Bez pogodnego, pełnego dzieciństwa

całe życie potem jest kalekie.

Janusz Korczak

Przedszkolny program adaptacyjny

Opracowały:

Wiesława Zalewska,

Agnieszka Bąblewska,

Ilona Snopek,

Magdalena Siwanowicz

Płock 2009

Wstęp

Adaptacja polega na przystosowaniu się jednostki lub grupy do funkcjonowania w zmienionym środowisku społecznym. Dla małego dziecka takim środowiskiem jest przedszkole. Moment pójścia do przedszkola jest bardzo ważnym wydarzeniem, wręcz przełomowym w jego życiu społecznym. Dla wielu dzieci oznacza on pierwsze kontakty z dużą grupą, których jakość jest znacząca dla rozwoju i późniejszego funkcjonowania w różnych środowiskach, w myśl poglądów o utrwalaniu się zachowań i roli doświadczeń wyniesionych z wczesnego dzieciństwa.

Dziecko czuje się wyrwane z rodzinnego układu, który gwarantuje mu poczucie stabilności i rozumienia tego, co się dzieje wokół. Maluch z dnia na dzień zostaje wrzucony w nieznane środowisko. Nowe jest otoczenie, przestrzenie, osoby oczekiwania, rytm dnia, jedzenie. Konsekwencją tego jest fakt że dziecka nie jest w stanie kontrolować sytuacji i odczuwa ją jako zagrożenie.

Dzieci na nowe sytuacje reagują w różne sposób:

• wycofaniem - emocje nie znajdują ujścia, maluch staje się apatyczny, smutny

• pozorną akceptacją -dziecko stosuje się do poleceń pani nauczycielki, jego zachowanie w przedszkolu nie budzi niepokoju, natomiast w domu staje się nie wytrzymania,

• płaczem, w ten sposób emocje znajdują ujście,

• zaburzeniem funkcjonowania - objawem może być np. moczenie nocne, jąkanie. Taka sytuacja wymaga interwencji specjalistów.

Zaburzenie w funkcjonowaniu któregoś z obszarów prowadzi do powstawania urazu. Dlatego ważne jest by moment przekroczenia progu dom - przedszkole przebiegał jak najłagodniej, w atmosferze bezpieczeństwa i otwarcia na potrzeby dziecka.

Aby stworzyć dzieciom lepszy start należy poznać trudności, jakie napotyka dziecko w początkowym okresie pobytu w przedszkolu, za najtrudniejsze należy uznać:

• zmianę dotychczasowych sposobów zaspokajania potrzeb emocjonalnych i biologicznych ,

• nawiązywanie kontaktów interpersonalnych z nieznajomymi ludźmi,

• zdobywanie szybkiej orientacji w środowisku materialnym przedszkola,

• nabywanie poczucia przynależności do grupy społecznej,

• zmiana rytmu i trybu życia dziecka,

• inna pozycja dziecka w grupie przedszkolnej niż w rodzinie,

• zmiany w sytuacji rodzinnej wywołane faktem podjęcia przez matkę pracy zawodowej.

Proces przystosowania się dzieci 3-letnich do przedszkola może sprawić korzystne zmiany w rozwoju pod warunkiem, że będzie on przebiegał na miarę możliwości dziecka. Nie każdy 3-latek jest na tyle dojrzały i gotowy, aby temu procesowi samodzielnie nadać właściwy kierunek. Istnieje potrzeba wsparcia dziecka w tym działaniu przez intencjonalnie stworzone środowisko wychowawcze.

Przyjmując malucha do przedszkola należy pamiętać, iż jest on częścią większej, niezależnej całości - rodziny. Jej poszczególni członkowie są ze sobą związani; wspólnie przeżywają zmiany na nie reagują. Dostosowanie się dziecka do nowej sytuacji jest wiec także wyzwaniem dla najbliższych. Często się zdarza, że właśnie osoby dorosłe bardziej przeżywają pójście dziecka do przedszkola niż ono samo. W związku z tym, aby pomóc malcowi w trudnej sytuacji, należy także wesprzeć rodzinę.

Zasady programy adaptacyjnego:

• dziecku w poznawaniu nowego środowiska towarzyszy dorosły,

• w adaptacji nauczycielki są skoncentrowane wyłącznie na tym procesie, konsultacji udzielają po przeprowadzonych zajęciach,

• w zajęciach mogą uczestniczyć wszyscy członkowie rodziny, w zależności od stopnia zainteresowania.

Założenia programu:

• objęcie programem wszystkich dzieci, które po raz pierwszy idą do przedszkola, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci 2,5 i 3-letnich,

• zasygnalizowanie problemu adaptacji przedszkolnej,

• wspomaganie dziecka w procesie przystosowania do życia w warunkach przedszkolnych poprzez umożliwienie mu poznania nowego otoczenia w poczuciu bezpieczeństwa,

• wyrabianie orientacji czasowej dzieci w rozkładzie dnia w przedszkolu,

• przyswajanie przez dzieci wiedzy o przeznaczeniu i sposobie korzystania z różnych pomieszczeń,

• kształtowanie w dzieciach poczucia przynależności do grupy przedszkolnej,

• przygotowanie rodziców do udzielania dziecku wsparcia psychicznego i pomocy w procesie przystosowania,

• obniżenie lęku rodziców, związanego z koniecznością oddania dziecka pod opiekę personelowi przedszkola,

• nawiązanie relacji z rodzicami,

• uświadomienie rodzicom potrzeb emocjonalnych dzieci,

• tworzenie okazji do wymiany informacji, dyskutowania, wspólnego podejmowania i realizowania różnych zadań, rozwiązywania problemów.

Zadania programu:

• ograniczenie lęku i zachęcenie dzieci do przebywania w grupie przedszkolnej,

• złagodzenie trudności w przystosowaniu się dzieci do przedszkola,

• przystosowanie dzieci do warunków nowego otoczenia w sposób łagodny i bezstresowy,

• przyzwyczajenie dzieci do przebywania w licznej grupie rówieśników,

• włączenie rodziców do udzielania dziecku wsparcia psychicznego i pomocy w zakresie przystosowania dziecka do warunków życia przedszkolnego,

• wzbogacenie pozytywnych doświadczeń dzieci w kontaktach z dorosłymi i rówieśnikami.

Cel główny :

Głównym celem programu adaptacyjnego jest ułatwienie nowo przyjętym do przedszkola dzieciom startu przedszkolnego.

Cele szczegółowe:

W stosunku do dziecka:

• skrócenie jego adaptacji do warunków przedszkolnych,

• zmniejszenie lęku przed rozstaniem z rodzicami,

• poznanie swojej nauczycielki i innych pracowników przedszkola,

• poznanie sali i otoczenia przedszkola,

• rozwijanie umiejętności społecznych,

• rozumienie i stosowanie norm i zasad życia w grupie,

• wspomaganie dziecka w opanowaniu czynności samoobsługowych,

• przystosowanie dziecka do nowego środowiska,

• wspomaganie dziecka w budowaniu pozytywnego obrazu siebie,

• nabywanie przez dziecko poczucia własnej wartości,

• uczenie nawiązywania serdecznych i bezpiecznych kontaktów z innymi osobami,

• uczenie prawidłowego rozwiązywania konfliktów,

• angażowanie się rodziców w sprawy przedszkola, udział w imprezach przedszkolnych.

W stosunku do rodziców:

• zmniejszenie lęku rodziców związanego z koniecznością oddania dzieci pod opiekę personelowi przedszkola,

• ukazanie rodzicom mocnych stron, możliwości i sukcesów dziecka,

• uczulenie rodziców na sytuacje trudne, spotykane przez dziecko w przedszkolu,

• poznanie przez rodziców nauczycieli ich dziecka i personelu przedszkola,

• integracja rodziców między sobą,

• zapoznanie rodziców z ramowym rozkładem dnia oraz pomieszczeniami przedszkola,

• zaproszenie rodziców do współpracy z nauczycielami, budowanie wzajemnej więzi między nauczycielkami a rodzicami i dziećmi, opartej na zaufaniu,

• zapoznanie rodziców z Programem Adaptacyjnym, z umiejętnościami- Arkuszem Obserwacyjnym dziecka 2,5 i 3-letniego i zaakceptowaniem ich.

Oczekiwane efekty:

Dziecko potrafi:

• spokojnie rozstać się z rodzicem,

• przezwyciężyć lęk i obawy przed zmianą środowiska,

• uczestniczyć w życiu grupy,

• wesoło bawić się z koleżankami i kolegami,

• kojarzyć pobyt w przedszkolu z radosnym i ciekawym działaniem,

• z zaufaniem zwracać się o pomoc do nauczycieli i pracowników przedszkola,

• przestrzegać podstawowych reguł współżycia w grupie,

• zrozumieć, że pobyt w przedszkolu jest czasowy i zawsze kończy się powrotem do domu z rodzicami,

• zapoznać się z pomieszczeniami, w których będzie przebywać w przedszkolu,

• przestrzegać zasady zakazu samodzielnego oddalania się od grupy.

Rodzic:

• nie boi się o swoje dziecko,

• zna nauczycielki oraz personel przedszkola,

• zna pomieszczenia w których będzie przebywało jego dziecko,

• współpracuje z przedszkolem- zna cele i zadania,

• wie, w co wyposażyć dziecko do przedszkola,

• rozumie znaczenie samoobsługi i samodzielności dziecka jako warunków lepszej adaptacji w środowisku przedszkolnym,

• obserwuje swoje dziecko na tle rówieśników,

• wie w jaki sposób pomóc dziecku pokonać próg przedszkola,

• nawiązuje aktywną współpracę z przedszkolem.

Nauczyciel:

• poznaje dzieci, którymi będzie się opiekował,

• zna środowisko domowe dzieci,

• planuje pracę w oparciu o wyniki obserwacji zachowań dzieci,

• zna oczekiwania rodziców wobec przedszkola.

Formy służące realizacji programu adaptacyjnego:

• ,,Drzwi otwarte” przedszkola ( kwiecień)

Celem ,,drzwi otwartych” jest zapoznanie wszystkich chętnych z wyglądem przedszkola, pomieszczenia i ich przeznaczeniem, wyposażeniem sal, nauczycielkami, personelem przedszkola. Dzieci mogą się bawić, rodzice porozmawiać z nauczycielami.

• ,,Piknik rodzinny” (czerwiec)

Celem festynu jest integracja rodziców, dzieci, pracowników przedszkola, a także promocja przedszkola w środowisku lokalnym.

• Zebranie informacyjne dla rodziców nowo przyjętych do przedszkola (czerwiec)

Zebranie prowadzi dyrektor. Przekazuje on informacje dotyczące statutu przedszkola, prezentuje rozkład dnia, podaje telefon przedszkola, przedstawia orientacyjny koszt pobytu dziecka.

• Warsztat i zebranie z rodzicami dotyczące organizacji dni adaptacyjnych (bez udziału dzieci, czerwiec)

Podczas zebrania rodzice zostają wprowadzeni w tematykę ,,dni adaptacyjnych”, poznają ich cel i przebieg, wypełniają ankietę, biorą udział w warsztatach, podczas których przedstawiają się, mówią o sobie i o swoim dziecku kilka słów, zastanawiają się, co może czuć dziecko, które pierwszy raz przekracza próg przedszkola (ćwiczenia i dyskusja), na zakończenie spotkania rodzice zwiedzają przedszkole i otrzymują ulotki z informacją, co należy zabrać do przedszkola i co może pomóc dziecku w pierwszych dniach.

Dni adaptacyjne (czerwiec, sierpień)

Dzieci przez trzy dni wspólnie bawią się z rodzicami i nauczycielkami. Spotkania odbywają się w godzinach popołudniowych i trwają około półtorej godziny w sali zajęć (która będzie od września salą dziecka) i w sali gimnastycznej. Dzieci poznają również łazienkę i szatnię oraz ogród przedszkolny. Spotkania odbywają się pod koniec czerwca i sierpnia. W okresie wakacji rodzice nadrabiają pewne zaległości umożliwiające lepszą adaptację dziecka w przedszkolu (uczą dzieci samoobsługi w toalecie, przyzwyczajają siebie i dzieci do rozłąki).

Metody pracy wykorzystywane podczas realizacji programu:

• elementy metody pedagogiki zabawy, ułatwiające integrację grupy,

• elementy metody ruchu rozwijające W. Sherborne,

• zabawy i ćwiczenia ruchowe,

• opowieści ruchowe,

• wybrane metody aktywne: zabawy w kręgu, drama, improwizacja, burza mózgów,

• zabawy naśladowcze,

• tańce integracyjne (KLANZA),

• opowiadania, bajki, inscenizacja,

• techniki relaksacyjne.

Treści programowe:

• poznanie nowego środowiska,

• poznanie zasad warunkujących bezpieczeństwo na terenie przedszkola:

• poznanie rozkładu pomieszczeń przedszkolnych,

• omówienie zasad poruszania się po nich, uważne chodzenie po schodach,

• nie oddalanie się od określonych pomieszczeń i miejsc zabaw,

• przestrzeganie zakazu brania do ręki rzeczy znalezionych czy otrzymanych od osób nieznanych,

• przestrzeganie zasady ,,mówimy umiarkowanym głosem” unikanie wydawania dźwięków ostrych,

• wdrażanie do opanowania własnych, gwałtownych reakcji emocjonalnych np.: głośnego histerycznego płaczu,

• przezwyciężanie lęku, obaw, i oporu,

• dochodzenie do samodzielności w ubieraniu, rozbieraniu się, spożywaniu posiłków i korzystaniu z łazienki,

• uczenie się używania zwrotów grzecznościowych w określonych sytuacjach: ,,dzień dobry, ,,do widzenia”, ,, proszę”, ,, przepraszam”, ,, dziękuję”,

• wspólne porządkowanie zabawek w sali po skończonej zabawie,

• wyrabianie nawyku uprzejmego witania się z kolegami spotkanymi w szatni, na podwórku,

• słuchanie nauczycielki, podchodzenie na jej przywołanie,

• poznanie i przystosowanie do określonego rytmu dnia,

• zapoznanie z zasadami, regułami i normami obowiązującymi w grupie przedszkolnej, integracja w grupie,

• wprowadzenie w świat wartości ogólnoludzkich,

• rozwijanie empatii,

• kształtowanie sfery emocjonalnej,

• pełnienie przez dzieci ról społecznych,

• pełnienie przez dzieci roli gospodarza.

Efekty:

• dziecko czuje się bezpiecznie w nowym miejscu,

• dziecko bez obciążeń psychicznych, bez obaw przyzwyczaiło się do nowych warunków,

• dziecko spontanicznie poprzez zabawę zapoznało się z normami, regułami życia przedszkolnego,

• dziecko udoskonaliło swoje umiejętności ruchowe, umysłowe i społeczne,

• każde dziecko dobrze czuje się w grupie.

Dziecku, rodzicom i sobie życzymy , aby ten pierwszy krok do samodzielności łączył się z miłymi przeżyciami.

Literatura:

• Barańska E., Przystosowanie psychospołeczne dziecka do przedszkola, [w:] ,, Wychowanie w przedszkolu” nr 10/2000.

• Bodziach W., Pierwszy krok w przedszkolu, [w:] ,, Wychowanie w przedszkolu” nr 7/2001,str.431.

• Faber A., Mazlish E., Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały, jak słuchać ,żeby dzieci do nas mówiły.

• Gruszczyk- Kolczyńska E., Od malucha do starszaka, poradnik dla rodziców przedszkolaków, cz. 1, Pelargos Sp. Z o.o., Warszawa 2003.

• Gruszczyk - Kolczyńska E., Zielińska E., Grabowska G., Program wychowania i kształcenia sześciolatków, nr dopuszczenia: DKOS- 39/03 (rozdz. Sposoby łagodzenia stresu adaptacyjnego u dzieci, które po raz pierwszy przekroczyły próg przedszkola lub szkoły).

• Gruszczyk - Kolczyńska E, Zielińska E., Wspomaganie rozwoju umysłowego trzylatków i dzieci wolniej rozwijających, Warszawa 2000

• Vopel K.W., Dzieci bez stresu, tom I i II , Kielce 2000.

Załączniki:

• plan zebrania z rodzicami,

• ankieta dla rodziców,

• ankieta dla rodziców-opinia o dniach adaptacyjnych,

• Dobre rady.

Umiejętności dziecka 3-letniego - Arkusz Obserwacyjno-Adaptacyjny

1. Rozwój sprawności ruchowej (duża i mała motoryka, orientacja przestrzenna i orientacja w schemacie ciała, koordynacja wzrokowo - ruchowo - słowna, samodzielność)

• podskakuje w miejscu na obu nogach

• przyjmuje prawidłową pozycję w: siadzie, w staniu, chodzeniu

• schodzi po schodach trzymając się poręczy

• chwyta oburącz rzuconą do niego piłkę

• doskonali orientację przestrzenną - chodzi na palcach, do przodu, do tyłu i w bok, po wyznaczonym torze

• wchodzi po schodach obiema nogami naprzemiennie

• maszeruje w rytm klaskania lub muzyki

• prawidłowo czworakuje

• wspina się na drabinki i schodzi po nich na dół (na najniższe szczeble), uczy się prawidłowego chwytu

• klaszcze w ręce

• wymachuje rękoma do przodu, w bok

• uderza rękoma o kolana, podłogę, stół

• biega bez potrącania się z reagowaniem na różne hasła, sygnały

• rzuca np. woreczek do celu oburącz i jednorącz

• toczy piłkę do celu

• ustawia się w kole, w rozsypce, w parach, w rzędzie

• pcha, toczy, ciągnie, przenosi różne przedmioty stosownie do swoich predyspozycji i możliwości

• poznaje, wyczuwa własne ręce, palce, dłonie, nogi, głowę i inne części swojego ciała i ciała innych osób, na polecenie dotyka, określa, porusza różnymi częściami ciała

• zachowuje równowagę ciała w różnych sytuacjach - bawi się w zabawy równoważne (np. przejście po linii)

• myje ręce z przestrzeganiem kolejnych etapów tej czynności

• bawi się w formie opowieści ruchowych w zabawy rytmiczne przy akompaniamencie dowolnego instrumentu muzycznego

• naśladuje czynności wykonywane przez drugą osobę

• wyciera swoim ręcznikiem ręce i twarz

• rozpina i zapina ubranie zapięte na zatrzaski

• dochodzi do samodzielności w ubieraniu się i rozbieraniu: zdejmuje ubrania wkładane przez głowę, próbuje je wkładać, wkłada skarpetki, czapkę, szalik

• załatwia się w toalecie, po załatwieniu spuszcza wodę, załatwia się zgodnie z płcią

• zjada samodzielnie cały posiłek, posługuje się łyżką, widelcem i kubkiem

• wyciera, wydmuchuje nos

• śpiewa i tańczy w takt muzyki, łączy ruch z muzyką

• samodzielnie wykonuje znane sobie zadania i czynności

• nakręca zabawki

• nawleka paciorki na sznurek

• wkłada zabawki do odpowiednich kształtów

• toczy, ugniata kulkę z ciasta

• wodzi palcem po konturach

• przewraca kartki książki po jednej

• przedziera papier na 2 części

• rysuje na dużej powierzchni (dowolne ruchy koliste, rysowanie kropek, kresek itp.)

• bierze udział w zabawach manipulacyjnych i konstrukcyjnych

• manipuluje przedmiotami w celu ich poznania (dotyka, ściska, otwiera, nakłada, pociera, opukuje, ogląda, rozpoznaje po dotyku)

• próbuje ciąć nożyczkami - prawidłowo je trzyma

• klei kartkę

• chwyta przedmioty całą dłonią

• bawi się materiałem przyrodniczym

• rysuje, maluje, wydziera, stempluje, lepi, toczy, spłaszcza, zlepia, łączy elementy

• wykonuje różne ćwiczenia palcami: stuka o powierzchnię, przebiera, kiwa, krąży palcami itp.

• wykonuje ćwiczenia i czynności manipulacyjne (zasuwanie suwaków, rozpinanie i zapinanie guzików, odkręcanie i zakręcanie kranu itp.)

2. Rozwój umysłowy (funkcje poznawcze, wzrokowe, słuchowe, myślenie, uwaga, pamięć, mowa, język - zasób słownika czynnego i biernego)

• dobiera do siebie przedmioty tego samego koloru, kształty, wielkości (określa duże, małe)

• buduje wieżę z 5-6 klocków

• składa połówki (np. jabłka) w całość, łączy kilka elementów w całość

• nakłada 5 klocków na trzpień wg ich wielkości

• porównuje ze sobą różne dźwięki, przedmioty

• wyszukuje, wskazuje na obrazku i nazywa jeden żądany przedmiot znajdujący się w grupie innych

• próbuje nazywać własne wytwory (rysunki, konstrukcje)

• poproszone wskazuje 3 kolory

• rozróżnia kto jest chłopcem, a kto dziewczynką

• nazywa i opisuje znane przedmioty, osoby, proste czynności przedstawione na obrazkach

• reaguje i odróżnia szeroki zakres bodźców dźwiękowych, wizualnych, węchowych, dotykowych

• w ciągu dnia zgłasza potrzeby fizjologiczne, używa wyrazu na określenie tej potrzeby

• nazywa części ubrania

• określa wiek słownie lub przez podniesienie palców

• wykonuje proste polecenia dotyczące dwóch różnych czynności

• używa form liczby mnogiej

• uczy się kontrolować siłę głosy (szepcze lub mówi głośno)

• nazywa i rozpoznaje kciuk wśród palców obu rąk

• słucha opowiadania albo wiersza (przez około 5 minut) oraz tekstów inscenizowanych (np. pacynką), prostych utworów muzycznych i literackich, uczestniczy w krótkich przedstawieniach teatralnych

• zapytane podaje imię i nazwisko

• mówi do czego służą powszechnie nazywane przedmioty

• używa prostych zdań, uczestniczy w rozmowach prowadzonych przez nauczycielkę w małych zespołach dzieci

• orientuje się w pomieszczeniach przedszkola, lokalizuje toaletę, umywalkę, swoje krzesełko oraz przedmioty codziennego użytku

• zna miejsca przechowywania swoich rzeczy w sali, w szatni i w łazience

• nabywa swobody w samorzutnym wyrażaniu swoich myśli, przeżyć, w zadawaniu pytań

• poprawnie stosuje formy fleksyjne (przypadków, liczb, rodzajów, osób) w mowie potocznej

• uczestniczy w zabawach i ćwiczeniach: oddechowych, słuchowych, artykulacyjnych, ortofonicznych

• posługuje się słowami określającymi położenie przedmiotów w przestrzeni (na, pod, za, obok, wysoko, nisko); kierunek (w przód, w tył, do góry, na dół); wielkość przedmiotów (duży, mały, gruby, cienki, długi, krótki); ciężar przedmiotów (ciężki, lekki)

• przyswajają określenia czasu (długo, krótko, teraz, najpierw, potem)

• poznaje zbiory przedmiotów, próbuje klasyfikować je według cech jakościowych (wielkość, kształt, kolor, przeznaczenie)

• porównuje liczebności zbiorów (dużo, mało, tyle samo), posługuje się liczebnikami 1,2

• próbuje śpiewać zbiorowo i indywidualnie słowa, krótkie zdania, jednozwrotkowe piosenki, powtarza za nauczycielką krótkie, rytmiczne teksty

• posługuje się pomocami akustycznymi przy wykonywaniu zadań stawianych przez nauczycielkę

• obserwuje, rozpoznaje zmiany w otoczeniu

• układa według poleceń nauczyciela (zabawek, obrazków, dużych puzzli)

• rozwija zasób słownika biernego i czynnego, związanego najpierw z najbliższym, potem z dalszym otoczeniem, rozumie słowne polecenia nauczycielki

• poznaje otoczenie wieloma zmysłami (wzrok, słuch, dotyk, węch, smak)

• lokalizuje przedmioty codziennego użytku

• wiesza ubranie na swoim wieszaku, układa zdjętą odzież na krzesełku

• powtarza proste wierszyki, piosenki i zabawy paluszkowe wymagające słów i ruchów

3. Rozwój społeczny (socjalizacja, bezpieczeństwo)

• potrafi naśladować w zabawach treści zaczerpnięte z najbliższego otoczenia - naśladuje czynności dorosłych (udaje, że gotuje, prowadzi auto itp.)

• zachowuje porządek, ostrożność i bezpieczeństwo podczas zabaw, zajęć

• odkłada zabawki, swoje rzeczy i prace na ustalone miejsce

• bawi się z grupą (dwojga lub trojga uczestników)

• przyłącza się do zabawy, gdy słyszy piosenkę lub wierszyk

• wita się ze znanymi sobie osobami bez przypominania

• mówi „proszę”, „dziękuję”, gdy mu się przypomni

• podczas spaceru trzyma inne dziecko za rękę

• przestrzega ustalone reguły zabaw grupowych prowadzonych przez dorosłego

• nazywa po imieniu czworo lub pięcioro rówieśników

• bawi się samo w pobliżu innych dzieci, odzywając się do nich od czasu do czasu

• czeka na swoją kolej w zabawie

• stosuje się do większości próśb i poleceń dorosłego

• daje sobie wyperswadować lub wytłumaczyć pewne sprawy bez płaczu czy wpadania w złość

• ufnie, bezpośrednio odnosi się do nauczycielki

• zgodnie bawi się z dziećmi, nie zabiera innym zabawek, nie przeszkadza im w zabawie, szanuje wytwory kolegów

• uprzejmie zachowuje się w stosunku do innych, akceptuje innych

• rozpoznaje i wyraża własne uczucia (złość, radość, smutek)

• uważnie porusza się w budynku i w ogrodzie, nie oddala się z określonych pomieszczeń, nie wychodzi poza teren wyznaczony do zabawy

• korzysta ze sprzętu i zabawek zgodnie z ustalonymi regułami bezpieczeństwa

• kulturalnie je, dokładnie gryzie i żuje różnorodne pokarmy

• odbiera i rozumie treści przekazywane przez niewerbalne środki wyrazu (ruch ciała, mimikę, gesty)

---