tzw. factiones, łączące kilka rodów pod przewodnictwem jednego rodu odgrywającego rolę kierowniczą

• Ugrupowania nie miały określonego programu politycznego

2. Partii jako ugrupowań arystokratycznych - także w Rzymie; u schyłku republiki rzymskiej ukształtowały się 2 przeciwstawne ugrupowania: popularzy (wyrażny program polityczny, ukierunkowany na reformy o charakterze politycznym, gospodarczym i społecznym; nastawione antysenacko) i optymaci (obrońcy interesów senatu; luźna grupa; przynależność nie miała charakteru formalnego i wyrażała pewne sympatie polityczne)

• Partie angielskie wigów i torysów - powstały w okresie restauracji Stuartów oraz tzw. Chwalebnej Rewolucji z 1689r.

• Wigowie = stronnicy szkockich dysydentów Kościoła anglikańskiego, przeciwnicy króla Jakuba II.; główna siła opozycyjna; dzięki ich działaniom doszło do pozbawienia króla władzy oraz powolania na jego tron Marii i Wilhelma Orańskiego

• Torysi = z reguły katolikami; ugrupowanie uzyskało przewagę w parlamencie po 1660r.

• Partii klubowych - zaczęły powstawać na przelomie XVIII i XIX wieku; 3 nowe elementy: rozbudowana formalna organizacja, większa rola platformy programowej oraz nie miały charakteru stanowego

• Partii masowych - w momencie upowszechnienia się prawa wyborczego; zrzeszanie coraz większej liczby członków oraz coraz większym sformalizowaniem struktur organizacyjnych; na rozwój wpływały formułowane wtedy ideologie i doktryny polityczne, z których partie te czerpały inspiracje w formułowaniu swoich programów; w tym okresie wykształciły się ruchy polityczne: konserwatywny, liberalny, chrześcijańsko-demokratyczny, socjalistyczny i komunistyczny

• Partii masowej integracji - ich powstanie wynika przede wszystkim ze zmian, jakie zachodziły w Europie Zachodniej po 1945r.

• Moshe Maor - dwa procesy:

1. Umocnienie się grupy ścisłego kierownictwa → wiąże się z postępującym zmniejszaniem się roli członków partii w procesie wyłaniania kandydatów na stanowiska kierownicze oraz z pojawianiem się tendencji do pośredniego wyłaniania przywódców

2. Degradację roli indywidualnego członka w tworzeniu jej programu

111. Sposoby upodmiotowienia partii politycznych

112. Pojęcie partii politycznej

• „partia polityczna to wyspecjalizowana organizacja społeczna, posiadająca określony program będący podstawą do uzyskania szerszego poparcia społecznego i tą drogą do zdobycia władzy lub uzyskania wpływu na władzę.” → elementy składowe:

1. Organizację - partie posiadają określoną organizację wewnętrzną

2. Program - programy polityczne stanowią wyraz określonych interesów ekonomicznych, politycznych, i nieraz także ideologicznych; jest to formalny wyraz uświadomienia sobie przez partię jej obiektywnej sytuacji, kierunków i możliwości działania w zakresie przekształcania struktury społecznej, ekonomicznej i politycznej państwa

3. Poparcie społeczne - poparcie może mieć dwie główne formy: czynną (gdy do partii wstępują najaktywniejsi jej zwolennicy i poprzez swoje uczestnictwo wpływają na zwiększenia roli partii w życiu politycznym kraju) i bierną (zachodzi podczas wyborów)

4. Władzę - partia dąży do jej zdobycia lub do uzyskania wpływu na władzę

• Wróblewski wyszczególnił kategorie władzy:

1. Władza polityczna w znaczeniu węższym, należąca do partii, która zwyciężyła w wyborach

2. Władza państwowa, która przysługuje podmiotowi wskazanemu konstytucyjnie, a którego zakres społeczny określają normy prawne

3. Władza publiczna, będąca jednocześnie kategorią prawną i socjologiczną

113. Pojęcie systemu partyjnego

• M. Duverger „system partyjny to forma i warunki koegzystencji partii istniejących w danym państwie”

• Dobieszewski, Sobolewski, Banaszak „system partyjny to układ legalnie działających w danym państwie partii politycznych”

• Zakrzewski „system partyjny to mechanizm współdziałania bądź rywalizacji organizacji społecznych w walce o władze i w jej sprawowaniu”

• System partyjny = formy i warunki współpracy lub rywalizacji partii politycznych w walce o zdobycie władzy politycznej albo w jej sprawowaniu

114. Czynniki wpływające na kształtowanie się systemów partyjnych.

115. Typologia systemów partyjnych J. Blondela lub J. J. Wiatra.

• J.Blondel: proponuje uwzlędnienie dwóch omawianych wcześniej zmiennych: liczby partii oraz ich rozmiaru w ramach systemu partyjnego:

1. System dwupartyjny: 2 duże partie mające (z różnych przyczyn) znaczną przewagę nadd partiami małymi

2. System dwuipółpartyjny: 2
   duże partie oraz trzecia - mała, znacznie słabsza, jednak mająca duży wpływ w systemie partyjnym

3. System wielopartyjny oparty o dominację jednej partii: wśród wielu partii jedna wyróżnia się rozmiarem i dlatego jest niezbędna dla stworzenia większościowej koalicji gabinetowej, której również sama nie posiadając większości bezwzględnej nie jest w stanie stworzyć

4. Systemy wielopartyjne bez partii dominujące

116. Funkcje systemu partyjnego

• Funkcje polityczne:

• SP stanowi forum legalnej walki o władzę polityczną

• Jest mechanizmem umożliwiającym organizowanie wyborów

• Integruje i aktywizuje politycznie społeczeństwo

• Umożliwia formowanie ośrodków władzy i wyłanianie ekip rządzących

• Funkcje kulturowe:

• Jest forum kształtowania opinii publicznej

• Rozwija kulturę polityczną społeczeństwa

• Wpływa na kulturę polityczną „klasy politycznej”

• Funkcje partii politycznych

• Partie występują jako siła napędowa i motor działania społeczeństwa i państwa

• Partie probudzą energię mas do realizacji określonych zadań; są ośrodkami opracowującymi strategię i taktykę dotyczącą rozwoju społeczeństwa

• Partie jest reprezentantem interesów poszczególnych grup, stanowiący niezastąpiony łącznik pomiędzy wyborcą i strukturą państwową

1. Funkcje partii politycznych sensu largo = najważniejsze zadania organizacji (artykulacja potrzeb; rekrutacja polityczna; wyborcza; rządzenia)

2. Funkcje partii politycznych sensu stricto = bardziej szczególowe zadania partii jako wyspecjalizowanej organizacji politycznej

1. Partie są mechanizmami wyłaniającymi elitę władzy w państwie

2. Stanowią forum legalnej władzy w państwie, pokojowego ścierania się poglądów i programów w ramach panującego ustroju społeczno-politycznego

3. Kształtują opinię publiczną

4. Formułują określone doktryny i programy polityczne

5. Wiążą państwo ze społeczeństwem, stanowią siłę, na której może się opierać rząd

6. Są czynnikiem integracji społeczeństwa w sferze życia politycznego

7. Uczestniczą w kształtowaniu systemów politycznych, ich ogólnych zasad, elementów składowych...

• Yves Meny → 4 funkcje partii:

1. Mobilizacji i integracji politycznej mającej zachęcać do udziału w życiu politycznym

2. Przygotowania kadr (przyszłych elit politycznych) dla prawidłowego zarządzania instytucjami politycznymi

3. Edukacji politycznej elit, społeczeństwa poprzez przygotowanie do czynnego udziału w życiu politycznym

4. Ujawniania struktury opinii publicznej

• Merriam, Cossnell, Woll, Binstock

• Wypełnienie luki pomiędzy narodem i państwem

• Selekcja kandydatów do urzędów publicznych

• Formułownie opinii publicznej

• Socjalizacja społeczeństwa

• Kierowanie rządem lub konstruktywna jego krytyka

• Funkcja artykulacji i agregacji potrzeb oraz interesów społecznych

• wiąże się z ujawnianiem, formułowniem, hierarchizowaniem i reprezentowaniem w procesie decyzyjnym preferencji odpowiednich grup społecznych będących zwolennikami tych ugrupowań

• Lipset, Rokkan → partie budowały swoją tożsamość dzięki procesowi krystalizacji i artykulacji sprzecznych interesów oraz ukrytych napięć tkwiących w strukturze społecznej

• Funkcja ekspresyjna = wytwarzania retoryki służącej do przekładania kontrastów w strukturze społecznej i kulturowej na postulaty działań

• Funkcja kształtowania opinii społecznej

• Funkcja wyborcza

• Stanowi pewną całość złożonych i różnorodnych działań partii politycznej, działań prowadzonych permanentnie

• Odgrywa doniosłą rolę w funkcjonowaniu demokratycznego systemu politycznego → poprzez tę funkcję uzyskują społeczną legitimizację

• Selekcja kandydatów

• Partie polityczne od początku swego istnienia były głównym czynnikiem rekrutacji elit politycznych, poprzez desygnowanie kandydatów do wyborów

• 4 typy procesu nominacji kandydatów:

• Nie uregulowany, żywiołowy - w postaci nieformalnych, często poufnych umów czy porozumień między działaczami partii; często związany z nominacją charyzmatycznych polityków

• Przez organy lokalne - jest przejawem demokratyzmu w partiach - statutowe wyznaczenie przez instancje lokalne zwiększa stopień podmiotowości politycznej mas członkowskich; w nowoczesnych partiach masowych (np. socjaldemokratycznych, chadeckich)

• Przez organy centralne - wyrazem centralizmu w partii; oficjalnie w partiach faszystkowskich o strukturze wodzowskiej w w większości partii w systemach autorytarnych

• Wybór przez członków partii - związany z wyborem kandydatów przez samych członków; najbardziej demokratyczny

• Formułowanie programu

• Manifest Wyborczy Parii Konserwatywnej w 1834r. (Peel) → 2 zasadnicze modele procedury układania programu

• Opracowanie programu wyłącznie lub w głównej mierze przez indywidualnych kandydatów - charakterystyczny dla klasycznych partii komitetowych, które jako całość albo nie posiadały swego programu wyborczego; partie słabo zorganizowane, o małej dyscyplinie partyjnej, w których poszczególne osobitości kandydujące mają wielką samodzielność i znaczenie

• Powierzenie redakcji programu wyborczego władzom partyjnym i nadanie temu programowi charakteru powszechnie wiążącego - kandydaci mają jedynie objasniać i propagować program, natomiast nie mają prawa go zmieniać na własną rękę; charakterystyczne dla partii współczesnych dojrzałych organizacyjnie i ideologicznie

• Różne formy oddziaływania propagandowego w celu popularyzacji swoich kandydatów i programów (wydania broszurowe; druki; reklamówki radiowe i telewizyjne; prasa; plakaty; spotkania kandydatów z wyborcami...)

• Wysiłki wyborcze stosowane przez wielkie partie amerikańskie - strategia: partyjności; silnego kontrastu; różnicy ideologicznej; wyboru jednego zagadnienia; stworzenia pozytywnego wrażenia o kandydatach własnej partii; stworzenia negatynego wrażenia o kandydatach partii przeciwnej; budowy koalicji; budowy organizacji

• Koalicje wyborcze

• Celem jest wygranie wyborów lub chęć zwiększenia zysku wyborczego

• Partie polityczne konstruują przed wyborami koalicję, licząc uzyskania korzystniejszego rezultatu niż startując pojedynczo

• Koalicja = sojusz, blok

• Partie ryzykują, że mogą zatracić swoją tożsamość → przekonanie o korzyściach uczestników koalicji jest silniejsza tendencją

• Koalicje partyjne: kryterium ilościowe: a) Dwupartyjne b) Wielopartyjne

• Kryterium rozmiaru partii: a) koalicje z udziałem wielkich partii b) koalicje małych partii c) koalicje pośrednie

• Ze względu na uzyskany rezultat wyborczy koalicje:

1. Koalicja addytywna = jej poparcie jest dokładnie równe sumie poparcia tworzących ją partii; warunkiem uzyskania takiego rezultatu jest aprobata danej koalicji ze strony wyborców → uznają że nowy podmiot polityczny nie pozbawił się tożsamości programowej „ich ugrupowań” i nie oddają swoich głosów na inne komitety wyborcze

2. Koalicja subaddytywna = poparcie niższe; nie przysporzyło jej to nowych zwolenników, lecz również sympatycy ugrupowań tworzących koalicję przezrzucili swoje głosy na inne partie lub koalicje; wizerunek nowego ugrupowania rozmija się z oczekiwaniami wyborców

3. Koalicja superaddytywna = poparcie wyższe; wyborcy przyznali koalicji dodatkową premię za samo jej powstanie; psychologiczny efekt prawa wyborczego (Duverger) = wyborcy w obawie przed zmarnowaniem głosu generalnie głosują na najsilniejsze ugrupowania; również zgoda i harmonia interpersonalna wśród społeczeństwa

• Funkcja rządzenia

• Realizowana w dwojaki sposób:

• Poprzez objęcie kierownictwa państwem samodzielnie → polega na personalnym obsadzaniu najwyższych organów państwa i decydowaniu o kierunku polityki państwa

• Poprzez kontrolę rządów w roli opozycji politycznej → krytika korygująca

• Typologia partii M. Webera i M. Duvergera

• Maurice Duverger: partie masowe (demokratyczne partie świata zachodniego, członkowie z wszytkich klas), kadrowe (np. Komunistyczna Partia Chin; ubiegają się o poparcie aktywnej politycznej elity; partie scentralizowane; oczekuje się aktywne działanie członków), wodzowskie (struktura partii jest zbudowana wokół jednej osoby; np. NSDAP; w krajach rozwijających się Trzeciego Świata)

• Klasyfikacja Maxa Webera:

• Partie patronażu, nastawione na zdobycie władzy dla przywódcy i obsadzenie głównych stanowisk administracyjnych przez swoich członków

• Partie interesu = program świadomie artykułuje określone interesy grup społecznych (klas), które stanowią ich bazę w dążeniu do realizacji tych interesów

• Partie światopoglądowe, nastawione głównie na abstrakcyjne zasady, których podłożem są programy zbudowane w oparciu o określony światopogląd, np. religijny czy filozoficzny i które dążą do realizacji wypływającego z danego światopoglądu modelu ustrojowego

• Typologia partii politycznych wg R. Herbuta

R. Herbut → socjalistyczne, komunistyczne, lewicowe partie socjalistyczne, wyznaniowe, agrarne, liberalne, konserwatywne, ultraprawicowe, ekologiczne

120. Definicja „elity” i „elity politycznej”

• Elita - kategoria osób znajdujących się najwyżej w hierarchii społecznej, pod jakimś względem wyróżnionych z ogółu społeczeństwa. Elity mają często zasadniczy wpływ na władzę oraz na kształtowanie się postaw i idei w społeczeństwie.

• Elita to zespół ludzi wyróżniających się pod jakimś względem w swoim otoczeniu i dlatego uznawanych za wybornych czy najprzedniejszych

• W nauce (politologii, socjologii) - elita określa różne gremia przywódcze, wyróżniające się wśród mas ludzkich danego społeczeństwa

• Elita polityczna - grupę osób, zajmujących ważne urzędy lub piastujących strategiczne stanowiska w organizacjach spoza struktur państwa, mogących wpływać na politykę i kształtować ją.

121. „Teoria krążenia elit”

• Teoria krążenia elit - koncepcja stworzona niezależnie przez Gaetana Moskę i Vilfreda Pareta. Zgodnie z tą teorią, w życiu politycznym istnieje cykliczny proces polegający na tym, że elity po przegranej walce o władzę przechodzą do opozycji i wkładają więcej wysiłku, aby dojść do władzy. Tym samym ich szanse na objęcie władzy zwiększają się, zaś po dojściu do władzy elity tracą impet w dalszej o nią walce. W ten sposób następuje ciągła wymiana pozycji społecznych elit z opozycji ikoalicji.

122. Koncepcja elit politycznych G. Mosci i V. Pareto

• Vilfred Pareto - socjologiczna koncepcja elit

• Vilfredo Pareto opowiadał się za psychologiczną i intelektualną wyższością elit względem reszty społeczeństwa. Rozróżniał 2 rodzaje elit

• elity rządzące

• elity nierządzące

• Stworzył również teorię krążenia elit, mówiącą, w jaki sposób pewna elita może zostać zastąpiona przez inną.

• Gaetano Mosca twierdził, że elity to zorganizowane mniejszości, podczas gdy reszta społeczeństwa to niezorganizowana większość. Klasa rządząca składa się z elity rządzącej oraz sub-elit. Elity cechują się intelektualną, moralną i materialną przewagą.

123. Procesy wymiany elit

124. Struktura elity wg R.Arona lub T.Bottomora

125. „Żelazne prawo oligarchii”

• Żelazne prawo oligarchii stwierdza, że każda organizacja, niezależnie od tego, jak demokratyczna lub autokratyczna na początku, w końcu zawsze przekształci się w oligarchię. Prawo to zostało zaproponowane w 1911 przez niemieckiego socjologa Roberta Michelsa w książce 'Partie Polityczne

126. Struktura elit politycznych

127. Funkcje elit politycznych.

• artykulacja interesów różnych grup społecznych

• hierarchizacja interesów

• organizowanie procesów organizacyjnych

• tworzenie i upowszechnianie wzorów działania w różnych sferach

• tworzenie systemów wartości, ideologii, które nadają sens życiu społecznemu

• prezentowanie strategii rozwoju społecznego

• socjalizacja polityczna

• wytwarzanie legitymacji systemu i podmiotów władzy

• organizowanie partycypacji politycznej

• stabilizowanie systemu politycznego i społecznego

128. Koncepcja T. Carleya roli jednostki w historii i polityce

• Historię tworzą wyłącznie bohaterowie i wyłącznie oni są istotni w dziejach świata; rola jednostki miała być wg niego głównym czynnikiem kształtującym poznanie i jej przedmiot - rzeczywistość

• Nadrzędna rola jednostki w społeczeństwie

• Głosząc ideę indeterminizmu twierdził, że jednostka nie jest w żaden sposób zniewolona, gdyż posiada wolę i świadomość w działaniu politycznym, dzięki czemu może kontrolować innych, a jej wola jest niezależna od czynników zewnętrznych

129. Koncepcja K. Marksa i F. Engelsa roli jednostki w historii i polityce

Wg Marksa wybitne jednostki mogą realizować przyświecające im cele, gdyż mają wrodzoną zdolność do lepszego wykorzystania sprzyjających warunków w danym momencie, co tyczy się zarówno decyzji o charakterze ekonomicznym, co politycznym. Istnienie nierówności społecznych sprzyja dominacji takiej jednostki nad innymi (tu też aspekt ekonomiczny). Dzięki regulacji powszechnych środków produkcji w społeczeństwie komunistycznym nikt nie ma wyłącznego kręgu działania - dzięki temu wyzwala on jednostkę ze zniewolenia, które wiąże się z ograniczeniem jej do jednej sfery aktywności. Marks twierdził, iż jedostki wraz ze społeczeństwem kształtowane są głownie poprzez stosunki ekonomiczne z racji konieczności zaspokajania własnych potrzeb fizycznych. Ewolucja komunizmu ma na celu wyzwolenie jednostki, dając jej pełną kontrolę nad dziejami, ludzie przestaną być bezwolnymi marionetkami.

Równocześnie jednak Marks i Engels nie mogli negować czy pomniejszać roli jednostki i jej wpływu na bieg wydarzeń historycznych. Im aktywniej masy ludowe uczestniczą w tych wydarzeniach - podnosili - tym bardziej palące staje się zagadnienie kierowania masami, tym większa jest rola przywódców, polityków, ideologów. Odrzucając idealistyczną koncepcję, głosząca, jakoby wybitne jednostki mogły dowolnie tworzyć historię, Marks i Engels uznali znaczenie inicjatywy poszczególnych jednostek, wybitnych działaczy , partii, organizacji, które umieją się związać z przodującą klasą, podnieść jej świadomość i wskazać właściwą drogę walki. Twórcy marksizmu z naciskiem podkreślali, że wybitne postacie pojawiają się z reguły w przełomowych chwilach narodu, wtedy kiedy na porządku stają nowe, wielkie zadania społeczne. Uznając znaczną rolę jednostek w procesie historycznym a nawet przyznając pewne znaczenie przypadkowości w dziejach, ostro zwalczali wszelkie teorie kultu jednostki jako koncepcje idealistyczne.

130. Typy przywództwa politycznego

O „przewodzeniu” możemy mówić, gdy osoby o określonych celach i motywacjach są w stanie zmobilizować czy to instytucjonalnie, czy politycznie, psychologicznie jednostki do działania - pokierować działaniami swych zwolenników, zaspakajając tym samym ich ambicje i motywacje. Samo „przywództwo” jest funkcją kultury politycznej i ustroju.

Możemy wyróżnić następujące typy przywództwa:

• transakcyjne: zainicjowany kontakt z innymi, w celu wymiany wartościowych dla obu stron rzeczy (charakter: ekonomiczny, polityczny lub psychologiczny)

• despotyczne: występuje w ustrojach fatalistycznych, przymiotnikami dla niego będą: totalny, nieustanny, ciągły, nieograniczony, nieuprawniony

• autokratyczne: dominacja liderów nad podległą im sferą ludzi (w ograniczonym zakresie), cechuje ją ciągłość i lokalizacja. Każdy zgodnie z hierarchią ma określone miejsce w społeczeństwie. Liderzy mogą modyfikować zastane prawo, lecz nie tworzyć nowego

• meteoryty: występuje w systemach rynkowych. Charakterystyczną cechą dla tego typu liderów jest krótkotrwałość ich kariery: szybko zdobyta, równie szybko utracona (wygasła).. Tzw. właściwe osoby we właściwym miejscu i czasie, cechują się ograniczonością (nie: umysłową!) i brakiem ciągłości

• charyzmatyczne: cechuje je solidaryzm, nieciągłość i nieograniczoność, wynika z naturalnych predyspozycji i tzw. charyzmy władcy/rządzącego. Porządek ustala się wedle osobistego uznania suwerena, którego wspomaga Duch Boży, stąd nieograniczony charakter władzy takiego wodza

• rutynowe: pasywne zachowanie lidera reagującego na zmieniające się sytuacje, lecz nie podejmującego pragmatycznego, przewidywania wydzarzeń. Jego cel to kontynuowanie polityki i zajmowanie się bieżącymi sprawami

• integrujące: lider przejawia wolę adaptacji do zmieniających się warunków, choć jest związany i uzalezniony od otoczenia społecznego. Próbuje uzyskać wpływ i kontrolę nad zmianami - idealny styl w warunkach demokracji liberalnej i stabilnej

• katalityczne: aktywny i kreatywny lider, charakteryzujący się autonomicznością swej pozycji wobec ogółu. Często próbuje zainicjować poważne reformy, jednak bez kwestionowania zastanych przez niego norm wedle których funkcjonuje aparat państwowy

• transformacyjne (kryzysowe): lider stanowi pozycję niezależną wobec ogółu i państwa, stanowi głowny kierunek działań politycznych i transformacyjnych, cechuje go dynamika działania i wchodzenie w aktywne związki z innymi liderami, co motywuje dodatkowo do działania

131. Polityk i aktor - podobieństwa i różnice

Aktorzy
Podobieństwa Panowanie nad emocjami Umiętność improwizacji Obecność sufleru Scenografia Dbalość o wizerunek	Różnice Aktor - fikcja x polityk - realita Rola x skandal Konsekwencje działań Życie prywatne i zawodowe

132. Mechanizm kreacji jednostki w systemie politycznym

Przekonanie o wadze celów i pozyskanie zwolenników dla swych działań to cele przywódcy, dla których urzeczywistnienia wykorzystuje on swoje osobiste cechy i przymioty. Warunki społeczne mogą znacząco wpływać na efektywność działań przywódcy, skutecznie je osłabiając, dezintegrując lub spajając. Nie każdy decydent może zyskać miano przywódcy. O stopniu w jakim mogą zostać zrealizowane działania/reformy informuje sytuacja społeczna, kryzys polityczny, a także charakter i zakres działań reformatorskich. Wymaga to umiejętności balansowania pomiędzy odpowiednimi metodmi rozwiązywania sporów i uzyskiwania kompromisów przez przywódcę, gdyż nie istnieją modelowe sytuacje, każda wymaga wykorzystania odmiennych umiejętności.

133. Pojęcie socjalizacji politycznej

• Greenstein:

• w ujęciu wąskim: zamierzone wdrażanie informacji, wartości, zasad praktycznych przez agendy formalnie odpowiedzialne za ten proces

• w ujęciu szerokim: całość uczenia politycznego, formalnego i nieformalnego, zamierzonego i nie, odbywającego się we wszystkich okresach życia, obejmująca procesy z założenia nie polityczne, jeśli maja one jakieś znaczenie dla kształtowania się osobowości politycznej ludzi

• edukacja - oparta na instytucjach publicznych, działających zgodnie z wymaganiami systemu politycznego, podmiotów władzy w oparciu o wiedzę o pedagogiczną i prowadzoną w sposób racjonalny, systematyczny, planowy

• socjalizacja względnie żywiołowa - procesy tylko w części zależne od instytucji publicznych albo od niech niezalezne

• Szczepański: przygotowywanie i permanentne przystosowywanie ludzi przez ich udział w kulturze oraz działania grup i organizacji, dobrania ról istotnych dla rozwoju tych grup, organizacji i społeczeństwa.

• Turowski: procesy socjalizacji jednostki zachodzą w drodze spontanicznego naśladownictwa, identyfikacji, wychowywania, świadomych decyzji osobistych, decyzji samowychowawczych, a dokonują się poprzez interakcje z innymi ludźmi

• Almond: proces wprowadzania w kulturę polityczną. Jej produktem końcowym jest zbiór postaw, przekonań, norm wartościujących i uczuć w stosunku do systemu politycznego, jego rozmaitych ról oraz osób pełniących tę rolę.

134. Determinanty socjalizacji politycznej

1. Osobowościowe:zależy od siły woli, temperamentu, intelektu, sposobów spostrzegania, wzorców emocji, motywacji, systemów wartości

2. Środowiskowe:odnoszą się do treści i metod oddziaływania podmiotów w tkwiących w bezpośrednim otoczeniu socjalizujących ludzi. Warunki, w których jednostka funkcjonuje: warunki socjalne, informacyjne, związane z ochroną zdrowia

3. Systemowe:instytucje systemu politycznego, czyli przez jakie treści, normy, wartości, wzory zachowań, które są preferowane przez te instytucje, w jaki sposób oddziałują one na rzeczywistość.

135. Sposoby definiowania partycypacji politycznej

136. Koncepcja normatywno-instytucjonalna partycypacji politycznej

137. Koncepcja behawioralna partycypacji politycznej

138. Partycypacja polityczna w systemach demokratycznych i niedemokratycznych

139. „Społeczeństwo obywatelskie.”

140. Przyczyny apatii i bierności politycznej.

141. Pojęcie rewolucji

• Najbardziej spektakuralny przejaw zmian społecznych; oznaczają Fundamentals przełom, zerwanie ciągłości procesu dziejowego, przekształcanie capej struktury i trybu funkcjonowanie społeczeństwa

• Cechy: przynoszą zmiany o najszerszym zakresie, obejmujące wszystkie dziedziny życia społecznego; w każdej z tych dziedzin przynoszą zmiany radykalne, fundamentalne; zmiany są wyjątkowo szybkie, zachodzą w krótkim czasie; wiążą się z erupcją aktywizmu, mobilizacją znacznych segmentów społeczeństwa, masowymi ruchami społecznymi; zmiany są szczególnie widoczne i odczuwalne

• Zmiana jakościowa (radykalna, głęboka)

• Rewolucja jest to nagła i bezprawna zmiana ustroju państwa lub jedynie grupy rządzącej, niosąca ze sobą szereg modyfikacji o charakterze prawno-instytucjonalnym

142. Sytuacja rewolucyjna

• Przejaw kryzysu społecznego o politycznego

• Przyczyna natury politycznej (brak praw politycznych); społecznej (sztywność systemu); ekonomicznej (bieda, głód); psychologicznej (poczucie deprywacji)

• bardzo wyrażne nasilenie niezadowolenia, protestu, niepokojów społecznych, co wynika z kryzysu ekonomicznego, politycznego lub fiskalnego

143. Pucz i zamach stanu

• Są to przewroty polityczne = gwałtowna zmiana polityczna

• Zamach stanu = jest dziełem ludzi z aparatu władzy lub samych panujących; (przewrót pałacowy, przesilenie rządowe); gwałtowna zmiana ekipy rządzącej, przesunięcie w ramach elity politycznej, bez głębszych modyfikacji struktur politycznych czy społecznych

• Pucz jest dziełem politycznych outsiderów; pucz wojskowy = przejęcie rządów przez generalów czy oficerów; co najwyższej prowadzi do zawieszenia lub cofnięcia swobód i praw obywatelskich

144. Kryteria podziałów rewolucji

• Wielkie rewolucje - rewolucje, poprzez które dokonywane są zmiany zarówno w strukturach ekonomicznych, społecznych, jak i instytucjach politycznych; np. rewolucja francuska (1789) lub rewolucja rosyjska (1917) oraz islamska rewolucja w Iranie.

• Rewolucje polityczne - rewolucje, które zmieniają jedynie instytucje państwowe

• Rewolucje społeczne - rewolucje zapoczątkowane przez lokalne rewolty klas niższych

• Rewolucje elit lub rewolucje klas wyższych (ang. revolutions from above) - radykalne reformy przeprowadzone przez elity kontrolujące bezpośrednio mobilizacją mas

• Proletariackie lub komunistyczne rewolucje - rewolucje natchnione ideologią marksistowską, której głównym celem jest zastąpienie kapitalizmu komunizmem

• Niepomyślne (ang. failed) lub bezowocne rewolucje (ang. abortive) - rewolucje, które nie doprowadziły do zdobycia władzy po chwilowym zwycięstwie lub wielkiej mobilizacji

• Bezkrwawe ,,rewolucje" (często nazywane kolorowymi ,,rewolucjami" w okresie po zimnej wojnie) - stosunkowo nowe zjawisko, w którym przy niskim stopniu przemocy następuje ,,rewolucyjna" zmiana polityczna,ograniczająca się zazwyczaj do wymiany rywalizujących grup w ramach tzw. klasy politycznej

• Rewolucja rolna, na którą składają się:

• Rewolucja neolityczna (około 13 000 lat temu), która dała podstawy do rozwoju cywilizacji. Często wspominana jest jako „pierwsza rewolucja rolna”.

• Zielona rewolucja (1945- ) - spowodowała znaczny wzrost płodów rolnych poprzez użycie nawozów sztucznych oraz oprysków. Często przypisywana jest jej nazwa „Drugiej Rewolucji Rolnej”.

• Brytyjska rewolucja rolna (XVIII wiek), która była impulsem do rozwoju urbanizacji i częściowo spowodowałarewolucję przemysłową.

• Szkocka rewolucja rolna (XVIII wiek), która doprowadziła do wyprzedaży ziem na terenach nizinnych.

• Rewolucja kulturalna - walka o władzę wewnątrz Chińskiej Partii Komunistycznej rozprzestrzeniła się na dużą część społeczeństwa Chin co w efekcie doprowadziło Chińską Republikę Ludową na skraj wojny domowej w latach 1966-1976.

• Rewolucja cyfrowa - daleko idące zmiany powstałe przez komputeryzację i technologię komunikacji od drugiej połowy XX w. do dziś.

• Rewolucja przemysłowa - główne zmiany sytuacji technologicznej, socjoekonomicznej i kulturowej na przełomie XVIII i XIX w., która rozpoczęła się w na Wyspach Brytyjskich a następnie rozprzestrzeniła się na cały świat.

• Druga rewolucja przemysłowa (1871-1914)

• Rewolucja cenowa - seria wydarzeń ekonomicznych trwających od drugiej połowy XV w. do I połowy XVII w., rewolucja cenowa odnosi się głównie do wysokiej stopy inflacji, która charakteryzowała Europę Zachodnią w tym okresie.

• Cicha rewolucja - okres gwałtownych zmian w Quebecu (Kanada) w latach 60. XX w.

• Rewolucja naukowa - fundamentalne zmiany w ideach naukowych.

• Rewolucja seksualna - zmiany w moralności i zachowaniach seksualnych, które zaistniały w krajach Zachodnich od lat 60. do dziś.

• Wyższa rewolucja paleolityczna - powstanie „kultury wyższej”, nowych technologii i odrębnych kultur regionalnych.

145. Podmioty rewolucji

• Władza polityczna

• Siły motoryczne (= aktywnie działające wielkie masy ludzkie) - np. burżuazja; chłopstwo; drobnomieszczaństwo; klasa robotnicza; szlachta

146. Rodzaje rewolucji wg P. Bodio

147. Prawidłowości procesu rewolucyjnego.

148. Sposoby definiowania reformy

• 2 podstawowe znaczenia:

1. Legitymistyczne = jeśli przeobrażenie dokonuje się zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym, jeśli nie narusza legalności; decyduje forma przeobrażenia

2. Behawioralne = rozstrzygająca jest treść przeobrażenia: reformą jest każda przemiana, która nie zmienia klasowego charakteru władzy państwowej, niezależnie od tego, w jakiej dokonuje się formie

• Reforma jest to stopniowa zmiana istniejącej rzeczywistości, kontrolowana przez grupę rządzącą, nie naruszająca ram instytucjonalnych ustroju politycznego i społecznego

149. Rodzaje reform

• Ze względu na genezę: prewencyjne (podjęte z inicjatywy grupy rządzącej) x wymuszone (zapoczątkowane w wyniku silnego nacisku społecznego lub w wyniku przymusu obiektywnych okoliczności)

• Ze względu na podmiot: wprowadzone odgórnie (przez władzę polityczną) x wprowadzone oddolnie (przez poszczególne grupy społeczne)

• Ze względu na przedmiot: polityczne x społeczne x gospodarcze x miliatarne

• Ze względu na adresata: odnoszące się do calego społeczeństwa (charakter kompleksowy) x odnoszące się do poszczególnych grup społecznych czy jednostek

• Ze względu na skutki: regulacyjne, innowacyjne a adaptacyjne x częściowo rozładowujące napięcie rewolucyjne x wsteczne, stabilizujące i postępowe x osłabiające, stabilizujące lub wzmacniające przewagę interesów grup społecznych

150. Kryteria oceny reform

151. Psychologiczne uwarunkowania procesu reform

152. Funkcje reform

153. Czynniki antyreformatorskie

154. Różnica pomiędzy rewolucją a reformą

155. Świadomość polityczna - definicja

• Rozumiana w dwojaki sposób:

• Posiada ją każda jednostka ludzka (świadomość indywidualna) jako istota społeczna

• To zjawisko zbiorowe, ponadjednostkowe, ujmowane jako wiedza o rzeczywistości społecznej i sposobach zachowania, typowa dla jakiejś zbiorowości

• 2 funkcje:

• Poznawcza - oznacza ogól intelektualnych i instrumentalnych sposobów rozpoznawania otoczenia, przypisywania zjawiskom i procesom zachodzącym wokół podmiotów

• Praktyczna (regulacji) -polega na odkrywaniu i weryfikowaniu adekwatnych do wiedzy i doświadczenia podmiotów

• Źródła świadomości politycznej

• Całokształt praktyki politycznej oraz ekonomicznej,socjalnej i kulturowo-ideologicznej, tj. praktyki globalnej, będącej rezultatem obiektywnych, materialnych warunków rozwoju oraz aktywności społeczeństwa

• Całokształt praktycznego doświadczenia politycznego grup i jednostek skoncetrowanego i uzewnętrzniającego się w ich poglądach, wartościach, ocenach i zachowaniach, a uzyskanego w procesie socjalizacji politycznej

• Własna aktywność poznawcza jednostki polegająca na wykorzystaniu różnorakich teoretycznych i praktycznych źródeł wiedzy o sferze polityki, a więc aktywność zmierzająca do sformułowania wartości, poglądów czy wzorów działania politycznego

157. Struktura świadomości politycznej

• Ze trzech części: wiedzy politycznej; emocji, ocen i wartości politycznych; wzorów zachowań politycznych

• Sposób postrzegania potrzeb, interesów, zasad, reguł i mechanizmów - przypisywanie im cechy ważności - wybór adekwatnych, optymalnie skutecznych w danych warunkach form organizacyjnych i spośób działania w celu osiągnięcia owych potrzeb i interesów

158. Warstwy świadomości politycznej

• Warstwa potoczna - charakteryzuje się wiedzą, wartościami, ocenami i wzorami zachowań płynącymi przede wszystkim z empirycznych doświadczeń podmiotów

• Poznanie rzeczywistości społecznej jest w dużej mierze intuicyjne

• Teoretyczna- zawiera wiedzę o ścisłym znaczeniu, tzn. jest rezultatem poznania zgodnego z prawami nauki , poprawnego metodologicznie i weryfikowalnego w praktyce

• Zjawiska i procesy poddane są racjonalnemu opisowi i wyjaśnianiu

• Pośrednio - zawiera elementy warstw już przedstawionych




159. Koncepcja kultury politycznej G. Almonda i S. Verby

• Lata 40 - badania nad KP → pytając ludzi w 5 krajach, żeby było możliwe wytworzyć wnioski - składniki - 3 elementy d o podstawy budowy definicji:

1. Orientacje poznawcze - na temat przedmiotów i przekonań politycznych

2. orientacje uczuciowe - poczucie przywiązania,zaangażowania, odrzucenia w stosunku do przedmiotów politycznych;

3. orientacje oceniające - oceny i opinie na temat przedmiotów politycznych, co zakłada zastosowanie standardów oceniających do przedmiotów i zdarzeń politycznych

• Wg Almonda: Kultura polityczna jest całokształtem indywidualnych postaw i orientacji politycznych uczestników danego systemu

• Kultura polityczna jest wzorem indywidualnych postaw i orientacji wobec polityki, występujących wśród członków systemu politycznego . Jest dziedziną subiektywną, leżącą u postaw działań politycznych i nadającą im znaczenia.

• Subiektywne ujęcie = wpływ emocji, doświadczenia, własne oceny, akcentuje indywidualizm, bez zewnętrznych czynników

160. Obiektywistyczne ujęcie kultury politycznej

• Autorem jest J. Wiatr

• Obiektywne ujęcie = akcentuje czynniki zewnętrzne

• Kultura polityczna to ogół postaw, wartości i wzorów zachowań dotyczących wzajemnych stosunków władzy i obywateli (wzory zachowań są czynnikiem zewnętrznym)

• Do kultury politycznej zaliczyć można:

• wiedzę o polityce, znajomość faktów, zainteresowanie nimi;

• ocenę zjawisk politycznych, sądy wartościujące tego, jak powinna być sprawowana władza;

• emocjonalną stronę postaw politycznych, jak miłość do ojczyzny, czy nienawiść do wrogów;

• uznane w społeczeństwie wzory zachowań politycznych, które określają jak można i jak należy postępować w życiu politycznym.

• Definicja ta nawiązuje do definicji wprowadzonej przez Gabriela Almonda, uważanego za pioniera problematyki kultury politycznej w nauce światowej.

161. Typologia kultury politycznej G. Almonda i S. Verby

W ujęciu amerykańskich socjologów Almonda i Verby można wyróżnić trzy „czyste” typy kultury politycznej:

• parafialna kultura polityczna - poddani wykazują całkowity brak zainteresowania systemem politycznym; charakterystyczna dla kultur politycznych prymitywnych plemion afrykańskich;

• kompletny brak wiedzy o polityce i zainteresowania sprawami życia publicznego w społeczeństwie

• działalność polityczna jest domeną zamkniętych elit (władców feudalnych, arystokracji, urzędników i koterii dworskich

• poddani nie mają żadnych praw publicznych ani możności wywierania wpływu na decyzje panujących rodów

• poddańcza kultura polityczna - z silną orientacją skierowaną ku systemowi politycznemu i jego efektom, ale niską w stosunku do aktywnego w nim uczestnictwa;

• nie tylko w społeczeństwie tradycyjnym, ale także w nowoczesnych demokracjach przemysłowych

• jednostka ma prawa do uczestnictwa w polityce, lecz nie jest skłonna z nich korzystać, zadowolając się rolą mniej lub bardziej pilnego obserwatora poczynań elit rządzących

• obywatele oczekują, że wybrane elity będą dobrze rządzić w ich imieniu

• uczestnicząca kultura polityczna (partycypacyjna) - gdzie obywatele czynnie zainteresowani są nie tylko tym, co system polityczny im daje, ale także tym, jak mogą w tym systemie uczestniczyć.

• Charakteryzuje te społeczeństwa demokratyczne, w których zdecydowana większość obywateli aktywnie uczestniczy w życiu publicznym na różnych poziomach organizacyjnych systemu politycznego

W historii według nich przeważają jednak mieszane typy kultury politycznej: parafialno-poddańczy, poddańczo-uczestniczący oraz parafialno-uczestniczący.

• Parafialno - poddańczy = część nie zainteresowana systemem politycznym; część wyraża poparcie, uznanie, lojalność wobec istniejących władz

• Poddańczo - uczestniczący = kultura poddańcza nie zniszczyła pewnych lokalnych ambicji uczestnictwa

• Parafialno - uczestniczący = dominuje brak chęci aktywności; jednocześnie istnieją normy przewidujące aktywność

162. Funkcje kultury politycznej

Kultura polityczna spełnia niezwykle istotne funkcje w ramach funkcjonującego systemu politycznego. Jest częścią utrwalonych postaw, które stanowią podstawę dla aktywności i wyborów jednostek, a także tworzących przez nie grup (np. partii). Wskazuje się na trzy główne funkcje kultury politycznej:

1. REGULACYJNA - porządkuje działania w sferze życia publicznego (dzięki niej jednostki zachowują się w określony sposób, są w jakiś sposób przewidywalne, tworzą określone mechanizmu działań o charakterze formalnym i nieformalnym)

2. SOCJALIZACJI POLITYCZNEJ - reguluje proces wchodzenia członków danej społeczności w życie publiczne (taka a nie inna kultura jednostek i grup wpływa na formę kształtowanej kultury w nowych generacjach)

3. INTEGRACYJNA - poprzez istnienie akceptowanego zbioru reguł, ujednolica reguły życia publicznego (tworzy nieformalne ramy dla rytuałów społeczno-politycznych)

163. Funkcjonujące w „świadomości społecznej” określenia kultury politycznej

• dotyczy poprawności zachowań, kryteria etyczne

• Przejawy niskiej kultury politycznej: niezapowiedziane strajki; demonstracje o niepokojowym charakterze; blokady i okupacja budynków użyteczności publicznej

• Przejawy wysokiej kultury politycznej: przejrzystość reguł życia politycznego; publiczne dyskusje między oponentami politycznymi; wysoka frekwencja wyborcza; uczestnictwo w życiu politycznym na szczeblu lokalnym; zorganizowane formy protestu publicznego; występowanie aktów nieposłuszeństwa obywatelskiego (w uzasadnionych przypadkach)

• O wysokiej mówi się wtedy potocznym językiem kiedy polityk potrafi przykuć uwagę i rządzących i obywateli ( czy mówi dobrze czy źle ma poparcie)

• Barack Obama- prezydent USA - o wysokiej kulturze politycznej

• Jarosław Kaczyńsk PIS i - o wysokiej kulturze politycznej

• Obywatelska kultura polityczna

• Kultura obywatelska to kultura uczestnicząca, w której elementy parafialnej kultury politycznej i poddańczej kultury politycznej nie zostały całkowicie usunięte, ale włączone w kulturę polityczną. Obywatele zachowują bardziej tradycyjne ich cechy. Jest najbardziej charakterystyczna dla systemów demokratycznych.

• W tej koncepcji kultura obywatelska jest jednym z typów mieszanych kultury politycznej.

• Obywatelska kultura polityczna stanowi zrównoważoną kompozycję cech kultury partycypacyjnej i poddańczej

• Umierkowany zakres świadomego, biernego przyzwolenia obywateli do sprawowania władzy w ich imieniu przez demokratycznie wybrane elity

• Przede wszystkim w krajach anglosaskich

• „czwarty” typ kultury politycznej

• Jakość jest ważniejsza od ilości (w wyborach)

165. Historyczne ujęcie ideologii.

166. Pojęcie ideologii, doktryny i programu

• Ideologia jest to powstała na bazie danej kultury wspólnota światopoglądów, u podstaw której tkwi świadome dążenie do realizacji określonego interesu klasowego lub grupowego albo narodowego.

• Mianem ideologii określa się każdy zbiór uporządkowanych poglądów - religijnych, politycznych, prawnych, przyrodniczych, artystycznych, filozoficznych - służących ludziom o tożsamych poglądach do objaśniania otaczającego ich świata. 

• uporządkowany system wartości i celów przypisywanych wielkim zbiorowościom, który to zbiór uzasadnia działania polityczne i jest nadrzędny wobec poglądów i postaw jej zwolenników (F. Ryszka)

•  Cechy ideologii to m.in.:

• uporządkowany obraz świata istniejącego i pożądanego w przyszłości

• duży stopień ogólności celów i sposobów działania

• składa się z sądów prawdziwych

• w mniejszym lub większym stopniu upiększa zakładany cel

• najczęściej uzasadnia całokształt działań politycznych i określa cele które mają zakończyć pewien etap działań np. zdobycie władzy i dalej je rozwijać

• występują w niej ogólne sądy wartościujące które określają wartości przyjmowane w ramach danej ideologii za punkt wyjścia oceny zjawisk społecznych 

• Doktryna polityczna określa cele pośrednie umożliwiające - w danych warunkach osiągnięcie celów perspektywicznych ideologicznego charakteru; wskazuje również metody realizacji tych celów pośrednich. 

• Doktryny polityczne są definiowane jako: uporządkowany zbiór poglądów na życie polityczne danego społeczeństwa z zagadnieniami władzy i ustroju państwa na czele. 

• Program polityczny to rozmieszczenie w czasie i przestrzeni celów, konkretnych działań politycznych, które zazwyczaj zostają podane do publicznej wiadomości

• Na treść programów składa się wiele różnych zagadnień społecznych. Najogólniej można powiedzieć, iż poglądy dotyczące: życia gospodarczego i jego organizacji; życia politycznego i jego organizacji; rozwiązań ustrojowych wspólnoty państwowej i mechanizmów jej funkcjonowania; kształtowania stosunków narodu i państwa z innymi narodami oraz państwami; wskazywania sposobów rozwiązywania doniosłych spraw bytu społecznego społeczeństwa

• Związki pomiędzy ideologią, doktryną i programem

• Można przyjąć iż doktryna jest konkretyzacją ideologii, o ile ideologia tłumaczy sens polityki, to doktryna przekłada go na tory praktycznego działania, przenosząc w ten sposób teorię na grunt programu politycznego.

• Programy polityczne stanowią wyraz określonych interesów ekonomicznych, politycznych a także ideologicznych. Przenoszą niekiedy założenia określonych ideologii i doktryn politycznych na grunt konkretnych sytuacji, na teren politycznego działania. Programy stanowią nadbudowę, na podstawie której partie polityczne, ruchy społeczne czy poszczególne jednostki dążą do zdobycia poparcia społecznego, a w efekcie także władzy politycznej.

• W praktyce nie spotykamy się z wyraźnymi, ostrymi granicami między ideologią, doktryną i programem. Z reguły doktryna zawiera, nieraz poważny, ładunek elementów właściwych ideologii. Z kolei, dana ideologia może mieścić w sobie części składowe właściwe doktrynie. Dlatego też w każdym przypadku muszą one być badane i analizowane łącznie.

168. Funkcje ideologii, doktryny i programu politycznego

• Ideologia:

• Kreacyjna = tworzenie nowych struktur

• Legitimizująca = polega na tworzeniu przychylnej atmosfery społecznej i ugruntowaniu przekonania, że istniejący ustrój i władza są prawowite, zgodne z naturalnymi procesami rozwoju państwa i społeczeństwa. Często w tym działaniu w negatywnym świetle ukazuje poprzednią władzę, jej elity a niekiedy totalnie je dyskredytuje.

• Programowa = polegająca na tworzeniu wizji innego, lepszego społeczeństwa i państwa, pobudzeniu do działania , kształtowaniu podstaw organizujących partie czy ruchy polityczne, określa ogólny obraz świata dla dalszej konkretyzacji przez doktrynę i program polityczny

• Motywacyjna = polega na wyróżnieniu interesów danej grupy i tworzeniu przekonania , że jej interesy nie są dostatecznie reprezentowane wobec władzy bądź, jest wprost dyskryminowana; w konsekwencji pobudza do działań politycznych

• Doktryna polityczna

• wyjaśniająca - sprowadza się do objaśnienia mechanizmu publicznego, polega na przekazie wiedzy o doktrynach wpływających na pojmowanie określonych zasad ustrojowych, np. doktryny zwierzchnictwa narodu, podziału władzy

• krytyki - konkretyzacja założeń doktrynalnych i praktyki społecznej, najbardziej totalną krytyką państwa przeprowadzili anarchiści

• określania - wskazywanie modelu ustrojowo-politycznego zmierzającego do dostosowania systemu odpowiadającego wymogom życia społeczno-politycznego i stanu świadomości politycznej społeczeństwa

• integracji postaw - jednoczenie grup społecznych do poparcia uznanych racjonalnych modeli ustrojowych i zapewnienia legitymizacji instytucji systemu politycznego np. liberalizm 

• Związki pomiędzy ideologią, mitem i utopią

• Opinia publiczna. - definicja

• Ryszka: „Reakcja zbiorowości ludzkich w skali makro na globalne i pojedyncze działania polityczne, wyraża jące się w aprobacie bądź dezaprobacie dla działań politycznych albo zjawisk, które w tej opinii decydują o polityce, jej kierunku i jej przebiegu

• Wiatr: „Opinia publiczna jest to zmienny stan świadomości społecznej wielkich grup ludzi, wyrażany publicznie w sprawach ważnych dla systemów politycznych przynajmniej potencjalnie kontrowersyjnych.”

• To zjaiwsko charakteryzujące się następującymi cechami:

• Dotyczy zbiorowości i grup społecznych

• Kształtuje się w wyniku kontaktów społecznych

• Dotyczy kontrowersyjnych spraw w polu polityki

• Wyraża się poprzez artykulację

• Jest podmiotowo suwerenna

• Periodyzacja opinii publicznej

• Wpływ wiele czynników

• Okres prehistoryczny = związany był z pojawieniem się władzy politycznej, a co za tym idzie, opinii o jej funkcjonowaniu

• Okres antyczny = obejmuje czasy, w których do upublicznienia opinii i poglądów przyczyniła się niewątpliwie wymiana handlowa, podboje, a także rozwój mechanizmów politycznych

• Okres średnowiecza i renesancu = w którym istotnym krokiem w procesie kształtowania się opinii publicznej było pojawienie się wielkich powszechnych religii, ponownie instytucji demokratycznych, rozwój miast oraz powstanie i rozwój druku

• Okres rewolucji i reform = bezpośredni wejście na drogę kapitalizmu - pojawienie się idei suwerenności ludu, dalszy rozwój parlamentaryzmu, laicyzacja władzy, znaczne ruchy migracyjne a pojawienie się gazety

• Okres industrialny (od połowy XIX wieku) = powszechność form parlamentarnych, rozszerzanie praw wyborczych, powstanie masowych ruchów i partii politycznych, pojawienie się kolei, automobili, parców, telegrafu i telefonu, upowszechnianie oświaty

• Okres postindustrialny (XX wiek) = charakteryzuje się: dynamiką zmian politycznych i ekonomicznych, jakościowy i ilościowy rozwoj państw, pojawienie się wyborów powszechnych referendów, które w tym czasie stawały się normą polityczną, zasad opartych na parlamentaryzmie i demokracji, pojawienie się radia, telewizji, Internetu, komunikacji satelitarnej; opinii

172. Opinia społeczna a opinia publiczna

1. Grupa ludzi, dla których te pojęcia są synonimami (Maciej Illowiecki)

2. Grupa ludzi, którzy dostrzegają różnice pomiędzy nimi:

1. Opinia społeczna przypisują tym, które są nabywane bez pośrednictwa mediów; „opinia publiczna” łączą z pojawieniem się środków technicznych, które upubliczniły opinię społeczną (Charles Taylor)

2. Aspekt przedmiotowy: opinia publiczna dotyczy pola polityki (Sartori) x opinia społeczna dotyczy wszystkich pozostałych obszarów

• Walter Lippmann: nacisk na zewnętrzny charakter opinii publicznej, na fakt jej wyartykułowania

• Vladimir Orlando Key: opinia publiczna = takie sądy osób prywatnych, z którymi rządzący w swojej ocenie winni się liczyć

• Opinia publiczna x = świadomość publiczna: świadomość jest czynnikiem wyłącznie intelektualnym x ukryta opinia publiczna pojęciem zbliżonym do postawy, także element afektywny i behawiorystyczny

• Relacja pomiędzy opinii społeczną i publiczną:

• Historyczne stanowisko: opinia społeczna powstaje w wyniku naturalnych procesów komunikacyjnych i ma głównie charakter interpersonalny - by doszło do uspołecznienia poglądów, co najmniej dwie osoby muszą się nawzajem o nich poinformować

• Poglądy Sartoriego: opinia publicznajest powstająca opinię wśród ludzi i przez ludzi (orzez nich uformowaną); powstaje w społeczeństwie niedemokratycznym, gdzie społeczeństwo jest przedmiotem x powszechna i publiczna - w systemach demokratycznych

• Poglądy Taylora: opinia powszechna (rezultat dyskuzji, wyłaniania się w wyniku dyskuzji) x opinia rodzaju ludzkiego (bezrefleksywna, przyjmowana bez pośrednictwa dyskuzji i krytyki, biernie wpajana każdemu kolejnemu pokoleniu)

• Opinia publiczna a opinie publiczne

• Zagadnienia polityczne nigdy nie są w stanie doprowadzić do 100% zgodności stanowisk - opinia publiczna jest zjawiskiem pluralistycznym

• Podział na dwie fazy występowania opinii w społeczeństwie - istotą procesu kształtowania się zjawisk opinii publicznej jest wymiana poglądów pomiędzy członkami publiczności - oceny władz (np. w średniowieczu) zasadzały się wyrażanych poglądach, które pojawiały się w różnych środowiskach → żaden z autorów nie używa czynnika ilościowego

• Opinia publiczna jest zawsze wewnętrznie zróżnicowana - opinia publiczna traktowana jako zjawisko kolektywne jest w zasadzie różna od opinii każdej grupy w niej zawartej; często interpretatorzy wyników badań jako opinię publiczną uznają dominującą tendencję

• Opinia publiczna zawsze dąży do decyzji, choć nigdy nie jest jednomyślna - istotnym czynnikiem z puntku widzenia publiczności, jest dojście do wspólnej płaszczyzny komunikacyjnej (tzn. posługiwanie się tymi samymi terminami, których znaczenie będzie tożsame dla każdej z grup

174. Funkcje opinii publicznej

• Integracyjna - pozwała na powstanie silnej więzi grupowej; zwiększa poczucie więzi politycznej → wykształcenie się elektoratów związanych z określonymi opcjami politycznymi

• Fulda: „opinia publiczna skłania do integracji różnych grup społecznych wokół symboli, poglądów, wartości, powodując polaryzację socjologiczno-polityczną

• Opiniotwórcza - ukazuje rzeczywisty rozkład opinii wszystkim zainteresowanym podmiotom (głównie władzy)

• Kontrolna - jest w stanie zmuszać władzę do działań w oparciu o określone normy; ma nieformalny charakter - strażnik moralności

• Konsultacyjna - pytanie publiczności, jak ocenia to, co władza już zrobiła a jaką wykaże postawę wobec zamiarów władzy (poprzez referendum, badania opinii publicznej)

• Kreacyjna - przyczynia się do budowy, jak i niszczenia (dotyczy ładu społecznego, politycznego, grup społecznych i politycznych, jednostek i struktur sformalizowanych

175. Główne metody badań opinii publicznej

• Podstawowe narzędzia: kwestonariusz wywiadu i ankieta

• Budowa ankiety - zestaw uszeregowanych pytań, zawierający miejsca do zaznaczenia lub wpisania odpowiedzi

• 3 części: informacyjno-organizacyjne (nazwa, tytuł badania, wyjaśnienie jaki jest cel, zapewnienie anonimowości prowadzonych badań, instrukcje...), właściwego kwestonariusza, zakończenia

• Mechanizmy kształtowania opinii publicznej

• Autorytety a opinia publiczna - charyzma, dziś częściej autorytety -

• Rola medii w kreacji i popularyzacji autorytetów

• Sama częstotliwość ukazywania się w telewizji znacznej części społeczności wystarcza jako rękojmia jakości

• Kreując pseudoautorytety media niszczą, deprecjonują autorytety realne

• Manipulacja - wynika z autorytetu - a autorytet z przekonania odbiorców, że nadawca jest niezależnym, niekoniunkturalnym podmiotem

• Głównymi kreatorami poglądów są liderzy → ich rola ze względu na wiedzę, formalną pozycję czy cechy osobowościowe powoduje, że są głównymi animatorami sceny publicznej; kreatywna rola liderów niepomiernie wzrasta w systemach represyjnych

• Autorytety lokalne czy też wzorce osobowe, będące dostarczycielem

• Źródła autorytetu mogą wynikać z różnych przesłanek - charyzma, kompetentność, niezależność, nieskazitelność, obiektywność

• Afektywna publiczność - stan emocjonalny, nadawców i odbiorców

• Do kanonów wiedzy polityka należy umiejętnie stymulowanie emocji, ponieważ jest to pozytywnie odbierane przez większość elektoratu

• Centralność cech, które postrzegamy lub oceniamy u ludzi

• Postrzeganie własnego ego i relacji pomiędzy mną i otoczeniem

• Pieniądze a kształtowanie opinii publicznej - opinia publiczna to nic innego jak najważniejszy element rynku konsumenckiego

• Proces uczenia się: prezentacja opinii zalecenej (przekaz, impuls-bodziec) → reakcja odbiorców (porównanie własnych opinii z uzyskanymi od nadawcy medialnego) → zmiana opinii

177. Sposoby manipulacji opinią publiczną

• Rządy opinii publicznej - szczególna rola w kształtowaniu opinii publicznej przypada elitom a liderom opinii publicznej; istenieje sytuacja, w której jedna grupa społeczna wpływa na poglądy i postawy drugiej a wektor tego wpływu posiada jeden kierunek

• Manipulacja procesem decyzyjnym w państwie z okresu międzywojennego - opinia publiczna akceptowała ówczesną politykę międzynarodową władz Polski - stanowisko zasadzało się na honorze, poczuciu własnej siły a przekonaniu, że tylko my mamy monopol na optymalne zachowanie - 1939r. Polska została sama mogąc im przeciwstawić głównie honor i bohaterstwo żolnierzy

• Obecność wyników badań opinii publicznej w mass mediach - związek pomiędzy zleceniodawcą a ośrodkiem prowadzącym badania

• Pseudośrodowiska i pseudofakty - pseudowydarzenia (Daniel Boorstin) - zaplanowane, motywem jest uzyskanie natychmiastowego efektu, relację między nim a rzeczywistością trudno precyzyjnie uchwcić, jest zdarzeniem medialnym, w niewielkim stopniu realnym

• Charakter spektakularny, bazują na naturalnych skłonnościach większości widowni do sensacji i zdarzeń prezentowanych w sposób uproszczony

• Manipulacje kwestonariuszem - pytania, w których zawarta już jest sugestia odpowiedzi (brak alternatywnych rozwiązań; sugestia, która nie budzi u pytającego żadnej wątpliwości; kolejność zadawanych pytań)

• Przeciek kontrolowany - dotyczy przeprowadzonych badań ukrytych skrywanych przed opinią publiczną

• Fałszowanie wyników badań

• Publikowanie wyników pollingowych tuż przed wyborami,bez możliwości weryfikacji źródła

• Czas - publikowanie wyników na dzień przed wyborami; brak jest czasu na weryfikację źródła i samych danych

178. Patologia w ujęciu A. Comta

179. Problem normalności i patologii

180. Obiektywny i subiektywny aspekt zjawisk patologicznych

181. Moralność a polityka i moralność polityka.

182. Patologia społeczna a patologia polityczna

183. Instrumentalny stosunek polityki do moralności.

184. Anomia ujecie E. Durkheima i R. Mertona

• pojęcie wprowadzone do socjologii przez Emila Durkheima (1858-1917) oznaczające pewnego rodzaju stan niepewności w systemie aksjonormatywnym spowodowany najczęściej jego transformacją. Społeczeństwo w stanie anomii nie potrafi wytworzyć spójnego systemu norm i wartości, który stanowiłby dla jednostek klarowne wytyczne działań. Jednostka egzystująca w takim społeczeństwie odczuwa niepewność i zagubienie. Dlatego też w ujęciu Durkheima anomia może przyczyniać się do zachowań samobójczych.

• anomia społeczna to sytuacja, w której jednostki w ogromnej skali przestają odróżniać zachowania dobre i poprawne społecznie od tych złych. To objaw postępującego kryzysu moralnego. Do przyczyn występowania zjawiska anomii należy zaliczyć gwałtowne i dominujące przemiany społeczne, różnego rodzaju rewolucje, wojny domowe bądź postępujący kryzys natury ekonomicznej i gospodarczej. Anomia to wynik zarówno zaniku pewnych norm oraz rozprzestrzeniania się norm konkurencyjnych, wygodniejszych dla jednostki, aczkolwiek niekoniecznie moralnie bardziej wartościowych. Anomia w tym aspekcie nie jest wynikiem zmian o podłożu psychologicznym. Współcześnie jest traktowana bardziej jako przejaw zagubienia jednostki. Anomia różni się od dewiacji, gdyż celem jednostki jest postępowanie w taki sposób, jakby żadne normy nie obowiązywały. Stan anomii jest równoznaczny z wystąpieniem stanu napięcia. 

• Natomiast w ujęciu Roberta K. Mertona anomia odnosi się do sfery działań społecznych. Oznacza sytuację, w którejjednostki społeczne nie mają możliwości zrealizowania społecznie narzucanych celów bądź uzyskania społecznie uznawanych wartości za pomocą społecznie akceptowanych środków, czyli zgodnie z przyjmowanymi w społeczeństwienormami.

• Według Roberta Mertona społeczeństwo wykształciło w sobie pięć typów reakcji na pojawianie się zjawiska anomii. Pierwsza z nich, konformizm, jest jednocześnie jedyna reakcją niedewiacyjną. Jest ona także najbardziej rozpowszechniona i najczęściej występująca wśród populacji na świecie. Polega ona bowiem, w dużym uproszczeniu, na zaakceptowaniu pewnych celów oraz środków do niech prowadzących. Konformizm jest przejawem zachowania typowego dla jednostek, nawet wskazane jest, aby takie formy postępowania dominowały, gdyż, w przeciwnym wypadku, system społeczny mógłby być zagrożony i przestał właściwie funkcjonować.

• Drugi typ reakcji, czyli innowacja, to proces dążenia do osiągnięcia kulturowych celów poprzez wybieranie niedozwolonych lub nielegalnych środków. Oznacza ona w zasadzie, iż jednostka nie przeszła w pełni procesu socjalizacji. Innowacja jest elementem wspólnym wszystkich klas społecznych, dotyka także instytucje czy przedsiębiorstwa międzynarodowe. Jednakże największa tendencja do zachowań innowacyjnych nadal jest domeną niższych warstw społecznych, czyli najmniej spójnych zbiorowości pod względem strukturalnym.

• Rytualizm z kolei polega w głównej mierze na odrzuceniu celów, małej ambicji jednostki, nieustannym zaniżaniu własnych poziomów i standardów. Jego przejawami są rutynowe zachowania oraz nadmierna eksploatacja teorii konformistycznej. Wszystkie te działania mają na celu zredukowanie pojawiającego się poczucia zagrożenia. Kolejna forma, czyli wycofanie, odrzuca wszelkie cele oraz środki służące do ich osiągnięcia oraz budowanie ośrodka życiowego poza społecznością. Jako przykład należy podać narkomanów, alkoholików lub włóczęgów. Ostatnia reakcja, bunt, jest obrazowana przez całkowite odrzucenie norm, wartości oraz środków. Jednocześnie powstaje chęć wykreowania nowego systemu wartości.

• Definicja patologii politycznej

• „Patologie polityczne to kategoria zachowań, procesów oraz związanych z nimi instytucji, występujących w polu polityki, a będących świadomym odstępstwem od akceptowanych norm i zasad życia społecznego, a także politycznego, najczęściej o podłożu moralnym, prawnym, i religijnym” Są to wszystkie zjawiska i procesy stojące w sprzeczności z ogólnie przyjętymi standardami cywilizacyjnymi i kulturowymi w zdecydowanej większości systemów politycznych, niezależnie od charakteru reżimu politycznego.” Początkowo jako patologię polityczną określano wszelkie przejawy sprzeciwu wobec władzy państwowej: „przewroty polityczne dokonywane przy użyciu przemocy: a więc rewolucje, pucze, zamachy stanu, rebelie, czy bunty”. Patologiczne politycznie można określić te reżimy polityczne, które opierają swoją władzę na stosowanie terroru i manipulacji. NaleŜą do nich niewątpliwie instytucje państwa totalitarnego.

• Do patologii politycznych można zaliczyć takie zjawiska jak: korupcja, nepotyzm, niegospodarność, lobby, niekompetencja, nadużywania władzy, kumoterstwo, partykularyzm, czy malwersacje.

186. Co to jest mit?

• Forma świadomości politycznej

• Pozwala nam porozumieć świat, któremu nie rozumiemy

• Element wiary a nie racjonalności

• Irracjonalny charakter (emocje, uczucia)

• Opowieść o otaczającym ludzkość świecie, opisująca historię bogów, zjawisk paranormalnych, demonów, legendarnych bohaterów oraz historię stworzenia świata i człowieka. Próbowała ona wyjaśnić odwieczne zagadnienia dotyczące bytu ludzkiego, mistyki, życia i śmierci, dobra i zła, jak również istnienie zjawisk przyrody

187. Mechanizm kreacji mity politycznego.

• Ludzie chcą coś zrozumieć → spontaniczny sposób - mit uzupełnia naszą konstrukcji świata (wizji), żeby ta wizja była pełna a nasza wiedza była spójna

• Zostały stworzone przez ludzi, którzy próbowali wytłumaczyć sobie własne pochodzenie i różne, otaczające ich zjawiska. Myślę, że mitologia powstawała stopniowo, każde następne pokolenie tworzyło nowe historie. Każdy człowiek chce mieć swoją historię, więc dawny człowiek, nie wiedząc o świecie tak wiele jak my wiemy dziś, sam próbował udzielić odpowiedzi na nurtujące go pytania

188. Czynniki wpływające na powstanie i rozwój mitu.

• Wykształcone społeczeństwo - poziom edukacji ludzi, wiedzy

• Poziom kultury - książki, rola autorów

• Dostęp do wiedzy

• Katastrofy, które nie jest możliwe wytlumaczyć innym sposobem (np. pad samolotów Malaysia Airlines w krótkim czasie)

• Rola władzy, autorytetów, przywódców - ona może też wytwarzać mity → ludzie postrzegają władzę jako autorytet i z tego powodu temu wierzą

189. Funkcje mitu.

• Wyjaśniająca; kreacyjna; literacka; identyfikacyjna

• Sakralna - wierzyć w coś;  w mitologiach odnajdujemy wzorce rytualnych obrzędów oraz wskazówki, jak należy czcić bogów

• Socjologiczna - wzorce zachowań

• Legitymizacja pozycje grupy

• Kulturotwórcza - dzieła literackie

• Kompensacyjna - dzieła literackie miały potrzymać nadzie Polaków w czasie zaborów

• Światopoglądowa - mity jako podstawa wierzeń religijnych;

• Motywacyjna - mity jako uzasadnienie ludzkiego losu;

190. Utopia - geneza pojęcia.

• Termin „utopia” pochodzi od łacińskiego tytułu eseju Utopia (1516) Tomasza More'a (Morusa). Tytuł dzieła Morusa nie jest jednoznaczny, ponieważ mógł zostać utworzony zarówno od greckiego outopos (gr. ou — nie, topos — miejsce, nie-miejsce, miejsce, którego nie ma, nieistniejące), jak i od eutopia (dobre miejsce). Można przypuszczać, że ta dwuznaczność była przez Morusa zamierzona

• Dzielo Utopia: idealne państwo; wyspa u rzeki (podobna do Londynu); tolerancja religijna; dążenie do prawdy; nie było własności prywatnej

191. Definicja pojęcia utopia.

• projekt lub przedstawienie idealnego ustroju politycznego, opierającego się na sprawiedliwości, solidarności i równości. Pierwsze utopie powstały wstarożytności, np. dialog Państwo Platona.

• Wytwarzały je intelektualiści, którzy je opisowali w książkach

192. Reprezentanci koncepcji utopijnych.

• Tomasz More (1516) - Utopia

• Tomasz Campanella (Miasto Słońca) - model przedstawiony w utopii Campanelli bywa określony monarchią idealną, czasem zaznacza się natomiast że wizjaCampanelli miała być niezależna od typowego Arystotelesowskiego podziału i miała tworzyć swoistą „nową jakość”

• Praca fizyczna cieszy się wielkim poszanowaniem. Nie istnieje też (w przeciwieństwie do Utopii Morusa) instytucja niewolnictwa. Obowiązki i zajęcia nakładane są na wszystkich, a dzięki dobrej organizacji pracy jej czas wynosi dla wszystkich zaledwie 4 godziny dziennie.

• Prawo nie jest traktowane zbyt przychylnie. Nieliczne jego przepisy są wyryte na spiżowych tablicach i wystawione na widok publiczny. Nie istnieją oddzielne organy sądownicze - sędziami są główni kierownicy zawodów, którymi parali się oskarżeni, w wypadku występków umyślnych występuje prawo odwetu, jeśli zaś karany czyn popełniono bez rozmysłu, kara zostaje złagodzona przez triumfirów. Ponadto Metafizykowi przysługuje prawo łaski.

• Wizja Campanelli zakłada, że w gestii odpowiednich urzędników państwowych (podległych Miłości) leży wychowanie dzieci oraz optymalny dobór par. Celem takiego postępowania jest najlepsze z możliwych potomstwo. Co ciekawe, selekcja ma być dokonywana na zasadzie idealnego uzupełnienia się kobiety i mężczyzny, więc piękne i rosłe kobiety łączy się z podobnymi do nich mężczyznami, te, o kształtach pełnych- z panami o kruchej posturze, natomiast bardzo chude niewiasty- z mężczyznami o wiele bardziej postawnymi.

• Franciszek Bacon

• nieukończona utopijna powieść autorstwa Francisa Bacona, napisana w 1623 roku. Inspiracją dla tematyki powieści było Christianopolis autorstwa J.V. Andreae

• Opisuje mityczną krainę, Bensalem, która miała być zlokalizowana na zachodnimwybrzeżu Ameryki. Podstawą społeczeństwa są tam małżeństwa i rodziny. Mieszkańcy wykazujący się najwyższym stopniem inteligencji uczęszczają do szkoły zwanej Dom Salomona, gdzie przeprowadzają eksperymenty, których celem jest poznanie natury. Według Jamesa Gunna realizacją idei Domu Salomona byłoKrólewskie Towarzystwo Filozoficzne.

• Utopia - źródło postępu czy zbrodni?

• Utopia może być źródłem postępu i zbrodni, zależy, jak na utopii patrzymy

• Może motywować ludzie, żeby lepiej zachowywali się, budowali lepsze instytucje a żeby tworzyli lepszy mechanizm kontroli społecznej

• Jeżeli ludzie chcą zrealizować utopii wszystkimi możliwymi metodami, radykalnie zniszczyć istniejące społeczeństwo i przetworzyć, to może być źródłem konfliktu i zbrodni

• Wszystko w pewnym stopniu

194. Charyzma, autorytet, popularność, stanowisko podobieństwa i różnice

• Przez charyzmę rozumiem zdolność do skupienia wokół swojej osoby oraz idei, jaką ta osoba reprezentuję, tłumów lub przynajmniej ich istotnej części Posiadanie takiej charyzmy jest konieczne wówczas, gdy taka osoba chce działać pod prąd.

• Charyzma nie zależy od pieniędzy, popularności lub władzy. Na świecie jest wielu bogatych i sławnych odludków. Brakuje im tej specjalnej iskierki, która mogłaby dodać blasku ich osobowości.

• Przez autorytet rozumiem szacunek poparty racjonalnym uzasadnieniem, dotyczący zarówno osoby, jak i tego, co mówi i czyni.

• Popularność = powszechny rozgłos i uznanie społeczne; sława, furora, powodzenie

195. Przywództwo a system polityczny.

• Przywództwo jest dobrowolna relacja między tymi, którzy przewodzą a tymi, którzy za nimi podażają (przywódcy a zwolennicy)

• Przywódca może sprawować władzę, ale o tym, że jest przywódcą decyduje dobrowolne poparcie udzielane mu przez zwolenników

• Przywództwo opiera się tylko na autorytecie

• Sprawowanie władzy nie jest warunkiem niezbędnym przywództwa

• Przywództwo polityczne = przywódca prowadzi swych zwolenników do działań politycznych (skierowanych na zdobycie władzy, jej sprawowanie)

• Przywódcy nie mają ruchów społecznych, stowarzyszeń i partii politycznych;

• Często zdarza się, że przywódca zajmuje wysoką pozycję w hierarchii władzy

• W demokracjach - przywódcy unikają stosowania przymusu; odwołują się do konsultacji społecznych, korzystają z wyników badania opinii publicznej; system demokratyczny narzuca przywódcy politycznemu demokratyczny styl kierowanie; wielu przywódców politycznych i ich kompetencje są podzielone i sprecyzowane przez prawo

• W niedemokratyckych systemech - warunki do autokratycznego stylu kierowania; przywódca sam określa cele polityczne oraz wymusza ich realizację przez stosowanie środków represji i manipulowanie przywilejami; przywódca ustanawia się w roli wodza, kontrolując wszystkie obszary życia obywateli

196. Koncepcje definicyjne przywództwa wg. Cecila Austina Gibba

• Za głównego rzecznika i w znacznej mierze także twórcę teorii interakcyjnej w jej klasycznej już chyba postaci należy uznać Gibba. Jego artykuł z 1947 r. jest zapewne jednym z pierwszych bardziej dojrzałych opracowań rozwijających i kształtujących teorię interakcyjną. Podstawowym założeniem prezentowanej w tym artykule teorii przywództwa jest pogląd, że "przywództwo jest zawsze zależne od sytuacji". Zależne w dwojakim sensie. Po pierwsze, musi powstać pewnego typu sytuacja, po drugie zaś cechy czy warunki tej sytuacji stwarzają zapotrzebowanie na pewne cechy osobowościowe, inaczej mówiąc, określają, który członek grupy w tej sytuacji ma szansę wziąć na siebie rolę przywódcy. Gibb skłania się do przyjęcia definicji przywództwa zaproponowanej jeszcze przez Paula Pigorsa (1935). Zgodnie z tą definicją, przywództwo to proces wzajemnej stymulacji, który przez wzajemne oddziaływanie odpowiednich indywidualnych zróżnicowań kontroluje ludzką energię w dążeniu do wspólnych celów. Przywódcą zaś określona osoba może być tak długo, jak długo jej wola, uczucia i wnikliwość kierują innymi i kontrolują ich w dążeniu do wyznaczonego przez nią celu.

• Gibb formułuje podstawowe założenia teorii interakcyjnej: Ludzie wchodzą w interakcje w grupach, aby uzyskać satysfakcję; przywództwo jest tylko częścią szerszego, służącego zaspokajaniu potrzeb, systemu zróżnicowania ról; stosunek przywódcy do otoczenia ma dwa komponenty, poznawczy i afektywny, które razem określają różnorodność form przywództwa i implikują zmiany tych form w miarę upływu czasu i konsolidowania się formalnych struktur.

• Pierwszy typ definicji odnosi się do przywódców formalnych. Przywódcą jest jednostka, której pozycja ma umocowanie instytucjonalne.

• Definicje drugiego typu utożsamiają przywódcę z osobą najbardziej lubianą w grupie, popularną lub o osobowości najbardziej atrakcyjnej dla pozostałych członków grupy. Przywódca jest centralną postacią w grupie. Identyfikowaniu przywódców służy głównie metoda socjometryczna, wywiad i ankieta oraz, pomocniczo, testy osobowości.

• Według definicji trzeciego typu, przywódcą jest osoba uważana przez członków grupy za najbardziej wpływową. Źródłem przywództwa jest więc subiek tywne przekonanie osób badanych o wywieranym na nie wpływie. Zjawisko można badać za pomocą różnych procedur i metod, zależnie od tego, co zostanie uznane za wskaźnik (przejaw) wpływu na innych.

• Definicje czwartego typu uznają za przywódcę osobę, której działanie zbliża grupę do osiągnięcia po żądanych celów. Przyjęcie takiej definicji pociąga za sobą stosowanie metody socjometrycznej, badanie percepcji poszczególnych ról oraz analizę zakresów czynności i kompetencji członków grupy.

• Piąty typ definicji wskazuje na osobę najskuteczniej oddziałującą na interakcje w grupie. Badania koncentrują się na korelacjach między określonymi sposobami zachowania poszczególnych osób a formami interakcji zachodzących w grupie.

197. Czynniki wpływające na cechy przywódcy wg. M.G. Hermann.

„liderem zostaje się dzięki posiadaniu klientów , ludzi, którzy dają mandat do sprawowania władzy i przed którymi trzeba się z niego rozliczyć”

M.G. Hermann wyróżniła pięć cech, które charakteryzują przywództwo:

1. Osobowość i rodowód lidera.

2. Charakter grupy i pojedynczych sympatyków, którym lider przewodzi.

3. Naturę więzi, łączącej lidera z tymi, którzy podążają za nim.

4. Kontekstu, będącego szerszym układem społecznym, w którym sprawowane jest przywództwo.

5. Efekty konkretnych przypadków interakcji między liderem a podporządkowaną mu grupą.

Przywództwo według autorki zależy od charakteru i proporcji wymienionych elementów.

198. Typy przywództwa

• Przywództwa państwa; regionalny lub lokalny; ponadnarodowy (Simon Bolivar, Lew Trockij) x nie tak samo co międzynarodowy autorytet (Gandhi)

• Przywódcy u władzy x przywódcy w opozycji

• Przywódca demokratyczny: akceptuje podstawowy kanon wartości demokratycznych (nie tylko w słowach, ale także w czynach) x przywódca autokratyczny: niedemokratyczny, działający w systemach niedemokratycznych

• Przywódca ideologiczny (np. Dmowski): kierują się w wysokim stopniu racjami wynikającymi z przyjmowanej przez nich ideologii x przywódca pragmatyczny (Piłsudski): elastycznie traktuje zasady doktrynalne

199. Style przywództwa

• Styl przywództwa oznacza sposób podejmowania decyzji w ramach relacji przywódczej. Wyróżnia się między innymi następujące trzy style:

• Demokratyczny = decyzje podejmuje grupa, przywódca naprowadza i stymuluje grupę, częściowo angażuje się w zadania, częściej stosuje nagrody; jakość najlepsza; zaangażowanie najlepsze; spójność najlepsza;

• autorytarny = jeden przywódca podejmuje decyzje, przydziela zadania, kary i nagrody; najwyższa produktywność; zaangażowanie bierne; spójność - nie najlepsza, każdy myśli o sobie, przywódca często nie akceptowany, satysfakcja członków najwyższa;

• liberalny = formalny przywódca grupowy całkowicie wycofuje się z kierowania, zajmując pozycję członka grupy; grupa decyduje o celach oraz podziale zadań, jak i o sposobach kontrolowania ich wykonania; zwykle wyłania się przywódca nieformalny, który w sposób autokratyczny kieruje grupą

• Koncepcje typów przywódczych J. J. Wiatra i Arona Widawsky'ego

• Wiatr: „Przywódcą politycznym jest ten, kto w stopniu szczególnym jest w stanie skłonić swych zwolenników do dobrowolnego działania zgodnie z wolą przywódcy. Przywództwo jest więc relacją między tymi, którzy przewodzą, a tymi, którzy za nimi podążają - między przywódcami i zwolennikami”

• Widawski: kulturowa teorie przywództwa - w systemach równościowych; w różnych grupach, systemach zapotrzebowanie zgłaszane na przywództwo jest jednak różne. Istnieje wiele sytuacji, w których przywódca jest potrzebny, wręcz niezbędny, jednak dla grupy jego istnienie wydaje się być zagrożeniem. Stąd mogą pojawiać się błędne wnioski, że grupa nie potrzebuje przywódcy. W takiej sytuacji przywódca musi przekonać grupę do swoich przewag, niejako wtapiając się na początku w tłum; przywództwo jest funkcją ustroju i kultury politycznej

• Wyróżnia 9 typów kultury: hierarchiczny kolektywizm, równościowy solidaryzm, rynkowy indywidualizm, fatalistyczny autorytaryzm, demokracja społeczna, amerykański indywidualizm, , kapitalizm państwowy, totalitaryzm, izolacjonizm

• Cechy przywódcy i przywództwa.

• Konieczność realizacji roli społecznej w toku bardzo zróżnicowanych typów sytuacji społecznych → przywództwo bliskie (oparte na bezpośrednich interpersonalnych kontaktach z ludźmi) x przywództwo odległe (jego wpływu ulegają osoby całkowicie dla przywódcy anonimowe)

• Przywództwo polityczne jest to zakres możliwych instrumentów wywierania wpływu oraz waga i rozległość skutków, jakie wywołuje ich zastosowanie

• Przywódca polityczny może próbować wpływać na wiedzę, postawy i zachowania ludzi, odwołując się do perswazji, negocjacji, gróźb, szantażu, obietnic

• Organizacja protestów politycznych w postaci demonstracji, strajków, blokad dróg, mostów i budynków użyteczności publicznej, doprowadzenie do zmian w obowiązującym prawie; może posłużyć się wojskiem oraz policją, odwoływać się do międzynarodowych umów i negocjacji (nie mają inni przywódcy)

• Powodować mogą zmiany na poziomie makrospołecznym (w codziennych warunkach życia obywateli) i w stosunkach międzynarodowych - mogą przyczyniać się do wzrostu kooperacji między państwami bądź eskalacji konfliktów

• Zakres wpływu jest szerszy (jednostki, grupy, instytucje, państwo i stosunki międzynarodowe

• Teorie źródeł przywództwa Zeitgeist theory, Wybitnej jednostki i Integracyjna

• Teoria Zeitgeist jest próbą wytłumaczenia takiego stanu rzeczy. To duch czasu, czyli splot okoliczności, warunki historyczne i kulturowe sprawiają, iż powstaje szczególny klimat, aby ludzie powierzyli przywództwo osobie przypadkowej. Osoba przywódcy w tej teorii, przeciwieństwie do teorii wybitnej jednostki nie odznacza się wyjątkowymi cechami. Koncepcja Zeitgeist oparta jest na teoretyzowaniu historyków, odnoszących swe poglądy do minionych wydarzeń

• Teoria wybitnej jednostki zakłada, że przywódcami zostają ludzie cechujący się ponadprzeciętnym intelektem i osobowością. G. Le Bon twierdził, iż osoba, która w sposób szczególny oddziałuje na tłum wyróżnia się prestiżem, ów prestiż miał pochodzić z dwóch źródeł - był nabyty lub osobisty. To, co G. Le Bon określał prestiżem nabytym wynikało z wyglądu, nazwiska, tytułu, pochodzenia, majątku itp., twierdził, że ten prestiż można kreować poprzez odpowiednie zachowania, strój czy narracje. Natomiast prestiż osobisty, w przeciwieństwie do nabytego był bardzo rzadko spotykany, będąc wrodzonym urokiem, którym przywódca czarował tłum, działając w sposób magnetyczny na otoczenie. Współcześnie opisywany przez G. Le Bona prestiż osobisty, określany jest jako charyzma, termin wprowadzony do socjologii przez M. Webbera. Cecha osobista, zwana charyzmą przypisywana jest osobie o nieprzeciętnej inteligencji, ogromnym uroku osobistym, wysokiej wrażliwości interpersonalnej oraz odznaczającej się plastycznością zachowania. To człowiek, który najczęściej znajduje poparcie tłumu w warunkach kryzysu i społecznych napięć, na zasadzie nowego zdefiniowania rzeczywistości

203. Zaufanie -ujęcie P. Sztompki i K. Newtona.

• Sztompka : zaufanie to podstawa interakcji, fundament porządku społecznego (pozwala na utrzymanie wzajemnych kontaktów), ekonomicznego i politycznego. Zaufanie to element jakości życia i dobrej organizacji społeczeństwa, korelujący z takimi wartościami, jak : wydajniejsza gospodarka, lepsze szkoły, większa zdrowotność, efektywny rząd, mniejsza przestępczość, poczucie dobrobytu i szczęścia osobistego.

• Według P. Sztompki zaufanie, na które składają się przekonanie i oparte na nim działanie, jest zakładem podejmowanym na temat niepewnych przyszłych działań innych ludzi

• Newton: zaufanie określa się jako przekonanie, że inne osoby nie wyrzadzą nam krzywdy umyślnie ani świadomie, jeżeli mogą tego uniknąć, i będą dbać o nasze interesy, jeżeli jest to możliwe; ufamy w różnym stopniu; to zmienna ciągła, obejmująca pewne kontinuum

204. Odmienne rodzaje i formy zaufania

Piotr Sztompka wyróżnia następujące rodzaje zaufania: osobiste - w stosunku do konkretnych ludzi; pozycyjne - nastawione do określonych ról społecznych, zawodów, stanowisk; komercyjne - kierowane do towarów: produktów, marki, firmy; technologiczne - do różnego rodzaju systemów technicznych (komunikacyjnych, energetycznych, informatycznych); instytucjonalne - do złożonych organizacji, angażujących licznych, anonimowych uczestników (np. do banku, giełdy czy uczelni); systemowe, najbardziej abstrakcyjne - do całego systemu społecznego i jego uczestników (ustroju, cywilizacji bądź gospodarki)

Newton:

• Zaufanie poziome, interpersonalne, pionowe

• Zaufanie do ludzi x wiara w instytucje (na podstawie swojego odczucia na temat tego, jak te instytucje działają)

• Zaufanie konkretne, silne lub skonkretyzowane (opiera się na bezpośredniej osobitej znamości) x zaufanie uogólnione, słabe lub abstrakcyjne (opiera się na ogólnych informacjach na temat grupy i sytuacji społecznych

205. Zaufanie i wiara - koncepcja Giddensa.

• Giddens używa tutaj pojęcia zaufania jako wiary, że ludzie z reguły i niezależnie od okoliczności powstrzymują się od łamania zasad, których przestrzegania oczekują po nich inni

• A. Giddens w swojej koncepcji „późnej nowoczesności” definiował zaufanie jako wiarę, że świat materialny i społeczny łącznie z podstawowymi parametrami jaźni i tożsamości społecznej, są takie, jakie się jawią

• W swych wcześniejszych publikacjach traktował on zaufanie jako oparte na zawierzeniu, które równoważy niewiedzę lub brak informacji, poleganie na osobach lub systemach abstrakcyjnych [Giddens, 2002, s. 318]. Giddens dokonał podziału zaufania na dwie kategorie - aktywne - traktowane jako mechanizm solidarności społecznej w społeczeństwach postindustrialnych i sieciowych, oparte jest na akceptacji symboli władzy ustanowionych zwyczajowo lub przez tradycję, - pasywne - traktowane jako cecha tradycyjnych społeczeństw i klasycznych państw, oparte jest na monitorowaniu uczciwości drugiej osoby w sposób otwarty i ciągły.

206. Koncepcje określające źródła zaufania społecznego.

• Zaufanie w teoriach racjonalnego wyboru → postrzegają uogólniene zaufanie społeczne jako racjonalną kalkulację wet za wet, zgodnie z którą uznajemy, że musimy traktować innych w sposób godny zaufania, aby móc liczyć na to, że odwzajemnią nam się tym samym

• Teorie społeczno-psychologiczne → zaufania uczy się człowiek we wczesnym dzieciństwie; staje się częścią głównego syndromu osobowości; zaufania uczymy się w młodym wieku, gdy staje się ono główną cechą zespołu osobowości obejmującego nastawienie pewne i optymistyczne ze skłonnością do współpracy

• Odmianna podejścia społeczno-psychologicznego kładzie większy nacisk na codzienna doświadczenia w wieku póżniejszym → zaufanie jest także wynikiem doświadczeń życiowych człowieka

• Teorie społecznościowe →zaufanie postrzega jako zbiorczą cechę społeczeństwa; opiera się na doświadczeniu relacji społecznych

207. Rola państwa w budowie zaufania politycznego (i jego braku)

Według Sztompki system polityczny jest jednym z ważniejszych czynników strukturalnych generujących zaufanie. Demokracja stwarza największe prawdopodobieństwo wytworzenia kultury zaufania. Jednocześnie w demokracji wskazać można dwa charakterystyczne dla niej paradoksy.

Pierwszy z nich opiera się na stwierdzeniu, że demokratyczna kultura zaufania powstaje dzięki instytucjonalizacji nieufności w obrębie demokratycznej struktury. Jest to mechanizm obronny zapobiegający nadużyciom zaufania i korygujący jego nadużycia. Do mechanizmów zinstytucjonalizowanej nieufności należą: legitymizacja władzy, która sama z siebie jest podejrzana - dopiero przekonanie, że pochodzi ona z wolnych wyborów daje jej gwarancję prawości; okresowe wybory i kadencyjność sprawowania urzędów; podział władzy, system jej kontroli i ograniczonych kompetencji instytucji; rządy prawa i niezależne sądownictwo; konstytucjonalizm i prawna kontrola zgodności przepisów z konstytucją; zasada praw obywatelskich; zasada uczciwego procesu i egzekwowania prawa oraz zasada otwartej komunikacji. (Przykładem może być działalność parlamentarnej opozycji z założenia nieufnej wobec poczynań rządu, czy też rola mediów - tropiących nadużycia). Im większy jest zakres zinstytucjonalizowanej nieufności tym bardziej spontaniczne staje się zaufanie.

Drugi paradoks to występowanie swego rodzaju metazaufania wobec samej demokracji. Na zasadach demokratycznych należy polegać - powinny być stosowane w sposób uniwersalny i konsekwentny. Procedury sprawdzania i kontroli dotyczące tych zasad muszą być stosowane oszczędnie. Zinstytucjonalizowana nieufność wpływa na spontaniczne zaufanie najbardziej skutecznie, gdy pozostaje ukryta, i nie przekształca się w rzeczywistą rutynową praktykę. Dlatego też upadek demokracji może być bardziej destrukcyjny dla kultury zaufania niż upadek reżimów. Wychodzenie z autorytaryzmu zakłada początek budowania strukturalnego zaufania, upadek demokracji oznacza upadek nadziei, upadek pewnych założeń, które miały działać, a w praktyce się nie sprawdziły.

Jakie działania należy podejmować, aby budować kulturę zaufania?

• Normatywna pewność - budowanie i umacnianie trwałych i pewnych reguł funkcjonowania porządku społecznego związana z tym stabilność porządku społecznego

• Konsekwentna i bezwzględna praworządność - prawa powinny być egzekwowane, a obowiązki nakładane - ludzie muszą mieć możliwość zwrócenia się do odpowiednich instytucji w przypadku naruszania ich praw, lub gdy inni nie wywiązują się z obowiązku wobec nich. Równocześnie powinno być przestrzegane egzekwowanie obowiązków i wypełnianie zobowiązań

• Budowa efektywności i autorytetu agend kontroli

• Otwartość i widoczność życia publicznego - zaufanie rozwija się w cieniu tego co znajome, przyswojone - jeśli instytucje życia społecznego działają w sposób jawny, przejrzysty i przewidywalny, zyskują autorytet w oczach społeczeństwa

• Umacnianie władz lokalnych kosztem centralizacji

• Walka z niekompetencją i amoralnością reprezentantów i funkcjonariuszy państwowych - ludzie dzierżący władzę muszą być odpowiedzialni i otwarci na kontrolę odpowiednich agent

• Zapewnienie godności, integralności i autonomii każdego członka społeczeństwa. Obywatel musi być traktowany jak podmiot, mieć poczucie bezpieczeństwa i świadomość obdarzania go kredytem zaufania - zakładania jego dobrej woli (np. założenie, że ludzie chcą raczej płacić uczciwie podatki niż notorycznie ich unikać i oszukiwać). Obywatele obdarzani zaufaniem zazwyczaj to zaufanie odwzajemniają.

208. Kultura i klimat zaufania politycznego

Sztompka na oznaczenie zaufania jako panującej dominacji kulturowej zaproponował pojęcie kultury zaufania. Koncepcja to zbliżona jest w swych założeniach do „zaufania moralnego” - opartego na bazie dominujących wartości. Ujmuje ona taką sytuację, gdy niezależnie od racjonalnych ocen kogo i do jakiego stopnia można obdarzyć zaufaniem, a także niezależnie od indywidualnych psychologicznych skłonności, ludzie nie tylko rutynowo działają na bazie zaufania, ale są też do tego kulturowo zachęcani.

Zaufaniem nazywane jest z jednej strony oczekiwanie instrumentalnej sprawności (kompetencja, racjonalność, efektywność), oczekiwanie wysokich standardów moralnych jak również zapewnienia opieki powierniczej czy też altruistycznej bezinteresowności. Funkcje kultury zaufania są wielorakie. Przede wszystkim wyzwala i mobilizuje ludzkie działanie - uwalnia od zbytnich obaw o czystość intencji, o uczciwość, pozbawia balastu często znacznych koszów transakcyjnych pozwalając ogarnąć działaniem szerszy obszar zainteresowań. Równocześnie uzdalnia to do bardziej prospołecznego zaangażowania wzbogacając więzi międzyludzkich kontaktów. Uczy też otwartości i tolerancji wobec obcych, pomaga przełamywać ksenofobię i wrogość i wzmacnia więzi jednostki ze wspólnotą.

Społeczeństwa, z dominującą kulturą zaufania odznaczają się większą gotowością obywateli do zaangażowania w sprawy dotyczące nie tylko ich samych; wyznają zasadniczo optymistyczną wizję przyszłości oraz odznaczają się wysokim poczuciem bezpieczeństwa. Na poziomie praktycznym przekładać się to powinno większym uczestnictwem w wyborach, mniejszą ilością strajków i protestów, większą aktywnością gospodarczą o charakterze długookresowym - klimat zaufania sprzyja prosperity gospodarczej.

209. Zaufanie, jako kapitał społeczny.

• Zaufanie, jako główny element kapitału społecznego, ma wpływ na wzrost gospodarczy, efektywność rynku, społeczną integrację, współpracę, osobistą życiową satysfakcję, stabilność i rozwój demokracji, a nawet ludzkie zdrowie.

• Kapitał społeczny to formalne i nieformalne związki między jednostkami, społeczne powiązania oraz normy wzajemności i zaufania. Dlatego analiza kapitału społecznego koncentruje się wokół trzech aspektów: zaufania między aktorami i norm wzajemności; zdolności aktorów do kooperacji; nieformalnych zasad kooperacji opartych na złożonych sieciach jednostek zaangażowanych we wspólne działania

• Kluczową ideą teorii kapitału społecznego jest to, że odnosi się on do cech szczególnego zorganizowania, takich jak sieci obywatelskiego zaangażowania, normy wzajemności i społeczne zaufanie, ułatwiających, ku obopólnej korzyści, wielopłaszczyznową koordynację i współpracę

• Kapitał społeczny, bazujący na określonych cechach społecznych generuje się nie z inicjatywy pojedynczego gospodarstwa domowego, lecz wymaga akceptacji przez daną grupę społeczną przyjętych lub wypracowanych wcześniej norm, zwyczajów, regulacji i mechanizmów

210. Sposoby budowy zaufania w przestrzeni publicznej

Warunkiem koniecznym zaufania jest nabranie przekonania o przewidywalności zachowań partnera.

Przewidywalność zachowań jest tylko pierwszym krokiem w budowie zaufania. Krok następny to wyjście poza samo zachowanie w kierunku ustalenia pewnych cech partnera, które ukrywają się za jego zachowaniem i sprawiają, że jest on godzien zaufania.

Kiedy przeniesiemy zaufanie z zachowań na osobę lub grupę, uogólnimy pozytywną ocenę podmiotu, to powstaje fenomen wiarygodności.

Przede wszystkim trzeba być świadomym wpływu takich czynników jak dziedzictwo historyczne (czy nauka płynąca z przeszłości skłania nas do zaufania czy nieufności), kontekst strukturalny (stabilność normatywna, bezpieczeństwo egzystencjalne), ale też trwałość porządku społecznego (a więc i instytucji) jak i podporządkowanie władzy regułom prawa oraz realizowanie uprawnień i egzekwowanie obowiązków (czego warunkiem sine qua non jest m.in. niezawisłe sądownictwo)

211. Metody badania zaufania społecznego i politycznego (skala Rosenberga)

• Niezawodna skala Rosenberga - klasyczny zestaw pytań dotyczących zaufania

• Dobrze się sprawdza jako wiarygodna i właściwa miara zaufania społecznego

• Pytania ta dają się dobrze skalować, pokazując, że znakomita większość respondentów, nie zależnie od tego, co przez nie rozumieją, odpowiada na nie w sposób spójny i nieprzypadkowy

• Zawiera 3 pytania:

• „Ogólnie mówijąc, czy jest Pan/Pani zdania, że większości ludzi można ufać czy też że nigdy za wiele ostrożności w kontaktach z innymi ludźmi (zaufanie ogólnie)

• „Czy jest Pan/Pani zdania, że w większości przypadków ludzie starają się być pomocni czy też że myślą tylko o sobie?” (chęć pomocy)

• „”Czy jest Pan/Pani zdania, że większość ludzi chiałaby Pana/Panią wykorzystać, gdyby nadarzyła się taka okazja, czy też że postąpiłaby uczciwie?” (uczciwość)

• Czynniki wpływające na budowę zaufania wg. Delhey'a i Newtona.

• Dobry rząd, czyli złożony spis krajowych środków rządów prawa, skuteczności rządowej, stabilności politycznej, lat demokracji oraz prawa i porządku

• Zamożność kraju (prosta miara PKB na jednego mieszkańca) i równość dochodów, a wysoki poziom zaufania

• Jednorodność etniczna - im bardziej społeczeństwo podzielone etnicznie, religijnie czy językowo, tym niższy prawdopodobnie będzie jego poziom zaufania społecznego

• Większość protestancka jest jedyną, która zdaje się mieć wpływ na poziomy zaufania

• Czynniki trudno oddzielić

22

---