Pedeutologia jako nauka o nauczycielu i wychowawcy, studia, I ROK, Pedagogika ogólna


PEDEUTOLOGIA JAKO NAUKA

O NAUCZYCIELU I WYCHOWAWCY

Wychowanie stanowi jeden z fundamentalnych czynników rozwojowych każdego społeczeństwa. Spełnia ono swoje funkcje należycie wówczas, gdy przygotowuje młode pokolenie do aktywnego uczestnictwa w życiu i kulturze społeczeństwa.

Wiele warunków składa się na dobre wychowanie, zaś najważniejszy z nich to doskonały wychowawca.

Już Andrzej Frycz Modrzewski - nauczyciel narodu polskiego, w swojej rozprawce „O poprawie Rzeczypospolitej”, szkolny stan stawiał na równi z najwyższymi stanami zakładając, że tylko doskonały wychowawca może zaszczepiać uczniom w swej szkole te cnoty, na których opierają się prawa Rzeczypospolitej.

Również Komisja Edukacji Narodowej stworzyła dobry „stan akademicki” i wyznaczyła mu poważne prawa i obowiązki wychowania młodych obywateli.

Problem nauczyciela i wychowawcy jest zagadnieniem niezwykle aktualnym. Istnieje wiele prac monograficznych, rozpraw i artykułów zajmujących się tym problemem. Wszystko to było bodźcem do wyodrębnienia osobnej gałęzi wiedzy pedagogicznej zwanej PEDEUTOLOGIĄ.

PEDEUTOLOGIA (z greckiego PAIDEUTES - wychowawca. Nauczyciel natomiast pochodzi od PAIDEUEIN - wychowywać, kształcić) - jest to dział pedagogiki zajmujący się zagadnieniami dotyczącymi zawodu nauczyciela, jego osobowością, kształceniem, etyką oraz społeczną funkcją tego zawodu.

Personalistyczno - humanistyczne ujęcie nauczyciela odrzuca go jako narzędzie władzy i jego „władzę” wobec podmiotu wychowania, jednocześnie odrzucając działanie nauczycielskie poza kontekstem społecznym.

Nauczycielski przeżywanie i kształtowanie siebie jako osoby, wiąże się z refleksją nad własnym nauczycielstwem. Jest ciągle ponawianym pytaniem o siebie w zawodzie.

Edukacja jest ciągiem relacji między ludźmi i ich światem, ciągle trwającym procesem wymiany, w którym wzajemne relacje uzyskują wymiar nie tylko poznawczy, ale i osobowy. „Człowiek chce być potwierdzony przez człowieka w swoim bycie i chce być obecny w bycie drugiego”.

Pedeutologia zorientowana personalistycznie, ujmuje edukację i działanie nauczyciela wieloaspektowo - jako sztukę, czynność rozpoznającą, porządkującą i nadającą rzeczywistości ludzki sens i znaczenie, jako drogę wyzwolenia, autokreacji osoby ludzkiej i współkreacji świata.

Formalnym funkcjom nauczyciela przeciwstawia ich personalistyczne, osobowe ujęcie: zawód charakteryzuje jako powołanie, wewnętrzny rozkaz podejmowany bez względu na materialną satysfakcję oraz poniesione nakłady czasu i wysiłku. Roli nauczyciela jako reprezentanta instytucji, funkcjonariusza, eksperta, specjalisty, arbitra i trenera przeciwstawia osobę nauczyciela jako reprezentanta wartości, wypełniającego określoną misję, inspiratora wspomagającego rozwój dziecka, ministra wybieranego przez swoich uczniów, poszukiwacza i współtwórcę wiedzy o świecie.

Istnieją dwa bardzo popularne pojęcia w pedeutologii, mianowicie pojęcie „talentu pedagogicznego” oraz pojęcie „osobowości nauczyciela wychowawcy”.

Pojęcie TALENTU - w przeciwieństwie do pojęć „duszy”, „instynktu” lub „typu antropologicznego” zapewniło sobie trwalszy żywot w pedeutologii. Spotyka się je również w czasach dzisiejszych. Aczkolwiek bywa stosowane w różnych znaczeniach, jednak wyraźnie, podobnie jak pojęcie duszy, odnosi się ono do wewnętrznych walorów nauczyciela. Niekiedy walorów tych bliżej się nie określa, pojmując talent jako „coś” nieoznaczonego, dającego jednak duże efekty wychowawcze. W ten sposób pisze prof. Jan Żabiński o talencie wybitnego nauczyciela w swoim bardzo sugestywnym artykule „A jednak talent” („Głos Nauczycielski” 1956, nr 28,29). Wyraża w nim przekonanie, iż w postaci dobrego nauczyciela tkwi jakiś pierwiastek, którego w słowach wyrazić nie można. Pierwiastek ten określa terminem „talent”, zapożyczając go z terminologii twórczości artystycznej, w tej bowiem dziedzinie używa się terminu „talent” jako powszechnie zrozumiałego, bez konieczności wyjaśniania go.

W innym, bardziej relatywnym znaczeniu, używają terminu „talent” dwaj wybitni uczeni: Zygmunt Mysłakowski i Stefan Szuman. Prof. Z. Mysłakowski w swojej rozprawie „Co to jest talent pedagogiczny”, za tenże uważa nie potencjalną stronę wszelkiej twórczości, a więc tkwiące w człowieku możliwości twórcze, lecz stronę realizacyjną tj. samo urzeczywistnianie zamiarów twórczych, oparte zarówno na refleksji, jak i na doświadczeniu filogenetycznym (instynkt) lub osobniczym. Cechą dominującą tak rozumianego „talentu pedagogicznego” jest kontaktowość, a jej tło stanowią : żywość wyobraźni pozwalająca na rozumienie cudzych stanów psychicznych za pośrednictwem umiejętnego ich obserwowania, instynkt rodzicielski, zdolność do wyrażania uczuć, jak również nastawienie psychiki na zewnątrz.

Prof. St. Szuman w rozprawce pt. „Talent pedagogiczny” charakteryzuje talent jako zespół pewnych zdolności. Za zdolność zaś uważa posiadanie pewnej wrodzonej cechy psychicznej w natężeniu silnym i to wówczas, gdy cecha ta staje się przydatna dla sprawnego wykonywania określonych czynności. „Jeśli chodzi o tzw. talent pedagogiczny - pisze prof. Szuman - to z całą pewnością nie istnieje jakaś odrębna, wrodzona cecha, która byłaby swoistym i uzasadnionym, dyspozycyjnym podłożem tego talentu. Mylny jest pogląd naiwny, że człowiek nosi w sobie jakieś oddzielne, wrodzone, potencjalne talenty, jak np. talent malarski, talent muzyczny, talent na dyplomatę, talent na szybkobiegacza, talent na wynalazcę, talent pedagoga”

Biorąc pod uwagę często wymieniane cechy nauczyciela, jak np. „miłość dusz ludzkich”, „przychylność dla wychowanków”, „skłonność do obcowania wychowawczego”, czy też „skłonność agitacyjną”, St. Szuman stwierdza, że nie mają one charakteru wrodzonego, a zatem nie ma wrodzonego talentu pedagogicznego. W konsekwencji sprowadza problem talentu do problemu osobowości nauczyciela. Nie sądzi jednak, że struktura osobowości musi być u wszystkich utalentowanych nauczycieli - wychowawców jednakowa, lecz zakłada, że tajemnica talentu pedagogicznego (nabytego) leży w tym, „żeby z danej, indywidualnej struktury swojej osobowości wyłonić swój własny talent pedagogiczny”. Prof. Szuman zakłada jednak konieczność występowania dwóch elementów w osobowości „doskonałego nauczyciela. Pierwszym jest to, co nauczyciel, wychowawca posiadł i ma do rozdania, a więc bogactwo jego własnej osobowości, drugim zaś - sposób rozdawania, umiejętność oddziaływania na innych. Bogata osobowość, dojrzały charakter, wielka wiedza i piękna dusza nie stanowią jeszcze talentu, podobnie jak „umiejętność oddziaływania”, „zdolność agitacyjna” lub „kontaktowość”. Dopiero harmonijne współwystępowanie obydwu elementów warunkuje pełną osobowość nauczyciela.

W pracach Z. Mysłakowskiego i St. Szumana mamy więc do czynienia z racjonalnym rozumieniem terminu „talent pedagogiczny”. U pierwszego z nich tylko częściowo zależy on od struktur odziedziczonych, u drugiego ma bez reszty charakter nabyty. W jednym i drugim przypadku jest on bliski temu, co inni psychologowie i pedagodzy określają mianem „osobowość”.

Pojęciem OSOBOWOŚĆ - posługuje się prof. Mieczysław Krentz w rozprawie pt. „Osobowość nauczyciela wychowawcy”.

Prof. Krentz nawiązuje w niej do poglądów Dawida na temat osobowości nauczyciela i w sposób istotny modyfikuje te poglądy. Szukając odpowiedzi na pytanie, jaka osobowość nauczyciela jest niezbędnym warunkiem jego wpływu wychowawczego, M. Kreutz przedstawia szereg dowodów na to, że wpływ ten warunkuje posiadanie przez nauczyciela trzech dyspozycji. Zalicza się nich:

Miłość ludzi jest szerzej pojętą dawidowską „miłością dusz ludzkich”, zaś skłonność do społecznego oddziaływania, zwana też skłonnością agitacyjną została oparta na dawidowskim porównaniu nauczyciela do agitatora i szerokim uzasadnieniu przez Dawida znaczenia tej dyspozycji. Należy podkreślić jednak, że Dawid w swoim wyliczeniu cech „duszy nauczycielstwa”, dyspozycji tej nie wyodrębniał. Te dwie niezbędne dyspozycje dobrego nauczyciela nie gwarantują jednakże, zdaniem Kreutza, wywierania wpływu wychowawczego. Decyduje o tym dopiero równoczesne występowanie trzeciej, wyodrębnionej przez M. Kreutza dyspozycji, jaką jest zdolność sugestywna. Człowiek posiadający tę zdolność uzyskuje z łatwością wpływ na poglądy, uczucia i wolę innych ludzi. Zachowanie jego cechuje pewność siebie, spokój i odwaga działania, wiara w siebie oraz bezkompromisowość i prostolinijność w dążeniu do realizacji własnych celów.

Prof. Stefan Baley również operuje terminem „osobowość”, lecz obok tego używa terminu „psychika nauczyciela” lub nawet „talent pedagogiczny”. Uważa on, że najistotniejszą cechą dobrego nauczyciela jest zdatność wychowawcza, będąca swoistym zbiorem cech umożliwiającym wychowanie. do tych cech prof. Baley zalicza przychylność dla wychowanków, rozumienie ich psychiki, nastawienie na systematyczne zajmowanie się nimi, potrzeba obcowania z ludźmi (typ społeczny), powinowactwo duchowe z dziećmi, cierpliwość, takt pedagogiczny, postawa pełna entuzjazmu, swoista zdolność artystyczna i inne. Wychowawcę, który posiadałby wszystkie pożądane właściwości w stopniu ponadprzeciętnym, nazywa prof. Baley wychowawcą integralnym.

Dla przedstawionych tu w skrócie poglądów na nauczyciela, znamiennym jest to, że dominuje w nich tendencja do poszukiwania celu doskonałego nauczyciela - drogą indukcyjną lub dedukcyjną - w nim samym, bez konfrontowania go z terenem jego działalności, a więc z wychowankami i środowiskiem społecznym.

Pozostaje pytanie, czy w charakterystyce osobowości nauczyciela powinno się wyodrębniać tylko te cechy, które są typowe dla zawodu nauczyciela, a pomijać te, które choć bardzo ważne, są jednakże właściwe innym ludziom. Czy jest słuszne np. pominięcie - na tej podstawie - moralności nauczyciela lub jego wiedzy? Niełatwo zgodzić się z taką redukcją, jeśli przyjmiemy, że charakterystyka osobowości nauczyciela nie jest równoznaczna z definicją osobowości nauczyciela, opartą na poszukiwaniach rodzaju najbliższego i różnicy gatunkowej. Można się jednocześnie obawiać, że daleko idące specjalizowanie cech nauczyciela powiększy dystans między nauczycielem rzeczywistym a postulowanym.

Tymczasem, jak się wydaje, właściwe projektowanie osobowości nauczyciela powinno nauczycielom czynnym, jak też zakładom kształcenia nauczycieli wskazywać realne możliwości urzeczywistniania określonych zalet „doskonałego nauczyciela”. Jeśli więc wychodząc z tych założeń, mamy określić, jakiego nauczyciela uważać należy za doskonałego z punktu widzenia jego wartości osobistej, to można odpowiedzieć, iż pod tym względem najlepszy będzie ten nauczyciel, który w stopniu wysokim poznał i wcielał w życie wiedzę o świecie oraz podstawowe normy społeczno - moralne i estetyczne, a więc taki, jaki ucieleśnia w swoim życiu ideały prawdy, dobra i piękna.

Jeśli spotykamy „nauczycieli”, którzy przez jakieś złośliwe nieporozumienie znaleźli się w szeregach nauczycielskich, to przede wszystkim razi u nich elementarny brak wiedzy lub niski poziom moralny czy estetyczny, a niekiedy wszystko naraz. Tę cechę osobowości nauczyciela zdecydowanie podkreślał prof. Szuman, określając ją jako bogactwo osobowości. Inni autorzy pomijają ją sądząc, iż jest ona właściwa nie tylko nauczycielowi. Wydaje się jednak, że w pracy nauczyciela mają one szczególne znaczenie, bowiem chcąc dawać innym - musi on sam wiele posiadać, chcąc kształcić innych - musi sam być gruntownie wykształcony, chcąc czynić innych lepszymi - musi sam być dobry. Tej fundamentalnej właściwości nauczyciela nie można jednak rozumieć statystycznie, chcąc bowiem być dobrym nauczycielem wychowawcą, trzeba ciągle wzbogacać własną wiedzę o świecie, a jednocześnie udoskonalać własny system wartościowania tego co dobre, oraz tego co piękne. Tak więc tylko wówczas można mówić o dynamicznym rozwoju osobistych wartości danego nauczyciela, gdy zostanie w nim, zaszczepione - przez innych lub przez niego samego - stałe dążenie do stawania się mądrzejszym, lepszym i wrażliwszym na piękno, a zarazem do czynienia innych takimi.

Uczniowie cenią najwyżej zalety moralne i charakterologiczne nauczyciela, a jednocześnie najdokładniej dostrzegają i najostrzej piętnują braki moralne swoich preceptorów. Znacznie pobłażliwiej i powierzchowniej oceniają zalety i braki natury intelektualnej, a mniej stosunkowo uwagi koncentrują na sprawach estetyki.

Mimo, że odbicie nauczyciela w świadomości uczniów ma swoje braki - zawiera ono wszystkie podstawowe komponenty osobowości nauczyciela, oraz mówi o czynnikach mających wpływ na przekształcanie uczniów przez nauczyciela. Wpływ ten wówczas jest najbardziej pożądany, gdy nauczyciel w codziennym obcowaniu z uczniami postępuje sprawiedliwie, lecz jednocześnie odnosi się do nich z cierpliwością i wyrozumiałością, gdy stawia im zdecydowane wymagania, a przy tym okazuje serdeczność i przyjazne uczucia. Jest w tych wymaganiach swoista równowaga chwiejna, jakaś „złota droga”, którą wychowawca musi z uwagą podążać, aby być nie tylko sprawiedliwym, lecz także okazywać szacunek i zaufanie.

SYSTEM NADZORU PEDAGOGICZNEGO

W kierowaniu szkoła KONTROLA i OCENA odgrywają szczególną rolę. Ocenianie pracy szkoły jest praktyczną formą sprawowania funkcji nadzoru przez administrację szkolną oraz dyrekcję szkół i placówek oświatowo - wychowawczych.

W myśl rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej pracownikami nadzoru pedagogicznego są:

  1. dyrektorzy i wicedyrektorzy departamentów równorzędnych komórek organizacyjnych oraz doradcy ministra wykonujący statutowe i regulaminowe zadania w zakresie nadzoru pedagogicznego.

  2. wizytatorzy, starsi wizytatorzy i główni wizytatorzy

  1. wicekuratorzy oraz inni pracownicy zajmujący stanowiska kierownicze i wykonujący statutowe i regulaminowe zadania w zakresie nadzoru pedagogicznego

  2. wizytatorzy i starsi wizytatorzy

Ocena jako jedna z istotnych narzędzi kierowania działaniami dydaktycznymi i wychowawczymi jest wyrazem aktualnie realizowanych celów i zadań oświatowych, stanu wiedzy o procesach wychowawczych oraz struktury szkolnictwa i kwalifikacji kadr pedagogicznych.

Prawidłowy jest tylko taki sposób sprawowania nadzoru pedagogicznego, który uwzględnia zmieniające się warunki realizacji zadań pedagogicznych, m. in. organizacji placówek oświatowo - wychowawczych, kwalifikacji kadr pedagogicznych i treści kształcenia, metod nauczania, doboru uczniów i warunków wychowawczych w środowisku.

Cele nadzoru pedagogicznego:

  1. Gromadzenie informacji o stanie kształcenia, wychowania i opieki oraz określenie

na tej podstawie: